38.

Lawatu kei na iDusidusi ni Lotu

38.1

Vakaitavi ena Lotu

Na Tamada Vakalomalagi e lomani ira na Luvena. “Era sa tautauvata kecega vua na Kalou,” ka sa sureti ira kecega ko Koya mera “lako mai vua ka vakaivotavota ena nona vinaka” (2 Nifai 26:33).

Era dau tarogi vakawasoma na iliuliu ni Lotu kei ira na lewenilotu se o cei e rawa ni ra tiko ena veisoqoni ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, o cei e rawa ni lewe ni Lotu, ka o cei e rawa ni curuma e dua na valetabu.

38.1.1

Dau Tiko ena Soqoni ni Lotu

A vakavulica na iVakabula ni sa dodonu me ra lomana na wekadra na Nona tisaipeli (raica na Maciu 22:39). A sureti ira na saumaki mai o Paula me ra “kakua tale ni vulagi se kai tani, ia era sa lewe ni koro vata ga kei ira na yalododonu” (Efeso 2:19)). E vakavulici ira na lewe ni lotu na iVakabula me ra kakua ni “vakasava tani e dua mai na … soqoni raraba, ka sa vakayacori tu e vuravura” (Vunau kei na Veiyalayalati 46:3)).

Sa kidavaki na tamata taucoko ki na soqoni ni sakaramede, soqoni tale eso ena Sigatabu, kei na veika ni bula veimaliwai e Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Sa itavi ni iliuliu vakatulewa me vakadeitaka ni sa rokova na ituvatuva tabu o ira kece ka tiko kina.

Sa dodonu me ra levea na veivakasosataki se veivagolei tani o ira na tiko kina ka veisaqasaqa ki na sokalou se na inaki tale eso ni soqoni. Sa dodonu me rokovi na yabaki ni bula kei na itovo e gadrevi taucoko ena soqoni ni Lotu kei na soqo duidui tale eso. Sa gadrevi kina na veivakuwai mai na itovo ni gagano e matanavotu kei na isulusulu se irairai e vakavuna na veivagolei tani. E tarova talega na caka ni itukutuku vakapolitiki se vosataki ni kena vakabibitaki na ituvatuva ni yagonisucu se so tale na ituvaki ni bula ena dua na sala e vakamalumalumutaka na soqoni eso e vakanamata kivua na iVakabula.

Kevaka e tiko na itovo tawarakorako, na veivakasalataki vuni ni bisopi se peresitedi ni iteki me vakayacori ena yalo ni loloma. E vakayaloqaqataki ira ka itovo tawamatau tu me ra vakanamata ni taura dei toka e dua na tikina tabu me baleti ira na tiko taucoko me vakabibitaki kina na sokalou kivua na Tamada Vakalomalagi kei na iVakabula.

Na valenisoqoni ni Lotu e sa iyau tudei tu ka vakatautaki ki na lawatu ni Lotu. O ira na tamata ka tawamuria rawa na veidusidusi oqo ena kerei ena sala veidokai me ra kakua ni tiko ena soqoni ni Lotu kei na soqoni eso.

38.1.2

Yaco mo Lewe ni Lotu

Na lewena Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai e dolavi tu vei ira na tamata era “sa lako mai ena yalo sa raramusumusu kei na yalo sa bibivoro,” “sa lomadra dina mera taura na yaca i Jisu Karisito,” ka gadreva me ra cakava ka maroroya na veiyalayalati tabu ni papitaiso (Vunau kei na Veiyalayalati 20:37)).

Me baleta na nodra papitaiso na gone lalai yabaki 8 ka qase cake, raica na 38.2.8.2.

38.1.3

Gole ki Valetabu

Na valetabu era sa vanua tabu ni sokalou ka ra dau ciqomi kina na cakacaka vakalotu bibi kei na veiyalayalati tabu. Kivei ira na lewe ni Lotu, na valetabu e vale ni Kalou. Ena vuku ni veika tabu oqo kei na veiyalayalati e vakayacori kina, o ira walega na lewe ni Lotu e tiko nodra ivolatara vakabau ni valetabu e rawa ni ra curuma na valetabu. E rawa ni ra ciqoma na lewenilotu e dua na ivolatara ni valetabu ena nodra yalodina tiko ki na ivakaro e gadrevi ka bulataka na kosipeli i Jisu Karisito. (Raica na wase 26.)

38.1.4

Vakaitavi kei na Veivakalougatataki ni Lewenilotu Sega ni Vakawati

Na lewenilotu taucoko, kevaka mada ga era se bera vakadua ni vakawati se e sega nodra matavuvale ena Lotu, e dodonu me ra tovolea vakaukauwa mera segata na bula tawamudu vakamatavuvale. Oqo e kena ibalebale me vakarautaki koya me vauci me dua na tagane vakawati se yalewa vakawati bula kilikili ka yaco me dua na tama se tina dauloloma. Vei ira eso, ena sega beka ni vakavotukanataki na veivakalougatataki oqo me yacova na bula ka tarava, ia na ituvuka ni inaki e tautauvata vei keda taucoko.

O ira na lewenilotu yalodina ka sega ni vakatara vei ira na kedra ituvaki me ra ciqoma na veivakalougatataki ni vakamau kei na bula vakaitubutubu ena bula oqo era na ciqoma na veivakalougatataki yalataki kece sara ena tawamudu, kevaka era rokova na veiyalayalati era sa cakava vata kei na Kalou (raica na Mosaia 2:41).

38.1.5

iTubutubu Sega ni Vakamau lailai mai na Yabaki 18

E dua na cauravou sega ni vakamau sega ni sivia na yabaki 18 ka na yaco me dua na tama e rawa ni vakaitavi ena nona kuoramu ni Matabete i Eroni se ena kuoramu ni italatala qase. Na vakatulewa oqo e sa biu sara ga ki na nona vakatulewa ena masumasu na cauravou, nona itubutubu, kei na bisopi.

E dua na goneyalewa sega ni vakamau sega ni sivia na yabaki 18 ka na yaco me dua na tina ena rawa ni vakaitavi ena Goneyalewa se ena iSoqosoqo ni Veivukei. Na vakatulewa oqo e sa biu tu ki na vakatulewa ena masumasu nei goneyalewa, nona itubutubu, kei na bisopi.

Ena kena vakayacori na vakatulewa oqo, sa rawa vei ira na itabagone, itubutubu, kei ira na iliuliu mera vakasamataka na veika oqo:

• Kevaka ena laki vakaitavi ena kalasi kei na itaviqaravi ni itabagone na itabagone me kakua ni tomani koya na gone.

• O ira na itabagone qase cake era digitaka me ra susuga cake na gone e rawa ni yaga vei ira na nodra kidavaki ki na kuoramu ni italatala qase vaka italatala qase namaki se ki na iSoqosoqo ni Veivukei.

38.2

Lawatu ni Cakacaka Vakalotu kei na Veivakalougatataki

Na iwase oqo e solia na lawatu ni cakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki. Eso vei ira na lawatu oqo era oka tiko kina na veituvaki vakatabakidua. Na itukutuku raraba me baleta na cakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki sa vakarautaki tu ena wase e 18. Na itukutuku me baleta na cakacaka vakalotu ni valetabu sa vakarautaki tu ena wase e 27 kei na 28.

38.2.1

Vakadewataki ni Cakacaka Vakalotu kei na Veivakalougatataki ki na Dua Tale na Vosa

Sa ka bibi vua e dua na tamata e ciqoma e dua na cakacaka vakalotu se veivakalougatataki me kila vakavinaka na veika e tukuni. Kevaka e gadrevi, sa rawa vua e dua na iliuliu vakatulewa me kerea e dua me vakadewataka e dua na cakacaka vakalotu se veivakalougataki ki na vosa e kila vakavinaka o koya e ciqoma. Oqo e oka kina na vakadewataki ni vosa vagalu.

Kevaka e dua na tamata e ciqoma e dua na cakacaka vakalotu se veivakalougatataki e didivara se dredre ni rogoca, sa rawa ni vakayagataka na voice to text app. O ira na lewenilotu era didivara se dredre ni rogoca e rawa talega ni ra vakayagataka na ivakadewa vagalu se na vakayagataka na voice to text app me ra kila na veivakalougatataki e soli vei ira na lewe ni nodra matavuvale.

Me baleta na ivakamacala ni vakadewa volai ni veivakalougatataki vakapeteriaki, raica na 38.2.10.5. Me baleta na ivakamacala ni vakavakadewa ena vosa vagalu ni veivakalougatataki vakapeteriaki, raica na 38.2.10.6.

38.2.2

iTaba, Katokatoni, kei na Vosavolai ni Cakacaka Vakalotu kei na Veivakalougatataki

Na cakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki era sa ka tabu. Ena vuku ni ka oqo, e sega ni dodonu me dua e veitaba se katoni vidio ni cakacaka vakalotu, veivakalougatataki, se lotu ni papitaiso.

E rawa ni cakava e dua na matavuvale e dua na katokatoni ni vosa kei na volai ni veivakalougatataki vakatama. Na veivakalougatataki oqo e vakamacalataki ena 18.14.1.

Na veivakalougatataki vakapeteriaki era na volai. Me caka oqo, na peteriaki se nona vunivola ena katona na vosa ni veivakalougatataki.

Na veicakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki tale eso e sega ni dodonu me volaitukutukutaki se vakadewataki.

Na itukutuku me baleta na kaburaki ni veicakacaka vakalotu, raica na 38.2.3

38.2.3

Na Saravi ni Cakacaka Vakalotu

Ena gauna e rawa kina, o ira era via raica e dua na cakacaka vakalotu e dodonu me ra tovolea me ra tiko sara ga kina. Ni ra soqoni vata mai na lewenilotu kei na itokani ki na dua na cakacaka vakalotu, era na vakila na veivakayarayarataki ni Yalo kei na veitokani vakataki ira.

Ia, kevaka e sega ni rawa ni tiko e dua na lewe ni matavuvale voleka, sa rawa ni vakadonuya na bisopi se peresitedi ni iteki me sarava bula o koya na cakacaka vakalotu o ya. E vakatarai na kena saravi, me kena ivakaraitaki, kevaka na lewe ni matavuvale voleka o ya:

• E vakaitikotiko vakayawa se yalani na nona rawa ni veilakoyaki.

• E sotava tiko na bolebole ni ituvaki ni yago, ni vakasama, se bula ni lomadra.

• Sa dredre me valuta na yagona na mate veitauvi se tiko ena dua na vale ni veiqaravi se valenibula.

• E gadreva na vakadewa ena vosa-galu.

• E veiqaravi tiko vakadaukaulotu tudei. (E gadrevi na veivakadonui nei peresitedi ni tabana ni kaulotu.)

Sa rawa vei bisopi me vakadonuya na kena saravi na veivakalougatataki ni gone, papitaiso, veivakadeitaki, kei na veitabaki ki na Matabete i Eroni. Sa rawa vei peresitedi ni iteki me vakadonuya na kena saravi na veitabaki ki na Matabete i Melikiseteki kei na nodra vakatikori na daukaulotu.

Na cakacaka vakalotu ni sakaramede e sega ni dau saravi bula. Kevaka e saravi bula tiko e dua na soqoni ni sakaramede, e dodonu me na cegu ena gauna e qaravi kina na sakaramede. Sa rawa vei bisopi me vakadonuya e dua na bete se lewe ni Matabete i Melikiseteki me laki qarava na sakaramede kivei ira era sega ni rawa ni tiko ena soqoni.

Na saravi ni cakacaka vakalotu e dodonu me na kakua ni vevagolei tani mai vua na Yalo. Vakararaba, me vakayagataki ga e dua na iyaya vakamisini. Ena vakayagataka e dua na daunitekinoloji ni tabanalevu se iteki. Na iyaya vakalivaliva ruarua kei koya e vakayagataka e dodonu me rauti koya ga.

Na vidio ni cakacaka vakalotu e dodonu me na bokoci ena loma ni dua na siga ni oti na kena vakayacori.

38.2.4

Cakacaka Vakalotu me baleti Ira na Leqa ni Vakasama

Ni vakasamataki se me vakayacori na cakacaka vakalotu me baleta e dua e vakaleqai tu nona vakasama me ra na qai veivakasalataki vata, na tamata oya, rau na nona itubutubu se dauniveisusu (kevaka e gadrevi vakakina), kei ira na iliuliu. Era na vakasamataka ena masumasu na gagadre kei na ivakatagedegede ni nona kila ka na tamata oya. E sega ni dodonu me na tarovi na cakacaka vakalotu kevaka e bula kilikili tiko na tamata oya, ka vinakata me ciqoma, ka vakaraitaka ni rawa me nuitaki ka vakatulewataki koya vakai koya.

E rawa ni laki kere ivakasala o bisopi vei peresitedi ni iteki kevaka e lomatarotarotaka tiko e dua na tamata. Sa rawa ni taro vakadodonu na peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada ke gadrevi.

Na tamata era vakaleqai tu vakayago ka sega ni ra kilai ira era na “vakabulai ena matanitu vakasilesitieli ni lomalagi” (Vunau kei na Veiyalayalati 137:10). Ena vuku ni ka oqo, e sega ni gadrevi se vakayacori kina na cakacaka vakalotu me baleti ira. Na kena ga e vakavo oya na vauci vei ira na itubutubu vei ira era sega ni sucu ena loma ni veiyalayalati.

Na ivakamacala baleta na kena vakayacori na cakacaka vakalotu baleti ira na leqa ni vakasama, raica na veika oqo:

• Me baleta na papitaiso kei na veivakadeitaki, 38.2.8,1

• Me baleta na veitabaki ki na dua na itutu ni matabete, 38.2.9.7

• Me baleta na veivakalougatataki vakapeteriaki, 38.2.10.1

• Me baleta na edaumeni kei na veivauci ni valetabu, 27.2.1.3 kei na 27.3.1.2

38.2.5

Na Cakacaka Vakalotu kei na Veivakalougatataki Era Vakayacora ka Vakayacori Vei Ira na Tamata Era Vakaleqai Vakayago

O ira era vakaleqai tu vakayago, me vaka na yali ni dua na tikiniyago, paralase, se didivara, e rawa ni ra qarava ka ciqoma na cakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki. Era na tuvanaka na iliuliu me rawa vei ira na tamata oqo me ra vakaitavi ena kena levu e rawa. Kevaka e tiko na nodra taro na iliuliu ka ra sega ni walia rawa, me qai veitaratara o peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada.

Sa rawa mera na veivosaki ga vagalu o ira era didivara ni ra vakayacora se ciqoma e dua na cakacaka vakalotu se veimasulaki. Na iliuliu ni matabete ka raica raraba tiko e dua na cakacaka vakalotu ena vakadeitaka ni o koya e ciqoma tiko e matata vua na kena vakadewa se mai na dua tale na sala (raica na 38.2.1).

38.2.6

Veivakadonui se Veivakadodonutaki ni Cakacaka Vakalotu

Na itukutuku e ra e solia na vuna ena sega ni vakabau kina e dua na cakacaka vakalotu. E vakamacalataka talega na sala me vakadonui se vakatudonutaki kina na cakacaka vakalotu.

Ena so na kisi, e dodonu me na vakayacori tale e dua na cakacaka vakalotu. Ni yaco oqo, ena vola o vunivola na tikinisiga vou ena ivolatukutuku ni lewenilotu, kevaka sara mada era sega ni veitarataravi donu nai tuvatuva ni tikinisiga kei ira na cakacaka vakalotu tale eso.

38.2.6.1

A Sega ni Caka e dua na iVolatukutuku ni Lewenilotu se Yali se Cala na Yabaki

Me baleta na inaki ni maroroi itukutuku, ena sega ni okati me vakabau e dua na cakacaka vakalotu kevaka e yali se cala na yabaki a vakayacori kina ena ivolatukutuku ni lewenilotu. Me kena ikuri, ena sega ni vakabau e dua na papitaiso kevaka a sega ni caka e dua na kena ivolatukutuku ni lewenilotu. Na cakacaka vakalotu e rawa ni vakabau mai na sitivikiti taumada a soli ena gauna a vakayacori kina na cakacaka vakalotu. Ena sitivikiti oqo, sa rawa vei bisopi me vakadonuya e dua na vunivola me vakavoutaka na ivolatukutuku ni lewenilotu.

Kevaka e sega ni kune rawa na sitivikiti, sa rawa ni vakabau na cakacaka vakalotu ena nodrau ivakadinadina e rua na tamata erau a raica na kena vakayacori. Oi rau na tamata oqo e dodonu me rau:

• Sa yabaki 8 oti se sivia ena gauna a vakayacori kina na cakacaka vakalotu oya.

• A raica se rogoca na cakacaka vakalotu o ya.

• A lewe ni Lotu vakaivolataki ena gauna erau solia kina na nodrau ivakadinadina.

• Vakaivolataka na nodrau ivakadinadina, ka vakaraitaka kina na (1) tikinisiga taucoko e a vakayacori kina na cakacaka vakalotu se (2) na yabaki a vakayacori kina kei koya na tamata a vakayacora.

• Sainitaka na nodrau ivakadinadina e matana e dua na lewe ni matabisopi se mataveiliutaki ni iteki.

Ena ivakadinadina oqo, sa rawa vei bisopi me vakadonuya vua e dua na vunivola me cakava se vakadodonutaka na ivolatukutuku ni lewenilotu. Me na qai vakatikitikitaki sara na ivakadinadina volai oqo.

Kevaka e sega ni kune rawa na sitivikiti se ivakadinadina, sa dodonu me na vakayacori tale na cakacaka vakalotu.

Kevaka sa ciqoma o lewenilotu eso tale na cakacaka vakalotu ni oti na cakacaka vakalotu sega ni vakadonui, e dodonu me ra na vakadonui mai vei iratou na Mataveiliutaki Taumada. Me kerei oqo, ena vakauta e dua nai vola o peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada.

38.2.6.2

Na Cakacaka Vakalotu Era a Sega ni Ciqomi ena Kena iTuvatuva Dodonu

Ena sega ni vakadonui e dua na cakacaka vakalotu kevaka e a sega ni ciqoma e dua na tamata ena kena veitaravi dodonu. Me kena ivakaraitaki, ena sega ni vakabau na edaumeni ni dua na tagane kevaka a ciqoma ena gauna a se bera ni ciqoma kina na Matabete i Melikiseteki. Ia, sa rawa ki na Mataveiliutaki Taumada me na vakadonuya na cakacaka vakalotu vakaoqo. Me kerei oqo, ena vakauta e dua nai vola o peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada.

38.2.6.3

Na Cakacaka Vakalotu a Vakayacori ni se sega ni Yacovi na Yabaki ni Bula Veiganiti

Ena sega ni vakadonui e dua na cakacaka vakalotu ke a vakayacori ni se sega ni yacova na yabaki ni bula. Me kena ivakaraitaki, ena sega ni vakabau e dua na papitaiso ke a vakayacori ni se bera ni yabaki 8 na tamata oya.

Kevaka e a sega ni ciqomi e dua tale na cakacaka vakalotu ni oti na cakacaka vakalotu sega ni vakabau, e dodonu me na vakayacori tale. Kevaka e a ciqomi eso tale na cakacaka vakalotu, sa dodonu me ratou na vakadonuya na Mataveiliutaki Taumada na vei cakacaka vakalotu oqori kei koya ka sega ni vakabau. Me kerei oqo, ena vakauta e dua nai vola o peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada.

38.2.6.4

A Sega Ni Vakayacori na Cakacaka Vakalotu ena Lewa Dodonu

E sega ni vakabau e dua na cakacaka vakalotu kevaka a vakayacora e dua ka sega ni tu vua na dodonu ni lewa ni matabete. Me kena ivakaraitaki, ena sega ni vakabau e dua na veivakadeitaki kevaka a vakayacora e dua e sega ni lewe ni Matabete i Melikiseteki. Sa vakakina, e sega ni vakabau kevaka o koya e vakayacora e a sega ni ciqoma na Matabete i Melikiseteki ena kena ituvatuva dodonu se na veivakadonui dodonu (raica na 38.2.6.2; raica talega na 32.17).

Kevaka e a sega ni ciqomi e dua tale na cakacaka vakalotu ni oti na cakacaka vakalotu sega ni vakabau, e dodonu me na vakayacori tale mai vua e dua ka tu vua na kena lewa dodonu. Kevaka e a ciqomi eso tale na cakacaka vakalotu, sa dodonu me ratou na vakadonuya na Mataveiliutaki Taumada na vei cakacaka vakalotu oqori kei koya ka sega ni vakabau. Me kerei oqo, ena vakauta e dua nai vola o peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada. Ena so na kisi, e rawa ni ratou vakasalataka na Mataveiliutaki Taumada me vakayacori tale na cakacaka vakalotu.

38.2.7

Vakatokayacataki kei na Vakalougatataki ni Gonelalai

Me baleta na itukutuku raraba ni vakatokayacataki kei na vakalougatataki ni gone, raica na 18.6.

38.2.7.1

O Ira na Gonelalai Era Tauvimate Bibi

Kevaka e tauvimate bibi e dua na gone dramidrami, e dua na lewe ni Matabete i Melikiseteki sa rawa me vakayacora na vakatokayaca kei na veivakalougatataki e valenibula se e na itikotiko. E sega ni gadreva o koya na veivakadonui mai vua na bisopi. Ni sa solia oti na veivakalougatataki, ena tukutuku sara vakatotolo vei bisopi me rawa ni tauyavutaki e dua na ivolatukutuku ni lewenilotu ni gone.

38.2.7.2

O Ira na Gone Era Sega ni Vakamau na Nodra iTubutubu (Oka kina na Veisere)

E rawa ni vakalougatataki e dua na gone ena gauna sa ciqoma kina na bisopi na veivakadonui vakagusu mai vei rau na itubutubu se dauniveisusu. E sega ni gadrevi na veivakadonui mai vua e dua na itubutubu se dauniveisusu ka sega ni dua na nona yavu vakalawa me saqata kina na veivakalougatataki.

38.2.7.3

O Ira na Gone Era Sega ni Lewe ni Lotu na Nodra iTubutubu

Ena so na gauna era dau kerea na itubutubu se dauniveisusu ni dua na gone me vakalougatataki na gone dina ga ni ra sega ni lewe ni Lotu. Ni yaco oqo, ena kerea o bisopi na veivakadonui vakagusu mai vei rau ruarua na itubutubu se dauniveisusu. E sega ni gadrevi na veivakadonui mai vua e dua na itubutubu se dauniveisusu ka sega ni dua na nona yavu vakalawa me saqata kina na veivakalougatataki.

Me vakamacalataka o bisopi ni:

• Ni na tauyavutaki e dua na ivolatukutuku ni lewenilotu me nona na gone.

• Era na veitaratara tiko kei ira na lewe ni tabanalevu ena so na gauna.

• O koya se o ira na iliuliu ni tabanalevu era na vakatura me vakavakarau na gone me papitaiso ni sa voleka ni yacova na yabaki 8.

38.2.8

Papitaiso kei na Veivakadeitaki

Me baleta na ivakamacala raraba baleta na papitaiso kei na veivakadeitaki, raica na 18.7 kei na 18.8.

38.2.8.1

O Ira e Vakaleqai tu na nodra Vakasama

E rawa ni papitaiso ka vakadeitaki e dua na tamata e vakaleqai tu na nona vakasama kevaka o koya e laurai ni rawa ni vakatulewataki koya toka vakavinaka. Sa dodonu me na rawa vua me kila ka rokova na veiyalayalati ni papitaiso.

E tu vei bisopi na idola ni nona papitaiso na tamata oya kevaka e:

• O koya e dua na lewenilotu vakaivola yabaki 8 se qase cake.

• Sa yabaki 8 ka lewenilotu tiko e dua mada ga vei rau na nona itubutubu se dauniveisusu (raica na 18.7.1.1).

Na tamata o ya, o rau na nona itubutubu se dauniveisusu (ke veiganiti), kei na bisopi me na veivakasalataki vata me vakadeitaki kina se dodonu me papitaiso ka vakadeitaki na tamata oya.

Kevaka ena rawa me saumaki mai na tamata oya, e tu vua na peresitedi ni kaulotu na idola ni nona papitaiso (raica na 18.7.1.2). Ena kisi vakaoqo, rau na tukutuku na daukaulotu vua na peresitedi ni tabana ni kaulotu. Ena veivakasalataki vata kei koya na tamata oqori kei rau na nona itubutubu se dauniveisusu (ke ganita) me vakadeitaki kina se sa dodonu me papitaiso ka vakadeitaki na tamata oya. Kevaka e kila vinaka o bisopi na tamata oya, sa rawa talega vei peresitedi ni tabana ni kaulotu me kerea na nona ivakamacala.

O ira era sega ni kilai yalodra vinaka tu e sega ni gadrevi me ra papitaiso, se cava ga na nodra yabaki ni bula (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 29:46–50 kei na 38.2.4 ena ivoladusidusi oqo).

Me baleta na ivakamacala ni ivolatukutuku ni lewenilotu ni tamata era sega ni vakatulewataki ira vakai ira, raica na 33.6.10

38.2.8.2

Tamata Gone

Na tamata gone, me vaka e vakamatatataki ena lawa ni vanua, e rawa ni papitaiso ka vakadeitaki kevaka walega sa sotavi nai tuvaki ruarua oqo:

1. Me rau vakadonuya ruarua na itubutubu se dauniveisusu vakalawa. E sega ni gadrevi na veivakadonui mai vua e dua na itubutubu se dauveisusu ka sega ni dua na nona yavu vakalawa me saqata kina na papitaiso. Ke dua na veisau ena gadrevi kina na veivakadonui ni Mataveiliutaki Taumada.

   O koya ena vakayacora na veivakatarogi ni papitaiso kei na veivakadeitaki me na kerea me volai mai na veivakadonui kevaka e nanuma ni na veivuke ena tarovi ni duidui ni vakasama. Ena so na vanua, e vinakati sara ga me volai na veivakadonui. E rawa ni ra veidusimaki na iliuliu ni kaulotu kei ira na iliuliu ni wasewase.

   E dodonu me ra kila na itubutubu se dauveisusu na ivunau ena vakavulici vei luvedrau. Sa dodonu talega me ratou tuvakarau me tokoni koya na gone me cakava ka maroroya tiko na veiyalayalati ni papitaiso.

2. O koya ena vakayacora na veivakatarogi mena kila ni sa kila vinaka na gone na veiyalayalati ni papitaiso. E dodonu me nuidei o koya ni na segata na gone me maroroya na veiyalayalati oqo ena nona talairawarawa ki na ivakaro, oka kina na tiko ena veisoqoni ni Lotu.

Kevaka e dua na gone e vakayagataka tiko na iotioti ni yacai tamana vakacabecabe, e rawa ni papitaiso ka vakadeitaki na gone ena yaca oya. Ena yaco oqo kevaka sara mada ga e se bera ni vakaivolataki na nona susugi. Ia, na yacana vakalawa, me vaka na lawa se ivakarau ni vanua, me na volai ena ivolatukutuku ni lewenilotu kei na sitivikiti ni papitaiso kei na veivakadeitaki.

38.2.8.3

O Ira Era Sa Vakamau

Na tamata sa vakamau e dodonu me vakadonuya mai o watina na nona papitaiso.

38.2.8.4

O Ira Era Tikovata Tiko

E dua na veiwatini erau bula vata tiko ka se bera ni vakamau e dodonu me rau yalataka me rau bulataka na lawa ni tiko savasava ni bera ni dua vei rau e rawa ni papitaiso. Oqo e oka kina na cakacakataki ni vakabauta ki na veivutuni me vaka e vakamacalataki ena Vunau kei na Veiyalayalati 20:37. E oka talega kina na nodrau sa na sega ni bula vata tiko se, ena kisi ni dua na tagane kei na yalewa, me rau na vakamau.

38.2.8.5

Tamata a Kautani na Nona Lewena na Lotu se a Kerea me Bokoci na Nona Lewena na Lotu

O ira na tamata ka vakasukai na nodra leweni Lotu se era a kerea me ra sa vakacegu mai na nodra lewena na Lotu e rawa ni ra vakacurumi tale ena papitaiso kei na veivakadeitaki. Era na sega ni okati mera saumaki mai. Era sega ni vakatarogi mai vei ira na daukaulotu mera na papitaiso. Me baleta na idusidusi, raica na 32.16.

38.2.8.6

Na iTuvaki e Gadrevi kina na Veivakadonui mai vua na Peresitedi ni Kaulotu se Mataveiliutaki Taumada

Ena gadrevi na veivakadonui mai vua na peresitedi ni kaulotu ni bera ni papitaiso e dua na tamata kevaka e sa:

• Basuka e dua na lawa bibi (raica na 38.2.8.7).

• Vakaitavi ena dua na vakalutu (raica na 38.6.1).

Ena kisi vakaoqo, ena vakatarogi koya na tamata oqo na peresitedi ni kaulotu. Kevaka e gadrevi, sa rawa vua na peresitedi ni kaulotu me lesia e dua vei rau na nona daunivakasala me vakayacora na veivakatarogi oya. E solia vakayadudua na veivakadonui oqo ena veivakatarogi yadua. O daunivakasala a veivakatarogi me qai tukutuku yani vei peresitedi ni kaulotu, ka sa tu vua na dodonu me vakadonuya se sega na papitaiso kei na veivakadeitaki.

Ena gadrevi na veivakadonui mai na Mataveiliutaki Taumada ni bera ni papitaiso e dua na tamata kevaka e:

• Sa laba oti (raica na 38.2.8.7).

• Sa curu oti i valeniveivesu ena dua na basulawa ka okati kina cala ni veiyacovi (raica na 38.2.8.7

• E vauci tiko ena gauna oqo ena lewa vakawawa vakalawa se itotogi me baleta na kena basuki e dua na lawa bibi se cala (ka dau totogitaki ena dua na yabaki se sivia e valeniveivesu) se dua na basulawa e oka kina na cala ni veiyacovi (raica na 38.2.8.7).

• A vakaitavi ena vakawati vakalevu (raica na 38.2.8.8).

• Sa vakayacori oti na veisele me veisau ki na veibasai ni yago ni nona sucu (raica na 38.2.8.9).

Kevaka e gadreva tiko na tamata oya me papitaiso ena imatai ni gauna, ena vakatarogi koya o peresitedi ni kaulotu. Kevaka e raica ni bula kilikili tu na tamata oya ka vakatura me papitaiso, ena vakauta o koya e dua na kerekere ni veivakadonui ki na Mataveiliutaki Taumada ena vakayagataki ni VLV.

Kevaka e a lewenilotu tu e liu ka vinakata me vakacurumi lesu tale, ena vakayacora na veivakatarogi na bisopi vakakina o peresitedi ni iteki. Erau na vakamuria na idusidusi ena 32.16 Kevaka erau raica ruarua ni sa kilikili ka vakatura me papitaiso na tamata oya, ena vakauta na peresitedi ni iteki e dua na kerekere vei iratou na Mataveiliutaki Taumada ena nona vakayagataka na VLV.

Na kerekere taucoko ki na Mataveiliutaki Taumada e dodonu me okati kina na veika matailalai taucoko me vaka sa vakadeitaki ena veivakatarogi.

Raica na 6.2.3 me baleta na itavi nei peresitedi ni iteki (se tabana ni kaulotu) ena vakau ni kerekere ki na Mataveiliutaki Taumada.

38.2.8.7

O Ira Era a Vakacalai ena Cala Bibi

O ira era sa totogitaki ena cala bibi mera na kua ni papitaiso me yacova ni ra sa vakacavara na kedra itotogi. Oqo era na oka kina na saumaki mai kei ira era vinakata mera vakacurumi tale.

O ira na tamata era sa totogitaki vakalawa ena cala bibi se dua na basulawa ka okati kina na ivalavala ni veivakatotogani ni veiyacovi me ra na kua ni papitaiso me yacova ni ra sa vakacavara talega na nodra wanonovi tiko vakalawa se na nodra cakacakataka tiko na kedra itotogi e tautuba. O iratou ga na Mataveiliutaki Taumada eratou na vakadonuya e dua na kena veisau (raica na 38.2.8.6). Era sa vakauqeti na tamata oqo me ra cakacaka vakavoleka kei ira na veiliutaki ni matabete ena noda veivanua. Era na saga mera cakava na ka kece era rawata mera ciqoma kina na veivuke ni iVakabula mera kilikili kina ni papitaiso ka vakadeitaki.

O ira na daukaulotu tudei era sega ni vakavulici ira na tamata era tiko e valeniveivesu.

E sega ni vakatarai me papitaiso na tamata sa vakacalai ena laba se basulawa ka oka kina na cala ni veiyacovi vakavo kevaka eratou sa vakadonuya na Mataveiliutaki Taumada (raica na 38.2.8.6). Sa vakakina vua e dua na tamata e vakatusa ni sa laba oti, kevaka sara mada e a caka vakatikitiki na vakatutusa kivua e dua na iliuliu ni matabete. Ena kena cavuti tiko eke, na labaena sega ni okati kina na vakalutu se na ka e yaco ena vuku ni ilesilesi vakamataivalu se ovisa ena gauna ni cakacaka.

Kevaka e qara tiko na tamata oqo na papitaiso ena imatai ni gauna, ena vakamuria o peresitedi ni kaulotu na idusidusi ena 38.2.8.6. Kevaka e dua na lewenilotu e liu ka segata tiko me vakacurumi tale, erau na vakamuria na bisopi kei na peresitedi ni iteki na idusidusi ena iwasewase vata ga (raica talega na 32.16

38.2.8.8

Tamata Qase E Levu na Watidra

Na tamata qase e tokona, vakatavulica, se vakayacora na vakamau kei na levu na watina e dodonu me ciqoma na veivakadonui mai vei iratou na Mataveiliutaki Taumada ni bera ni papitaiso.

Kevaka e qara tiko na tamata oqo na papitaiso ena imatai ni gauna, ena vakamuria o peresitedi ni kaulotu na idusidusi ena 38.2.8.6. Kevaka e dua na lewenilotu e liu ka segata tiko me vakacurumi tale, ena vakamuria o bisopi kei peresitedi ni iteki na idusidusi ena 38.2.8.6 (raica talega na 32.16).

Na kerekere e dodonu me vakamacalataka na nona a vakaitavi taumada na tamata oya ena vakamau kei na levu na watina. E dodonu talega me vakamacalataka na nona veivutuni kei na ituvaki ni matavuvale ena gauna oqo.

38.2.8.9

Tamata Era Vakatakilai me Duimoimoi

E rawa ni papitaiso ka vakadeitaki e dua na tamata e sega ni sasagataka tiko na veiqaravi vakavuniwai se veisele me saga me veisau ki na veibasai ni yagona dina ni nona sucu (“veisautaki ni yagonisucu”).

Sa dodonu vei ira na peresitedi ni kaulotu me ra veivakasalataki vata kei iratou na Mataveiliutaki ni iWasewase me sotavi kina na ituvaki ni bula yadua ena yalo ni kauwai kei na loloma Vakarisito.

Na tamata sa veisautaka oti na yago a sucu ena veiqaravi vakavuniwai se veisele e dodonu me na vakadonuya taumada na Mataveiliutaki Taumada na nona papitaiso. Sa rawa ni kerea na veivakadonui oqo na peresitedi ni kaulotu kevaka e sa vakataroga oti na tamata o ya, raici koya ni sa bula kilikili tu, ka rawa ni vakatura me papitaiso. Ena sega ni rawa vua na tamata oqo me ciqoma na matabete, e dua na ivolatara ni valetabu, se so na veikacivi ena Lotu. Ia, sa rawa vua me vakaitavi ena Lotu ena sala tale eso.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na 38.6.23.

38.2.9

Veitabaki ki na Matabete

Me baleta na itukutuku raraba ni veitabaki ki na matabete, raica na 18.10.

38.2.9.1

Lewenilotu Vou

Ni sa papitaiso ka vakadeitaki e dua na baraca, sa rawa ni tabaki o koya ki na dua na itutu ena Matabete i Eroni kevaka e sa na yabaki 12 ke lailai sara ena mua ni yabaki. Ena vakatarogi koya sara na bisopi ni oti ga na nona vakadeitaki, e kena ivakarau me ena loma ga ni dua na macawa. Ena vakaraitaki koya e dua na lewe ni matabisopi ena soqoni ni sakaramede me rawa kina vei ira na lewe ni tabanalevu me ra tokona na nona vakarau tabaki (raica na 18.10.3). Sa na qai rawa vua me tabaki ki na itutu dodonu:

• Dikoni, kevaka ena yabaki 12 se 13 ena mua ni yabaki

• iVakavuvuli, kevaka ena yabaki 14 se 15 ena mua ni yabaki

• Bete, kevaka ena yabaki 16 se qase cake ena mua ni yabaki; kevaka e yabaki 19 se qase cake, sa na nanumi talega o koya me italatala qase namaki (raica na 38.2.9.3)

Sa rawa vua e dua na lewenilotu vou me ciqoma na Matabete i Melikiseteki ka tabaki me italatala qase ena gauna:

• E sa yabaki 18 kina se qase cake.

• Sa veiqaravi oti vaka bete (e sega ni gadrevi na balavu ni gauna).

• E veirauti toka na nona kila-ka me baleta na kosipeli.

• Sa vakaraitaka na bula kilikili.

O ira na tagane papitaiso vou era na sega ni tabaki ena siga era papitaiso se vakadeitaki kina. E na gadrevi taumada me ra vakatarogi mai vei bisopi ka tokoni mai vei ira na lewe ni tabanalevu.

E sega ni gadrevi me na dau vakaberaberataki na nodra papitaiso o ira na lewe ni matavuvale ka ni vinakati me na ciqoma o tama na matabete me rawa kina ni veipapitaisotaki o koya.

38.2.9.2

Cauravou e Sega ni Vakamau na Nona iTubutubu (Oka kina na Veisere)

Sa rawa ni tabaki e dua na cauravou ki na veitutu ni Matabete i Eroni ni sa solia vei bisopi na nodrau veivakadonui vakagusu na itubutubu se dauniveisusu. E sega ni gadrevi na veivakadonui mai vua e dua na itubutubu se dauniveisusu ka sega ni dua na nona yavu vakalawa me saqata kina na veitabaki.

Kevaka e dua na cauravou e vakayagataka tiko na iotioti ni yacai tamana vakacabecabe, e rawa ni papitaiso ka vakadeitaki o koya ena yaca oya. Ena yaco oqo kevaka sara mada ga e se bera ni vakaivolataki na nona susugi. Ia, na yacana vakalawa na cauravou oqo, me vaka e volai tu ena ivolanisucu se ivola ni kawa bula, me na qai vakaleweni ena sitivikiti ni veitabaki vakabete.

38.2.9.3

iTalatala Qase Namaki

Na italatala qase namaki sai koya e dua na tagane lewe ni Lotu, yabaki 19 se sivia, ka sega ni lewe ni Matabete i Melikiseteki. O ira na baraca vakawati ka lailai sobu mai na yabaki 19 ka ra sega ni lewena na Matabete i Melikiseteki era sa okati talega me ra italatala qase namaki.

Ena veidusimaki nei bisopi, e ratou na cakacaka vakavoleka sara na mataveiliutaki ni kuoramu ni italatala qase vata kei ira na italatala qase namaki me vukei ira ena nodra vakavakarau me ra ciqoma na Matabete i Melikiseteki. Kevaka e dua na italatala qase namaki e sega ni bete, e dodonu me na tabaki me bete ena gauna ga sa bula kilikili kina. E sega tale ni gadrevi me tabaki taumada ki na dikoni se ivakavuvuli. Sa rawa me tabaki me italatala qase ke sa tauyavutaka e dua na kila ka vakosipeli ka sa vakaraitaka tiko e dua na bula kilikili. Na vakatarogi koya na bisopi kei na peresitedi ni iteki me vakadeitaki kina na ka oqo (raica na 31.2.6).

Me baleta eso tale nai vakamacala ni nodra vukei na italatala qase namaki mera vakavakarau ni ciqoma na Matabete i Melikiseteki, raica na 8.4.

38.2.9.4

O Ira na Veitacini Vakalotu ka Veisau na Nodra Tabanalevu ena Loma ni Yabaki Sa Oti

Ena so na gauna ena gadreva e dua na tagane ka se bera ni yacova e dua na yabaki na nona sa mai vakaitikotiko ena dua na tabanalevu me tabaki ki na dua na itutu ni Matabete i Melikiseteki. Ena gauna oqori, ena veitaratara na bisopi se dua na daunivakasala e lesi vua na nona bisopi taumada me taroga kevaka e tiko eso na veika e baleta na bula kilikili me vakasamataki. Kevaka e kila e dua na daunivakasala ni tiko e dua na itukutuku taqomaki, me na tinia sara na veivosaki. Me na tukuna vei nona bisopi me veitaratara kei na bisopi e liu ni se bera na veivakatarogi.

38.2.9.5

Veitacini Vakalotu ena Tabanalevu ni iTabagone Qase Cake Sega ni Vakawati kei na Tabanalevu ni Uabula Sega ni Vakawati

O ira na tagane bula kilikili yabaki 18 ka qase cake ena tabanalevu ni itabagone qase cake sega ni vakawati, kei na tabanalevu ni uabula sega ni vakawati e dodonu mera tabaki me italatala qase. O ira era sega ni tabaki me ra italatala qase era lewe ni kuoramu ni italatala qase ka okati me ra italatala qase namaki.

38.2.9.6

Lewe ni Mataivalu ena Buca ni Valu se Vanua Tu Vakayawa

Ena dau vakatarogi ka tabaki e dua na lewe ni mataivalu ena tabanalevu e tiko kina na nona ivolatukutuku ni lewenilotu. Ia, ena sega ni rawa oqo ke veiqaravi tiko mai wasawasa o sotia ena dua toka na gauna balavu se veiqaravi tiko ena buca ni valu se dua na vanua tu vakayawa. Ena kena vakaoqo, rau na veivosaki mada o sotia kei nona iliuliu ni lawalawa. Kevaka sa vakadeitaka o iliuliu ni ilawalawa ni sa rawa me tabaki o sotia, ena solia e dua na vakatutu volai ki na iliuliu vakatulewa ni taba ni Lotu e raica raraba tiko na ilawalawa ni sotia lewenilotu. (Kevaka e sega na taba ni Lotu vakaoqo, ena solia o koya na vakatutu ki na Mataveiliutaki ni iWasewase.) Ena veitaratara na iliuliu oqori vei bisopi ni nona tabanalevu na sotia me vakadeitaka kina na nona bula kilikili.

Me baleta na veitabaki ki na itutu ni Matabete i Eroni, sa rawa vei iliuliu vakatulewa me vakadonuya na iliuliu ni ilawalawa se dua na italatala ni Yalododonu Edaidai me vakataroga na tamata oya ka raica raraba na veitabaki. Me baleta na veitabaki ki na itutu ni italatala qase, sa rawa vei peresitedi ni iteki, kaulotu, se Mataveiliutaki ni Wasewase me vakadonuya e dua na italatala ni Yalododonu Edaidai me vakataroga na tamata oya ka raica raraba na veitabaki. Na veitabaki taucoko e dodonu me tokoni se vakadonui me vaka e vakamacalataki tiko ena 18.10.3.

38.2.9.7

Veitacini Vakalotu e Leqa tu na Nodra Vakasama

E dua na lewe ni Lotu tagane e leqa ni vakasama, me veivakasalataki na nona itubutubu (ena vanua e gadrevi kina), kei na bisopi se sa dodonu me ciqoma na matabete. Era veivakasalataki me baleta na nona gagadre ka kevaka sa tiko vua na kilaka taumada me baleta na matabete kei na nona itavi.

O ira na lewe ni matabete era vakaleqai tu vakaoqo sa dodonu mera na dau vukei talega me rawa ni ra vakaitavi ena kena levu e rawa.

38.2.9.8

Na Veitacini Era Sa Vakacurumi Tale ena Papitaiso kei na Veivakadeitaki

Ni sa vakacurumi tale ki na Lotu ena papitaiso kei na veivakadeitaki e dua na tagane a sega ni se vakaedaumeni, sa rawa ni tabaki ni oti sara ga oya. Ena tabaki ki na itutu ni matabete a taura tu ena gauna a vakasukai se kere vakacegu kina mai na nona lewena na lotu.

Kevaka a sa vakaedaumeni oti na tagane oqo, ena sega ni tabaki ki na dua na itutu ni matabete. Ia, ena vakalesui mai na nona itutu e liu ena cakacaka vakalotu ni vakalesui mai ni veivakalougatataki.

Me baleta eso tale nai vakamacala kei na veidusimaki, raica na 32.17.

38.2.9.9

Tamata Era Vakatakilai me Duimoimoi

Na lewenilotu ka sa ciqoma na cakacaka vakavuniwai se veisele me tovolea me veisautaka na yago ka sucu vata mai kina (“veisautaki ni yagonisucu) ena sega ni ciqoma se cakacakataka na matabete. E vaka talega kina e dua na lewenilotu ka sa ciqomi raraba tu na nona veisau ki na veibasai ni yago ka sucu mai kina e na sega ni ciqoma se cakacakataka na matabete.

Sa dodonu me ra na veivakasalataki vata na peresitedi ni iteki kei iratou na Mataveiliutaki ni iWasewase me raici na ituvaki ni bula yadua ena yalo ni kauwai kei na loloma Vakarisito.

Na lewe ni Lotu tagane bula kilikili ka sega ni dau saga na veiqaravi vakavuniwai, na sele, se vakaraitaka raraba na nona veisau mai na yago dina ni nona sucu e rawa ni ciqoma ka cakacakataka na matabete.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na 38.6.23.

38.2.10

Veivakalougatataki Vakapeteriaki

Me baleta na itukutuku raraba ni veivakalougatataki vakapeteriaki, raica na:

• Wase e 18.17 ni ivoladusidusi oqo.

• iTukutuku kei na Vakatutu Vei Ira na Peteriaki.

• Soqoni ni Veituberi vei Ira na Veiliutaki e Vuravura Raraba: Na Peteriaki.

38.2.10.1

Lewenilotu Ka Tiko Vei Ira na Leqa ni Vakasama

Ni dua na lewenilotu e leqa ni vakasama, ena veivosaki na nona itubutubu se dauniveisusu (kevaka e gadrevi), vata kei na bisopi se dodonu me na ciqoma o koya e dua na veivakalougatataki vakapeteriaki. Era na vakasamataka na gagadre nei lewenilotu kei na nona rawa ni kila vakavinaka na veivakalougatataki. Ke vakakina, sa rawa vua e dua na lewe ni matabisopi me solia e dua na iVolatara ni Veivakalougatataki Vakapeteriaki. Sa vakarautaki tu na idusidusi ena 18.17.

38.2.10.2

Daukaulotu

Na veivakalougatataki vakapeteriaki e rawa ni ivurevure ni kaukauwa vakayalo vua e dua na daukaulotu. Kevaka e rawa, sa rawa vua e dua na lewenilotu me ciqoma na nona veivakalougatataki vakapeteriaki ni bera ni laki kaulotu. Ke sega ni rawa oqo, sa na rawa vua me ciqoma e dua na veivakalougatataki vakapeteriaki ena gauna ni nona kaulotu. Ena vakataroga na daukaulotu o peresitedi ni tabana ni kaulotu ka vakarautaka e dua na iVolatara ni Veivakalougatataki Vakapeteriaki. Sa vakarautaki tu na idusidusi ena 18.17.

E dua na daukaulotu ena koronivuli ni kaulotu (KNK) ena rawa ni ciqoma ga na nona veivakalougatataki vakapeteriaki ni sa vakayacori na veika kece oqo:

• E lako mai na daukaulotu mai na dua na vanua ka sega kina ni dua na peteriaki e rawa ni solia na veivakalougatataki ena nona vosa na daukaulotu.

• Ena laki veiqaravi o daukaulotu ena dua na tabana ni kaulotu ka sega kina ni dua na peteriaki e rawa ni veivakalougatataki ena nona vosa na daukaulotu.

• E dua na peteriaki volekata na KNK e rawa ni solia e dua na veivakalougatataki ena nona vosanivanua na daukaulotu.

38.2.10.3

Lewenilotu Era Curu ki na Mataivalu

Na veivakalougatataki vakapeteriaki sa ivurevure ni kaukauwa vakayalo vua e dua na lewenilotu ka veiqaravi tiko ena mataivalu. Kevaka e rawa, sa dodonu me ciqoma e dua na lewenilotu bula kilikili e dua na veivakalougatataki vakapeteriaki ni bera ni laki lewe ni mataivalu.

Kevaka e sega ni rawa oqo, sa rawa vua na lewenilotu me ciqoma e dua na veivakalougatataki vakapeteriaki ena nona itikotiko ni mataivalu tudei. Ena vakataroga na lewenilotu e dua na lewe ni matabisopi e kea ka vakarautaka e dua na iVolatara ni Veivakalougatataki Vakapeteriaki. Sa vakarautaki tu na idusidusi ena 18.17.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, sa rawa vei peresitedi ni iteki me veitaratara ki na Valenivolavola ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua [e-mail].

38.2.10.4

Lewenilotu Era Vakaitikotiko ena taudaku ni iTeki nei Peteriaki

E dau kena i vakarau me ciqoma na lewenilotu na nona veivakalougatataki vakapeteriaki mai vua na peteriaki ena nona iteki. Ia, sa rawa vua e dua na lewenilotu me ciqoma e dua na veivakalougatataki mai vua e dua na peteriaki ena dua tale na iteki kevaka o koya e:

• E kawa dina mai vei peteriaki (gone, makubuna, se makubuna vakarua) ena vuku ni sucu se veisusu.

• Bula tiko ena dua na iteki ka sega na kena peteriaki e cakacaka tiko.

• Bula tiko ena dua na tikina.

• E sega ni vosataka na vosa nei peteriaki ni iteki, ka dua na peteriaki ena dua na iteki voleka e vosataka na vosa nei lewenilotu.

Ena veikisi yadua oqori, ena vakatarogi ira na lewenilotu e dua ena lewe ni matabisopi se peresitedi ni tabana me vaka e vakamacalataki ena 18.17. E dua na lewe ni mataveiliutaki ni iteki nei peteriaki kei na iteki nei koya ka ciqoma na veivakalougatataki se mataveiliutaki ni tabana ni kaulotu e dodonu me ratou na vakadonuya na vakatutu ena iVakarau ni Veivakalougatataki Vakapeteriaki.

38.2.10.5

Vakadewataki ni Veivakalougatataki Vakapeteriaki

Na veivakauqeti kei na ibalebale ni dua na veivakalougatataki vakapeteriaki e dredre me vakadewataki. Ena vuku ni ka oqo, sa dodonu kina vei ira na lewenilotu me ra ciqoma na nodra veivakalougatataki ena vosa era kila vakavinaka duadua. E sega ni vakarautaka na Lotu na vakadewa volai ni veivakalougatataki vakapeteriaki.

Era sega ni vakayaloqaqataki na lewenilotu me ra vakadewataka na veivakalougatataki vakapeteriaki. Ia, ena so na gauna ena gadreva e dua na lewenilotu e dua na veivakalougatataki me vakadewataki ki na dua na vosa e kila vakavinaka. Ena rawa ni kunea na lewenilotu e dua na lewe ni Lotu nuitaki ka bula kilikili ka rawa ni vakavakadewa. E dodonu me digitaka na lewenilotu e dua na dauvakadewa maqosa ka kila vinaka tu na ituvaki vakayalo kei na maroroi ni veivakalougatataki. Na ilavelave ni vakadewa ni veivakalougatataki oqo era na sega ni laki maroroi ena itikotiko liu ni Lotu.

Sa rawa vua e dua na peresitedi ni iteki me kerea e dua na i vakadewa ni vosa ni mataboko ni dua na veivakalougatataki vakapeteriaki. Ena veitaratara ki na Valenivolavola ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena [e-mail].

38.2.10.6

Vakadewataki ena Vosa Galu na Veivakalougatataki Vakapeteriaki

Kevaka e dua na lewenilotu e didivara se dredre nona rogoca na ka, sa rawa ni vakadewataki na nona veivakalougatataki vakapeteriaki ena vosa ni galu. Ena digitaka na lewenilotu e dua me vakadewa. Ena uasivi sara kevaka na tamata oqo e dua na lewe ni Lotu nuitaki ka bula kilikili ka kila vinaka tu na bibi vakaivunau ni veivakalougatataki vakapeteriaki. Ia, ni sega ni kune e dua na lewe ni Lotu, e dua tale na tamata ka rawa ni vakadewa sa rawa ni vakayacora.

38.2.10.7

iKarua ni Veivakalougatataki vaka-Peteriaki

Ena veigauna vakavudua sara, ena rawa ni kerea e dua na lewenilotu na ikarua ni veivakalougatataki vakapeteriaki. Ia, e sega ni dau vakayaloqaqataki oqo, ka rawa ni sega ni vakadonui na kerekere. Kevaka e dua na lewenilotu e tiko vua e dua na inaki bibi ni kerekere oqo, me qai veivosakitaka vata kei bisopi. Kevaka e nanuma o bisopi ni gadrevi na ikarua ni veivakalougatataki, ena vakarautaka okoya e dua na iVolatara ni Veivakalougatataki Vakapeteriaki. Sa vakarautaki tu na idusidusi ena 18.17.

Ena qai vakataroga o Peresitedi ni iteki na lewenilotu ka wilika vata kei koya na veivakalougatataki taumada. Kevaka e nanuma ni gadrevi na ikarua ni veivakalougatataki, ena kerea na veivakadonui mai na Valenivolavola ni Kuoramu ni Le Tinikarua ena [e-mail].

Ena vakaraitaka o peresitedi ni iteki vei koya e ciqoma kei peteriaki na lewa ni Valenivolavola ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Kevaka sa vakadonui na kerekere, ena vakadonuya na peresitedi ni iteki na ivolatara ena iVakarau ni Veivakalougatataki Vakapeteriaki. Ena tukuna na peresitedi ni iteki vei koya e ciqoma ni ikarua ni veivakalougatataki ena sosomitaka na veivakalougatataki taumada. Me qai solia na peteriaki e dua na ikarua ni veivakalougatataki vakapeteriaki.

38.3

Vakamau Vakamatanitu

O ira na veiliutaki ni Lotu era na vakauqeti ira na lewenilotu me rawa ni ra vakadonui me ra vakamau ena valetabu ka me ra qai vakamau ka vauci sara ena valetabu. Kevaka e vakatarai ena lawa ni vanua, sa rawa vei ira na iliuliu ni Lotu me ra vakayacora na vakamau vakamatanitu ena ituvaki oqo:

• E dua na veiwatini e rau nakita me rau vakamau ena valetabu, ia e sega ni kilai vakalawa na vakamau ena valetabu.

• Erau na vakamau e dua na veiwatini ena valetabu, ia na vakamau vakamatanitu ena vukei ira na itubutubu se lewe ni matavuvale voleka me ra okati kina.

• Na curu ki na dua na valetabu ena sega ni dola tiko me dua na gauna balavu.

• Erau sega ni navuca tiko e dua na veiwatini me rau vakamau ena valetabu.

Na vakamau vakamatanitu ena vakabau tiko ena gauna taucoko ni nodrau bula e dua na veiwatini. Ena sega ni vakabau tiko ni sa oti na bula vakayago.

Na vakamau vakamatanitu e dodonu me vakayacori me vaka na lawa ni vanua e vakayacori kina na vakamau.

Na vakamau vakamatanitu kei na kena veisoqoni vakalotu e sega ni dodonu me vakayacori ena Sigatabu. Me ra kakua talega ni vakayacori ena veiauwa veicalati.

Me kere i vakasala na bisopi vua na nona peresitedi ni iteki ke tiko eso na nona taro me baleta na vakamau vakamatanitu ka sega ni saumi rawa ena iwase oqo. E rawa ni ra vakatataro na peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada.

38.3.1

O Cei me Veivakamautaki Vakamatanitu

Ni vakatarai ena lawa ni vanua, sa rawa vei ira na vakailesilesi ni Lotu era veiqaravi tiko oqo me ra vakayacora na nodra veikacivi me ra vakayacora e dua na soqoni ni vakamau vakamatanitu:

• Peresitedi ni Kaulotu

• Peresitedi ni iteki

• Peresitedi ni Tikina

• Bisopi

• Peresitedi ni tabana

O ira na vakailesilesi oqo e rawa walega ni ra vakayacora e dua na vakamau vakamatanitu ena kedrau maliwa e dua na tagane kei na dua na yalewa. Na ituvaki kece ka tarava e dodonu talega me vakayacori:

• Na yalewa se tagane ka vakarau vakamau e lewe ni Lotu se tiko na nona tikinisiga ni papitaiso.

• E dua ga vei rau na ivolatukutuku ni lewenilotu nei yalewa se tagane ka vakarau vakamau e sa tiko, se na qai tiko ni oti na papitaiso, ena taba ni Lotu ka vakatulewa kina o koya na vakaitutu.

• Sa vakadonui vakalawa na vakaitutu ni Lotu me veiqaravi ena dua na vakamau vakamatanitu ena vanua me na vakayacori kina na vakamau.

Na vakailesilesi vakalotu ni Yalododonu Edaidai era veiqaravi ena mataivalu e rawa ni vakayacora na vakamau ka sega ni gadrevi na veivakadonui taumada.

Na vakailesilesi-vakalotu e lesi ki vei ira na Tiko Vakawawa se kina tabana ni Veitaqomaki ni Matanitu e dodonu me na ciqoma e liu na veivakadonui mai na Tabana ni veika vaka Mataivalu kei na Veiqaravi Lesi Vakalotu ki na Mataivalu me rawa ni vakayacora na vakamau vakamatanitu. Raica na itukutuku ni veitaratara ena 38.9.10.

O ira nai talatala era sega ni lewe ni mataivalu ka ra veiqaravi ena isoqosoqo ka cavuti e ra e dodonu mera ciqoma taumada na veivakadonui mai na tabana ni Veika ni Mataivalu ni Lotu kei na tabana ni Veiqaravi Lesi Vakalotu ki na Mataivalu mera vakayacora e dua na vakamau vakamatanitu:

• Veivalenibula

• iSoqosoqo ni veiqaravi vei ira na tauvimate bibi

• Valenivolavola ni vukei ni bula

• Valeniveivesu

• Dauyadrava nai iyalayala ni vanua

• Tabacakacaka ni ovisa se bokobuka

O ira na vakailesilesi-vakalotu era sa vakacegu e sega ni dodonu vei ira me ra caka vakamau.

O ira era caka vakamau ka ra cakacaka tiko ena nodra veikacivi vaka iliuliu ni Lotu se vakailesilesi-vakalotu e dodonu me ra vakayagataka na idusidusi ena iwase oqo. Era muria talega na veika vakalawa kece sara e vinakati.

O ira na italatala ni Yalododonu Edaidai era sega ni okati mera vakailesilesi vakatulewa ena Lotu vakavo ga ke ra veiqaravi tiko vaka dua na peresitedi ni iteki, bisopi, se peresitedi ni tabana. Ke dua na italatala e cakava e dua na vakamau vakamatanitu ka sega ni vakailesilesi vakatulewa ena Lotu, o koya e cakacaka tiko vaka mata ni matanitu se isoqosoqo ka veiqaravi tiko kina. O koya gona, na vosa ni vakamau vakamatanitu ena veisautaki vakalailai vei ira nai talatala vakaoqo me vaka e vakaraitaki ena 38.3.6.

Na italatala ni Yalododonu Edaidai e rawa walega ni vakayacora e dua na vakamau vakamatanitu ena kedrau maliwa e dua na tagane kei na dua na yalewa.

Ira na vakailesillesi ni Lotu kei na italatala ka ra vakayacora na vakamau vakamatanitu vei ira na lewe ni lotu e dodonu mera vakarautaka na itukutuku ni vakamau e gadrevi ki vua na vunivola ni tabanalevu se tabana. Ena qai vakavouya o vunivola na ivolatukutuku ni lewenilotu.

Na vakaitutu ni Lotu se italatala e cakava na vakamau vakamatanitu ena nona ilesilesi vaka Lotu me na kakua ni taura e dua na kena isau.

38.3.2

Vakamau Vakamatanitu ni Lewenilotu mai na Dua Tale na Tabanilotu

E sega ni rawa vua e dua na vakaitutu ni Lotu me vakayacora e dua na vakamau vei ira na lewe ni Lotu kevaka e sega ni tiko na ivolatukutuku ni lewenilotu nei tagane se yalewa vakamau ena taba ni Lotu ka vakatulewa kina o koya na vakaitutu (raica na 38.3.1). E vakavo ga o ira na italatala ni Yalododonu Edaidai kei ira na vakailesilesi ni Lotu ka ra vakailesilesi vakamatanitu talega.

38.3.3

Vakamau Vakamatanitu vei Ira Era Sega ni Lewe ni Lotu

Me na kakua ni vakayacora e dua e vakaitutu ni Lotu e dua na vakamau kevaka e sega ni lewe ni Lotu o tagane se o yalewa vakavo ke dua se o rau ruarua e tiko na nodrau tikinisiga ni papitaiso. E vakavo ga o ira na italatala ni Yalododonu Edaidai kei ira na vakailesilesi ni Lotu ka ra vakailesilesi vakamatanitu talega.

38.3.4

Vakamau Vakamatanitu e Vakayacori ena Veivale ni Lotu

Na soqo ni vakamau ena rawa ni vakayacori ena dua na vale taukena na Lotu kevaka ena sega ni vakalatilati ki na veisoqoni tudei vakalotu. Na vakamau e dodonu me kakua ni vakayacori ena Sigatabu se yakavi ni Moniti. Na vakamau ka vakayacori ena veivale taukena na Lotu e dodonu me rawarawa ka vakaturaga. Na sereivakatagi e dodonu me ka tabu, rokovi, ka rekitaki.

Sa rawa ni vakayacori na vakamau ena loma ni valenilotu, ena olo ni veivakamarautaki, se ena dua tale na rumu e veiganiti. Me kakua ni vakayacori na soqo ni marau e loma ni valenilotu vakavo ga ke nakiti na vanua oqo me vanua raraba ni soqo. Na vakamau e dodonu me muria na idusidusi ni kena vakayagataki vakadodonu na valenilotu (raica na 35.5.3).

E sega ni vakatara na Lotu me vakayagataki na kena veivalenisoqoni se na kena iyauqaqa me baleta e dua na inaki e semati ki na yagonisucu vata, vakawati kei na levu na watina, kena e tabu vakalawa, se so tale na vakamau ka sega ni salavata kei na ivunau ni Lotu se na kena lawatu.

Ena veigauna vakavudua eso, sa rawa vei bisopi me vakatara na vakayagataki ni dua na vale ka taukena na Lotu me baleta na vakamau ka vakayacora e dua e sega ni vakaitutu ena Lotu se vei ira era sega ni lewe ni Lotu. Ena veivakasalataki taumada kei na peresitedi ni iteki. Ena veivakasalataki vata kei koya ena liutaka tiko me vakadeitaka ni sa kila vinaka tiko o koya na idusidusi ena iwase oqo. Ena dau tiko kina e dua na lewe ni matabose ni iteki se tabanalevu me vakadeitaka na kena vakayagataki vakadodonu ka qarauni ni vale.

E rawa ni vakadonuya na bisopi na saravi bula ena monalivaliva ni dua na vakamau e caka ena dua na vale ka taukena na Lotu (raica na 29.7).

38.3.5

Na Vakamau Vakamatanitu me na Vakayacora na Vakailesilesi Vakamatanitu se ena Vanua Dola Raraba

Ena so na vanua, na kena lawa ena gadrevi kina me vakayacora na vakamau e dua na vakailesilesi vakamatanitu. Eso era na vinakata me laki vakayacori ena dua na valelevu dolavi raraba se dua tale na vanua dolavi raraba. Ena veigauna vakaoqo, sa rawa vua e dua na vakaitutu ena matabete vakadonui me vakayacora e dua na soqoni vakalotu lekaleka ni oti na vakamau vakamatanitu. Ena soqoni oqo ena solia kina o koya na ivakasala vei rau na veiwatini.

38.3.6

Soqoni ni Vakamau Vakamatanitu

Sa ka tabu na vakamau ka dodonu me rokovi ka dokai vakakina. Na nodra vakamau na lewe ni Lotu ka vakayacori ena taudaku ni valetabu e dodonu me vakaraitaki kina e dua na yalo ni yalayala kei na reki.

Vakavo ga ena vanua e volai kina, na itukutuku ena iwase oqo e baleti ira na italatala ni Yalododonu Edaidai vakakina o ira na vakaitutu ni Lotu.

Ni bera ni vakayacora na vakamau vakamatanitu, sa rawa vua e dua na vakaitutu ni Lotu me vakasalataki rau na veiwatini me baleta na ituvaki tabu ni veiyalayalati ni vakamau. E rawa vua me vakuria na ivakasala tale eso me vaka na veidusimaki ni Yalo.

Ni qarava na vakamau vakamatanitu na vakaitutu ni Lotu ena vosa vei rau na veiwatini ka kaya, “Yalovinaka drau veitauri ena ligamudrau imatau.” Ena qai kaya, “[Na yacai tagane taucoko] kei [yacai yalewa taucoko], drau sa veitauri tu ena ligamudrau imatau me ivakaraitaki ni veiyalayalati drau sa vakarau cakava ena mata ni Kalou kei ira na vei ivakadinadina oqo.” (E rawa ni rau digitaka se vakatura na veiwatini o ira na ivakadinadina oqo ni bera na soqo.)

Ena qai vosa vei tagane o koya na vakaitutu ka taroga, “[Yacai tagane taucoko], ko sa tauri [yacai yalewa taucoko] me watimu vakalawa ni vakamau, ka o sa yalataka mai na galala ni lomamu kei na nomu digidigi mo nona itokani ka watina vakalawa ni vakamau ni ko na kabiti koya ka sega tale ni dua; ni ko na dau rokova na lawa kece sara, nai tavi kei na yalayala ka salavata kei na ituvaki savasava ni vakamau; ka mo na dau lomana, doka, ka maroroi koya ena gauna taucoko ni nomudrau bula?”

Me na qai sauma na tagane, “Io” se “Au na kitaka vakakina.”

Me na qai vosa na vakaitutu ni Lotu vua na yalewa ka taroga, “[Yacai yalewa taucoko], ko sa tauri [yacai tagane taucoko] me watimu vakalawa ni vakamau, ka ko sa yalataka mai na galala ni lomamu kei na nomu digidigi mo nona itokani ka watina vakalawa ni vakamau ka o na kabiti koya ka sega tale ni dua, ka o na muria na lawa kecega, itavi kei na yalayala ka salavata kei na ituvaki savasava ni vakamau; ka o na lomana doka ka maroroi koya ena gauna kece ni nomudrau bula?”

Me na qai sauma na yalewa, “Io” se “Au na kitaka vakakina.”

Ena qai vosa vei rau na veiwatini na vakaitutu ni Lotu ka kaya: “Ena kaukauwa vakalawa sa tu vei au ena noqu itutu vakaitalatala qase ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, Au sa cavuta kina vei kemudrau, [yacai tagane] kei [na yacai yalewa] ni drau sa veiwatini, ka vauci vakalawa ena nomudrau gauna taucoko ni bula vakayago oqo.”

(Na vosa me cavuta na italatala ka sega ni veiqaravi vaka vakailesilesi vakatulewa ni Lotu: “Ena kaukauwa vakalawa sa tu vei au ena noqu itutu vakaitalatala ena [tabana ni mataivalu se isoqosoqo vakamatanitu], Au sa cavuta kina vei kemudrau, [yacai tagane] kei [na yacai yalewa] ni drau sa veiwatini, ka vauci vakalawa ena nomudrau gauna taucoko ni bula vakayago oqo.”)

Me vakalougatataka na Kalou na nomudrau sa mai vauci oqo ena reki kei ira na nomudrau kawa ka mo drau bula balavu vata ena marau, me vukei kemudrau ko Koya mo drau rokova na veiyalayalati tabu drau sa mai cakava. Au sa yalataka oqo vei kemudrau ena yaca ni Turaga o Jisu Karisito, emeni.”

Na veisureti me rau regu na veiwatini e sega ni vakaukauwataki, ka vakatau ena itovo ni vanua ka rau vakamau kina na veiwatini.

38.4

Lawatu ni Veivauci

Era na cakava na lewenilotu na veiyalayalati tabu kei na Kalou ena nodra ciqoma na cakacaka vakalotu ni valetabu. Na cakacaka vakalotu ni veivauci ni valetabu e semata na matavuvale me tawamudu ena nodra tovolea na lewenilotu me ra rokova na veiyalayalati era cakava ena nodra ciqoma na cakacaka vakalotu. Na cakacaka vakalotu ni veivauci e oka kina na:

• Nodrau vauci e dua na tagane kei watina.

• Nodra vauci na gone vei ira na itubutubu.

O ira era maroroya na nodra veiyalayalati ena nodra na veivakalougatataki yadua ni veivauci. E dina oqo kevaka mada ga e sa voroka na wati koya na tamata oya na veiyalayalati se vakasuka mai na vakamau.

O ira na gone yalodina era sa vauci vei nodra itubutubu se sucu e loma ni veiyalayalati era taura vei ira na veivakalougatataki me ra itubutubu tawamudu. E dina oqo kevaka mada ga era bokoca na nodra veivauci ni vakamau na itubutubu, era vakasuka mai na nodra lewena na Lotu, se kere vakacegu mai kina.

O ira na lewenilotu ka tiko na nodra lomatarotaro me baleta na ituvaki tawamudu ni cakacaka vakalotu ni veivauci kei na veimaliwai vaka matavuvale kei na veiwatini ka salavata, era sa vakayaloqaqataki me ra nuitaka na Turaga ka vakasaqara na Nona veivakacegui.

Me ra veitalanoa na lewenilotu kei na nodra bisopi kevaka e tiko na nodra taro me baleta na lawatu ni veivauci ka sega ni saumi ena iwase oqo. Ena veitaratara o bisopi vei peresitedi ni iteki ke tiko eso na nona vakatataro. E rawa vei ira na peresitedi ni iteki me ra veitaratara kei na mataveiliutaki ni valetabu ena nodra tikina ni valetabu, na Mataveiliutaki ni iWasewase, se na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada kevaka e tiko eso na nodra taro.

38.4.1

Vauci ni Dua na Tagane kei na dua na Yalewa

Gagadre	iWasewase
Gagadre Au a vakamau vakamatanitu kau vinakata meu vauci vei watiqu.	iWasewase 38.4.1.1
Gagadre Au sa veisere mai vua na watiqu e liu kau vinakata meu vauci vei watiqu ena gauna oqo.	iWasewase 38.4.1.2
Gagadre Na watiqu kau a vauci kina e sa mate. O cei beka au na rawa ni vauci kina?	iWasewase 38.4.1.3
Gagadre Au gadreva meu kerea na bokoci ni veivauci se na vagalalataki ni veivauci.	iWasewase 38.4.1.4
Gagadre Au gadreva me kautani e dua na vakatatabu mai na veivauci ni valetabu.	iWasewase 38.4.1.5
Gagadre Keirau a vakamau e valetabu kei watiqu me baleta na gauna ga oqo . E rawa beka ni keirau vauci vata?	iWasewase 38.4.1.6
Gagadre O cei beka mera na vauci kina na lewe ni noqu matavuvale era sa mate?	iWasewase 38.4.1.7
Gagadre Ena tara vakacava na noqu sa vauci oti na veisere?	iWasewase 38.4.1.8
Gagadre Na cava na revurevu ni kena bokoci e dua na veivauci?	iWasewase 38.4.1.9
Gagadre E tara vakacava na noqu sa vauci oti na vakasukai se kere vakacegu mai na noqu lewena na Lotu?	iWasewase 38.4.1.10

38.4.1.1

Vauci ni Lewenilotu Era Bula Tiko ni oti na Vakamau Vakamatanitu

Sa rawa vua e dua na tagane kei na yalewa ka rau a vakamau vakamatanitu me rau vauci ena valetabu ena gauna ga e rawa kina kevaka e sotavi na veika oqo:

• Rau sa lewenilotu ruarua tiko me dua mada ga na yabaki (raica na 27.3.1 kei na 27.2.1).

• Erau sa vakarau ka bula kilikili tu.

Ni ra solia na ivolatara ni valetabu vei rau e dua na veiwatini me rau laki vauci, me ra vakadeitaka na veiliutaki ni matabete ni se vakabau tiko vakalawa na nodrau vakamau vakamatanitu. Raica na 26.3 kei na 27.3.

38.4.1.2

Vauci ni Lewenilotu Era Bula Tiko ni Oti na Veisere

Marama. E dua na yalewa ka bula tiko ena rawa ni vauci ga ki na dua na watina tagane ena dua na gauna. Kevaka erau sa vauci vata oti kei na dua na watina tagane ka qai veisere, sa dodonu me ciqoma na bokoci ni veivauci oya ni bera ni vauci vua e dua tale na tagane ena nona gauna ni bula (raica na 38.4.1.4).

E dua na yalewa ka bula tiko ka se sega ni vakamau se vauci ki vua e dua na tagane e rawa ni vauci ki vua e dua na watina sa mate ka rau a sere ena gauna a bula voli kina. Me na ciqoma taumada na veivakadonui sainitaki mai vua na yada nei watina e liu (kevaka e dua tiko).

Raica na wase e 28 me baleta nai vakamacala ni kena vakayacori na cakacaka vakalotu me baleta e dua ka sa mate na watina.

Tagane. Kevaka erau vauci e dua na tagane kei na yalewa ka qai veisere e muri, sa dodonu me na ciqoma na tagane na veivagalalataki ni veivauci ni bera ni vauci vua e dua tale na marama (raica na 38.4.1.4). Na vagalalataki ni veivauci e gadrevi kevaka mada ga e (1) sa bokoci na veivauci e liu se (2) na watina e liu e sa mate.

Na veivagalalataki ni veivauci ena gadrevi walega kevaka e dua na tagane sa sere mai vua na yalewa ka rau se qai vauci oti wale ga oqo. Me kena ivakaraitaki, kevaka e ciqoma e dua na tagane na veivagalalataki ni veivauci me vauci ki vua na ikarua ni watina ni oti edua na veisere, ka qai mate na ikarua ni watina, ena sega ni gadreva tale e dua na veivagalalataki ni veivauci me vauci tale.

E dua na tagane ka bula tiko ena rawa ni vauci ki vua e dua na watina ka sa mate ka rau a sere ni a se bula voli. Me na ciqoma taumada na veivakadonui sainitaki mai vua na yada nei watina e liu (kevaka e tiko e dua). E dodonu talega me ciqoma na veivakadonui volai mai vua na watina ena gauna oqo kevaka e vakamau.

Raica na wase e 28 me baleta nai vakamacala ni kena vakayacori na cakacaka vakalotu me baleta e dua ka sa mate na watina.

38.4.1.3

Vauci ni Lewenilotu Era Bula Tiko ni sa Mate na Watidra

Marama. Kevaka erau sa vauci oti e dua na veiwatini ka qai mate na tagane, ena sega ni vauci na marama vua e dua tale na tagane vakavo kevaka e sa ciqoma oti na bokoci ni imatai ni veivauci (raica na 38.4.1.4).

E dua na marama ka bula tiko ka sega tu ni vakamau se vauci vua e dua tale na tagane ena rawa ni vauci ki vua e dua na watina tagane ka sa mate. Kevaka e a tini ena veisere na vakamau, raica na 38.4.1.2.

E dua na marama se bula tiko ka vakawati tiko ena sega ni rawa me vauci ki vei watina sa mate, kevaka eratou sega ni vakadonuya na Mataveiliutaki Taumada.

Raica na wase e 28 me baleta nai vakamacala ni kena vakayacori na cakacaka vakalotu me baleta e dua ka sa mate na watina.

Tagane. Kevaka e rau sa vauci oti e dua na veiwatini qai mate na marama, e rawa ni vauci tale o tagane vua e dua na marama kevaka e se bera ni vauci vua e dua tale na tagane. Ena ituvaki vakaoqo, ena sega ni gadreva na tagane e dua na veivagalalataki ni veivauci mai vei iratou na Mataveiliutaki Taumada vakavo kevaka a sere mai vua na watina e liu ni bera ni mate (raica na 38.4.1.2).

E rawa ni vauci e dua na tagane bula vua na watina sa mate. Kevaka e a tini ena veisere na vakamau, raica na 38.4.1.2 Ni bera ni vauci vua e dua na watina sa mate, sa dodonu vua e dua na tagane me ciqoma na veivakadonui vakaivola mai vua na watina ena gauna oqo kevaka e vakamau.

Raica na wase e 28 me baleta nai vakamacala ni kena vakayacori na cakacaka vakalotu me baleta e dua ka sa mate na watina.

38.4.1.4

Kerei na Bokoci ni Veivauci se Vagalalataki ni Veivauci

Raica na 38.4.1.2 me baleta na itukutuku ni nodra vauci na lewenilotu era bula tiko ni oti e dua na veisere. Raica na 38.4.1.3 me baleta nai vakamacala ni nodra vauci na lewenilotu era bula tiko ni oti na mate nei watidra.

O ira na lewenilotu se ra tagane se yalewa e rawa ni ra vaqara e dua na bokoci ni veivauci kevaka mada ga era sega ni vakavakarau tiko me ra vauci ki vua e dua tale na watidra. Sa dodonu vua e dua na lewe ni Lotu tagane me na ciqoma e dua na veivagalalataki ni veivauci me vauci kina vua e dua tale na marama ni oti e dua na veisere.

Na iwalewale ni kena vakasaqarai na bokoci ni veivauci se vagalalataki ni veivauci sa tuvai koto e ra.

1. Ena veivosaki o lewenilotu kei na nona bisopi me baleta na kerekere.

2. Me vakadeitaka o bisopi ni:

   1. Sa vakacavari vakavinaka na veisere.

   2. Ni o lewenilotu sa vakayacora tiko vakadodonu na nona icolacola vakalawa ka semati ki na veisere ena nodra tokoni na gone kei watina.

3. Kevaka e vakatura na bisopi me soli na bokoci ni veivauci se vagalalataki ni veivauci, me:

   1. Vakalewena e dua na Kerekere ki na Mataveiliutaki Taumada ena vukuna na lewenilotu ena vakayagataki ni Veiqaravi ni iLiuliu kei na Vunivola (VLV) O ira na iliuliu era sega ni rawa ni vakayagataka na VLV me ra vakayagataka e dua na ilavelave pepa ni fomu ni Kerekere ki na Mataveiliutaki Taumada. Na fomu oqo e tiko ena Valenivolavola ni iTukutuku Maroroi ena itikotiko liu ni Lotu.

   2. Vakauta na kerekere vua na peresitedi ni iteki.

4. Na peresitedi ni iteki ena sota vata kei na lewenilotu. Na peresitedi ni iteki ena vakadeitaka ni:

   1. Sa vakacavari vakavinaka na veisere.

   2. Ni o lewenilotu sa vakayacora tiko vakadodonu na nona icolacola vakalawa ka semati ki na veisere ena nodra tokoni na gone kei watina.

5. Kevaka e vakatura na peresitedi ni iteki me soli na bokoci ni veivauci se vagalalataki ni veivauci, ena vakauta yani na kerekere ki na itikotiko liu ni Lotu ena vakayagataki ni VLV. Raica na 6.2.3 me baleta na itavi nei peresitedi ni iteki ni vakauta na kerekere ki na Mataveiliutaki Taumada.

6. Kevaka e vakadonui na kerekere, eratou na solia na Mataveiliutaki Taumada e dua na ivola ka tukuni kina ni sa soli na bokoci se vagalalataki ni veivauci.

7. Ni sa ciqoma oti na ivola, sa rawa vua na lewenilotu me lokuca e dua na iloku ni veivauci ena valetabu. Me na laki solia na ivola oqo na lewenilotu e valetabu.

Raica na 38.4.1.9.

38.4.1.5

Vagalalataki na Vakatatabu ena Veivauci ni Valetabu

Na tamata e veibutakoci ni vakamau tiko kei na watina ka rau sa vauci oti me na kakua ni vauci vei koya ka rau veibutakoci ke sega ni vakadonuya na Mataveiliutaki Taumada.

E rawa ni rau kerea na veivakadonui e dua na veiwatini ni sa oti e lima na yabaki na nodrau vakamau ke lailai sara. Na iwalewale ni kena caka e dua na kerekere me kautani e dua na vakatatabu me baleta na veivauci ni valetabu e sa tuvai koto e ra.

1. Rau na sota na veiwatini kei na nodrau bisopi kei na peresitedi ni iteki.

2. Kevaka era nanuma na iliuliu oqo ni sa dodonu me kautani na vakatatabu, era na vola ivola vei iratou na Mataveiliutaki Taumada vata kei na nodra vakatutu. Na nodra ivola e dodonu me vakamacalataka na nona bula kilikili ni valetabu o koya e kerekere kei na tudei ni nodrau vakamau ke lailai sara me rauta ni lima na yabaki. Raica na 6.2.3 me baleta na itavi nei peresitedi ni iteki ni vakauta na kerekere ki na Mataveiliutaki Taumada.

3. Me rau na vola talega na veiwatini e dua na ivola ni kerekere ki na Mataveiliutaki Taumada.

4. Me na vakauta na ivola kece oqori na peresitedi ni iteki ki na Mataveiliutaki Taumada. E rawa ni vakauta na kerekere vata kei na dua na kerekere me baleta na bokoci ni veivauci se na vagalalataki ni veivauci (raica na 38.4.1.4).

5. Kevaka sa vakadonui na kerekere, eratou na solia na Mataveiliutaki Taumada e dua na ivola ka tukuni kina ni sa kautani na vakatatabu me baleta na veivauci ni valetabu.

6. Ni ciqomi oti na ivola, e rawa ni rau lokuca na veiwatini e dua nai loku me rau vauci. Erau na solia na ivola oqo e valetabu.

38.4.1.6

Veivauci ni Oti na Vakamau ni Bula Oqo ena Valetabu

Na veiwatini erau a vakamau ena dua na valetabu me baleta na bula ga oqo e sega ni rau qai laki vauci vata e muri. Me yaco na veivauci vakaoqori, me na ciqoma taumada na yalewa mai vei iratou na Mataveiliutaki Taumada na bokoci ni nona a vauci tu e liu. Kevaka erau nanuma na bisopi kei na peresitedi ni iteki ni dodonu me bokoci, e rawa ni vakauta o peresitedi ni iteki e dua na kerekere ki na Mataveiliutaki Taumada ena vakayagataki ni VLV Raica na 6.2.3 me baleta na itavi nei peresitedi ni iteki ni vakauta na kerekere ki na Mataveiliutaki Taumada.

Na vakamau me baleta na bula ga oqo sa na sega tale ni vakayacori e valetabu (raica na 27.3.3).

38.4.1.7

Vauci ni Tamata sa Mate

Na iwase oqo e baleti ira na tamata sa mate era vauci vei ira na watidra era sa mate talega. Kevaka e dua vei rau na veiwatini e se bula tiko, raica na 38.4.1.3.

Marama sa Mate. Na yalewa sa mate e rawa ni vauci vei ira kece na tagane a vakamau vakamatanitu vata kei ira ena nona gauna ni bula. E vakaraitaki ena ituvatuva oqo na gauna e rawa ni vakayacori kina na veivauci oqo.

A sega ni vauci vua e dua na watina tagane ni se bula tiko	E rawa ni vauci vei ira kece na tagane bula tiko se sa mate ka a vakamautaka ena bula oqo. Kevaka e bula tiko na tagane, na watina (kevaka e vakamau) e dodonu me solia na veivakadonui vakaivola. Kevaka sa mate na tagane oqo, sa dodonu me solia na veivakadonu vakaivola na nona yada (kevaka e dua).
E a vauci vua e dua na watina tagane ena bula oqo	Sa dodonu me ra sa mate kece na watina ni bera ni vauci vei ira tale eso na tagane a vakamau vata kaya. E okati eke o ira na watina e liu ka rau a veisere. O ira yadua na yada ni tagane oya (kevaka e dua) e dodonu me solia na veivakadonui vakaivola.

Turaga sa Mate. Sa rawa me vauci e dua na tagane sa mate vei ira na yalewa kece e a vakamautaki ira vakalawa ena gauna ni nona bula kevaka (1) era sa mate se (2) era se bula tiko ka ra se sega ni vauci ki vua e dua tale na tagane.

Ni bera ni vauci e dua na tagane sa mate vua e dua na yalewa sa mate ka a vakamautaka ena bula oqo, na dawai ni yalewa (kevaka e dua) e dodonu me vakadonuya vakaivola.

Veiwatini sa Mate ka Rau a sa Veisere Tu. O ira na veiwatini era sa mate ka ra sa sere e rawa ni ra vauci ena veisosomitaki me rawa ni ra vauci vei ira na luvedra. Raica na 28.3.5 kevaka o tagane se o watina a vakasukai na nona lewena na Lotu se kere vakacegu mai na nona lewenilotu ka sega ni papitaisotaki tale ena gauna ni nona mate.

Ena gadrevi na veivakadonui ni Mataveiliutaki Taumada ni bera na nodrau vauci e dua na veiwatini erau sa mate ka a bokoci na nodrau veivauci ni rau a se bula.

38.4.1.8

Na Revurevu ni Veisere

Kevaka erau a vauci e dua na veiwatini ka qai veisere e muri, ena yaco tikoga na veivakalougatataki ni veivauci oqori vei ira na tamata yadua era bula kilikili tiko vakavo kevaka sa bokoci na veivauci (raica na 38.4.1.4 kei na 38.4.1.9). Na lewenilotu ka yalodina tikoga ki na veiyalayalati ni valetabu ena ciqoma na veivakalougatataki kece e yalataki ena valetabu, kevaka mada ga sa voroka o watina na veiyalayalati se vakasuka mai na vakamau.

Raica na 38.4.2.1 ena ivakamacala baleti ira na gone era sucu ni oti e dua na veisere.

38.4.1.9

Revurevu ni Bokoci ni Veivauci

Ena gauna ga sa na vakadonui kina na bokoci ni veivauci mai vei iratou na Mataveiliutaki Taumada, na veivakalougatataki ka sema ki na veivauci oya sa na oti na kena kaukauwa. Era na veitalanoa na iliuliu ni matabete vata kei ira na lewenilotu era segata tiko me bokoci na nodra vauci me vukea nodra kila vakavinaka na ivakavuvuli oqo. Sa dodonu vei ira na iliuliu me ra rokova na nodra galala ni digidigi na lewenilotu ena vakatulewa oqo.

O ira kece na gone era sucu vua e dua na yalewa ni oti na bokoci ni nona vauci vua e dua na watina e liu, era sega ni sucu ena loma ni veiyalayalati vakavo kevaka sa vauci vua e dua tale na tagane.

38.4.1.10

Revurevu ni Kere Vakacegu se Vakasukai ni Lewe ni Lotu

Ni oti na nodrau vauci e dua na veiwatini ena dua na valetabu, kevaka e dua vei rau e kerea na nona vakacegu mai na nona lewe ni Lotu se vakasukai na nona lewenilotu, sa na vakasukai talega na nona veivakalougatataki ni valetabu. Ia, na veivakalougatataki yadua ni cakacaka vakalotu ni veivauci vua na watina kei ira na gone ena dei tiko kevaka era bula kilikili tikoga.

O ira na gone era sucu mai vei rau e dua na veiwatini ni oti na nodrau se dua ga vei rau e kerea na vakacegu mai na lewenilotu se vakasukai na nona lewenilotu, era sega ni sucu ena loma ni veiyalayalati. Raica na 38.4.2.8.

38.4.2

Vauci ni Gone Vei Rau na iTubutubu

Me rau vauci vata na itubutubu ni bera ni ra vauci vei rau na gone (raica na 38.4.1).

38.4.2.1

Gone Era Sucu ena Loma ni Veiyalayalati

O ira na gone era sucu mai ni sa vauci oti na tinadra vua na watina ena valetabu era sa sucu mai ena loma ni veiyalayalati ni veivauci ko ya. Ena sega ni gadrevi me ra ciqoma na cakacaka vakalotu ni veivauci ki na itubutubu.

Ena so na gauna e dua na marama ka sa vauci oti vua e dua na tagane, e a qai vakaluveni e muri kei na dua tale na tagane. Ni yaco oqo, o ira na gone oqo era sucu ki na loma ni veiyalayalati ni nona imatai ni veivauci na marama oqo vakavo kevaka era a sucu (1) ni sa bokoci oti na veivauci se (2) ni oti na kena vakasukai ena vuku ni kere vakacegu se vakasukai ni lewe ni Lotu.

38.4.2.2

Gone Era Sega ni Sucu ena Loma ni Veiyalayalati

O ira na gone era sega ni sucu ena loma ni veiyalayalati era na okati me lewe ni matavuvale tawamudu ena gauna era sa vauci kina vei ira na:

• Nodra itubutubu dina.

• O ira na nodra itubutubu veisusu.

• E dua na itubutubu dina se veisusu kei na dua na itubutubu vakacabecabe (raica na 38.4.2.5).

O ira na gone oqo era na ciqoma na veivakalougatataki vata ga me vaka ga era a sucu ena loma ni veiyalayalati.

Raica na 27.4.1 baleta na ivakamacala ni kena soli na ivolatara ni valetabu vei ira na gone me ra vauci vei rau na nodra itubutubu.

O ira na lewenilotu era sa yabaki 21 se qase cake sa dodonu me ra vakaedaumeni ni bera ni ra vauci vei rau na nodra itubutubu.

O ira na lewenilotu vakawati ka lailai sobu mai na yabaki 21 e sega ni gadrevi me ra vakaedaumeni me ra vauci vei rau na nodra itubutubu. Ia, e dodonu me tiko na nodra ivolatara ni valetabu (raica na 26.4.4).

Vauci ni gone bula vei itubutubu bula. Sa vauci e dua na gone e bula tiko vei rau e rua ga na itubutubu—e dua na veiwatini. Kevaka erau bula ruarua na itubutubu ruarua, e dodonu me rau sa vakamau ka vauci vata.

Vauci ni gone bula vei rau na itubutubu sa mate. E vauci e dua na gone e bula tiko ki vei rau e dua ga na veiwatini itubutubu. Na ituvatuva oqo e vakaraitaka na digidigi eso ni veivauci vei ira na lewenilotu era se bera ni vauci vei rau na nodra itubutubu ka rau sa mate na nona itubutubu.

iTuvaki ni Bula	Digidigi
Na gonelailai se tamata e se bera ni rawa ni vakatulewa ena vuku ni leqa ni vakasama	Vauci vei ira na dauniveisusu vakalawa se itubutubu veisusu era sa susugi koya cake tiko Wawa me yacova ni sa tamata uabula ka qai vauci vei rau na itubutubu sa mate
Uabula	Vauci vei rau na itubutubu sa mate Mo vauci vei ira na dauniveisusu vakalawa se itubutubu veisusu era susugi koya cake

Nodra vauci na gone sa mate vei ira na itubutubu (bula se mate). Ena dau kena ivakarau me vauci e dua na tamata sa mate se yalewa se tagane vei rau na nona itubutubu dauveisusu se itubutubu dina. Ia, e dua na gone sa mate e rawa talega ni vauci:

• Vua na tinana dina kei na tamana vakacabecabe.

• Vua na tamana dina kei na tinana vakacabecabe.

• Vua na itubutubu se tubunigone dauveisusu ka susuga na gone (raica na 38.4.2.4).

• Vua edua na veiwatini ka rau a gadreva me susuga na gone ia a sega ni vakaotivi rawa na cakacakataki vakaivola ni veisusu ka sa mate na gone (raica na 38.4.2.4).

Na veivauci oqo e rawa ni vakayacori, dina ga ni sa vauci oti na gone sa mate vua na nona itubutubu dina se dauveisusu. Na veivauci kivei ira ka sega ni tubutubu ni sucu se dauveisusu ka duidui mai na ituvaki ka toqai e cake ena gadrevi kina na veivakadonui ni Mataveiliutaki Taumada.

38.4.2.3

Gone Susu se Qaravi Era Bula Tiko

O ira na gone era bula tiko ka ra sucu ena loma ni veiyalayalati se ra sa vauci vei ira na itubutubu ena sega ni rawa ni ra vauci vei rau e dua tale na itubutubu vakavo kevaka eratou sa vakadonuya na Mataveiliutaki Taumada.

O ira na gone era bula tiko ka ra a susugi vakalawa ka ra a sega ni sucu ena loma ni veiyalayalati se vauci vei ira na nodra itubutubu e liu e rawa ni ra vauci vei ira na nodra itubutubu ni veisusu ni sa oti na cakacakataki ni veisusu. Me na laki soli ki valetabu e dua na ilavelave ni lewa ni sa mai vakacavari kece na cakacakataki ni veisusu. Na lewa ni mataveilewai e soli kina na dodonu vakalawa ni veisusu e sega ni rauta me vakadonui kina e dua na veivauci. E sega ni gadrevi sara me ra kilai na nodra itubutubu dina na gone oqo.

Ena gadrevi na veivakadonui ni Mataveiliutaki Taumada me vauci e dua na lewenilotu e se bula tiko vei rau ka sega ni nona itubutubu dina. Na gagadre oqo ena vakayagataki kevaka mada ga erau sega ni kilai na itubutubu dina ni gone susu. Na kerekere vakaoqori ena vakayacora o peresitedi ni iteki ena nona vakayagataka na VLV (raica na 6.2.3).

38.4.2.4

Gonesusu se Qaravi Era sa Mate

Ena dau vauci ga e dua na gonesusu sa mate vei rau na nona itubutubu dauveisusu.

Na gone qaravi sa mate e vakavuqa ni dau vauci vei rau na nona itubutubu dina.

38.4.2.5

Vauci ni Gone e Bula Tiko ki na Dua na iTubutubu Dina kei na Dua na iTubutubu Veisusu

O ira na tamata gone kei na gone lalai era sega ni kilai yalodra vinaka tu. O ira na tamata gone kei na gonelalai era sega ni kilai yalodra vinaka tu ena vuku ni vakaleqai ni vakasama e rawa ni ra vauci vua e dua vei rau na itubutubu dina kei na dua na itubutubu vakacabecabe kevaka e sotavi na veika kece oqo:

• A sega ni sucu na gone ena loma ni veiyalayalati se vauci oti.

• E a se bera ni susugi na gone mai vua e dua tale na itubutubu.

• Sa solia oti na ikarua ni nona itubutubu dina e dua na ivola ni veivakadonui me vakayacori na veivauci. Na lewa ni mataveilewai e soli kina na dodonu vakalawa ni veisusu e sega ni rauta me vakadonui kina e dua na veivauci. Na ivola ni veivakadonui e dodonu me tiko kina na veivosa vakaoqo: “Au, [yaca ikoya na itubutubu dina], sa solia na veivakadonui vei [yaca se yacadra na gone] me vauci ena valetabu kivei [yaca ni itubutubu]. Au kila ni veivauci e dua na cakacaka vakalotu ka sega ni vauci ena lawa.” Na ivola oqo ena soli e valetabu ni bera na veivauci.

Kevaka sa mate na ikarua ni itubutubu dina, se kevaka sa muduki vakalawa na nona dodonu vakaitubutubu, e na sega ni gadrevi e dua na veivakadonui. Sa vakakina, e sega ni gadrevi e dua na veivakadonui kevaka e vakatokai na gone me dua na uabula ena vanua e vakaitikotiko kina.

Kevaka e sega ni rawa ni kune na ikarua ni itubutubu dina ni oti e dua na sasaga kaukauwa me kunei kina, ena sega ni dua na veivakadonui e gadrevi. Ena kisi vakaoqo, erau na vakadeitaka na bisopi kei na peresitedi ni iteki na kena vakadinadinataki ni a matewale na sasaga a vakayacori me kunei kina na itubutubu ka yali tiko. Kevaka e qai basika mai e muri na ikarua ni itubutubu dina, sa na rawa ni railesuvi tale na veivauci.

Gone qase cake. E rawa ni vauci e dua na lewenilotu e bula tiko vua e dua na itubutubu dina kei na dua na itubutubu vakacabecabe kevaka a sega ni sucu ena loma ni veiyalayalati se vauci taumada vei rau na itubutubu.

O ira na lewenilotu era yabaki 21 se qase cake e dodonu me ra vakaedaumeni ni bera ni ra vauci vua e dua na itubutubu dina kei na dua na itubutubu vakacabecabe.

O ira na lewenilotu vakawati ka lailai sobu mai na yabaki 21 e sega ni gadrevi me ra vakaedaumeni me ra vauci vua e dua na itubutubu dina kei na dua na itubutubu vakacabecabe. Ia, e dodonu me tiko e dua na nodra ivolatara ni valetabu me ra vauci vei rau na itubutubu (raica na 26.4.4

38.4.2.6

Gone Sucu ena Veivakunekunetaki se Kunekunetaki Ena Tavaya

Ena sucu ena loma ni veiyalayalati na gone e vakunekunetaki se kunekunetaki ena loma ni tavaya kevaka erau sa vauci oti na nona itubutubu. Kevaka e sucu mai na gone ni bera ni rau vauci na itubutubu, e rawa ni qai vauci vei rau na nona itubutubu ni rau sa vauci oti.

38.4.2.7

O Ira na Gone era Sucu vei Ira na Tina Veisosomitaki

Kevaka a sucu na gone mai vua e dua na tina veisosomitaki, ena kauta cake na tikina oqo na peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada (see 38.6.22).

38.4.2.8

Kedra iTuvaki na Gone ni Bokoci se Vakasukai na Veivauci

O ira na gone era sucu ena loma ni veiyalayalati se vauci vei rau na itubutubu era na vaka tu kina kevaka mada ga ena qai yaco e muri me (1) bokoci se (2) vakasukai ena vuku ni kere vakacegu se vakasukai ni lewe ni Lotu mai vua e dua vei rau na itubutubu.

Na gone era qai sucu ni sa bokoci se vakasukai na nodrau veivauci na nona itubutubu era sega ni okati mera sucu ena loma ni veiyalayalati. O ira na gone oqo era na rawa ni vauci vei ira na nodra itubutubu ni oti na vakalesui tale mai ni nodrau veivakalougatataki ni valetabu nai tubutubu (ke ganita) ka sa vagalalataki na veika e vakalatilati tu.

38.5

iSulu ni Valetabu kei na Qameni

38.5.1

iSulu ni Valetabu

Ena gauna ni cakacaka vakalotu ni edaumeni kei na veivauci ena valetabu, era dau dara na lewe ni Lotu na isulu vulavula. Era dara na marama na isulu vulavula oqo: e dua na liga-balavu se liga-tolu-na-ikava (se dua na liku kei na dua na liga-tolu-na-ikava isulu kovu), sitokini se itatara, kei na ivava se ivava sabisabi.

Era dara na tagane na isulu vulavula oqo: e dua na sote liga-balavu, neketae se tae leka, tarausese, sitokini, kei na vava se ivava sabisabi.

Ena gauna ni edaumeni kei na cakacaka vakalotu ni veivauci, era na daramaka na lewenilotu eso tale na isulu ni soqoni e dela ni nodra isulu vulavula.

38.5.2

Rawati ni iSulu ni Valetabu kei na Qameni

Era na vakayaloqaqataki ira na lewenilotu vakaedaumeni o ira na iliuliu ni tabanalevu kei na iteki me ra rawata vakai ira na nodra isulu ni valetabu. E rawa ni voli na qameni kei na isulu ni valetabu mai na sitoa ni Lotu se ena store.ChurchofJesusChrist.org. E rawa ni rau veivuke vei ira na lewenilotu na vunivola ni iteki kei na tabanalevu ena nodra otataka na isulu.

Eso na valetabu e tu talega kina na isulu ni valetabu redetaki. Kevaka e sega na isulu redetaki ena dua na valetabu, sa gadrevi me ra dui kauta yani na nodra isulu ni valetabu o ira na lewenilotu. Raica na temples.ChurchofJesusChrist.org mo kila kina ke tiko ena valetabu e namaki na isulu ka rawa ni redetaki.

Na valetabu ena maroroya e dua na iwase vakaiyalayala ni isulu ni valetabu me ra na vakayagataka na daukaulotu tudei. Ena sega ni lavaki e dua na isau ni redetaki isulu ni ra tiko ena koronivuli ni kaulotu kei na gauna era vakadonui kina me ra vakaitavi ena cakacaka vakalotu ni valetabu ni ra veiqaravi tiko ena buturara ni kaulotu. Kevaka e gadrevi, ena rawa ni vakayagataki na isulu oqo mai vei ira na daukaulotu mera ciqoma na nodra edaumeni.

Na ivakamacala me baleta na isulu ni qameni kei na kena iculacula, raica na store.ChurchofJesusChrist.org.

38.5.3

Nodra Qameni kei na iSulu ni Valetabu na Vakaleqai Vakayago se ra Kanakanaca

E rawa ni voli e dua na isulu digitaki me baleti ira na lewenilotu era davo tu, era vakaleqai tu vakayago, se logalogaca ki na dua na sulu se qameni (raica na “Qameni kei na iSulu Tabu,” store.ChurchofJesusChrist.org).

Sa vakarautaki tu na icurucuru leleka ni valetabu me sotavi kina na gagadre ni lewenilotu era vakayagataka na idabedabe qiqi se gagadre vakatabikidua tale eso (raica na store.ChurchofJesusChrist.org).

38.5.4

Caka ni Liku ni Valetabu

E rawa ni ra cakava na lewenilotu na nodra liku ni valetabu kevaka era vakayagataka e dua vei ira na kato vakadonui. Na kato oqo era tiko ena sitoa ni Lotu se mai na store.ChurchofJesusChrist.org.

Me ra kakua ni cakava na lewenilotu eso tale na isulu ni soqoni ni valetabu se qameni ni valetabu.

38.5.5

Daramaki kei na Taqomaki ni Qameni

O ira na lewenilotu era ciqoma na edaumeni era cakava e dua na veiyalayalati me ra dara na qameni ni valetabu ena nodra bula taucoko.

Na qameni ni valetabu e dua na ivakananumi ni veiyalayalati a vakayacori ena loma ni valetabu, ni daramaki vakadodonu ena noda bula taucoko, ena veitaqomaki mai na veitemaki kei na ca. Sa dodonu me daramaki na qameni ena loma ni sulu e taudaku. E sega ni dodonu me luva ena vuku ni taviqaravi e rawa saraga ni caka ni daramaki tu na qameni, ka sega ni dodonu me veisautaki me sotava na veimataqali isulusulu duidui. O ira na lewenilotu sa taura na edaumeni sa dodonu mera vaqara na veituberi ni Yalo Tabu me sauma na nodra vakatataro ena daramaki ni qameni.

Sa dua na madigi tabu na daramaki ni qameni, eda vakaraitaka tiko na noda sa tugana e lomada me da muria na iVakabula ko Jisu Karisito.

E ka ni tamata yadua kevaka e vinakata me daramaka e ruku se taudaku ni qameni ni valetabu e dua tale na isulu-e-loma.

Raica na 26.3.3.

38.5.6

Daramaki ni Qameni ena Mataivalu, Veiqaravi ena Bokobuka, Vaqaqacotaki ni Lawa, se dua tale na tabana ni Veiqaravi e Tautauvata

Na idusidusi ena iwasewase oqo e vakayagataki vei ira na lewenilotu vakaedaumeni ka gadrevi me ra daramaka na unifomu ni cakacaka:

• Ena mataivalu

• Na daubokobuka.

• Na vakailesilesi ni tabana ni lawa.

• Na dauveitaqomaki ni matanitu.

Me ra vakadeitaka na bisopi ni ra sa kila vakavinaka na veidusidusi oqo o ira na lewenilotu sa edaumeni oti era cakacaka ena veitabana oqo

Kevaka e rawa, me ra daramaka na qameni ena kena ivakarau era cakava na lewenilotu raraba. Ia, me kakua ni rairai tu na qameni vei ira era sega ni kila vinaka na kena bibi. E dodonu vei ira na lewenilotu me ra vakasaqara na veidusimaki ni Yalo ka yalo qaseqase, qaqarauni, ka vuku. Ena vinaka beka me ra maroroya vakatikitiki toka na qameni ka me qai daramaki tale ena gauna e veiganiti. Ia, e sega ni gadrevi me na luvati na qameni ena vuku ni dua walega na dredre lailai.

Eso na gauna na lewa ni tabana ni veiqaravi ena tarova nona daramaka na qameni e dua na lewenilotu. Ena veigauna vakaoqo, ena sega ni yavalati na kena ituvaki vakalewenilotu kevaka e bula kilikili tikoga. Ena ciqoma tikoga na lewenilotu na veivakalougatataki e salavata kei na daramaki ni qameni. Kevaka era sega ni rawa ni daramaka na qameni na lewenilotu, e dodonu me ra daramaka tale ena gauna ga e vakatara kina na ituvaki.

O ira na lewenilotu ena mataivalu mera veitaratara kei ira na nodra dui tabana me baleta na lawatu ni isulu e loma, me vaka na kena roka kei na iculacula ni domona. O ira na lewenilotu oqo e rawa ni ra vakauta na isulu vakadonui ni isoqosoqo ka sotava na idusidusi ni qameni ki na Beehive Clothing me vakatakilakilataki me qameni vakadonui. Sa vakarautaki tu na idusidusi kei na ikuri ni idusidusi ena Fomu ni Ota Makataki ni Qameni.

38.5.7

Vakarusai ni Qameni kei na iSulu ni Soqoni ni Valetabu

Me vakarusai na qameni makawa, me ra kotiva tani ka vakarusa na lewenilotu na ivakatakilakila. Me ra qai kotikotilaka na lewenilotu na vo ni qameni me kakua ni kilai ni qameni. Na vo ni isulu e rawa ni biu laivi.

Me vakarusai na isulu ni soqonitabu ni valetabu sa makawa, mai vei ira na lewenilotu ena nodra kotikotilaka me kakua kina ni kilai na kena ivakavakayagataki e liu. Sa dodonu me na qai biu laivi na isulu.

E rawa vei ira na lewenilotu me ra solia na qameni kei na isulu ni valetabu se vinaka tu na kedra ituvaki vei ira eso tale na lewenilotu bula kilikili ka ra sa edaumeni oti. O ira na iliuliu ni matabete kei na iSoqosoqo ni Veivukei e rawa ni kilai ira o ira e rawa ni ra gadreva na isulu vakaoqori. Me ra na kakua sara ni solia na lewenilotu na qameni kei na isulu ni valetabu ki na sitoa ni yaya sau rawarawa, lololo ni bisopi, se me ka ni loloma.

38.5.8

iSulu ni Veibulu ni Valetabu

Kevaka e rawa, me ra na bulu ena nodra isulu ni valetabu o ira na lewenilotu edaumeni oti era sa mate. Kevaka ena sega ni kilikili se sega ni rawa ena vuku ni ivakarau vakavanua se na ivalavala ni veibulu, sa na rawa ni lobi ga vakavinaka ka biu e yasa ni yago ena loma ni kisinimate na isulu.

O ira walega na lewenilotu era a taura na nodra edaumeni ni ra se bula me ra na bulu se vakamai ena nodra isulu ni valetabu. Na tamata sa edaumeni oti ka sa mai mudu tu na nona dara na qameni ni se bera ni mate e rawa ni bulu se vakamai ena isulu ni valetabu kevaka eratou kerea vakakina na nona matavuvale.

E dua na tamata e sega ni vakalesui mai na nona veivakalougatataki ni oti na kena vakasukai se vakacegui nona leweni Lotu e sega ni rawa me bulu se vakamai ena isulu ni valetabu.

Na tamata e a edaumeni ni se bula tiko ka qai mate ni kukuna e rawa ni bulu se vakamai ena isulu ni valetabu.

Na isulu ni valetabu me vakayagataki ena veibulu se vakamai e sega ni gadrevi me ka vou, ia e dodonu me tu vinaka ka savasava. E rawa ni vakayagataki ga na nona isulu ni valetabu na lewenilotu.

Na lewenilotu me na bulu se vakamai ena isulu ni valetabu e rawa ni vakaisulutaki koya e dua na lewe ni matavuvale yago vata sa edaumeni oti se o watina. Kevaka e sega ni tiko e dua na lewe ni matavuvale se sega beka ni vinakata me vakasuluma na yagona e dua na tagane sa edaumeni oti, me kerea o bisopi na peresitedi ni kuoramu ni talatala qase me sureta e dua na tagane sa edaumeni oti me vakasuluma na yago se raica me vakasulumi ena kena ivakarau dodonu. Kevaka e sega ni tiko e dua na lewe ni matavuvale se sega beka ni vinakata me vakasuluma na yagona e dua na marama sa edaumeni oti, me kerea o bisopi na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei me sureta e dua na marama sa edaumeni oti me vakasuluma na yago se raica me vakasulumi ena kena ivakarau dodonu. Me ra vakadeitaka na veiliutaki ni soli na ilesilesi oqo vua e dua ena sega ni vakaiulubale kina.

A yago ni tagane e na vakasulumi ena isulu ni valetabu kei na isulu vulavula vakaoqo: e dua na sote ligabalavu, neketai, tarausese balavu, sitokini, kei na ivava se ivava sabisabi. A yago ni yalewa e na vakasulumi ena isulu ni valetabu kei na isulu vulavula vakaoqo: e dua na ivinivo liga-balavu se liga-tolu-na-ikava (se liku kei na isulu kovu liga-balavu se liga-tolu-na-ikava), sitokini se sitokini balavu, kei na ivava se ivava sabisabi.

Na isulu ni soqoni e valetabu e vakatikori e na yago me vaka e dusimaki ena edaumeni. Na icurucuru e vakatikori ena tabana imatau ka vesu na kena wa ena tolona i mawi. E vesu na epereni wavokita na tolona. Na ioro e vesu wavoki e tolona ka vesu edua na bou e dibina imawi. Na nona isala na tagane ena toka vakatikitiki e yasana me yacova na gauna sa na sogo vakadua kina na kisi. Sa na qai biu na isala me tiko na bou ena dela ni daliga imawi. Na nona iubi na yalewa e rawa ni tevuki e dela ni ilokoloko e daku ni uluna. Na ubi ni mata ni dua na yalewa ni bera ni laki bulu se vakamai e dau vakatau ki na lewa ni matavuvale.

Ena so na vanua e dau vakatarai ga vua na dauveibulu vakalaiseni se dua na nona tamata cakacaka me tara na yago ni mate. Ena veigauna vakaoqo, me na vakadeitaka o koya na lewe ni matavuvale sa edaumeni oti se dua tale na tamata sa edaumeni oti ka lesia na bisopi se peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ni sa tokari vakavinaka ena yagona na isulu.

Eso na vanua era namaka me vakaisulu na yago ena dua na mataqali isulu dau vuca rawarawa ena gauna e bulu kina. Sa vakarautaki tu na isulu ni valetabu vuca rawarawa ena store.ChurchofJesusChrist.org.

Ena veivanua ena dredre beka kina na kena rawati na isulu ni valetabu ena gauna ni veibulu, sa dodonu vei peresitedi ni iteki me na dau maroroya toka e rua na isulu taucoko vakarauta na kena levu, me dua nodra na turaga ka dua nodra na marama.

Kevaka e sega na isulu ni valetabu, ena vakasulumi na lewenilotu sa edaumeni oti ena qameni kei na isulu veiganiti tale eso.

38.6

Lawatu ni Bula Savasava

E vica na lawatu ena iwasewase oqo e baleta na veika e “vakatikitikitaka” na Lotu. Era dau sega ni sotava na lewe ni Lotu na vakatatabu ni lewenilotu baleta na nodra vakatulewa me baleta na veika oqo. Ia, na tamata kecega sa na saumi taro vua na Kalou ena vuku ni nodra vakatulewa.

38.6.1

Vakalutu

A vakarota na Turaga, “Mo kakua ni … laba, ka sega ni kitaka e dua na ka vakaoqori” (Vunau kei na Veiyalayalati 59:6). E saqata na Lotu na vakalutu digitaki e veiganiti vakatamata se vakaveimaliwai. Na lewenilotu me ra kakua ni coko, vakayacora, vakarautaka, sauma, vakadonuya, se vakauqeta na vakalutu. Na veisau duadua ga e rawa ni yaco oya na gauna:

• Sa vakavuna kina na bukete na kucu vakasaurarataki se veiyacovi vakaveiwekani voleka.

• Sa navuca kina e dua na vuniwai matua ni sa koto ena ituvaki bibi na bula se ivakarau ni bula ni tina ni gone.

• Sa navuca kina e dua na vuniwai matua ni sa mavoa vakaca na gone ka na sega ni bula rawa na gone dramidrami ena nona sucu mai.

Na veisau eso mada ga oqo e sega sara ni vakadonuya dei tu na vakalutu. Na vakalutu e dua na ka bibi duadua. E dodonu me qai vakasamataki walega ni ra sa ciqoma na tamata era veiqaravi kina na veivakadeitaki ena masu. E rawa ni ra veitalanoa kei na nodra bisopi na lewenilotu me tiki ni iwalewale oqo.

Era railesuva vakavinaka sara na iliuliu vakatulewa na ituvaki eso ke dua na lewe ni Lotu e sa vakaitavi ena dua na vakalutu. Ena rairai veiganiti na matabose ni lewenilotu ke dua na lewenilotu e coko, vakayacora, vakarautaka, sauma, vakadonuya, se vakauqeta na vakalutu (raica na 32.6.2.5). Ia, e sega ni dodonu me navuci na matabose ni lewenilotu ke a vakaitavi na lewenilotu ena dua na vakalutu ni bera na papitaiso. Se navuci talega na matabose ni lewenilotu se vakatatabu me baleti ira na lewenilotu ka a vakaitavi ena dua na vakalutu ena inaki e tolu cavaga e tuvai koto e liu ena iwase oqo.

Era vagolea na bisopi na taro ni kisi vakatabakidua eso kivua na peresitedi ni iteki. Sa rawa ni taro vakadodonu na peresitedi ni iteki ki na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada ke ganita.

Me vaka na kena sa vakatakilai oti, sa rawa ni veivutuni ka vosoti tu e dua na tamata ena caka cala ni vakalutu.

38.6.2

Veivakacacani

Na veivakacacani sai koya na nodra qaravi vakaca se vakaweleweletaki na tani ena sala e vakavuna na leqa vakayago, vakailavo, ni veiyacovi, se vakasama. Sa itutu ni Lotu na kena sega ni tokoni rawa na veivakacacani ena iwalewale cavaga. O ira ka vakacacana na watidra, luvedra, lewe ni matavuvale tale eso, se dua tale sa voroka na lawa ni Kalou kei na tamata.

Sa vakauqeti na lewenilotu taucoko, vakabibi o ira na itubutubu kei na veiliutaki, mera qaqarauni ka gumatua ka kitaka na ka kece era rawata me ra taqomaki kina na gone kei na tani mai na veivakacacani. Kevaka era na kila na lewenilotu na gauna ni veivakalolomataki, me ra qai ripotetaka vei ira na vakaitutu vakamatanitu ka kere ivakasala vua na bisopi. Sa dodonu mera kauwaitaka vakabibi na iliuliu ni Lotu na ripote ni veivakacacani ka kakua ni vakawalena.

Me ra vakacavara rawa na uabula taucoko ka cakacaka vata kei ira na gonelalai se itabagone na veituberi ni nodra taqomaki na gonelalai kei na itabagone ena loma ni dua na vula ni nodra tokoni tu (raica na ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org). Me ra na cakava tale na veituberi ena veiyatolu na yabaki.

Ni yaco na veivakacacani, na matai ni nodra itavi kusarawa nai iliuliu ni Lotu o ya na nodra vukei na vakacacani tu ka taqomaki ira na tamata rawai rawarawa mai na veivakacacani ena muri mai. Me ra kakua ni vakauqeta na iliuliu e dua na tamata me tiko ga ena dua na itikotiko se ituvaki e veivakacacani tu se rerevaki.

38.6.2.1

Talevoni Veivuke ni Veivakacacani

Ena so na vanua, sa tauyavutaka tu na Lotu e dua na talevoni veivuke ni veivakacacani me vukei ira na peresitedi ni iteki kei na bisopi. Sa dodonu me ra qirita totolo na iliuliu oqo na talevoni veivuke ena ituvaki kece ena rairai vakacacani kina e dua na tamata—se na nona rawa ni vakacacani. Sa dodonu me ra qirita talega kevaka e ra kidava tu e dua na lewenilotu ni sarava, volia, se veisoliyaka tiko na iyaloyalo vakasisila ni gone.

Sa vakarautaki tu na talevoni veivuke vei ira na bisopi kei na peresitedi ni iteki me ra qirita ena 24 na auwa dua na siga, 7 na siga dua na macawa. Sa vakaraitaki koto e ra na naba ni talevoni.

• Amerika kei Kenada: 1-801-240-1911 se 1-800-453-3860, isema 2-1911

• Igiladi: 0800 970 6757

• Ailadi: 1800 937 546

• Varanise: 0805 710 531

• Ositerelia: 02 9841 5454 (mai na loma ni vanua)

• Niu Siladi: 09 488 5592 (mai na loma ni vanua)

Sa dodonu me ra qirita na bisopi kei na peresitedi ni iteki na talevoni veivuke ena kena wali tiko na ituvaki eso e baleta na mataqali veivakacacani cavaga. Era na sauma na nodra taro na kenadau vakalawa ka vakavuniwai talega. Era na soli vakasala talega na kenadau oqo ena sala me:

• Ra vukei kina na vakaleqai ka vukea na nodra taqomaki mai na veivakacacani eso.

• Veivuke ena nodra taqomaki na rawa ni vakaleqai.

• Vakamuri kina na gagadre vakalawa eso ena kena ripotetaki na veivakacacani.

Sa dei tu na Lotu ena tutaki ni lawa ena kena ripotetaki na veivakacacani (raica na 38.6.2.7). E duidui tu na lawa vakaitikotiko, ka levu na iliuliu ni Lotu era sega ni kenadau vakalawa. Na qiriti ni talevoni veivuke esa ka bibi vei ira na bisopi kei na peresitedi ni iteki me vakataucokotaki kina na nodra itavi ena ripotetaki ni veivakacacani.

Sa dodonu me tukutuku talega na bisopi kivua na nona peresitedi ni iteki ena vakayacori ni veivakacacani eso.

Ena vanua eso e sega kina na talevoni veivuke, sa dodonu me veitaratara kei na nona peresitedi ni iteki na bisopi ka kila tu na veivakacacani. E dodonu me qara veituberi na peresitedi ni iteki mai na daunivakasala vakalawa ni iwasewase ena valenivolavola ni iwasewase. Sa dau vakayaloqaqataki talega me veivakasalataki vata kei na vakailesilesi ni Veiqaravi ni Matavuvale se na manidia ni welefea kei na bula rawati koya ena valenivolavola ni iwasewase.

38.6.2.2

Veivakasalataki ena Kisi ni Veivakacacani Eso

O ira na vakaleqai tu ena veivakacacani era dau sotava na mavoa bibi kei na madua. O ira na peresitedi ni iteki kei na bisopi era veisotavi vei ira oqo ena yalololoma mai vuniyalodra kei na veikauwaitaki. Era na vakarautaka na veivakasalataki vakayalo kei na veitokoni me ra vukei kina mera vorata rawa na revurevu veivakarusai ni veivakacacani.

Ena so na gauna ko ira na vakaleqai era dau vakila na madua se beitaki ira na yalodra. O ira na vakaleqai era sega ni beitaki ena ivalavala ca. O ira na iliuliu era na vukei ira kei na nodra matavuvale me ra kila vinaka na loloma ni Kalou kei na veivakabulai e lako mai vei Jisu Karisito kei na Nona Veisorovaki (raica na Alama 15:8; 3 Nifai 17:9).

Sa dodonu vei ira na peresitedi ni iteki kei na bisopi me vukei ira na coko ena veivakacacani me ra veivutuni ka muduka na nodra itovo veivakalolomataki. Kevaka sa coko e dua na uabula ena caka cala ni veiyacovi kei na dua na gone, ena rairai dredre sara toka me veisautaki na itovo. Na iwalewale ni veivutuni ena rairai balavu sara. Raica na 38.6.2.3.

Sa dodonu mera kidava ka kauwai talega na peresitedi ni iteki kei na bisopi ni ra cakacaka vata tiko kei na nodra matavuvale na vakaleqai kei ira na dau vakayacora na veivakacacani.

Na veituberi ni nodra vakasalataki na vakaleqai kei na vakaduiduile esa vakarautaki tu ena Abuse: How to Help.

Me ikuri ni kena ciqomi na nodra veivuke veivakauqeti na iliuliu ni Lotu, o ira na vakaleqai, na cakacala, kei na nodra matavuvale era na gadreva beka na veivakasalataki mai vei ira na kenadau vakaivola. Ena ivakamacala, raica na 31.3.6.

Me baleta na itukutuku ni ka e dodonu mera cakava na bisopi kei na peresitedi ni iteki ni ra sa kila na mataqali veivakacacani cavaga, raica na 38.6.2.1. Na ivakamacala me baleta na veivakasalataki ena gauna ni veivakacacani, kucu, se so tale na ivalavala kaukauwa ni veiyacovi, raica na 38.6.18.2.

Raica talega na FamilyServices.ChurchofJesusChrist.org.

38.6.2.3

Nodra Vakacacani na Gone se iTabagone

E sa ivalavala ca bibi sara na nodra vakacacani na gone kei na itabagone (raica na Luke 17:2). Me vaka e vakayagataki eke, na nodra vakacacani na gone se itabagone e oka kina na veika oqo:

• Veivakacacani vakayago: Veivakamavoataki bibi ni yago ena ivalavala kaukauwa vakayago. Ena rairai sega ni laurai rawa eso na mosi.

• Veivakacacani se vakatawadodonu ni veiyacovi: Na vakayaco veiyacovi cavaga kei na dua na gone se itabagone se kena vakatarai nakiti tu se na nodra vukei na tani mera kitaka vakakina. Me vaka e vakayagataki eke, na veivakacacani ni veiyacovi e sega ni oka kina na veivakadonui ni rua na gone ka veivolekati na nodrau yabaki ni bula.

• Veivakacacani ni Yalo: Na vakayagataki ni vakarau kei na vosa eso me vakacacani vakabibi kina na ituvaki veidokai se yaga ni dua na gone se itabagone. Oqo e dau oka kina na caka veitaravi kei na tomani ni veivakacacani, veivagoleitani, kei na vakalelewa e veivakatotogani ka veivakayalolailaitaki. E rawa ni oka talega kina na veivakawaleni beci.

• iYaloyalo Vakasisila ni Gone: Raica na 38.6.6.

Ke kila tu se kidava na bisopi se peresitedi ni iteki na vakacacani ni gone se itabagone, na vakamuria vinaka o koya na idusidusi ena 38.6.2.1. Na vakayacoka talega o koya me veivuke ena taqomaki ni tomani ni veivakacacani.

E sa gadrevi na matabose ni lewe ni Lotu kei na ivakamacala ni volatukutuku ke dua na lewenilotu uabula e vakacacana e dua na gone se itabagone me vaka e vakamacalataki ena wase oqo. Raica talega na 32.6.1.1 kei na 38.6.2.5.

Na nodra vakatotogani vakayago se vakayalo na gone se itabagone era yabaki vata ga sa dodonu me ra vakaraitaka na iliuliu ni tabanalevu. E sega ni vakayacori na matabose ni lewenilotu.

38.6.2.4

Vakacacani ni Watina se Dua Tale na Uabula

Sa rawa ni yaco ena vuqa na sala na vakacacani ni watina se dua tale na uabula. Oqo e oka kina na veivakacacani vakayago, vakailavo, ni veiyacovi, kei na vakasama. O ira na uabula sa qase sara, vakawaleni, se vakaleqai tu vakayago era sa rawai vakalevu tu ena so na gauna ki na veivakacacani.

Sa wasoma ni sega ni tiko e dua na ivakamacala ni veivakacacani e rawa ni vakayagataki ena ituvaki taucoko. Ia, sa tiko na ivakatagedegede ni bibi ni ivakarau ni veivakacacani. Na ivakatagedegede oqo e rawa ni kovuta na kena vakayagataki vagauna na vosa kaukauwa eso ki na veivakamavoataki bibi sara.

Ke sa kila na bisopi se peresitedi ni iteki na vakacacani ni dua na turaga/marama vakawati se dua tale na uabula, na vakamuria vinaka o koya na idusidusi ena 38.6.2.1. Na vakayacoka talega o koya me veivuke ena taqomaki ni tomani ni veivakacacani.

O ira na iliuliu era na qara na veidusimaki ni Yalo me navuci kina se sa ituvaki veiganiti vinaka sara na veivakasalataki yadua se matabose ni lewenilotu me wali kina na veivakacacani. Sa rawa ni ra veivakasalatakivata talega kei na nodra iliuliu donu ni matabete me baleta na ituvaki. Ia, na veivakacacani cavaga ni watina se dua tale na uabula e tubu ki na ivakatagedegede e vakamacalataki tu e ra sa gadreva na kena vakayacori na matabose ni lewenilotu.

• Veivakacacani vakayago: Veivakamavoataki bibi ni yago ena ivalavala kaukauwa vakayago. Ena rairai sega ni laurai rawa eso na mosi.

• Veivakacacani ni veiyacovi: Raica na ituvaki eso e vakaraitaki ena 38.6.18.3.

• Veivakacacani ni yalo: Na vakayagataki ni vakarau kei na vosa eso me vakacacani vakabibi kina na ituvaki veidokai se yaga ni dua na gone se itabagone. Oqo e dau oka kina na caka veitaravi kei na tomani ni veivakacacani, veivagoleitani, kei na vakalelewa e veivakatotogani ka veivakayalolailaitaki.

• Veivakacacani vakailavo: Lawakitaki vakailavo ni dua na tamata. Oqo e rawa ni oka kina na vakayagataki vakatani se vakatawadodonu ni yauqaqa, ilavo, se veika yaga tale eso ni dua na tamata. E rawa ni oka talega kina na taurivaki vakailoa ni kaukauwa vakailavo mai vua e dua na tamata. E rawa ni oka kina na vakayagataki ni kaukauwa vakailavo me vakasaurarataka na itovo. Raica talega na 32.6.1.3.

38.6.2.5

Veikacivi ni Lotu, iVolatara ni Valetabu, kei na iVakamacala ni iVolatukutuku ni Lewenilotu

O ira na lewenilotu ka vakacacani ira na tani e sega ni dodonu me soli vei ira na veikacivi ena Lotu ka sega ni vakaivolatara ni valetabu me yacova ni ra sa veivutuni ka sa vagalalataki na vakatatabu ni lewe ni Lotu.

Ke dua na tamata e vakacacana e dua na gone se itabagone ena veiyacovi se vakacacana vakabibi vakayalo se vakayago e dua na gone se itabagone, ena vakamacalataki tu ena nona ivolatukutuku ni lewenilotu. E sega ni dodonu me soli vua e dua na veikacivi se ilesilesi me baleti ira na gonelalai se itabagone. Oqo e oka kina na kena sega ni soli na ilesilesi ni veiqaravi ki na dua na matavuvale era lewena tu na itabagone se gonelalai ena itikotiko. Sa vaka talega kina na nodra sega ni okati na itabagone mera itokani ni veiqaravi. Na vakatatabu oqo sa dodonu me dei tu vakavo ga ke sa vakadonuya na Mataveiliutaki Taumada na vagalalataki ni vakamacala. Raica na 32.14.5 me baleta na itukutuku ni vakamacala.

38.6.2.6

Veimatabose ni iTeki kei na Tabanalevu

Ena matabose ni iteki kei na tabanalevu, era na dau railesuva e veigauna na mataveiliutaki ni iteki kei na matabisopi na lawatu ni Lotu kei na idusidusi ena tarovi kei na wali ni veivakacacani. Era na vakavulica na itukutuku bibi ena iwasewase ni Veivakacacani ni Veivuke ni Bula ena Gospel Library. Eratou sureta na veivosaki mai vei ira na lewe ni matabose. Era na vakasaqara na iliuliu kei ira na lewe ni matabose na veidusimaki ni Yalo ni ra veivakavulici ka veivosakitaka na ulutaga karoni oqo.

Me ra vakaitavi talega na lewe ni matabose ena veituberi ni nodra taqomaki na gonelalai kei na itabagone (raica na 38.6.2).

38.6.2.7

Veika Vakalawa e Baleta na Veivakacacani

Ke sa voroka na lawa virikotori na ivakarau ni veivakacacani ni dua na lewenilotu, sa dodonu me sagai koya na lewenilotu na bisopi se peresitedi ni iteki me ripotetaka na veika sa yaco ki na liga ni lawa se tabana ni matanitu veiganiti tale eso. Sa rawa ni tauri itukutuku mai na talevoni veivuke na bisopi se peresitedi ni iteki ena veika e gadrevi ena vakau ripote (raica na 38.6.2.1). Ke tiko na nodra vakatataro na lewenilotu me baleta na veika e gadrevi ena vakau ripote, na vakayaloqaqataki ira o koya me ra taura dei na ivakasala vakalawa e veiganiti.

Sa dodonu me ra vakayacora na iliuliu ni Lotu kei na lewenilotu na itavi vakalawa taucoko ni kena ripotetaki na veivakacacani ki na tabana ni matanitu eso. Ena so na vanua, era sa okati na iliuliu kei na qasenivuli ka cakacaka vata kei ira na gone kei na itabagone me “dauvolaitukutuku vakadonui” ka dodonu me ra ripotetaka na veivakacacani ki na tabana vakalawa eso. Vakakina, ena vuqa na vanua, sa gadrevi ki na tamata ga sa kila tu na veivakacacani me ripotetaka sara ki na tabana vakalawa eso. Sa dodonu me ra qirita na talevoni veivuke na bisopi kei na peresitedi ni iteki ena macala baleti ira na dauvolaitukutuku vakadonui kei na gagadre vakalawa tale eso ena ripotetaki ni veivakacacani. Sa lawatu ni Lotu na talairawarawa ki na lawa.

38.6.3

Veivakunekunetaki

Raica na 38.6.9.

38.6.4

Yalani ni Vakaluveni

Na veigaganotaki vakayago ni veiwatini e sa nakiti tu me ka totoka ka tabu. E sa qisia na Kalou me ra buli kina na gone ka vakatakila na veilomani dina vakaveiwatini (raica na 2.1.2).

Sa itavi talei ki na dua na veiwatini me rau vakarautaka na yago me nodra na luvena vakayalo na Kalou, ka me nodrau itavi na tubera ka susuga (raica na 2.1.3). Na lewa me baleta na levu ni luvedra kei na gauna me ra sucu mai kina e ka vakamareqeti sara ka vakatamata yadua. E dodonu me biu ga vei rau na veiwatini kei na Turaga. Me ra kakua kina ni dau veivakalewai na lewe ni Lotu ena vuku ni ka oqo.

E sega ni tokona na Lotu na sele ni yalani me tarovi kina na digidigi ni vakaluveni. Na veisele ni tataro e oka kina na iwalewale me vaka na sele ni katoniwai kei na vesuki ni kato ni marama. Ia, na vakatulewa oqo e ka ni tamata yadua ka sa dau biu tu ki na vakatulewa kei na masumasu ni turaga kei na marama veiwatini. E dodonu mera veivosaki vata na veiwatini ena duavata ka vakasaqara na veivakadeitaki ni Yalotabu ena vakatulewa oqo.

Na veisele ni tarovi e dau gadrevi ena so na gauna me baleta na inaki vakavuniwai. E rawa ni yaga vei ira na lewenilotu na veivosaki kei na kenadau vakavuniwai.

38.6.5

Tiko Savasava kei na Yalodina

Sa lawa ni tiko savasava ni Turaga na:

• Vakuwai mai na veiyacovi ena taudaku ni nodrau vakamau vakalawa e dua na turaga kei na dua na marama.

• Yalodina ena loma ni vakawati.

Na veigaganotaki vakayago ni veiwatini e sa nakiti tu me ka totoka ka tabu. E sa qisia na Kalou me ra buli kina na gone ka vakatakila na veilomani dina vakaveiwatini.

E dodonu ga me rau veiyacovi e dua na tagane kei na yalewa erau sa vauci vata vakalawa me rau veiwatini. Ena mata ni Kalou, na ivalavala ni bula savasava e sa ka bibi sara. Na voroki ni lawa ni tiko savasava e sa rui ka bibi sara (raica na Na Lako Yani 20:14; Maciu 5:28; Alama 39:5). O ira na rawai kina sa vakayagataka cala na kaukauwa tabu sa solia na Kalou me buli kina na tamata.

Ena rairai veiganiti na matabose ni lewe ni Lotu ke dua na lewenilotu:

• E veiyacovi ena taudaku ni nodrau vakamau vakalawa e dua na tagane kei na yalewa, me vaka na veibutakoci, veidauci, veimaliwai vaka-tagane/yalewa vata, kei na veiyacovi ena initaneti se ena talevoni (raica na 32.6.2).

• E tiko ena ivakarau ni vakamau se veitokani e taudaku ni vakamau vakalawa ni dua na tagane kei na yalewa, me vaka na tiko vakawati sega ni vakamau, vakamau vakamatanitu kei na veitokani, kei na vakamau vakatagane se vakayalewa vata.

• E vakayagataka vakagumatua se vakarawarawa na yaloyalo vakasisila, ka vakavuna tu e dua na leqa levu ki na bula vakawati se matavuvale ni lewenilotu (raica na 38.6.13

Na vakatulewa ni kena vakayacori na matabose ni lewenilotu ena ivakarau eso vakaoqo ena vakatautaki ena vuqa na ituvaki (raica na 32.7). Me ivakaraitaki, ena gadrevi vakalevu cake e dua na matabose me vukea e dua na lewenilotu me veivutuni kevaka e voroka na veiyalayalati ni valetabu se kevaka e tokaruataki na ivalavala ca.

Raica na 32.6.1.2ni gauna e gadrevikina na matabose ena caka cala ni veiyacovi.

Ena so na kisi, ena rairai veiganiti na veivakasalataki yadua kei na vakatatabu mama ni lewenilotu (raica na 32.8

38.6.6

iYaloyalo Vakasisila ni Gone

Sa saqata vakabibi na Lotu na yaloyalo vakasisila ni gone enai walewale cavaga. Kevaka e kila tiko na bisopi se peresitedi ni iteki ni vakaitavi e dua na lewenilotu ena yaloyalo vakasisila ni gone, na vakamuria vakavinaka o koya na ivakasala ena 38.6.2.1.

E sa gadrevi na matabose ni lewe ni Lotu kei na vakamacala ni ivolatukutuku ke dua na lewenilotu e kitaka, wasea, taura tu, se raica veitaravi na ivakatakarakara eso ni yaloyalo vakasisila ni gone (raica na 32.6.1.2 kei na 32.14.5). Na idusidusi oqo e sega ni baleta raraba na gone se itabagone era via yabaki vata tu ga ka wasea na kedra yaloyalo ni veiyacovi se so tale. Ena rairai veiganiti na veivakasalataki yadua kei na vakatatabu mama ni lewenilotu ena ituvaki vakaoya.

Ena so tale na veituberi, raica na 38.6.13.

38.6.7

Soli se Volitaki Wai ni Tagane se Yaloka

Na ivakarau ni dua na tagane kei na yalewa vakawati me vakarautaka na yago me baleti ira na luvena vakayalo na Kalou sa lesi vakalou (raica na 2.1.3). Ena vuku ni ka oqo, sa saqata kina na Lotu na cau wai ni tagane se yaloka. Ia, oqo na ka ni tamata yadua ka sa dau biu tu ki na vakatulewa kei na yalomasumasu nei koya ka na via solia. Raica na 38.6.9. Sa saqata talega na Lotu na volitaki wai ni tagane se yaloka.

38.6.8

Seleti Tani ni Dua na Tiki ni Yagodra Tabu na Marama

Na Lotu e sega ni duavata ena kena seleti tani e dua na tiki ni yagodra tabu na marama.

38.6.9

Qaravi me Rawa ni Vakagone

Na ivakarau ni dua na tagane kei na yalewa vakawati me vakarautaka na yago me baleti ira na luvena vakayalo na Kalou sa lesi vakalou (raica na 2.1.3). Kevaka e gadrevi, na tekinolaji ni vakagone e rawa ni vukea e dua na marama kei na tagane vakawati ena nodrau gagadre yalododonu me rau vakaluveni. Na tekinolaji oqo e oka kina na vakunekunetaki vakatamata kei na vakunekunetaki ena tavaya.

Na Lotu e saqata na veivakunekunetaki ena tavaya ka vakayagataki kina na nona wai e dua tale, ia na watina tagane ga, kei na nona yaloka ni vakaluveni e dua tale, ia na watina yalewa ga. Ia, oqo na ka ni tamata yadua ka sa dau biu tu kina na vakatulewa kei na masumasu ni dua na tagane kei na yalewa sa vauci vakalawa.

Raica talega na “Veisusu” (Ulutaga ni Kosipeli, topics.ChurchofJesusChrist.org).

38.6.10

Veiyacovi vakaveiwekani voleka

Sa saqata vakabibi na Lotu nai walewale cavaga ni veiyacovi vakaveiwekani voleka. Me vaka e vakayagataki eke, na veiyacovi vakaveiwekani voleka oya na veiyacovi ni:

• Dua na itubutubu kei na dua na gone.

• Dua na tubunigone kei na dua na makubuna.

• Veitacini.

• Dua na momo se nei kei na dua na vugona yalewa se vugona tagane.

Me vaka e vakayagataki eke, na gone,makubuna,veitacini,vugona yalewa, kei na vugona se luvena tagane e oka kina na veimaliwai vakaitubutubu, dauniveisusu, vakacabecabe, se veikauwaitaki. Na veiyacovi vakaveiwekani voleka e rawa ni yaco ki na rua na gone, dua na uabula kei na dua na gone, se rua na uabula. Kevaka e tiko na nona taro e dua na peresitedi ni iteki me baleta e dua na veiyacovi vakawekani voleka ena lawa ni vanua, e dau kerea na veidusimaki mai na valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada.

Ni sa vakaleqai e dua na gone ena veiyacovi vakaveiwekani voleka, na qirita na bisopi se peresitedi ni iteki na talevoni veivuke ni veivakacacani ni Lotu ena vanua eso e tiko kina (raica na 38.6.2.1). Ena vanua tale eso, me na qara na peresitedi ni iteki na veituberi mai na daunivakasala vakalawa ni iwasewase ena valenivolavola ni iwasewase. Sa dau vakayaloqaqataki talega me veivakasalataki vata kei na vakailesilesi ni Veiqaravi ni Matavuvale se na manidia ni welefea kei na bula rawati koya ena valenivolavola ni iwasewase.

E sa gadrevi na matabose ni lewe ni Lotu kei na vakamacala ni volatukutuku ke dua na lewenilotu e coko ena veiyacovi vakaveiwekani voleka (raica na 32.6.1.2 kei na 32.14.5). Na veiyacovi vakaveiwekani voleka sa dau voleka ni gadreva tu kina na Lotu me vakasuka na lewenilotu ni dua na tamata.

Ke dua na gone e coko ena veiyacovi vakaveiwekani voleka, na veitaratara na peresitedi ni iteki kei na Valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada ena veidusimaki.

O ira era vakaleqai ena kucu era dau sotava na vakamavoataki bibi. Era na veisotavi na iliuliu ena yalololoma kei na veikauwaitaki mai vu ni yalodra. Era vakarautaka na veitokoni vakayalo kei na veivakasalataki me vukei ira ena nodra vorata rawa na revurevu veivakarusai ni veiyacovi ni veiwekani voleka.

Ena so na gauna ko ira na vakaleqai era dau vakila na madua se beitaki ira na yalodra. O ira na vakaleqai era sega ni beitaki ena ivalavala ca. O ira na iliuliu era na vukei ira kei na nodra matavuvale me ra kila vinaka na loloma ni Kalou kei na veivakabulai e lako mai vei Jisu Karisito kei na Nona Veisorovaki (raica na Alama 15:8; 3 Nifai 17:9).

Me ikuri ni kena ciqomi na nodra veivuke vakauqeti na iliuliu ni Lotu, era na gadreva beka ko ira na vakaleqai kei na nodra matavuvale na ivakasala mai vei ira na kenadau. Me baleta na itukutuku, raica na 38.6.18.2.

38.6.11

Veivakunekunetaki ena Tavaya

Raica na 38.6.9.

38.6.12

Na Cakaisausau

“Na veika e vu mai vua na Kalou e veivakararamataki” (Vunau kei na Veiyalayalati 50:24). Na cakaisausau e raimatua ki na butobuto ka veimuataki ki na veivakaisini. E vakarusa na vakabauti Karisito.

Na cakaisausau e oka kina na sokalou vei Setani. E oka talega kina na itaviqaravi butobuto eso ka ra sega ni salavata kei na kosipeli i Jisu Karisito. Na itaviqaravi vakaoqo e oka kina na (ia e sega ni yalani ki na) tukuni-gauna, veirukaki, kei na ivalavala ni veivakabulai e vakatotomuria na kaukauwa ni matabete ni Kalou (raica na Moronai 7:11–17).

Me ra kakua ni vakaitavi na lewenilotu ena ivalavala kecega ni sokalou i Setani se coko ena sala cava ga ni cakaisausau. Me ra kakua ni vakanamata ki na butobuto vakaoqo ena veivosaki se ena veisoqoni ni Lotu.

38.6.13

Yaloyalo vakasisila

Sa saqata vakabibi na Lotu na yaloyalo vakasisila ena iwalewale cavaga. Na mataqali vakayagataki ni yaloyalo vakasisila cavaga e vakaleqa na bula ni tamata yadua, matavuvale, kei na bula vakaitikotiko. E vakasava tani talega na Yalo ni Turaga. Sa dodonu me ra vorata na lewenilotu na veiwalewale taucoko ni yaloyalo vakasisila ka saqata na kedra tabaki, vakatetei, ka vakayagataki.

Sa vakarautaka na Lotu na ivurevure eso oqo me vukei ira na tamata e sa rawai tu na nodra bula ena yaloyalo vakasisila:

• AddressingPornography.ChurchofJesusChrist.org

• AddictionRecovery.ChurchofJesusChrist.org

• Nodra Vukei na Sotavi Dredre tu enai Yaloyalo Vakasisila (ivolaleka)

• Me Savasava Tikoga na Nomu Vakanananu (ivolaleka)

Na vakarautaka talega na peresitedi ni iteki kei bisopi na veitokoni vei ira na lewe ni matavuvale ni sa gadrevi.

Eso e dau vakacalaka na nodra raica na iyaloyalo vakasisila. Ena veivakaleqai na saravi ni yaloyalo vakasisila – se vakalailai ga se vakawasoma.

Sa dau veiganiti tu na veivakasalataki yadua kei na vakatatabu mama ni lewenilotu ni nona vukei tiko e dua na tamata me veivutunitaka na vakayagataki ni yaloyalo vakasisila (raica na 32.8). E sega ni dau vakayacori na matabose ni lewenilotu. Ia, ena rairai veiganiti na matabose ena vakayagataki vakagumatua ka vakarawarawa ni yaloyalo vakasisila e sa vakavu leqa vakalevu tu ki na bula vakawati se matavuvale ni lewenilotu (raica na 38.6.5). E sa gadrevi na matabose ke dua na lewenilotu e kitaka, wasea, taura tu, se raica veitaravi tu na ivakatakarakara eso ni yaloyalo vakasisila ni gone (raica na 38.6.6).

Me ikuri ni nodra veivuke veivakauqeti na iliuliu ni Lotu, era na rairai gadreva na lewenilotu na ivakasala ni kenadau. Sa rawa vei ira na iliuliu mera veitaratara ki na Veiqaravi ni Matavuvale me ra vukei kevaka era gadreva. Raica na 31.3.6me baleta na itukutuku ni veitaratara.

38.6.14

Lewavakatani

Na tamata kece sa luve ni Kalou. O ira kece oqo era sa veitacini ka veiganeni ka ra lewe ni Nona matavuvale vakalou (raica “Na Matavuvale: Ai Vakaro ki Vuravura Raraba”). Na Kalou “sa buli ira ka ra sa dra vata na lewe ni veivanua kecega” (Cakacaka 17:26). “Ka sa tautauvata na tamata kecega” Vua (2 Nifai 26:33). Na tamata yadua e “talei e matana” (Jekope 2:21).

Na lewavakatani e sega ni salavata kei na vosa vakatakilai ni Kalou. Na taleitaki se na beci mai vua na Kalou ena vakatau ki na yalodina ki Vua kei na Nona ivakaro, sega ena roka ni kuli ni tamata se dua tale na ivakarau ni bula.

Na Lotu e kacivi ira na tamata kecega me ra biuta tani na itovo ni rai kei na ivalavala ni lewavakatani ki na dua ga na ilawalawa se tamata yadua. E dodonu me ra liutaka na lewe ni Lotu na vakatorocaketaki ni veidokai vei ira kece na luve ni Kalou. Era muria na lewenilotu na ivakaro ni iVakabula me ra lomani ira na tani (raica na Maciu 22:35–39). Era segata me ra tamata dau caka vinaka ki na tamata kecega, ka cata na lewavakatani kecega. Oqo e oka kina na lewavakatani eso e yavutaki ena kawatamata, duiyavusa, vanua, mataqali, tagane se yalewa, yabaki, vakaleqai, ituvaki vakavanua se iyau, vakabauta vakalotu se sega, kei na malele ni gagano.

38.6.15

Veivinakati Vakatagane Vata se Vakayalewa Vata kei na Kena iTovo

Na Lotu e vakayaloqaqataki ira na matavuvale kei na lewenilotu mera dolele yani ena veinanumi, loloma, kei na veidokai vei ira na tamata era dau taleitaki ira era mataqali vata. Sa dau vakauqeta talega na Lotu me da dau veiciqomi vakararaba ka vakacilava na kena ivakavuvuli ni yalovinaka, veivakaduavatataki, lomani ira na tani, ka dokai ira na tamata kecega. Na Lotu e sega ni dua na nona ile ena vu ni veivinakati vakatagane se vaka yalewa vata.

Na ivakaro ni Kalou e vakatabuya na itovo tawa savasava kecega, se vakamataqali vata se tagane kei na yalewa. Era na veivakasalataki na iliuliu ni Lotu vei ira na lewenilotu era sa voroka na lawa ni tiko savasava. Era na vukei ira na iliuliu me ra kila vakamatata na vakabauti Jisu Karisito kei na Nona Veisorovaki, na ivakarau ni veivutuni, kei na inaki ni bula e vuravura. Na itovo e sega ni salavata kei na lawa ni tiko savasava e rawa ni vakavuna na kena vakadaberi e dua na matabose ni lewenilotu ena Lotu (raica na 38.6.5). Sa rawa me vosoti ena veivutuni dina.

Na vakilai ni veivinakati vaka-tagane/yalewa vata e sega ni ivalavala ca. O ira na lewenilotu e tu vei ira na yalo oqori ka ra sega ni sasagataka se cakacakataka era bula tiko me vaka na ituvatuva nei Tamada Vakalomalagi me baleti ira na Luvena kei na ivunau ni Lotu. Era na veitokoni ka vakayaloqaqataki ira na iliuliu ena nodra sasaga me ra bula me vaka na ivakaro ni Turaga. Sa rawa vei ira na lewenilotu oqo me ra ciqoma na veikacivi ni Lotu, vakaivolatara ni valetabu, ka ciqoma na cakacaka vakalotu ni valetabu kevaka era sa kilikili kaya. O ira na tagane lewe ni Lotu e rawa ni ra ciqoma ka vakayagataka na matabete.

O ira kece na lewenilotu era maroroya na nodra veiyalayalati era na ciqoma na veivakalougatataki yalataki kece sara ena veigauna tawamudu ke vakatara vei ira se sega na nodra ituvaki me ra ciqoma na veivakalougatataki ni vakamau tawamudu kei na bula vakaitubutubu ena bula oqo (raica na Mosaia 2:41).

Sa vakarautaka tu na Lotu na ivurevure oqo me kilai vakavinaka ka tokoni kina o ira e tarai tu na nodra bula ena veivinakati vakatagane se vakayalewa vata:

• “Same-Sex Attraction,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org

• “Same-Sex Attraction,” Life Help, ChurchofJesusChrist.org

Me ikuri ni nodra veivuke vakauqeti na iliuliu ni Lotu, era na gadreva beka na lewenilotu na ivakasala mai vei ira na kenadau. Sa rawa vei ira na iliuliu mera veitaratara ki na Veiqaravi ni Matavuvale me ra vukei. Raica na 31.3.6 me baleta na itukutuku ni veitaratara.

38.6.16

Veiwatini Vakatagane se Yalewa

Me vaka ga na ivakavuvuli vakalotu, ka tukuni ena ivolanikalou, sa vakadeitaka kina na Lotu ni nodrau vakamau e dua na tagane kei na dua na yalewa sa ka bibi sara ki na Nona inaki na Dauveibuli me baleta na nodra icavacava tawamudu na Luvena. Sa vakadeitaka kina na Lotu ni lawa ni Kalou e vakamacalataka na vakamau me nodrau vakaduavatataki e dua na tagane kei na dua na yalewa e dodonu vakalawa.

E dodonu ga me rau veiyacovi e dua na tagane kei na yalewa erau sa vauci vata vakalawa me rau veiwatini. Na ivalavala kece tale ni veiyacovi eso, oka kina na kena vei ira era tagane se yalewa vata, era sa ivalavala ca ka vakamalumalutaki kina na yavu buli vakalou ni matavuvale.

38.6.17

Vuli ni Veiyacovi

Sa nodra itavi taumada na itubutubu me ra vakavulici ira na luvedra ena veika e baleta na veiyacovi. E dodonu vei ira na itubutubu me ra dina, matata, ka dau veivosaki tikoga kei ira na luvedra me baleta na bulabula ni veimoceri buladodonu. Na veivosaki oqo e dodonu me:

• Veiganiti ki na yabaki ni bula kei na yalomatua ni gone.

• Vukei ira na gone me ra vakavakarau ki na marau ena vakamau ka muria na lawa ni tiko savasava (raica na 2.1.2).

• Veitalanoataki na rerevaki ni iyaloyalo vakasisila, na kena gadrevi me levei, kei na kena wali ena gauna era sotava kina.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na “Sex Education and Behavior (Vuli kei na iTovo ni Veiyacovi)” (Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org).

Me tiki ni nodra itavi me ra vakavulici ira na luvedra, sa dodonu vei ira na itubutubu me ra kila ka vakadodonu ka segata me ra vakauqeta na vuli ni veiyacovi e vakavulici e koronivuli. Era na vakatavulica na itubutubu na ivakavuvuli dodonu ka tokona na idusidusi ni koronivuli e salavata kei na kosipeli.

38.6.18

Vakacacani ni Veiyacovi, Kucu, kei na iWalewale Tale Eso ni iValavala Kaukauwa ena Veiyacovi

Sa saqata vakabibi na Lotu na veivakacacani ni veiyacovi. Me vaka e vakayagataki eke, sa ibalebale ni veivakacacani ni veiyacovi na lavaki ni veiyacovi tawavinakati cavaga ki na dua tale na tamata. Na veiyacovi kei na dua na tamata ka sega ni rawa ni soli veivakadonui vakalawa e sa vakatokai me veivakacacani ni veiyacovi. Na veivakalolomataki ni veiyacovi e rawa ni yaco talega vua e dua na watina se ena dua na veiwekani ni veigadivi. Ena itukutuku ni veivakacacani ni veiyacovi ni dua na gone se itabagone, raica na 38.6.2.3.

Na veivakacacani ni veiyacovi e kovuta e dua na ivalavala raraba, mai na veivakatotogani ki na kucu kei na so tale na ivakarau ni bula ni ivalavala kaukauwa ena veiyacovi. E rawa ni yaco vakayago, vakavosa, kei na sala tale eso. Me baleta na veidusimaki ni nodra vakasalataki na lewenilotu era sotava na veivakacacani, kucu, se so tale na ivalavala kaukauwa ni veiyacovi, raica na 38.6.18.2.

Ke ra sa kidava tu na iliuliu kei na lewenilotu na veivakacacani ni veiyacovi, era na vakayacoka me ra taqomaki kina na vakaleqai kei ira na tani ena gauna totolo duadua. Oqo e oka kina na soli ni ripote vei ira na vakaitutu vakamatanitu ka vakaraitaki vua na bisopi se peresitedi ni iteki. Kevaka e dua na gone e sa vakacacani, sa dodonu me ra na vakamuria na lewenilotu na ivakasala e tiko ena 38.6.2.

38.6.18.1

Talevoni Veivuke ni Veivakacacani

Ke kila tu na bisopi se peresitedi ni iteki na veivakacacani ni veiyacovi, me na qirita o koya na talevoni veivuke ni veivakacacani ni Lotu ena vanua e tiko kina (raica na 38.6.2.1 me baleta na itukutuku ni veitaratara). Era na sauma na nona taro na kenadau vakalawa ka vakavuniwai talega. Era na soli vakasala talega na kenadau oqo ena sala me:

• Ra vukei kina na vakaleqai ka vukea na nodra taqomaki mai na vakuri ni mavoa.

• Veivuke ena nodra taqomaki na rawa ni vakaleqai.

• Tutaki kina na gagadre vakalawa eso ena kena ripotetaki.

Ena vanua eso e sega kina na talevoni veivuke, sa dodonu me veitaratara kei na nona peresitedi ni iteki na bisopi ka kila tu na veivakacacani. E dodonu me qara veituberi na peresitedi ni iteki mai na daunivakasala vakalawa ni iwasewase ena valenivolavola ni iwasewase. Sa dau vakayaloqaqataki talega me veivakasalataki vata kei na vakailesilesi ni Veiqaravi ni Matavuvale se na manidia ni welefea kei na bula rawati koya ena valenivolavola ni iwasewase.

38.6.18.2

Nodra Vakasalataki na Vakaleqai ni Veivakalolomataki, Kucu, kei na So Tale na iVakarau ni iValavala Kaukauwa ni Veiyacovi

O ira era vakaleqai ena veiyacovi, kucu, se so tale na ivalavala kaukauwa ni veiyacovi era dau sotava na vakamavoataki bibi. Ni ra tukutuku lo vua e dua na bisopi se peresitedi ni iteki, me na sauma mai ena yalololoma kei na veikauwaitaki. Ena vakarautaka na veivakasalataki vakayalo kei na veitokoni me vukei ira na vakaleqai mera rawa na revurevu veivakarusai ni veivakacacani. Ena qirita talega o koya na naba ni Lotu ni veituberi ena veivakacacani ena vanua e tiko kina (raica na 38.6.18.1).

Ena so na gauna ko ira na vakaleqai era dau vakila na madua se beitaki ira na yalodra. O ira na vakaleqai era sega ni beitaki ena ivalavala ca. Era sega ni dau beitaki ira na vakaleqai na iliuliu. Era na vukei ira na vakaleqai kei na nodra matavuvale me ra kila na loloma ni Kalou kei na veivakabulai e lako mai vei Jisu Karisito kei na nona Veisorovaki (raica na Alama 15:8; 3 Nifai 17:9).

E rawa beka ni ra digitaka na lewenilotu me ra wasea na itukutuku me baleta na veivakacacani se ivalavala kaukauwa, me ra kakua ni raimatua vakasivia na iliuliu ena kena matailalai. Oqo e rawa ni veivakaleqai vei ira era vakaleqai tu.

Me ikuri ni kena ciqomi na nodra veivuke vakauqeti na iliuliu ni Lotu, era na gadreva beka ko ira na vakaleqai kei na nodra matavuvale na ivakasala mai vei ira na kenadau. Ena ivakamacala, raica na 31.3.6.

38.6.18.3

Matabose ni Lewenilotu

Ena rairai gadrevi na matabose ni lewenilotu me baleta e dua na tamata ka veiyacovi ena ivalavala kaukauwa se vakacacana e dua. E gadrevi na matabose ni lewenilotu ke dua na lewenilotu e coko ena kucu se beitaki ena ivalavala kaukauwa ni veiyacovi (raica na 32.6.1.1

Sa dodonu me vakayacori talega na matabose me baleta na veiyacovi kei na dua na uabula yalorawarawa. Me vaka e vakayagataki eke, na uabula yalorawarawa sai koya na tamata ka, ena vuku ni veika e yalani tu kina vakayago se ena vakasama, e sega ni rawa beka ni vakadonuya na veiyacovi se sega ni kila deivaki na kena ivalavala donu.

Me wali na iwalewale tale eso ni veivakacacani ni veiyacovi, era qara na iliuliu na veidusimaki ni Yalo me navuci kina se sa ituvaki veiganiti vinaka sara na veivakasalataki yadua se na matabose ni lewenilotu (raica na 32.6.2.2 and 32.8). Ena kisi bibi eso sa gadrevi na matabose. Sa rawa ni ra veivosaki na iliuliu kei na nodra iliuliu ni matabete donu me baleta na ituvaki.

Ke sa yaco na vakatatabu ni lewenilotu mai na matabose ni lewenilotu e vakayacori me baleta na veivakacacani ni veiyacovi, sa na vakamacalataki na ivolatukutuku ni tamata oya.

Ena itukutuku ni veivakasalataki ena kisi ni veivakacacani eso, raica na 38.6.2.2. Me baleta na ivakamacala ni nodra vakasalataki na vakaleqai ena ivalavala kaukauwa ni veiyacovi, raica na 38.6.18.2.

38.6.19

iTubutubu Taudua ka Bukete Tiko

O ira na lewenilotu sega ni vakawati ka ra sa bukete tiko era sa vakauqeti me ra veitalanoa kei na nodra bisopi. E Amerika kei Kenada, sa vakarautaki tu na Veiqaravi ni Matavuvale ena:

• Veivakasalataki kei ira na iliuliu ni Lotu.

• Veivakasalataki vata kei ira na itubutubu dua tiko bibi kei na nodra matavuvale.

E sega ni gadrevi na veidusimaki nei bisopi me baleta na veiqaravi oqo. Ena sega ni saumi. Raica na 31.3.6 me baleta na itukutuku ni veitaratara ki na Family Services (Veiqaravi ni Matavuvale).

Ena vanua tale eso, sa rawa ni ra veitaratara na iliuliu kei na kenadau ni Veiqaravi ni Matavuvale se na manidia ni welefea bula rawati koya ena valenivolavola ni iwasewase.

Na veituberi me baleta na nodra vakasalataki na itubutubu dua tikobibi e sa vakarautaki talega ena “Unwed Pregnancy (iTubutubu Taudua ka Bukete Tiko)” (Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org).

38.6.20

Vakamatei Koya se Kukuna

Na bula vakayago e dua na isolisoli talei mai vua na Kalou—e dua na isolisoli ka dodonu me rokovi ka taqomaki. Na Lotu e tokona vakaukauwa na tarovi ni vakamatei koya vakataki koya. Me baleta na ivakamacala ni kena vukei e dua e nakinaki kukuna se dua tale e sa mai vakaleqai mai na kukuna, raica na suicide.ChurchofJesusChrist.org.

E vuqa na tamata era dau vakasamataka na kukuna era vinakata me kunea na vakacegu mai na mosi vakayago, vakasama, loma, se vakayalo. O ira na tamata vakaoqo era gadreva na loloma, veivuke, kei na veitokoni mai vei ira na matavuvale, iliuliu ni Lotu, kei na kenadau vakaivola.

Ena vakarautaka o bisopi na veitokoni vakalotu kevaka e dua na lewenilotu e vakasamataka tiko na kukuna se sa tovolea oti. Ena vukei koya talega vakatotolo na lewenilotu me rawata na veivuke mai vei ira na kenadau vakaivola. Ena vakayaloqaqataki ira era sa voleka vua na tamata oya me ra vakasaqara na veivuke e gadrevi.

Se cava ga na sasaga vinaka duadua vei ira na daulomani, iliuliu, kei na kenadau, na kukuna e sega ni dau rawarawa ni tarovi. E biuta mai na yalokavoro titobu, tiko yavavala ni loma, kei na taro sega ni saumi me baleti ira na nodra daulomani kei ira na tani. Me ra veivakasalataki ka veivakacegui na iliuliu ki na matavuvale. Era na vakarautaka na veisusu kei na veitokoni. E rawa talega ni ra na gadreva na veitokoni kei na veivakasalataki vakaivola na matavuvale.

E sega ni dodonu vua e dua na tamata me muduka vakataki koya na nona bula. Ia, na Kalou duadua ga ena rawa ni vakatulewataka na nona vakasama, ivalavala, kei na ivakatagedegede ni vakatulewa (raica na 1 Samuela 16:7; Vunau kei na Veiyalayalati 137:9).

Eratou na lewa na matavuvale ena veivakasalataki nei bisopi na vanua kei na iwalewale ni nona lotu ni veibulu na tamata oya. E rawa ni ra digitaka na matavuvale me ra vakayagataka na iyauqaqa ni Lotu. Kevaka sa edaumeni oti na tamata oqo, e rawa ni bulu o koya ena nona isulu ni valetabu.

O ira e sa takali e dua na nodra daulomani mai na kukuna sa rawa ni ra kunea na inuinui kei na veivakabulai vei Jisu Karisito kei na Nona Veisorovaki.

Me baleta na ivakamacala ni itatarovi ni kukuna kei na veiqaravi, raica na suicide.ChurchofJesusChrist.org.

38.6.21

Sele ni Yalani (Oka kina na kena musu e dua na tiki ni iyaya tabu)

Raica na 38.6.4.

38.6.22

Tinanigone Veisosomitaki

Na ivakarau ni dua na tagane kei na yalewa vakawati me vakarautaka na yago me baleti ira na luvena vakayalo na Kalou sa lesi vakalou (raica na 2.1.3). Ena vuku ni ka oqo, sa saqata kina na Lotu na tinanigone veisosomitaki. Ia, oqo na ka ni tamata yadua ka sa dau biu tu kina na vakatulewa kei na vakasama ena masumasu nei tagane kei yalewa vakawati.

O ira na gone era sucu vua e dua na tina veisosomitaki era sega ni sucu ena veiyalayalati. Ni oti na nodra sucu, e rawa walega ni ra vauci vei ira na itubutubu ena veivakadonui ni Mataveiliutaki Taumada (raica na 38.4.2.7). Erau na vola na itubutubu e dua na ivola ki na Mataveiliutaki Taumada ka solia vei peresitedi ni iteki. Kevaka e tokona na kerekere, ena vakauta na ivola vata kei na nona ivola.

38.6.23

Ira na Duimoimoi

Era sotavi bolebole drakidrakita na duimoimoi. O ira na lewenilotu kei na sega ni lewenilotu ka oka vaka duimoimoi—kei na nodra matavuvale kei na itokani—sa dodonu me ra qaravi ena veikauwaitaki, yalovinaka, yalololoma, kei na ivakarau ni loloma levu va-Karisito. Sa kidavaki na tamata taucoko me tiko ena soqoni ni sakaramede, soqoni tale eso ena Sigatabu, kei na soqo ni veimaliwai eso ni Lotu (raica na 38.1.1).

Na yago vakatagane/vakayalewa e sa dua na tiki bibi ni ivakarau ni yavu ni bula marau ni Tamada Vakalomalagi. Na ibalebale nakiti ni yago vakatagane/vakayalewa ena ivakaro ni matavuvale e ivakatakilakila ni yagona ena gauna ni sucu. E sotava eso na tamata na nanuma ni sega ni veiraurau tu na nodra ivakatakilakila vakayago kei na nodra kilai tani vakatagane/vakayalewa. Me kena ilutua, sa rawa ni ra vakatakilai me duimoimoi. Na Lotu e tu ga vakaikoya ena vuku ni nodra vakabauta na tamata era tukuna ni ra duimoimoi.

E levu na vakaitavi ena Lotu kei na cakacaka vakalotu ni matabete eso e sa tautauvata ena yago vakatagane/vakayalewa. Sa rawa ni ra papitaiso ka vakadeitaki na tamata duimoimoi me vaka e dusimaki tu ena 38.2.8.9. Sa rawa talega ni ra vakayagataka na sakaramede ka ciqoma na veivakalougatataki ni matabete. Ia, sa ciqomi na veitabaki ni matabete kei na cakacaka vakalotu ni valetabu me vaka na yagona tabu e sucu kina.

Era veivakasalataki na iliuliu ni Lotu ena vorati ni veivakameautaki digitaki vakavuniwai se veisele ena inaki ni kena sagai me veisau ki na yago veibasai vakatagane/vakayalewa ni yagona tabu ni sucu e dua na tamata (“veisautaki ni yago tabu”). Era veivakasalataki na iliuliu ni kena vakayacori na veika oqo ena vakavuna na vakatatabu ni lewe ni Lotu.

Era veivakasalataki talega na iliuliu ena vorati ni veisautaki ni veimaliwai. Na veisau ni veimaliwai e oka kina na veisau ni isulusulu se irairai, se veisautaki ni dua na yaca se vosa baleti koya, me vakatakilai koya kina e dua me dua tani mai na yagona tabu ni sucu. Era veivakasalataki na iliuliu ni o ira ka veisau vakaveimaliwai ena sotava eso na vakatatabu ni lewe ni Lotu ena gauna kece ni veisau oqo.

Na vakatatabu e oka kina na ciqomi se cakacakataki ni matabete, ciqomi se vakayagataki ni ivolatara ni valetabu, kei na ciqomi ni so na veikacivi ni Lotu. E dina ga ni vakatatabutaki tu eso na dodonu ni lewe ni Lotu, sa kidavaki tu na vakaitavi ni Lotu tale eso.

Sa rawa ni ra ciqoma na veikacivi ni Lotu, ivolatara ni valetabu, kei na cakacaka vakalotu ni valetabu na duimoimoi ka sega ni saga na veisau vakavuniwai, veisele, se veimaliwai ki na yago veibasai vakatagane/vakayalewa ka sa bula kilikili tu.

Sa soli ki na so na gonelalai, itabagone, kei na uabula na qaravi ni ka e bucini ena loma ni yago mai na dua na dauniveiqaravi vakavuniwai vakalaiseni me vakamamadataka na veisei ni yago vakatagane/vakayalewa se vakalailaitaka na vakanananu ni kukuna. Ni bera ni tekivutaka e dua na tamata na veiqaravi vakaoqo, sa ka bibi me kila vakamatata o koya (kei na itubutubu ni gone) na veika e rawa ni ririkotaki ka yaga. Ke ra sega ni saga tiko na lewenilotu oqo me ra veisau ki na veibasai ni yago vakatagane/vakayalewa ka sa bula kilikili tu, sa rawa ni ra ciqoma na veikacivi ni Lotu, ivolatara ni valetabu, kei na cakacaka vakalotu ni valetabu.

Kevaka sa navuca e dua na lewenilotu me veisautaka na ikacivi ni yaca e vinakata se vosa baleti koya, sa rawa ni volai na yaca oya ena tikina ni yaca vinakati ena ivolatukutuku ni lewenilotu. Sa rawa ni kacivi na tamata oya ena yaca e vinakata ena tabanalevu.

E duidui vakalevu na ituvaki eso mai na tabanilotu ki na tabanilotu kei na tamata ki na tamata. Era veivosaki vata na lewenilotu kei na iliuliu ka vakakina na Turaga. Era na vukei ira na iliuliu vakaitaukei na Mataveiliutaki ni iWasewase ni vakaraitaka ena yalo kauwai na ituvaki ni tamata yadua. Era veivosaki na bisopi kei na peresitedi ni iteki. Sa dodonu mera qara ivakasala na peresitedi ni iteki kei na peresitedi ni kaulotu mai na Mataveiliutaki ni iWasewase (raica na 32.6.3 kei na 32.6.3.1).

Ena itukutuku tale eso ni nodra kilai vakamatata ka tokoni na duimoimoi, raica na “Transgender” ena ChurchofJesusChrist.org.

38.7

Lawatu ni Veiqaravi Vakavuniwai

38.7.1

Sele na Yago ni Mate

Sa rawa me sele na yagomate kevaka eratou sa vakadonuya na weka ni mate ka vakamuri na kena lawa. Ena so na gauna, na sele ni yago ni mate e lavaki ena lawa.

38.7.2

Bulu se Kama

Na matavuvale nei koya sa mate ena vakatulewataka me bulu se vakamai na yagona. Era na rokova na nodra gagadre na tamata yadua.

Ena so na vanua, e lavaki ena lawa me kama na yago. Ena so tale na kisi, na veibulu e sega ni dau manata se dau sega ni sauma rawa na matavuvale. Ena veigauna kece, sa dodonu me na dau rokovi ka dokai na yago. E dodonu me ra vakadeitaka na lewenilotu ni sa dau vakayagataki na kaukauwa ni Tucaketale (raica na Alama 11:42–45).

Ena veivanua e rawa kina, me na vakasulumi na yagona na lewenilotu sa mate ka sa edaumeni oti ena isulu ni valetabu ena gauna e bulu se vakamai kina (raica na 38.5.8).

Na veiqaravi ni veibulu se na ivakananumi e vakarautaka e dua na madigi vei ira na matavuvale me ra vakasoqoni vata ka vaqaqacotaka na veimaliwai vakamatavuvale kei na veika vakamareqeti (raica na 29.5.4).

38.7.3

O Ira na Gone Era Mate ni bera na Nodra Sucu (Sucumate kei na Lutudole)

O ira na itubutubu era sotava na mate ni dua na gone sucumate era na kune rarawa ka lolosi. O ira na iliuliu, lewe ni matavuvale, kei ira na veitacini veiqaravi tagane kei na yalewa era dau solia na nodra veitokoni ni vakasama kei na bula vakayalo.

E rawa ni ra lewa na itubutubu se me caka na lotu ni ivakananumi se bati ni ibulubulu.

Sa rawa vei ira na itubutubu mera vola itukutuku baleta na gone ena FamilySearch.org. Sa tu na ivakasala ena mataveilawa.

Na cakacaka vakalotu ni valetabu e sega ni gadrevi se vakayacori me baleti ira na gone era mate ni bera ni ra sucu. Ia, oqo e sega ni tarova na nona rawa ni laki lewena na matavuvale ena gauna tawamudu. Era sa vakayaloqaqataki na itubutubu mera vakararavi vua na Turaga ka vakasaqara na Nona vakacegu.

38.7.4

Mudukinibula

Na bula vakayago sa isolisoli mareqeti mai vua na Kalou. Na mudukinibula e sa na tarova na nona bula e dua na tamata ka vakararawataki mai na dua na mate sega ni wali rawa se so tale na ituvaki. Na tamata e vakaitavi ena mudukinibula, oka kina na nona vukei e dua me kunati koya, sa vorata na ivakaro ni Kalou.

Na tarovi se vakuwai ni ivakarau ni itotoko bibi ni bula vua e dua na tamata ena icavacava ni bula e sega ni vakasamataki ni mudukinibula (raica na 38.7.11).

38.7.5

Veitauvi ni HIV kei na Macaibulu

O ira na lewenilotu e tauvi ira na HIV (Human Immunodeficiency Virus) se o koya sa tauvi koya na Macaibulu (acquired immunodeficiency syndrome) e dodonu me ra na kidavaki ena soqoni kei na itaviqaravi ni Lotu. Na nodra soqoni e sega ni leqataki ki na nodra bula na tani.

38.7.6

Veivesuyalo

Vei ira eso, na veivesuyalo e rawa ni vakaleqa na galala ni digidigi. Me ra kakua ni vakaitavi na lewenilotu ena veivesuyalo me ivakaraitaki se me ka ni veivakalasai.

Na vakayagataki ni veivesuyalo me baleta na tauvimate kei na mate ni vakasama e dodonu me na vakatulewataki ena veivosaki kei na vuniwai vakaivola kilai.

38.7.7

Na Tamata e Sega ni Matata se Tagane se Yalewa ni Sucu Mai

Ena veigauna vakavudua sara, edau sucu mai e dua na gone ka sega ni matata mai na yagona tabu se tagane se yalewa (sega ni matata se tagane se yalewa, se tu ruarua vua). O ira na itubutubu se so tale e rawa me ra vakatulewataka se tagane se yalewa ena nodra veidusimaki na kenadau ni veiqaravi vakavuniwai. Na vakatulewa me baleta na veiqaravi vakavuniwai se veisele ni veivakameautaki e dau vakayacori ena gauna ni sucu. Ia, e rawa ni qai vakayacori vakamalua ke gadrevi vakavuniwai.

Ena gadrevi na yalololoma kei na yalomatua ena vukudra na itabagone kei na uabula era qai mai sega ni taleitaka na vakatulewa a vakayacori ena nodra se qai sucu mai me ra tagane se yalewa.

Na taro me baleta na ivolatukutuku ni lewenilotu, veitabaki ni matabete, kei na cakacaka vakalotu ni valetabu baleti ira na itabagone se uabula era a sucu mai ka sega ni matata se ra tagane se yalewa e dodonu me ra vagolei ki na valenivolavola ni Mataveiliutaki Taumada.

38.7.8

Veiqaravi Vakavuniwai kei na Tiko Bulabula

Ni da vakasaqara na veivuke vakavuniwai, cakacakataka na vakabauta, ka ciqoma na veivakalougatataki ni matabete ena cakacaka vata me veivakabulai, me vaka na nona inaki na Turaga.

Me ra kakua ni vakayagataka se kacivaka na lewenilotu eso na veiqaravi vakavuniwai se qaranabula e sega ni matata na kena dodonu, vakayalo, se vakalawa. O ira e tiko na nodra leqa ni bula e dodonu me ra veivosaki kei ira na kenadau vakavuniwai ka ra vakalaiseni ena vanua era veiqaravi kina.

Me ikuri ni vakasaqarai ni veivuke vakavuniwai, era sa vakayaloqaqataki na lewe ni Lotu mera muria na ivakaro vakaivolanikalou ena Jemesa 5:14 mera “kacivi ira na qase ni soqosoqo lewe ni lotu; ia me ra masulaki koya, ka walia ena waiwai e na yaca ni Turaga.” Na veivakalougatataki ni matabete ni veivakabulai era na solia o ira era taura tu na itutu ni matabete e ganita. Era soli ena gauna e kerei kina ka sega na kena isau (raica na 18.13).

Era saqati na lewe ni Lotu mai na nodra vakasaqara na veivakabulai se na nodra veivakabulai na tamata yadua se dua na ilawalawa ka ra tu kina na iwalewale digitaki ni kena raici na kaukauwa ni veivakabulai ena taudaku ni masu kei na vakayacori vakadodonu ni veivakalougatataki ni matabete. Na ivalavala oqo e dau vakatokai tu me “vakabulai ena kaukauwa.” Era dau vakayagataka talega na yaca eso. Na yalayala vakaoqori me baleta na veivakabulai e dau saumi vakailavo.

38.7.9

Wainimate Mariwana

Na Lotu e saqata na vakayagataki ni mariwana me baleta na inaki sega ni vakavuniwai. Raica na 138.7.14

Ia, na mariwana e rawa ni vakayagataki ena inaki me wainimate ni sotavi na veika oqo:

• Na kena vakayagataki e vakatulewataki ni gadrevi vakavuniwai mai vua e dua na vuniwai vakalaiseni se dua tale e vakadonui vakalawa me dauveiqaravi vakawainimate.

• Ena vakamuria na tamata o ya na kena levu kei na ivakarau ni taurivaki mai vei vuniwai se dua tale na dauveiqaravi vakawainimate vakadonui. E sega ni vakadonuya na Lotu na kuvui mariwana vakavo kevaka e vakadonuya na dauveiqaravi vakavuniwai me yavutaki ena kena gadrevi vakavuniwai.

Na Lotu e sega ni vakadonuya na vakatavako mariwana, oka kina na inaki vakavuniwai.

38.7.10

Soli kei na Sosomitaki ni Gacagaca kei na Tikiniyago ni Tamata

Na kena soli e dua na gacagaca ni tamata sa dua dina na itovo cecere ni loloma e dau kauta mai na bula vou ki vua e dua na tamata e vakaleqai tu vakayago.

Na nona vakatulewa e dua na tamata bula me solia e dua na gacagaca ki na dua tale se me ciqoma e dua na gacagaca me na vakayacori vata kei na ivakasala dodonu vakavuniwai kei na vakasama ni masumasu.

Na lewa me vakadonuya na tokitaki ni tikiniyago se viciko mai vua e dua na tamata sa mate e cakava na tamata se mai na nona matavuvale.

38.7.11

Vakabalavutaki ni Bula (oka kina na iTokoni ni Bula)

Ni veitauvi e dua na mate levu, me ra vakararavi ga na lewenilotu ki na nodra vakabauta na Turaga ka qara na veiqaravi yaga vakavuniwai. Ia, ni sa sega ni rawa ni levei na mate, e dodonu me laurai ni dua na veivakalougatataki ka tiki yaga ni bula tawamudu (raica na 2 Nifai 9:6; Alama 42:8).

Me ra kakua ni vakaogai na lewenilotu ena nodra saga me vakabalavutaki na nodra bula ena sala e vakatani. Na vakatulewa oqo e vinaka duadua me cakava na tamata, kevaka e rawa, se mai vei ira na lewe ni matavuvale. E dodonu me ra vakasaqara na ivakasala donu vakavuniwai kei na veidusimaki vakalou ena masu.

Era dau dolele ena veitokoni na iliuliu vei ira era vakatulewataka tiko se me ra sa kauta tani se kua na itotoko ni bula mai vua e dua na lewe ni matavuvale.

38.7.12

iSoqosoqo ni noda Kilai Keda-Vakaikeda

Sa vuqa sara tu na ilawalawa sogoti kei na isoqosoqo cakailavo ka tiko na nodra parokaramu ka kacivaka na vakatoroicaketaki ni gagadre ni tamata yadua, veivaqaqacotaki, kei na veika vakayalo, se veimaliwai vakamatavuvale. Era dau yalataka na isoqosoqo oqo na iwali totolo ni veileqa eso ka dau gadrevi kina na gauna, masu, kei na igu ni tamata yadua me walia. E dina ga ni ra na vakacegui vakalekaleka kina o ira era vakaitavi kina, ia e dau qai lesu tale mai na leqa makawa o ya, ka kuria na lomaleqa kei na yalorarawa.

Eso na ilawalawa vakaoqo era kacivaka se tukuna ni sa tokoni tiko na nodra parokaramu mai na Lotu se mai vua e dua na Vakaitutu Raraba. Ia, e sega ni dina na veika oqo.

Era sa vakaroti na lewenilotu ni so vei ira na isoqosoqo oqo era kaburaka tiko na ivakavuvuli ka vakayagataka na ivakarau e rawa ni veivakacacani. E vuqa na ilawalawa era dau lavaka na isau sivia ka surevaka na veivakadeitaki ni gauna balavu. Eso era wakia vata na vakasama vakavuravura kei na ivakavuvuli ni kosipeli ena veisala eso ena butuki sobu kina na veika vakayalo kei na vakabauta.

O ira na iliuliu ni Lotu me ra kakua ni sauma, kacivaka, se tokona na isoqosoqo se itovo vakaoqo. Me kakua talega ni dau vakayagataki na iyauqaqa ni Lotu ena vei itaviqaravi vakaoqo.

O ira era sotava tu na leqa ni bula veimaliwai se leqa vakayalo me ra dusimaki mai vei ira na iliuliu ni matabete me laurai na sala ni veivuke e salavata kei na ivakavuvuli ni kosipeli. Ena ikuri ni vakamacala, raica na 22.3.4.

38.7.13

iCula ni Tatarovi

Na wainimate e qaravi mai vei ira na kenadau vakavuniwai nuitaki era na taqomaka na bulabula kei na maroroi ni bula. Era sa vakayaloqaqataki na lewe ni Lotu me ra taqomaki ira, ira na luvedra, kei na nodra itikotiko ena iculanitatarovi.

Me kena ilutua, sa nodra itavi na tamata yadua me ra vakatulewa ga vakataki ira me baleta na iculanitatarovi. Kevaka e tiko nodra lomaleqa na lewenilotu, e dodonu me ra veivakasalataki kei ira na kenadau vakavuniwai nuitaki ka vakasaqara talega na veidusimaki ni Yalo Tabu.

O ira era vakarau laki kaulotu era se bera ni cula itataro era na rairai yalani ki na ilesilesi ki na nodra dui vanua.

38.7.14

Vosa ni Vuku kei na iValavala Bulabula

Na Vosa ni Vuku e ivunau ni Kalou. A vakatakila o Koya me baleta na nodra vinaka vakayago ka vakayalo o ira na Luvena. Era sa vakamatatataka na parofita ni ivakavuvuli ena Vunau kei na Veiyalayalati 89 e okati kina na vakatatabu mai na tavako, gunu kaukauwa (alakaolo), kei na gunu katakata (ti kei na kofi).

Era sa vakavulici ira talega na lewenilotu o ira na parofita me ra levea na veika e veivakacacani, cala vakalawa, se veivakatotogani se na vakaleqa na vakatulewa.

E tiko tale eso na veika veivakaleqai kei na ivakarau e sega ni vakaraitaki ena Vosa ni Vuku se mai vei ira na iliuliu ni Lotu. Sa dodonu me ra dau vakayagataka na lewenilotu na vuku kei na vakatulewa ena masumasu ena kena vakatuburi na nodra bula vakayago, vakayalo, kei na bula ni lomadra.

E a tukuna na iApositolo ko Paula: “Dou sa sega beka ni kila ni sa vale ni Yalo Tabu na yagomudou o koya sa curumi kemudou, o koya dou sa rawata mai vua na Kalou, ia dou sa sega ni nomudou? Ni dou sa voli ena ivoli: o koya oqo mo dou qai vakarokorokotaka na Kalou, ena yagomudou, kei na yalomudou, ni sa nona na Kalou” (1 Corinthians 6:19–20).

Na Turaga e yalataka na veivakalougatataki vakayalo ka vakayago kivei ira era talairawarawa ki na Vosa ni Vuku kei na nodra veidusimaki na parofita bula (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 89:18–21).

38.8

Lawatu Vakaveiliutaki

38.8.1

Veisusugi kei na Veiqaravi ni Veimaroroi

E rawa ni vakalougatataki ira na gone kei na matavuvale na susugi ni gone kei na veiqaravi ni veimaroroi. Na matavuvale veilomani, ka tawamudu e rawa ni vakavurei mai na veisusugi. Se ra gole mai na gone ki na dua na matavuvale ena veisusu se sucu, era sa tautauvata ena talei ni nodra veivakalougatataki.

O ira na lewenilotu era gadreva me ra veisusu se veiqaravi ena nodra maroroi na gone e dodonu me ra talairawarawa ki na lawa veiganiti taucoko ni vanua kei na matanitu e okati kina.

E sega ni dau vakarawawataka na Lotu na veisusugi. Ia, e Amerika kei Kenada, sa rawa vei ira na iliuliu mera dusimaki ira yani na lewenilotu ki na Veiqaravi ni Matavuvale me ivurevure ni veivakasalataki. Ena ivakamacala ni veitaratara, raica na 31.3.6.

Me baleta na itukutuku ni itubutubu sega ni vakawati bukete tiko, raica na 38.6.19

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na “Adoption” (Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org).

38.8.2

Lawakitaki ni iLawalawa

Na lawakitaki ni ilawalawa e yaco ni dua na tamata e vakacacana na nona veivakabauti se nona veinuitaki edua tale na tamata me rawa ka maivua. E rawa ni yaco oqo ni rau lewena ruarua edua vata ga na ilawalawa na tamata oqo, me vaka na Lotu. E rawa talega ni yaco oqo ena kena vakayagataki e dua na itutu ni veitokani se veivakabauti, me vaka e dua na veikacivi ena Lotu se veiwekani vakamatavuvale. Na lawakitaki ni lawalawa e vakavuqa me rawati mai kina na i lavo.

Sa dodonu me ra dau dina na lewe ni Lotu ena nodra cakacaka ka cakacaka ena yalodina. Na lawakitaki ni ilawalawa e dua na cakacaka vakamadua ni vakacacani kina na veivakabauti kei na veinuitaki. O ira na tekivuna mai na caka ca vakaoqo era na rawa ni lewai ena basulawa. O ira na lewenilotu era vakayacora na lawakitaki ni ilawalawa ena rawa ni sotava talega na vakatatabu se vakasukai na nodra lewenilotu. Raica na 32.6.1.3 kei na 32.6.2.3 ena veidusimaki ki na matabose ni lewenilotu me baleta na rawa ka vakailawaki.

Me ra kakua ni tukuna se vakatututaka na lewenilotu ni nodra veiqaravi vakabisinisi e tokona, se vakadonuya, se matataka na Lotu se o ira na kena iliuliu.

38.8.3

iYaya ni Vakarorogo kei na Sarasara

Na iyaya ni sarasara kei na vakarorogo e rawa ni vukea na sureti ni Yalo ka vakatorocaketaka na vakavulici ni kosipeli ena kalasi kei na soqoni ni Lotu. Na ivakaraitaki ni veiyaya oqo e oka kina na vidio, iyaloyalo, kei na sereivakatagi katoni. Na vakayagataki ni veiyaya oqo me kakua ni veivagolei tani se me na vakanamata vakalevu kina na kalasi se na lewe ni soqoni.

Me ra kakua ni dau vakayagataka na lewenilotu na iyaya ni sarasara kei na vakarorogo ena soqoni ni sakaramede se ena soqoni raraba ni koniferedi ni iteki. Ia, sa rawa me vakayagataki na ivakatagi katoni oti ena veisoqoni oqo kevaka e gadrevi me vakatarataka na serenilotu.

Me ra vakamuria na lewenilotu na lawa taucoko ni dodonu ni lavelavetaki ni ra vakayagataka na iyaya ni sarasara kei na vakarorogo (raica na 38.8.11 E dodonu ga me ra vakayagataka na vei iyaya e salavata kei na kosipeli ka vukea na sureti ni Yalo.

38.8.4

Nodra Saini kei na Kedra iTaba na Vakaitutu Raraba, Vakailesilesi Raraba, kei na Vitusagavulu ni iWasewase

Me ra kakua ni vakasaqara na lewenilotu na nodra saini na Vakaitutu Raraba, Vakailesilesi Raraba, se Vitusagavulu ni iWasewase. Me ra kakua talega ni kerei ira na iliuliu oqo me ra sainitaka na nodra ivolanikalou, serenilotu, se parokaramu. Ni vakayacori na veika oqo ena raici sobu kina na nodra ilesilesi tabu kei na yalo ni sokalou. Ena vakataotaki ira talega me ra sotavi ira na lewenilotu tale eso.

Me ra kakua ni dau tabaki ira na Vakaitutu Raraba, Vakailesilesi Raraba, se na Vitusagavulu ni iWasewase ena loma ni valenilotu o ira na lewenilotu.

38.8.5

Veibisinisi

Me kakua ni vakayagataki na veivalenilotu kei na iyauqaqa ni lotu tale eso, soqoni ni Lotu kei na veikalasi, kei na mataveilawa ni Lotu kei na sala ni vakauitukutuku raraba me baleta na tokoni ni bisinisi cava ga se dua na ka e sega ni taukena na Lotu.

Na lisi ni vei ilawalawa ni Lotu se so tale nai tukutuku baleti ira na lewenilotu ena rawa me kakua ni soli vei ira na mataqali bisinisi vakaoqo. Oqo e oka kina (ia era sega ni yalani kina) o ira ka dau tutaka na veigadivi, vuli, kei na madigi eso ni cakacaka. Raica na 38.8.31.

38.8.6

Tamata Cakacaka Saumi ena Lotu

O ira na cakacaka saumi ena Lotu e dodonu me ra bulataka ka tokona na ivakatagedegede ni Lotu ena veigauna kece sara. Sa dodonu talega me ra vakamuria na lawa ni veivakacakacakataki ena nodra vanua.

Ni ra vakarau tekivu se tomani tiko na nodra cakacaka, e dodonu me ra bula kilikili me tiko na nodra ivolatara ni valetabu. Ena so na gauna, eratou na veitaratara tiko na mata ni Tabacakacaka ni iVurevure Vakatamata ena Lotu kei ira na peresitedi ni iteki se bisopi me na vakadeitaka kina na nodra bula kilikili kaya na valetabu o ira era cakacaka saumi se ra via kere cakacaka ena Lotu. E dodonu me ra dau sauma yani vakatotolo o ira na iliuliu.

38.8.7

Mekasini ni Lotu

E okati ena mekasini ni Lotu na:

• Na iTokani vei ira na gone.

• Me iSakisaki ni iTabagone vei ira na itabagone.

• Na Liaona me baleti ira na qasecake.

E vakayaloqaqataki ira na lewenilotu taucoko na Mataveiliutaki Taumada me ra wilika na mekasini ni Lotu. Na mekasini e rawa ni vukei ira na lewenilotu me ra vulica na kosipeli i Jisu Karisito, vulica na nodra ivakavuvuli na parofita bula, ka ra vakila ni ra semati ki na matavuvale ni Lotu raraba, sotava na bolebole ena vakabauta, ka toro voleka yani vua na Kalou.

Era na veivuke na iliuliu vei ira na lewenilotu me ra rawata na mekasini me vakaoqo:

• Vukei ira na lewenilotu mera volayaca mera votai ena mekasini ka vakavouia na nodra volayaca.

• Vakaraitaka vei ira na lewenilotu na sala me ra raica kina na lewe ni mekasini ena ChurchofJesusChrist.org, na Gospel Library app, kei na app ni Bulataka na Kosipeli. Na lewe ni itukutuku vakalivaliva oqo e sega ni saumi.

• Ni oti ga na nodra papitaiso na lewenilotu vou, vakaraitaka vei ira na sala me ra curuma kina na mekesini ni Lotu ena mona livaliva. Kevaka era vinakata e dua na mekasini tabaki, solia vei ira e dua na yabaki ni volayaca me tauri mai na ilavovakarau ni tabananilotu.

• Vakarautaka na volayaca vei ira kece na gone kei na itabagone era lako mai lotu ka sega na nodra itubutubu se dauveisusu. Vakayagataka na ilavovakarau ni tabanilotu.

E rawa ni ra kaciva na bisopi e dua na mata ni mekasini me vukei ira na lewenilotu me ra raica na mekasini. Se e rawa ni ra lesia na sekeriteri liu ni tabanalevu me veivuke (raica na 7.3).

Na mata ni mekasini, se o sekeriteri liu e rawa talega ni veivuke ena kena kumuni na veika sotavi ka vakatubura na vakabauta kei na ivakadinadina mai vei ira na lewenilotu ena nodra vanua me ra wasea vata kei na mekasini.

Na volayaca me baleta na mekasini tabaki era sa tiko ena store. ChurchofJesusChrist.org, na Tabacakacaka ni Veiqaravi e Vuravura Raraba, kei na Distribution Center retail stores. Ena so na vanua, na tabanilotu e ota ena vukudra na lewenilotu ka veisoliyaka na mekasini ena nodra valenilotu. Me baleta na ikuri ni ivakamacala, veitaratara ki na Tabacakacaka ni Veiqaravi e Vuravura Raraba se sitoa ni Lotu.

38.8.8

Yaca ni Lotu, iVakatakilakila Vakavosa, kei na iVakatakarakara

iVakatakilakila vaka vosa kei na ivakatakarakara ni Lotu

Na yaca ni Lotu, ivakatakilakila vakavosa, kei na ivakatakarakara era sa ivakatakilakila taumada ni Lotu. Erau sa rejisita me rau ivakatakilakila se rau sa taqomaki tu vakalawa e vuravura raraba. Era dau vakayagataki me kilai kina na ivola, itukutuku, kei na veika e yaco ka vakadonui ena Lotu.

Me na vakayagataki walega na ivakatakilakila bibi ni Lotu me vaka na idusidusi sa vakarautaki tu e ra.

Yaca volai ni Lotu. Me ra dau vakayagataka na veitabanilotu na yaca ni Lotu volai (ka sega ni ivakatakilakila vakavosa se ivakatakarakara) ni sa sotavi na veika kece sara oqo:

• Na itaviqaravi se na soqoni me na vakayagataki kina na yaca e cicivaka tiko ga na tabanilotu (me vaka beka na parokaramu ni soqoni ni sakaramede).

• Na yaca ni tabanilotu me na ikau tiko ni yaca ni Lotu ( me vaka oqo, Tabanalevu o Campo Rosa ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai).

• Na ituvatuva ni matua vosa me na kakua ni vakatotomuria se me tautauvata kei na ivakatakilakila vakavosa vakadonui ni Lotu.

iVakatakilakila Vakavosa kei na iVakatakarakara. Na ivakatakilakila vakavosa kei na ivakatakarakara ni Lotu (raica na ivakaraitaki e cake) me na vakayagataki walega ena nodratou veivakadonui na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Era na sega beka ni vakayagataki me iukuuku. Se me vakayagataki ena sala ni rawa i lavo, se kacivaki ivoli, ni tamata yadua.

Na taro e rawa ni vagolei ki na:

Intellectual Property Office

50 East North Temple Street

Salt Lake City, UT 84150-0005

Talevoni: 1-801-240-3959 se 1-800-453-3860, isema 2-3959

Fax: [phone]

Imeli: [e-mail]

38.8.9

1Veitaratara vei ira na Peresitedi ni iTeki kei na Bisopi mai vei ira na Tamata Cakacaka ena Lotu kei na Voladia

Ena gauna era gadreva kina na tamata cakacaka kei ira na voladia me ra veitaratara kei na dua na peresitedi ni iteki se bisopi, era na vagolea na veitaratara vua na sekeriteri liu ni iliuliu oya vakavo kevaka e vakatotolotaki se maroroi. Oqo e rawa kina vei ira na peresitedi ni iteki kei na bisopi me ra vakanamata ki na vuqa na itavi e rawa duadua ga ni ra qarava.

O ira na tamata cakacaka ena Lotu kei ira na voladia era oka kina o ira na mata mai na veitabacakacaka kece ni Lotu, parokaramu ni vuli kei na koronivuli, cakacaka ni welefea kei na bula rawati koya, kei na veibisinisi veisemati ni Lotu.

Ni sega ni kacivi se cakacaka vinaka tiko e dua na sekeriteri liu, sa rawa me tarai vakadodonu sara e dua na iliuliu.

38.8.10

Kompiuta

Na kompiuta kei na kena parokaramu e vakayagataki ena veivalenilotu ni Lotu era sa vakarautaki ka vakatulewataki tiko mai na itikotiko liu ni Lotu se na valenivolavola ni iwasewase. Era vakayagataka na iliuliu kei ira na lewenilotu na ivurevure oqo me tokona na inaki ni Lotu, oka kina na cakacaka ni tuva kawa.

Na parokaramu kece sara ni kompiuta oqo e dodonu me vakalaisenitaki vakadodonu ki na Lotu.

Ena raica raraba o peresitedi ni iteki na kena veivotayaki ka vakayagataki na kompiuta ena iteki, oka kina o ira ena valenivolavola ni tuva kawa. Me na vakadeitaka na daunitekinolaji ni iteki ni ra sa vakavoui vakavinaka ka maroroi vinaka me vaka sa tuvai koto ena 33.10

38.8.11

iYaya Taqomaki Vakalawa

Na dodonu ni lavelavetaki sai koya na veitaqomaki vakalawa vei ira era bulia ka taukena edua na isevu ni cakacaka ka rawa ni laurai ka tarai (oka kina na veika vakatekinolaji), kei na:

• Veika vakaivola, sere kei na ivakatagi, vakatasuasua, kei na imoimoi ni danisi.

• Cakacaka ni droini, veitaba, kei na veika ceuti.

• Na caka ni veika e saravi ka rogoci (me vakataka na iyaloyalo yavala kei na vidio, CD, kei na DVD).

• Veiparokaramu se qito ni kompiuta.

• Initaneti kei na so tale na kato ni itukutuku.

Na lawa e vakatulewataka na cakacaka ni buli ka kei na kena rawa ni vakayagataki e duidui ena veivanua. Na lawatu ni Lotu ka tuvai tu ena iwasewase oqo e tokona na veiyalayalati eso vakamatanitu e vuravura ka vakayagataki tiko ena vuqa na veivanua. Me vakarawarawataki ga, ni iwasewase oqo e kilai kina na nona dodonu e dua na daubuli ka me “dodonu ni lavelavetaki.” Ia, eso na dodonu oqo ena duatani beka na yacana ena so na matanitu.

Sa dodonu vei ira na lewenilotu me ra dau vakamuria vakavinaka sara na lawa kece sara ni dodonu ni lavelavetaki. Vakararaba, o ira ga na itaukei ni dodonu ni lavetaki e rawa ni ra vakadonuya na vakayagataki ni nodra cakacaka ena vei sala oqo:

• Tokaruataki (lavetaki)

• Veivotayaki

• Vakatasuasuataki raraba

• Vakaraitaki raraba

• Buli ni ilavelave lalai

Na vakayagataki ni dua na cakacaka ena dua na sala oqo ka sega kina na veivakadonui mai vua nai taukei ni dodonu ni lavelavetaki e veisaqasaqa kei na lawatu ni Lotu. Na kena vakayagataki vakaoqo e rawa talega kina me na veilewaitaki na Lotu se o koya e vakayagataka.

O koya ena vakayagataka e dua na cakacaka ni liga e dodonu me na kila ni sa taqomaki tiko ena dodonu ni lavelavetaki. Na veicakacaka tabaki e dau kena ivakarau me na okati vata tiko kei na kena notisi ni dodonu ni lavelavetaki, me vaka na “© 1959 mai vei John Doe.” (Me baleta na katoni ni rorogo, na ivakatakarakara na ℗.) Ia, na notisi ni dodonu ni lavelavetaki e sega ni gadrevi me baleta na veitaqomaki vakalawa. Sa vakakina, ni dua na ivolatabaki sa oti na kena ilavelave tabaki se tokitaki ki na initaneti, e sega ni kena ibalebale oya ni sega ni taqomaki tu vakalawa. Se e sega talega ni vakadonuya na kena lavetaki, veisoliyaki, vakatasuasuataki, vakaraitaki, se caka eso na kena ilavelave lalai ka sega na veivakadonui.

Na valenivolavola ni Intellectual Property ni Lotu (IPO) ena veivuke ena kena dikevi na kerekere me vakayagataki na iyaragi se na parokaramu ni Lotu e taqomaki tu ena dodonu ni lavelavetaki, oka kina na iyaya e tu na dodonu ni kena lavelavetaki vei iratou na Intellectual Reserve, Inc. (IRI). Na IRI e dua na kabani sega ni rawa tubu ka nona na iyauqaqa vakavakasama ka dau vakayagataka na Lotu. Me baleta na itukutuku ni kena kerei na vakayagataki ni iyaya e taukena na Lotu, raica na “Terms of Use” ena ChurchofJesusChrist.org.

Na taro kei na kena isau era toka oqo sa rawa ni vukei ira na lewenilotu me ra kila vakavinaka ka vakamuria na lawa ni dodonu ni lavelavetaki ni ra vakayagataka e vale se valenilotu na veiyaya se cakacaka e taqomaki tu ena lawa oqo. Kevaka eso na taro e sega ni saumi eke, sa rawa me ra veitaratara yani na lewenilotu ki na IPO:

Intellectual Property Office

50 East North Temple Street

Salt Lake City, UT 84150-0005

Talevoni: 1-801-240-3959 se 1-800-453-3860, isema 2-3959

Fax: [phone]

Imeli: [e-mail]

E rawa beka niu lavetaka e dua na ka mai na ivolatabaki eso ni Lotu? Vakavo kevaka e vakaraitaki mai, sa rawa me lavetaki na veiyaragi ni Lotu me baleta na kena vakayagataki ena Lotu, e vale, kei na matavuvale ka kua na rawai lavo kina. Na ivakarau ni kena vakayagataki ka tiko ena dua na mataveilawa ni Lotu se app, e tukuni kina na sala e rawa ni vakayagataki kina na iyaya ena mataveilawa kei na apps. Ia, e sega ni vakatarai me ra vakayagataki ena cakacaka ni veivoli na ivola ni Lotu vakavo ga ena nodratou veivakadonui vakaivola na IPO.

E rawa beka niu lavetaka na sere ivakatagi? Na lawatu bibi talega ena vakayagataki ena sere ivakatagi. E rawa ni lavetaka e dua na tamata na sereivakatagi mai na ivurevure eso oqo me vakayagataki ena veika e sega ni vakabisinisi ena Lotu, e vale, kei na matavuvale vakavo kevaka sa volai tiko e dua na vakatatabu ena serenilotu se sere:

• Sere ni Lotu

• Na iVolanisere ni Gonelalai

• Mekasini ni Lotu

Na lavetaki ni ivakatagi tabaki se ivakatagi katoni ka sega ni vakadonuya na kenai taukei e veisaqasaqa kei na lawatu ni Lotu.

E rawa beka niu lavetaka na iyaya vakaivola e sega ni nona na Lotu? Vakararaba e sega. Era kovuti tu na iyaya vakaivola vakaitaukei ena lawa ni dodonu ni lavelavetaki. Era sa tu na vakatatabu eso ka koto kina na ivakarau me dau vakamuri ni se bera ni lavetaki na veika e sega ni nona Lotu. Na vakatatabu oqo ena dau volai volekata na itekivu ni iyaloyalo. Sa dodonu vei ira na lewenilotu me ra dau vakamuria vakavinaka sara na lawa kece sara ni dodonu ni lavelavetaki.

E rawa beka meu vakaraitaka eso na iyaloyalo yavala volitaki ena soqoni ni Lotu? Vakararaba e sega. Me ra kakua ni voroka na lewenilotu na ivakasala ni qaqarauni kei na vakatatabu ka ra tu ena iyaloyalo yavala vakabisinisi. Oqo e oka kina na iyaloyalo yavala, vidio tale eso, kei na ivakatagi. Na kena vakayagataki na iyaloyalo yavala vakabisinisi ena veisoqoni ni Lotu ena gadrevi kina na veivakadonui mai vei ira e nodra na kena dodonu ni lavelavetaki.

E rawa beka niu vakacuruma se lavetaka e dua na parokaramu ni kompiuta kei na parokaramu tale eso me vakayagataki ena Lotu? Vakararaba e sega. E sega ni vakatarai me ra lavetaki se vakacurumi na parokaramu vakamonalivaliva kei na parokaramu tale eso vakavo ga kevaka sa tiko na kena laiseni ka voli mai vakamatau.

O cei me na vakadonuya na kena vakaraitaki e dua na sere kei na ivakatagi se drama? Na vakatasuasua e nona na Lotu se IRI sa rawa me na vakaraitaki ena soqo ni Lotu ka sega ni gadrevi kina na veivakadonui ni itikotiko liu ni Lotu. Kevaka e dua na vakatasuasua e taqomaki tu ena dodonu ni lavelavetaki ka sega ni nona na Lotu, sa nodra itavi na lewenilotu me ra kerea na veivakadonui nei koya e taukena vakalawa me ra vakaraitaka taucoko se vakatikina ena dua na soqo ni Lotu. Sa kena ivakarau me ra dau lavaka e dua na ilavo o ira e nodra ke sega mada ga ni saumi na icurucuru ni vakatasuasua o ya. Na veivakamarautaki vakaoqo me ra na vakadonuya taumada o ira na iliuliu ni matabete e kea.

38.8.12

iYaragi ni Lewenivuli

E vakarautaka na Lotu na ivola eso me vukei ira na lewenilotu me ra vulica ka bulataka na kosipeli i Jisu Karisito. Oqo era oka kina na ivolanikalou, itukutuku ni koniferedi raraba, mekasini, ivolavakarau, ivola tabaki, kei na ivurevure tale eso. Era na veivakayaloqaqataki na iliuliu vei ira na lewenilotu me ra vakayagataka na ivolanikalou kei na ivurevure tale eso ni gadrevi me vulici na kosipeli e vale.

Na vulici kei na vakatavulici ni kosipeli e dodonu me vakanamata vua na iVakabula kei na Nona ivunau. Me vukea na kena tomani tiko na vakanamata oqo ena kalasi ni Lotu, me ra vakadeitaka na iliuliu ni ra vakayagataka na qasenivuli na iyaya vakadonui. Me baleta na itukutuku ni veiyaya vakadonui, raica na iDusidusi ni Lewenivuli

38.8.13

Dairekitori

Era sa vakauqeti na lewenilotu kei na iliuliu me ra vakayagataka na dairekitori ni lewenilotu e vakarautaka na Lotu. Era sa vakarautaki tu na dairekitori oqo ena Dairekitori kei na Mape ni Tabanalevu ena ChurchofJesusChrist.org kei na app ni iYaya ni Lewenilotu. Era vakarautaki tu kina na itukutuku ni veitaratara kei ira na lewenilotu. Sa rawa vei ira na iliuliu ni iteki kei na tabanalevu mera raica na ikuri ni itukutuku e veivuke ki na nodra veikacivi. Sa rawa talega vei ira na iliuliu mera raica na itukutuku oqo ena iVurevure ni iLiuliu kei na Vunivola.

Sa rawa vei ira na lewenilotu me ra yalana na laurai ni nodra itukutuku ni veitaratara vakalivaliva. Era cakava oqo ena nodra digitaka na itagede vakaitaukei ena nodra itukutuku ni matavuvale.

Sa dodonu me ra dau rokova na veiliutaki ni iteki kei na tabanalevu na ituvaki vakaitaukei era digitaka na lewenilotu. Me ra raica talega na iliuliu oqo ni vakayagataki ga na itukutuku me baleta na inaki vakadonui ni Lotu.

E kena ivakarau me sega ni dau gadrevi na dairekitori tabaki ni iteki kei na tabanalevu. Kevaka era nanuma na iliuliu ni tiko e dua na gagadre dina, sa rawa ni tauyavutaki na dairekitori tabaki ena kena vakayagataki ga na Dairekitori kei na Mape ni Tabanalevu ena ChurchofJesusChrist.org. Na vei dairekitori oqo e sega ni oka kina na nodra yagonisucu, yabaki ni bula, se nodra tiki ni siga ni sucu na lewenilotu.

Na lisi ni lewenilotu e sega ni dodonu me tabaki me vakayagataki ena veika sega ni Vaka-Lotu.

38.8.14

iSulusulu kei na iRairai

Era sa buli na tagane kei na yalewa me ucuya na Kalou (raica na iVakatekivu 1:26–27; Eparaama 4:27). Na yago vakatamata sa dua na isolisoli tabu.

Era sa vakayaloqaqataki na lewe ni Lotu mera vakaraitaka na nodra doka na yago ena nodra digidigi me baleta na isulusulu kei na irairai veiganiti. Na veika veiganiti e duidui ena dui itovo vakavanua kei na soqo duidui eso. Me kena ivakaraitaki, me baleta na soqoni ni sakaramede, na tamata yadua me ra dara na nodra isulu vinaka duadua ni Sigatabu me vakaraitaka na nodra rokova na cakacaka vakalotu ni sakaramede (raica na 18.9.3). Na ivakavuvuli vata oqo e baleta na lako ki valetabu (raica na 27.1.5). Era na kila na tisaipeli i Jisu Karisito na ivakarau vinaka duadua ni isulusulu kei na nodra saunaki ira.

E sega ni dodonu vei ira na lewenilotu kei na iliuliu mera vakalewai ira na tani ena nodra isulusulu kei na irairai. Sa dodonu me ra lomani ira na tamata kecega, me vaka a vakarota na iVakabula (raica na Maciu 22:39; Joni 13:34-35). E dodonu me kidavaki na tamata kece ena soqoni kei na itaviqaravi ni Lotu (raica na 38.1.1).

Ni soli na ivolatara ni valetabu kei na veikacivi ni tabanalevu kei na iteki, sa rawa vei ira na iliuliu mera raica na bula kilikili kei na veidusimaki ni Yalotabu (raica na 26.3; 30.1.1, kei na 31.1.1).

38.8.15

Vakavakarau Vakavinaka se Sasagabula

E vakauqeta na Lotu na bula rawati koya. Era sa vakauqeti na lewenilotu me ra vakavakarau vakayalo ka vakayago me baleta na veibolebole ni bula. Raica na 22.1.

Ia, era sa veivakasalataki na iliuliu ni Lotu mai na vakavakarau vakasivia se vakavakarau vakalevu me baleta edua na ka ni veivakaleqai e rawa ni yaco. Na sasaga vakaoqori e dau vakatokai ena so na gauna me sasagabula. Na sasaga ni vakavakarau e dodonu me vakauqeti mai na vakabauta, ka sega ena rere.

Era sa vakasalataki ira na lewenilotu o ira na iliuliu ni Lotu me ra kakua ni dinau me ra tauyavutaka kina na maroroi kakana. Ia, e dodonu vei ira na lewenilotu me ra tauyavutaka e dua na lololo ni veika e gadrevi e vale kei na dua nai lavo me isasabai ena loma ni dua na gauna. Raica na 22.1.4 kei na “Food Storage” (Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org).

38.8.16

Siga ni lolo

E rawa ni ra lolo ena dua ga na gauna na lewenilotu. Ia, era dau muria na imatai ni siga ni Vakacecegu ni vula o ya ena siga ni lolo.

E dua na siga ni lolo e oka kina na masu, ka sega ni kana ka gunu ena dua na gauna 24 na auwa (kevaka e rawa), ka solia na isolisoli ni lolo ena yalodina. Na isolisoli ni lolo e dua na isolisoli me vukei ira era vakaleqai tu (raica na 22.2.2).

Eso na gauna e dau vakayacori na Lotu raraba se soqoni ni vanua ena imatai ni siga ni Vakacecegu ni vula. Ni yaco na ka oqo, ena vakadeitaka na mataveiliutaki ni iteki e dua na siga ni Vakacecegu me baleta na siga ni lolo.

38.8.17

Veimau iLavo kei na Lotari

E saqata ka veivakasalataki na Lotu me kua na veimau ilavo ena sala cava ga. Oqo e oka kina na beti ni qito kei na lotari ka cicivaki vaka-matanitu.

38.8.18

Vulagi Sureti se Qasenivuli

Ena vuqa na veisoqoni ni Lotu se itaviqaravi, o ira era vosa se veivakatavulici e dodonu me ra lewe ga ni tabanalevu se iteki o ya.

Na vulagi sureti ka vosa se veivakatavulici sai koya e dua ka sega ni lewe ni tabanalevu se iteki. Ena gadrevi taumada na veivakadonui nei bisopi ni bera ni sureti e dua na vulagi dokai ki na dua na soqoni ni tabanalevu se itaviqaravi. Ena gadrevi na veivakadonui nei peresitedi ni iteki me sureti ira na vulagi dokai ki na soqoni se itaviqaravi ni iteki.

Ena dau vakadikevi ira vakavinaka na vulagi dokai se dauveivakatavulici na bisopi se peresitedi ni iteki. E rawa ni oka eke na nodra veitaratara vua na nona bisopi.

Me rau dau raica na veika oqo na bisopi kei na peresitedi ni iteki:

• Na vosa me salavata kei na ivakavuvuli ni Lotu.

• Na ivakaraitaki oqo e sega ni okati kina na ulutaga vakatani (ulutaga e dodonu me salavata kei na vosa era tauci mai ena koniferedi raraba).

• Era sega ni saumi vakailavo na vulagi sureti se qasenivuli, sega ni laki qara eso me ra vakaitavi, ka kakua ni laki vakayarayarataki ira mai na tamata ena vuku ni bisinisi.

• Na nona ivodovodo ni veilakoyaki e sega ni saumi mai na ilavo vakarau ni tabanilotu se cau mai na tamata yadua.

• Na nodra vakaitavi me na salavata kei na idusidusi ni kena vakayagataki na iyauqaqa ni Lotu (raica na 35.4).

38.8.19

Tawa Vanua

O ira na lewenilotu era tiko ga ena nodra vanua vakaitaukei e vakavuqa me dau nodra na madigi me ra tara cake ka vaqaqacotaka na Lotu e kea. Ia, na curuvanua ki na dua tale na matanitu sa digidigi ni tamata yadua.

O ira na lewenilotu era toki ki na dua tale na matanitu e dodonu me ra talairawarawa ki na lawa kece sara e gadrevi (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 58:21).

Me ra kakua ni vakadonuya na daukaulotu me ra laki vukei ira na tamata me ra curuvanua. Me ra kakua talega ni kerei ira na nodra itubutubu, wekadra, se so tale me ra cakava vakakina.

E sega ni dau veivuke na Lotu ena curu vanua vei koya e cakacaka tiko ena Lotu.

Era solia na lewe ni Lotu na nodra gauna, taledi, kei na veitokani me ra kidavaki ira na curu vanua mai kei ira na ise mera lewe ni itikotiko (raica na Maciu 25:35; raica talega na 38.8.35 ena ivoladusidusi oqo).

38.8.20

Initaneti

38.8.20.1

iVurevure ni Initaneti Vakadonui ni Lotu

E dau maroroya na Lotu na mataveilawa vakadonui, buloqo, kei na akaude ni vakauitukutuku raraba. Na ivurevure eso oqo era sa vakatakilai vakamatata ni ra sa vakadonui ena vakayagataki ni ivakatakilakila vakavosa se ivakatakarakara ni Lotu (raica na 38.8.8). Era sala vata talega kei na gagadre vakalawa kei na lawatu ni iyauqaqa kei na lawatu vakaitaukei ni Lotu.

38.8.20.2

Nodra Vakayagataka na Lewenilotu na Initaneti ena Veikacivi ni Lotu

E sega ni rawa ni ra tauyavutaka na lewenilotu na mataveilawa, buloqo, se akaude ni itukutuku ni veimaliwai raraba ena vuku ni Lotu se mera mata vakadonui ena rai, ivunau, lawatu kei na ivakarau ni Lotu. Ia, e rawa ni ra tauyavutaka na mataveilawa, buloqo, se itukutuku ni veimaliwai raraba me veivuke ena nodra veikacivi. Ni vakayacori vakakina, sa dodonu me ra vakamuria na lewenilotu na idusidusi eso oqo:

• Na tauyavutaki ni dua na mataveilawa, buloqo, se akaude ni vakauitukutuku raraba e dodonu me vakadonuya taumada na peresitedi ni iteki (me baleta na ivurevure eso ni iteki) se bisopi (me baleta na ivurevure ni tabanalevu).

• Na ivakatakilakila vakavosa se ivakatakarakara ni Lotu me na kakua ni vakayagataki se vakatotomuri (raica na 38.8.8).

• Na ivurevure ena initaneti e dodonu me tiko na kena inaki kei na takete ka me vakayacani me vakakina. Na yaca e rawa ni oka kina e dua na yaca ni tabanalevu se iteki. Ia, ena sega beka ni okati kina na yaca vakadonui ni Lotu.

• Mera kua ni tukuna se vakatututaka ni lewe ni ivurevure ena initaneti, itaba, se iyaya tale eso e vakailavotaki se vakadonui mai na Lotu se matataka na Lotu ena sala cava ga. Ia, e dodonu me tiko kina edua na itukutuku me vakamacalataka ni oqo e sega ni matataka se sauma na Lotu.

• Na lewena taucoko e dodonu me veiganiti kei ira na kena ivavakoso ka dodonu me na wanonovi matua sara.

• Na ivurevure ena initaneti e dodonu me tiko kina na itukutuku ni veitaratara.

• E dodonu me sivia na dua na levu ni vakailesilesi me qarava na ivurevure ena initaneti. Oqo ena rawa ni tomani tiko kina na veiqaravi ni sa mai veisau na nona veikacivi se ilesilesi e dua na tamata. E tarova talega na nona vakaicolacolataki vakabibi e dua na tamata me vakavoutaka ka wanonova tiko na i vurevure.

• Na veicakacaka ni liga, na vidio, sereivakatagi, se na iyaragi tale eso ka taukena na Lotu e sega ni dodonu me tabaki vakavo kevaka sa vakadonui vakamatata na kena ivakavakayagataki ena Terms of Use ni dua na mataveilawa vakadonui ni Lotu se na Valenivolavola ni Intellectual Property ni Lotu. Me kakua ni vakayagataki na lewenivola ka vauci ena lawa ni lavelavetaki mai na dua tale na ivurevure vakavo kevaka sa solia taumada na nona veivakadonui vakaivola na kenai taukei. Ena ikuri ni ivakamacala ni kena vakayagataki na iyaya ka vauci ena lawa ni lavelavetaki, raica na 38.8.11

• Ni vakayagataki na iyaloyalo, vidio, se itukutuku ni tamata yadua, na veivakadonui mai vei koya ka taukena na lewena se o ira na tamata era oka kina ena gadrevi. Sa rawa ni ciqomi na veivakadonui ena dua na fomu ni veivagalalataki, itukutuku kacivaki raraba, e dua na itukutuku tabaki me baleta vakatabakidua edua na soqo, se ivola ni veivakadonui ena gauna e gadrevi kina. Na lawa ni matanitu me baleta na lawatu ni veika vakaitaukei e dodonu me na vakamuri.

• Na ivurevure ena initaneti me kakua ni lavetaka na iyaya kei na gacagaca ni cakacaka era sa tiko rawa ena ChurchofJesusChrist.org, Members Tools, se ivurevure tale eso ni Lotu.

• Me ra na veitalanoa na iliuliu kei ira na daukaulotu me tarovi kina na kena tokaruataki na veitaratara.

• Na ivurevure ena initaneti e dodonu me vakacegui ni sa oti na kena gadrevi. Na itukutuku raraba bibi (me vaka na itaba kei na vidio) e dodonu me maroroi tiko ena itukutuku makawa ni tabanalevu se iteki.

Me baleta na ikuri ni idusidusi, raica na internet.ChurchofJesusChrist.org.

38.8.20.3

Vakayagataki ni Initaneti kei na Vakayagataki ni Vakauitukutuku Raraba

Na initaneti kei na itukutuku raraba e levu tu na kena ivakavakayagataki vinaka. Eso vei ira oqo e oka kina na madigi vinaka me wasei kina na ivakadinadina ni iVakabula kei na Nona kosipeli vakalesui mai. Na buloqo, sala ni itukutuku raraba, kei na tekinoloji tale eso ni initaneti e vakatara vei ira na lewenilotu me ra tutaka na itukutuku ni sautu, inuinui, kei na reki ka salavata kei na vakabauti Karisito.

Era sa vakayaloqaqataki na lewenilotu me ra wasea na itukutuku e veilaveti. E dodonu talega me ra dau ivakaraitaki vinaka ena veimaliwai taucoko ena initaneti, oka kina ena sala ni itukutuku raraba. E dodonu me ra levea na veisaqasaqa (raica na 3 Nifai 11:29–30; Vunau kei na Veiyalayalati 136:23).

Me ra levea na lewenilotu na itukutuku kece sara ni veivakaduiduitaki vei ira na tani (raica na 38.6.14). Era segata me ra ivalavala va-Karisito vei ira na tani ena veigauna kece sara, oka kina ena initaneti, ka vakaraitaka na veirokovi dina vei ira kece sara na luve ni Kalou.

Me ra kakua ni vakayagataka na lewenilotu na vosa veivakarerei, veivaqaseni, veivakalolovirataki, voravora se vosa se iyaloyalo e veivakacacani ena initaneti. Kevaka e yaco na veivakarerei ni cakacaka ka vakatabui vakalawa ena initaneti, me na tukuni sara yani vakatotolo ki na tabana ni veitaqomaki vakalawa.

Me ra kakua ni nanuma na lewenilotu ni nodra itukutuku e matataka se tokona na Lotu.

38.8.21

iYaya ni Initaneti, Setilaite, kei na Vidio

Me vakayagataki ga na iyaya ni initaneti, setilaiti, kei na vidio me baleta ga na inaki ni Lotu sega ni saumi. Na kena vakayagataki e dodonu me vakadonui mai vei iratou na mataveiliutaki ni iteki se matabisopi.

Me na kakua ni vakayagataki na iyaya eso oqori ena kena tauri mai se katoni na parokaramu eso ka sega ni vakarautaka na Lotu. Se mera vakayagataki na ivurevure ni Lotu, me vaka na isema ki na initaneti, me vakayagataki me tauri mai se katoni kina na veiparokaramu oqori.

Era na vakayagataka ga na misini o ira era sa vakavulici oti kina. E dodonu me lokataki vakavinaka ni sega ni vakayagataki. Me kakua ni kau tani mai na vale e tu kina me laki vakayagataki ena nomu inaki vakataki iko.

38.8.22

Lawa ni Matanitu

Sa nodra itavi na lewenilotu me ra muria, rokova, ka tokona na lawa ni vanua era tiko kina se gade kina (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 58:21–22; Yavu ni Vakabauta 1:12). Oqo e oka kina na lawa e vakatabuya na kaulotu.

38.8.23

iVakasala Vakalawa ena Veika Baleta na Lotu

Ni sa gadrevi na veivuke vakalawa ena veika baleta na Lotu, sa dodonu me ra veitaratara na iliuliu ni Lotu ki na daunivakasala vakalawa ni Lotu. E Amerika kei Kenada, na peresitedi ni iteki ena veitaratara kei na Valenivolavola ni iVakasala Raraba ni Lotu ena:

1-800-453-3860, isema ni 2-6301

1-801-240-6301

Ena taudaku i Amerika kei Kenada, ena veitaratara na peresitedi ni iteki ki na tabana vakalawa ni iwasewase ena valenivolavola ni iwasewase.

38.8.23.1

Vakaitavi se iVolatukutuku ena iTuvatuva Vakalawa

O ira na iliuliu ni Lotu e dodonu mera kakua ni vakaitavitaki ira ena kisi ni voroki ni lawa ni lewenivanua se matanitu me baleti ira na lewenilotu ena nodra tabanilotu ke sega taumada ni qarai na ivakasala vakalawa ni Lotu. Na lawatu vata ga oqo e vakayagataki ena veivosaki vata se volavola vei ira na loya se vakailesilesi ni mataveilewai, oka kina ena imeli.

O ira na iliuliu e dodonu mera veitalanoa vata kei ira na daunivakasala vakalawa ni Lotu kevaka, ena nodra itutu vaka Lotu, era:

• Vakabauta ni dodonu mera vakadinadinataka se veivosaki ena dua na ka vakalawa.

• E gadrevi ena cakacaka vakalawa me ivakadinadina se tukutuku ena dua na ka vakalawa.

• Sa vakaroti me soli ivakadinadina.

• Kerei me ra soli ivolatukutuku se itukutuku soliawale.

• Kerei me veitaratara kei ira na loya se vakaitutu ni matanitu me baleta na ituvatuva vakalawa, oka kina na rogoci ni veitotogitaki kei na sereki vakawawa.

Se vakacava na inaki vinaka, o ira na iliuliu ni Lotu era wasea na itukutuku ena ituvatuva vakalawa e rawa ni ra vakadewataki cala ka veivakacacani. Na veiwasei vakaoqo ena rawa ni veivakaleqai vei ira era vakaleqai tu kei na nodra matavuvale. Ni vakamuri na lawatu ni Lotu ena vukea talega na kena maroroi na Lotu mai na veibeitaki cala ena veika vakalawa.

38.8.23.2

iVakadinadina ena iTuvatuva Vakalawa

Sa sega ni vakatarai na iliuliu ni Lotu me ra vakadinadina ena vuku ni Lotu ena veika vakalawa cavaga ke sega na veivakadonui taumada mai na Valenivolavola ni Vakasala Raraba. Na lawatu oqo sa baleta talega na rogoci ni veitotogitaki kei na sereki vakawawa. O ira na iliuliu ni Lotu era na rawa me kakua ni solia e dua na ivakadinadina volai ena nodra itutu vakaveiliutaki ni sega na veivakadonui oqo.

O ira na iliuliu e sega ni dodonu me ra vakatututaka se nanuma ni nodra ivakadinadina ena dua na cakacaka vakalawa e matataka tiko na itutu ni Lotu.

O ira na iliuliu e dodonu mera kakua ni ra soli vakasama ki na ivakadinadina ni dua ena soli vakadinadina ena dua na cakacaka vakalawa cava ga.

Sa vakarautaki tu na itukutuku ni veitaratara me baleta na ivakasala vakalawa ni Lotu ena 38.8.23

38.8.24

Vakayagataki ni Katonimeli

Ena vuqa na veimatanitu, ena voroki na lawa ni vakau meli ena posi ke biu e dua na iyaya e loma se e dela ni katonimeli ni vakaitikotiko ka sega na kena sitaba. Na vakatatabu oqo e wili kina na vei iyaya kece sara ni Lotu, me vaka na ivoladraudrau, itukutuku volai, se veika me kacivaki. O ira na iliuliu ni Lotu e dodonu mera vakasalataki ira na lewenilotu kei na daukaulotu mera kakua ni biu iyaya vakaoqori e loma se e dela ni katonimeli.

38.8.25

Veitaratara ni Lewenilotu ki na iTikotiko Liu ni Lotu

O ira na lewenilotu era sega ni dau vakayaloqaqataki mera qiri, imeli, se volaivola vei ira na Vakaitutu Raraba me baleta na taro vakaivunau, bolebole ni tamata yadua, se kerekere. Na saumi vakayadudua ni vakatataro ena dredre kina vei ira na Vakaitutu Raraba me ra qarava vakavinaka na nodra itavi. Era sa vakauqeti na lewenilotu me ra gole vei ira na nodra iliuliu e na nodra vanua, oka kina na nodra peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei se peresitedi ni kuoramu ni italatala qase, ni ra vakasaqara na veidusimaki vakayalo (raica na 31.3).

Ena vuqa na gauna, na nodra ivola na lewenilotu kivei ira na Vakaitutu Raraba ena vagolei lesu vei ira na nodra iliuliu ena nodra dui vanua. Na peresitedi ni iteki ka gadreva me vakamatatataki na ivunau se na veika vaka Lotu tale eso e rawa ni volavola ena vukudra na lewenilotu vei iratou na Mataveiliutaki Taumada.

38.8.26

Vakacakacakataki ni Lewenilotu

Sa dodonu vei ira na lewe ni Lotu me ra vakasaqara na cakacaka e salavata kei na ivakavuvuli ni kosipeli ka rawa ni kerea kina ena loma e galala na veivakalougatataki ni Turaga. Oqo e ka ni tamata yadua ka na vakatau ki na nona vakatulewa na lewenilotu kei na nona vakasamataka ena masumasu.

38.8.27

Lewenilotu era Vakaleqai Vakayago

Era sa vakayaloqaqataki na iliuliu kei ira na lewenilotu me ra sotava na nodra gagadre o ira kece era bula tiko ena loma ni nodra tabanilotu. Era sa ka bibi na lewenilotu era vakaleqai tu vakayago ka rawa ni ra cau ena veisala e vakaibalebale cake. O ira na vakaleqai e rawa ni ra leqa ni vakasama, veimaliwai, lomadra, se vakayago.

Era sa vakayaloqaqataki na lewe ni Lotu me ra muria na Nona ivakaraitaki na iVakabula ena kena soli na inuinui, na kila ka, kei na loloma vei ira era vakaleqai tu. E dodonu vei ira na veiliutaki me ra kilai ira era vakaleqai tu ka yaco me taleitaki ira ka kauwaitaki ira dina sara.

O ira talega na veiliutaki era na raici ira na lewenilotu era gadreva tu na ikuri ni veikauwaitaki baleta ni vakaleqai tu na nona bula e dua na itubutubu, luvena, se tacina. Na qaravi ni dua na lewe ni matavuvale e vakaleqai tu na yagona e rawa ni veivakacegui ka veibolei.

O ira talega na veiliutaki era na vakasaqarai ira na lewenilotu ka vakaleqai tu na nodra bula era vakaitikotiko ena vanua ni veiqaravi se na veivanua tale eso ka ra sega ni tiko vata kei ira na nodra matavuvale.

38.8.27.1

Vakatuburi ni Kila kei na Veiciqomi

O ira na iliuliu, qasenivuli, kei ira na lewenilotu tale eso mera vakasaqara mera kilai ira yadua na tamata era vakaleqai tu na yagodra kei na nona kaukauwa kei na gagadre. E rawa ni ra vakalevutaka cake na nodra veiciqomi ena nodra veitalanoa vata kei na tamata oqori vata kei ira na lewe ni nona matavuvale. Sa tu na ivurevure ena disability.ChurchofJesusChrist.org.

38.8.27.2

Veivukei

Era na dau dikeva na veiliutaki na nodra gagadre o ira era vakaleqai tu kei ira era dauveiqaravi. O ira na iliuliu oqo era na vakatulewataka na kena vakayagataki nai ivurevure ni tabanalevu kei na iteki me vukea na kena sotavi na nodra gagadre me vaka e veiganiti. Era vakauqeti ira na lewenilotu na iliuliu me ra solia na veivuke ka dolele yani ena loloma kei na veitokani.

Na matabisopi se mataveiliutaki ni iteki e rawa ni kaciva e dua na kenadau baleti ira na vakaleqai vakayago ena iteki se tabanalevu me vukei ira na tamata yadua, matavuvale, qasenivuli, kei na iliuliu tale eso (raica na 38.8.27.9).

E rawa talega ni ra raica na veiliutaki na ivurevure vakaitikotiko e veiganiti ka rawa ni vukei ira na tamata era vakaleqai tu vakayago kei na nodra matavuvale.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala ni nodra vukei na tamata era vakaleqai tu vakayago, raica na disability.ChurchofJesusChrist.org. E rawa talega vei ira na iliuliu me ra veitaratara ki na Family Services (Tabana ni Veiqaravi Vakamatavuvale) (ena vanua e tiko kina; raica na 31.3.6 me baleta na itukutuku ni veitaratara).

Me ra kakua ni dau tovolea na iliuliu kei ira na lewenilotu me ra vakamacalataka na vuna e nona kina na vakaleqai e dua se cava na vuna e tiko kina e dua na gone e vakaleqai tu ena dua na matavuvale. E sega ni dodonu me ra vakatututaka ni vakaleqai ni yago e itotogi mai vua na Kalou (raica na Joni 9:2–3) se dua na galala vakasakiti.

38.8.27.3

Vakarautaki ni Cakacaka Vakalotu

Raica na 38.2.4.

38.8.27.4

Vakarautaki na Madigi me Veiqaravi ka Vakaitavi

E vuqa na lewenilotu e vakaleqai tu na yagodra e rawa ni ra veiqaravi ena voleka ni veilesilesi kecega ena Lotu. O ira na iliuliu me ra na dau vakasamataka ena yalomasumasu na nodra rawa ka, ituvaki, kei na gagadre ni tamata yadua ka vakarautaka na madigi ni veiqaravi e veiganiti. Era dau veivakasalataki vata talega na iliuliu kei na tamata yadua kei na nona matavuvale. Era na veitalanoataka na revurevu ni dua na veikacivi ni Lotu vua na tamata oqo kei na nona matavuvale se nona dauveiqaravi. (Raica na Vunau kei na Veiyalayalati 46:15.)

Ni vakasamataki na ilesilesi se veikacivi vaka-Lotu vei ira era veiqaravi vua e dua e vakaleqai tu vakayago, me ra na dau vakasamataka vakavinaka sara na veiliutaki na nona ituvaki na tamata oqori kei na nona matavuvale.

Sa dodonu vei ira na veiliutaki kei ira na qasenivuli me ra dau okati ira na lewenilotu e vakaleqai tu na yagodra ena bose, kalasi, kei na itavi qaravi ena kena levu ga e rawa. Sa dodonu me na dau moici na lesoni, na vosa, kei na iwalewale ni veivakavulici me sotava na nodra dui gagadre na tamata yadua. Me baleta na itukutuku ni kena moici na lesoni, raica na disability.ChurchofJesusChrist.org.

E rawa ni sureta e dua na lewe ni tabanalevu na matabisopi me vukea e dua e vakaleqai tu vakayago ena dua na soqoni se itaviqaravi. Me baleta e dua na kalasi ka okati kina e dua na lewenilotu e vakaleqai tu vakayago, e rawa ni kaciva na matabisopi e vica na qasenivuli. Era na cakacaka vata na qasenivuli me sotava na nodra gagadre na lewe ni kalasi taucoko.

Kevaka e sega ni rawa ni vakaitavi e dua na tamata ena dua na soqoni, kalasi, se itaviqaravi, me ra na veitalanoa vata na veiliutaki kei ira na qasenivuli kei na lewenilotu kei na nona matavuvale ena sala me sotavi kina na gagadre ni lewenilotu. E rawa vei peresitedi ni iteki se o bisopi me rau vakadonuya na kena tauyavu eso na kalasi se parokaramu me baleti ira na lewenilotu era vakaleqai tu vakayago (raica na 38.8.27.5 Kevaka e sega ni tiko rawa e dua na tamata ena veisoqoni ni Lotu, sa rawa vei ira na veiliutaki kei na qasenivuli mera vakarautaka na iyaya ni lesoni, katokatoni, se sarasara.

Na saravi ni soqoni eso, me vaka na soqoni ni sakaramede kei na veibulu, e nakiti walega vei ira era sega ni rawa ni tiko vakayago (raica na 29.7). Me baleta na ikuri ni ivakamacala ni vakayagataki ni sakaramede, raica na 18.9.3.

Era na veivakayaloqaqataki na veiliutaki vei ira na lewe ni matabete era vakaleqai tu vakayago me ra vakaitavi ena cakacaka vakalotu ena gauna e ganita. Me tekivu ena Janueri ni yabaki era na yabaki 12 kina, sa rawa vei ira na matabete kei ira na goneyalewa era sa papitaiso ka vakadeitaki ka ra bula kilikili tu, me ra papitaiso ka vakadeitaki baleti ira na mate ena valetabu. Me baleta na idusidusi vei ira na lewenilotu ka vakaleqai tu vakayago me ciqoma na nodra veicakacaka vakalotu ni valetabu, raica na 27.2.1.3 kei na 27.3.1.2.

38.8.27.5

Tauyavu ni Veikalasi, Parokaramu, se Tabanilotu Digitaki

O ira na lewenilotu ka vakaleqai tu vakayago era sa vakauqeti me ra dau lakova na veisoqoni ena Sigatabu ena nodra tabanalevu vakavo ga ke ra vakaitikotiko ena dua na vale ni veiqaravi se parokaramu ni veiqaravi vakaitikotiko ka sa tiko kina na veiparokaramu ni Lotu (raica na 37.6).

Tabanilotu kei na ilawalawa. E rawa ni tauyavutaki na tabanalevu kei na tabana me baleti ira na lewenilotu e tu na nodra gagadre duatani, me vakataki ira era didivara ka vakayagataka na vosa vagalu (raica na 37.1). Na kena veivakadonui ena solia ga na Mataveiliutaki Taumada.

E rawa ni kerei e dua na tabanalevu me qarava e dua na ilawalawa e vakaleqai tu na yagodra, me vakataki ira era dau vakayagataka na vosa vagalu. Ena itukutuku me baleta na nodra ivolatukutuku na lewenilotu o ira era tiko ena veitabanilotu se ilawalawa vakaoqori, raica na 33.6.11.

O ira na lewenilotu didivara era sega ni tiko voleka ki na dua na tabanilotu nodra na didivara sa rawa ni ra tiko ena dua soqoni kaburaki ena initaneti. E dodonu me ra taura mai na nodra veivakadonui na iliuliu ni tabanilotu oya. Me ra vakadeitaka na iliuliu ni tabanalevu ni o ira na lewenilotu didivara era na karoni ka na tiko na madigi mera vakaivotavota vakawasoma ena sakaramede.

Vei Kalasi Eso. O ira na lewenilotu e vakaleqai tu na yagodra era dau lakova na veikalasi ni Sigatabu vata kei ira na lewe ni nodra tabanalevu. Ia, ni gadrevi me sotavi na nodra gagadre na uabula se itabagone era vakaleqai tu vakayago, sa rawa ki na tabanalevu se iteki me tauyavutaka na veikalasi digitaki ni Matawilivola ni Sigatabu (raica na 13.3.2).

Parokaramu ni itaviqaravi vei ira na vakaleqai vakayago. Ni gadrevi me sotavi na nodra gagadre na lewenilotu uabula e vakaleqai tu na nodra vakasama, e dua na tabanalevu, ilawalawa ni tabanalevu, iteki, se ilawalawa ni iteki e rawa ni tauyavutaka e dua na parokaramu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai vakayago. Na parokaramu oqo e ikuri ni veiqaravi ki na, soqoni ni Lotu ena Sigatabu, kei na itaviqaravi ena tabanilotu e nodra vanua.

Na parokaramu ni itaviqaravi vei ira na vakaleqai vakayago e dau qaravi ira na tamata yabaki 18 ka qase cake. Na veisasaga kece e dodonu me vakayacori me veiciqomi vei ira na lewenilotu se bera ni yabaki 18 ki na nodra tabanalevu kei na iteki. Ena so na gauna duatani, sa rawa vei ira na iliuliu me ra vakarautaka na ikuri ni itaviqaravi me baleti ira na itabagone me tekivu ena yabaki era na yabaki 12 kina.

Ni ra vakaitavi e vuqa na tabanalevu ena dua na parokaramu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai tu vakayago, ena lesia na peresitedi ni iteki e dua na bisopi itini me raica raraba. Ni ra vakaitavi e vica na iteki, ena lesia na Mataveiliutaki ni iWasewase e dua na peresitedi ni iteki itini me raica raraba.

Na bisopi itini se peresitedi ni iteki itini ena veitalanoa vata kei ira na vo ni bisopi se peresitedi ni iteki vakaitavi me vakatulewataki na kena vakailavotaki na veiparokaramu oqo.

iLiuliu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai tu vakayago. E rawa ni ra kacivi na lewenilotu uabula me ra iliuliu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai vakayago. O ira na iliuliu oqo era na tuvanaka ka vakayacora na parokaramu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai vakayago. Era na veivakasalataki vata kei ira na kenadau ni vakaleqai tu vakayago ena tabanalevu kei na iteki (raica na 38.8.27.9) me ra sureti na lewenilotu era vakaleqai tu vakayago me ra vakaitavi. Era na veivakasalataki vata ena sala me sotavi kina na nodra gagadre na lewenilotu oya.

Era na kacivi ka vakatikori o ira na iliuliu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai tu vakayago ena ruku ni veidusimaki nei bisopi itini se peresitedi ni iteki itini. E rawa talega vua e dua na peresitedi ni iteki me lesia e dua na lewe ni matabose e cake me iliuliu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai tu vakayago.

O ira na iliuliu ka ra veiqaravi vei ira na vakaleqai tu vakayago ena itabayabaki cava ga mera na vakacavara na veituberi ena ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org. Me baleta na ikuri ni veitaqomaki e gadrevi vei ira na iliuliu, raica na iTaviqaravi me baleti ira na Lewenilotu era Vakaleqai Tu Vakayago.

Ni sureti, sa rawa vei ira na iliuliu ni itaviqaravi era vakaleqai tu vakayago mera tiko ena bose ni veiliutaki ni iteki se tabanalevu.

iDusidusi ni parokaramu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai tu vakayago. Na parokaramu ni itaviqaravi nodra na vakaleqai tu vakayago e tuvai me vukei ira na vakaitavi me ra tarai cake vakayalo, vakaveimaliwai, vakayago, ka vakavakasama talega (raica na Luke 2:52). Era na vakatulewataka na iliuliu na veigauna ni itaviqaravi. Era na vakasamataka na iwiliwili era na vakaitavi, na yawa ni vanua me lakovi, kei na vei ituvaki tale eso.

Eso na tamata era na sega beka ni rawa ni vakaitavi ena vuku ni ituvaki dredre ni bula vakavuniwai, vakayago, vakavakasama, se ituvaki ni itovo eso. Era na vakasaqara na iliuliu eso tale na sala me ra qaravi kina na nodra gagadre.

Vakaitavi kei na ivakatagedegede ni tataqomaki. Ke lailai sara e dodonu me rua na uabula nuitaki me rau na tiko ena veitaviqaravi kece sara. Na rua na uabula e rawa ni rua na turaga, e rua na marama, se dua na veiwatini. E kena ivakarau, me dau gadrevi e levu cake na uabula me qarava na itaviqaravi me baleti ira na lewenilotu era vakaleqai tu vakayago mai na kena e gadrevi me baleta na itaviqaravi tale eso.

O ira na uabula era veivuke ena itaviqaravi mera na vakacavara na veituberi ena ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org. E dodonu me ra ciqoma taumada na veivakadonui mai vua na nodra bisopi ni bera ni ra vakaitavi. Me baleta na ikuri ni veika e gadrevi ena veitaqomaki, raica na “iTaviqaravi baleti Ira na Lewenilotu era Vakaleqai tu Vakayago.”

Kevaka e yaco na itovo tawakilikili, sa nodra itavi taumada na iliuliu me ra taqomaka ka vukea na tamata ka vakaleqai. Na ivakamacala me baleta na kauwaitaki ni veivakacacani, raica na 38.6.2.1 kei na abuse.ChurchofJesusChrist.org.

38.8.27.6

iVolatukutuku ni Lewenilotu Didivara se Didivara Vakatikina

O ira na lewenilotu didivara se didivara vaka tikina mera taura na ikalawa me cakacaka vata kei ira na veiliutaki me sotavi na gagadre ni veitaratara. Era na cakacaka vata na lewenilotu kei ira na iliuliu me vakadeitaka nira sa tiko na dau vakavakadewa.

E dodonu me duri na dauvakadewa vosa ena vanua e rawa ni laurai kina o koya kei koya ka vosa mai vei ira na lewenilotu.

Ena gauna ni dua na cakacaka vakalotu se veivakatarogi, na dau ni vakavakadewa e dodonu me na voleka sara vei koya na tamata e qarava na cakacaka vakalotu se o koya e veivakatarogi. Me baleta na ikuri ni ivakamacala ni vakadewataki ni cakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki, raica na 38.2.1.

Kevaka e veirauti na iwiliwili ni dauvakadewa vosa e tiko, me ra na veivukevuke toka ena vei ya 30 na miniti me levei kina na oca.

Ena vakavakarau ki na veigauna bibi eso me vaka na veivakatarogi yadua se dabe na matabose ni lewe ni Lotu, era na veivakasalataki vata na iliuliu kei na lewenilotu didivara. Ni gadreva na lewenilotu, era na vakasaqara na iliuliu e dua na dauvakadewa vosa ka sega ni lewe ni matavuvale me taqomaki kina na itukutuku maroroi.

Na ivakavuvuli vata ga oqo e baleti ira na lewenilotu era didivara se didivara vakatikina ka sega ni vakayagataka na vosa vagalu ia era gadreva e dua na dauvakadewa vosa me vukei ira mera wilika na tebenigusu.

Era rawa ni tuvalaka na iliuliu na kalasi ena tabanalevu se iteki me vulici kina na vosa vagalu ka dau vakayagataki ena nodra iwasewase. E dua na ivurevure yaga sara vakalevu sai koya na Dictionary of Sign Language Terms for The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints.

38.8.27.7

Galala Vakaitaukei

Sa dodonu me ra dau rokova na veiliutaki na nodra galala vakaitaukei na lewenilotu era vakaleqai tu vakayago ena gauna kei na taudaku talega ni soqoni ni veiliutaki ka dau veivosakitaki kina na gagadre eso. O ira na iliuliu era sega ni wasea na leqa se itukutuku vakaitaukei ni tamata yadua ke sega na veivakadonui.

38.8.27.8

Manumanu ni Veiqaravi

Sa rawa vei ira na bisopi kei na peresitedi ni iteki me ra vakadeitaka se me ra vakatara na tamata era vakaleqai tu vakayago me ra dau vakayagataki ira na koli vakavulici dauveiqaravi ena veivalenilotu. Na mataqali manumanu tale eso, oka kina na manumanu veitokoni ni veikilai (manumanu dauveitokani), e sega ni vakadonui ena veivalenilotu se na veisqoni e dau yaco ena Lotu, vakavo ga kevaka e gadrevi vakatabakidua vakalawa. (Mai na itikotiko raraba e Amerika, sa sega ni dua na itavi vakalawa ni Lotu me vakatara na koli dauveiqaravi se na manumanu veitokani ki na veivale ni sokalou.) Era dau vakatulewa ena nodra vanua na bisopi kei na peresitedi ni iteki. Era na nanumi na nodra gagadre na tamata era vakaleqai tu vakayago kei na nodra gagadre eso ena ivavakoso.

Na ikuri ni idusidusi me baleta na vakayagataki ni manumanu ni veiqaravi ena iyauqaqa ni Lotu, raica na 27.1.3 kei na disability.ChurchofJesusChrist.org.

38.8.27.9

Kenadau ni Vakaleqai Vakayago

Na matabisopi kei na mataveiliutaki ni iteki e rawa ni kaciva e dua na kena dau me baleti ira na vakaleqai vakayago ena iteki se tabanalevu. Na kenadau ena vukei ira na lewenilotu e vakaleqai tu na yagodra kei ira na nodra dauveiqaravi mera vakaitavi ena veisoqoni kei na itaviqaravi ni Lotu me vakila ni ra ciqomi.

Na kenadau ena qaravi ira na lewenilotu kei na iliuliu ena sala eso oqo:

• Me veikilai kei ira na tamata era vakaleqai tu vakayago kei na nodra dui matavuvale.

• Sauma na vakatataro baleti ira na vakaleqai tu vakayago kei na kauwai mai vei ira na dauveiqaravi, iliuliu eso, kei ira na tani.

• Vukei ira na tamata yadua me ra vakayagataka eso na iyaya, tiko ena bose, kei na itaviqaravi ni Lotu. E rawa ni yaco oqo ena vakayagataki ni tekinolaji kei na sala tale eso (raica na 38.8.27.10

• Kila na veimadigi vakaibalebale eso ni nodra veiqaravi na lewenilotu era vakaleqai tu vakayago.

• Kila na gagadre vakatabakidua ni matavuvale ka, kevaka e ganita, me kilai na ivurevure vakaitikotiko, ena tabanalevu, kei na iteki.

Sa rawa vei kenadau me vukei ira na lewenilotu e vakaleqai tu na yagodra kei na nodra dauveiqaravi me ra wasea vei ira na tani na itukutuku me baleta na kedra ituvaki.

38.8.27.10

iVurevure

Na ivurevure me baleti ira na lewenilotu era vakaleqai tu vakayago, me baleti ira na nodra matavuvale kei na dauveiqaravi, kei ira na veiliutaki kei na qasenivuli sa tu ena disability.ChurchofJesusChrist.org. E vakarautaka na mataveilawa oqo:

• Na itukutuku me vukea na vakalevutaki cake ni kena ciqomi na dredre era sotava tiko o ira e vakaleqai tu na yagodra.

• Na ivurevure me vukei ira na lewenilotu era vakaleqai tu na yagodra kei na nodra matavuvale me ra kune vakacegu ena kosipeli i Jisu Karisito.

• Na ituvatuva ni iyaya ni Lotu ena ituvatuva e yacovi rawa vei ira na lewenilotu era vakaleqai tu vakayago (raica talega na store.ChurchofJesusChrist.org).

Na taro e rawa ni vagolei ki na:

Members with Disabilities

50 East North Temple Street

Salt Lake City, UT 84150-0024

Talevoni: 1-801-240-2477 se 1-800-453-3860, isema 2-2477

iMeli: [e-mail]

38.8.28

Nodra Qaravi na Lewenilotu era Vakaleqai ena Basulawa kei na Tiko Vakavesu

Era sa vakayaloqaqataki na iliuliu ni Lotu me ra muria na nona ivakaraitaki na iVakabula ena kena soli na inuinui, na veikauwaitaki, kei na loloma vei ira era coko ena basulawa kei ira era vesu tu (raica na Maciu 25:34–36, 40).

Era na liutaka na peresitedi ni iteki na sasaga ni veiqaravi vei ira na tiko e valeniveivesu. Na veisasaga oqo e oka kina na nodra tokoni na uabula kei na itabagone era tiko vakavesu se ra se qai vakasukai wale tikoga oqo mai valeniveivesu. Na cakacaka oqo e oka talega kina na nodra qaravi na matavuvale kei ira na gone ka curu tiko e valeniveivesu e dua na itubutubu se daulomani.

O ira na iliuliu ka tiko e dua na valeniveivesu ena loma ni nodra iyalayala ni tabanilotu e dodonu me ra taura na ikalawa me ra kila kina na madigi ni veiqaravi kei na gagadre e tiko. Me baleta na ivurevure kei na idusidusi, e rawa ni ra veitaratara na iliuliu ki na iWasewase ni Veiqaravi ni Lotu ena Valeniveivesu:

Imeli: [e-mail]

Talevoni: 1-801-240-2644 se 1-800-453-3860, isema 2-2644

38.8.29

Matavakabauta Tale Eso

E vuqa sara na matavakabauta e kune kina na kaukauwa ni veivakauqeti, na veika vakaturaga, kei na veika e kilikili me dokai. O ira na daukaulotu kei ira na lewenilotu e dodonu me ra qaqarauni ka rokova na nodra vakabauta kei na nodra itovo na tani me levei kina na veileti. Me ra kakua talega ni veivakacudrui.

O ira na peresitedi ni iteki kei na kaulotu ka tiko na nodra vakatataro me baleta na veimaliwai vata kei ira na veimatalotu tale eso e dodonu me ra veitaratara yani ki na Mataveiliutaki ni iWasewase. O ira na veiliutaki tale eso e tu na nodra taro vakaoqo sa dodonu me ra veitaratara yani vua na peresitedi ni iteki se tabana ni daukaulotu.

38.8.30

Vakaitavi Vakapolitiki kei na Veika Vakaitikotiko

Era sa vakayaloqaqataki na lewenilotu me ra vakaitavi ena veika vakapolitiki kei na veika vakamatanitu. Ena vuqa na vanua, e rawa ni oka kina oqo:

• Veidigidigi.

• Duavata se veiqaravi ena ilawalawa vakapolitiki.

• Vakarautaki ni veitokoni vakailavo.

• Veitaratara kei ira na vakailesilesi ni isoqosoqo kei ira na matavakaturi.

• Vakaitavi ena vakaraitaki kudru malumu, ka vakatarai vakalawa.

• Veiqaravi ena itutu digitaki se lesi ena dua na yasana se matanitu raraba.

Era sa vakayaloqaqataki talega na lewenilotu me ra vakaitavi ena inaki kilikili eso me yaco na vanua era vakaitikotiko kina me vanua bulabula me ra bula ka susuga cake kina na matavuvale.

Me vaka na lawa ni noda dui vanua, era sa vakauqeti na lewenilotu me ra volayaca me ra veidigidigi ka vakadikeva vakavinaka na leqa kei na nodra bula na matavakaturi. Na ivakavuvuli e salavata kei na kosipeli e rawa ni kunei ena veimataqali ilawalawa vakapolitiki. Sa nodra itavi bibi talega na Yalododonu Edaidai me ra vakasaqarai ira ka tokoni ira na iliuliu era yalodina, vinaka, ka vuku (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 98:10).

E tu vakataki koya na Lotu me baleti ira na ilawalawa vakapolitiki, na yavu vakapolitiki, kei ira na matavakaturi ki na itutu vakapolitiki. E sega ni tokona na Lotu e dua na isoqosoqo vakapolitiki se dua na tamata e tu. E sega talega ni vakasalataki ira na lewenilotu ena veidigidigi.

Ena so na kisi matalia, ni okati kina na bula savasava kei na ivakarau ni Lotu, na Lotu sa na rawa ni taura e dua na ile ena veika vakapolitiki. Ena veigauna vakaoqori, sa rawa ki na Lotu me vakaitavi ena veitalanoa vakapolitiki me matataka na nona ile. O iratou ga na Mataveiliutaki Taumada e rawa ni vakadonuya:

• Na vakaraitaki ni nanuma ni Lotu me baleta na veika ni bula savasava.

• Vakayacora na Lotu me tokona se saqata na lawa digitaki eso.

• Wasea na rai ni Lotu me baleta na mataveilewai kei ira na kena turaganilewa.

O ira na iliuliu ena veivanua e dodonu mera ra kakua ni dau vakasoqoni ira na lewenilotu me ra vakaitavi ena veika vakapolitiki. Me ra kakua talega ni tovolea na iliuliu me ra veivakayarayarataki ki na sala era vakaitavi kina na lewenilotu.

O ira na lewenilotu era vakasaqara me ra digitaki se lesi kina itutu ni veiqaravi raraba mera kakua ni nanuma ni ra tokoni mai na Lotu se o ira na kena veiliutaki. E dodonu mera levea talega na iliuliu kei ira na lewenilotu na veika era tukuna se vakayacora me vakadewataki kina ni sa veitokoni tiko na Lotu ki na dua na ilawalawa vakapolitiki, na kena yavu, lawatu, se vua na kena matavakaturi.

Ena gauna mada ga e tauri kina e dua na itutu ena veika vakapolitiki, na Lotu e sega ni dau kerei ira na mata digitaki mera veidigidigi ena dua na ivakarau se mera taura e dua na itutu duidui. O ira na lewenilotu era mata digitaki era vakatulewa ga vakataki ira. O ira na vakailesilesi oqo era na sega beka ni duavata vakai ira se vata kei na dua na ile ni Lotu ka kilai raraba tu. Era sega ni vosa ena vuku ni Lotu.

Na digidigi vakapolitiki kei na veika e tutaki kina e sega ni dodonu me ulutaga ni dua na ivakavuvuli se ivakasala ena veisoqoni ni Lotu. Me ra vakadeitaka na iliuliu ni veisoqoni kei na itaviqaravi ni Lotu e vakanamata vua na iVakabula kei na Nona kosipeli.

O keda na lewenilotu e sega ni dodonu meda veivakalewai vakai keda ena veika vaka politiki. O ira na Yalododonu-Edaidai yalodina era rawa ni lewena e vica vata na isoqosoqo vakapolitiki duidui ka digitaka na vei matavakaturi duidui talega. E dodonu me ra vakila na tamata kecega ni ra ciqomi ena vei ituvaki vaka Lotu kece sara.

E sega ni vakatarai me ra vakayagataki ki na cakacaka vakapolitiki na ivolatukutuku, dairekitori, kei na veika vakaivola tale eso e nona na Lotu.

Me kakua ni dau vakayagataki na iyauqaqa ni Lotu ena inaki vakapolitiki. Ia, e rawa ni vakayagataki na iyauqaqa me baleta na veidigidigi se volayaca ni veidigidigi ena vanua e sega ni tiko kina e dua tale na vanua vinaka me vakayacori kina (raica na 35.5.6.3).

38.8.31

Taqomaki ni Lewenilotu

Sa nodra itavi na iliuliu ni Lotu me ra dau taqomaka na kedra itukutuku yadua na lewenilotu. Na ivolatukutuku ni Lotu, dairekitori, kei na veiyaya vakaoqo me na kua ni vakayagataki ki na veinaki ni tamata yadua, veivoli, se veika vakapolitiki (raica talega na 38.8.13

E sega ni vakatarai vei ira na veiliutaki ni tabanalevu kei na iteki me ra maroroya se wasea na itukutuku maroroi ni Lotu e taudaku ni apps, parokaramu, se na veiqaravi ni initaneti e vakarautaka na Lotu. Na ivakaraitaki eso ni itukutuku maroroi ni Lotu e oka kina na:

• iTuvaki ni lewenilotu.

• Gagadre eso vakayago.

• iTukutuku taqomaki tale eso ni tamata yadua ka sega tu ni kilai raraba.

Na veitaratara mai vei ira na tamata yadua se valenivolavola vakamatanitu ka dusi tiko ki na lawa ni itukutuku taqomaki e dodonu me vakaraitaki yani vakatotolo ki na Church Data Privacy Office (Valenivolavola ni iTukutuku Taqomaki ni Lotu).

Imeli: [e-mail].

Me ra kakua ni sauma na kerekere oqo o ira na iliuliu ni tabanalevu kei na iteki.

Me baleta na notisi ni itukutuku taqomaki ni Lotu, raica na “Privacy Notice” ena ChurchofJesusChrist.org. E rawa talega vei ira na lewenilotu me ra kerei ira na iliuliu ni iteki se tabanalevu me ra vukei ira me ra raica na lawatu.

38.8.32

iVola Tabaki Vakaitaukei

Me ra kakua ni dau kerea na lewenilotu vei ira na Vakaitutu Raraba, Vakailesilesi Raraba, se Vitusagavulu ni iWasewase me ra vola vata se tokona na vei ivola vaka Lotu se eso na ivolavolai ni Lotu.

38.8.33

Katoni, Vakadewataki, se Saravi ni iTukutuku mai vei ira na Vakaitutu Raraba, Vakailesilesi Raraba, kei na Vitusagavulu ni iWasewase

E sega ni vakatarai vei ira na lewenilotu me ra katona, vakadewataka, se vakauta ena initaneti na nodra itukutuku na Vakaitutu Raraba, Vakailesilesi Raraba, kei na Vitusagavulu ni iWasewase. Ia, ena so na soqoni era dau vosa kina na iliuliu oqo e rawa ni kaburaki ena ruku ni nona veidusimaki na bisopi se peresitedi ni iteki. Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na 29.7.

Ia, sa rawa me ra katona na lewenilotu na kakaburaki ni koniferedi ena nodra dui misini ga me ra vakayagataka e vale, ka me kakua ni rawa i lavo kina.

38.8.34

Tukuni ni Lotu kei ira na Lewena

Na yaca ni Lotu a soli ena ivakatakila vua na Parofita o Josefa Simici ena 1838: “Ni sai koya oqo na yaca ena kacivi kina na noqu lotu ena veisiga mai muri, io na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai” (Vunau kei na Veiyalayalati 115:4). Ni tukuni tiko na Lotu kei ira na lewena ena sala eso e vakamacalataki koto e ra e vakatakilakilataka e dua na isema vei Jisu Karisito kei ira na lewe ni Nona Lotu.

Ni cavuti tiko na Lotu sa dodonu me dau vakayagataki na yacana taucoko ena gauna e rawa kina. Ni sa cavuti taumada na yaca taucoko, kevaka e gadrevi e dua na kena ivakaleka, o ira na veivosa oqo era sa dodonu vinaka ka uqeti me vakayagataki:

• Na Lotu

• Na Lotu i Jisu Karisito

• Na Lotu i Jisu Karisito vakalesuimai

Ni ra cavuti tiko na lewe ni Lotu, na veivosa ka koto e ra era sa dodonu vinaka ka digitaki:

• Lewe ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu-Edaidai

• Yalododonu Edaidai (oqo e dua na yaca e soli mai vua na Turaga kivei ira na Nona tamata ni veiyalayalati ena iotioti ni gauna oqo)

• Lewe ni Lotu i Jisu Karisito

Nodra vakatokai na lewe ni Lotu ena so tale na yaca, me vaka na “Momani” se “YDE” e sega ni dau vakayaloqaqataki.

Momani e vakayagataki vakadodonu ena vakatoka yaca me vaka na iVola i Momani. E dau vakayagataki talega me vakamacalataka edua na ivosavosa makawa me vaka na “Mormon Trail.”

Na vosa na Vakabauta vaka Momani e sega ni dodonu, ka sega ni vakayaloqaqataki na kena vakayagataki. Ni vakamacalataki na cokotivata ni vunau, itovo vakavanua, kei na ivakarau ni bula e kilaitani kina na Lotu, na malanivosa “na kosipeli vakalesui mai i Jisu Karisito” e dodonu ka vinakati.

38.8.35

iSe

E vuqa na tamata era sa dro tani mai na nodra veivale ka vakasaqara mera vakacegui mai na ivalavala kaukauwa, veivaluvaluti, veivakacacani vakalotu, kei na ituvaki ni bula e veivakarerei. Me tiki ni nodra itavi mera vukei na vakaleqai (raica na Mosaia 4:26), o ira na lewe ni Lotu era solia nodra gauna, taledi, kei na veitokani me kidavaki ira na ise me vaka era lewe ni itikotiko. Raica na Maciu 25:35; ChurchofJesusChrist.org/refugees.

38.8.36

Kerei na Veivuke Vakailavo ni Lotu

Na vei parokaramu vakadeitaki ni Lotu era sa vakarautaka tu na veivuke vakailavo vei ira na tamata era gadreva kei na inaki veiganiti eso.

Na veivuke ni Lotu vei ira na lewenilotu era vakaleqai tu e qaravi mai vei ira na bisopi (raica na 22.3.2). Era vakamuria na bisopi na ivakavuvuli kei na lawatu sa vakadeitaki tu me vukea na kena qarauni me vakayagataki vakadodonu na ilavo ni Lotu (raica na 22.4 kei na 22.5).

Era sa vakauqeti na lewenilotu era vakaleqai tu me ra veivosaki kei na nodra bisopi ka sega ni veitaratara ki na itikotiko liu ni Lotu se kere ilavo vei ira na iliuliu ni Lotu tale eso se vei ira na lewenilotu. Ena vakataroga beka o bisopi eso na iliuliu mai na kuoramu ni italatala qase se iSoqosoqo ni Veivukei me veivuke ena kena dikevi na veika e gadrevi.

38.8.37

Vakadidike ena Lotu

Na inaki ni vakadidike ni Lotu sai koya me sokumuni na itukutuku yaga me tokona na nodra veivosaki na iliuliu raraba ni Lotu. Na Correlation Research Division (iWasewase ni Vakadidike ni Veisoli iTukutuku) (WVT) sai koya duadua ga na tabana ni vakadidike vakadonui ni Lotu. Na WVT e rawa talega ni cakava edua na veiyalayalati vata kei na dua na kabani mai taudaku me vakayacora na vakadidike.

Ni ra veitaratara na dauvakadidike vakadonui ni Lotu vei ira na lewenilotu se iliuliu, era na vakarautaka na itukutuku ni veitaratara vaka tamata cakacaka ena WVT. Na tamata cakacaka oqo e rawa ni saumi taro me baleta na vakadidike.

NA WVT e segata me taqomaka na yacadra kei na isau ni nodra taro na vakaitavi ena vakadidike. E rawa vei ira na tamata mera vakuwai ira mai na vakaitavi ena gauna ga era vinakata kina. E rawa ni ra digitaka me ra kakua ni sauma e dua se taro taucoko.

O ira na itubutubu se dauniveisusu e dodonu me ra solia na veivakadonui ni bera ni ra sureti na gone se bera ni yabaki 18 me ra vakaitavi ena dua na vakadidike.

Me ra kakua ni vakadonuya na iliuliu e veivanua e dua na vakadidike e semati ki na Lotu. Oqo e oka kina nodra vakayagataki na lewenilotu mera uto ni vakadidike.

NA WVT ena vakamuria vakavinaka na lawatu kece ni taqomaki ni itukutuku. E dodonu talega vei ira na veiliutaki ena veivanua me ra muria na lawa oqo ka me ra kakua ni veisoliyaka na itukutuku taqomaki ni lewenilotu vei ira na dauvakadidike kei na veitabana ni vakadidike eso.

Eso na vakadidike e gadrevi kina na kumuni itukutuku ena veisoqoni ni Lotu. Oqo e dina sara kevaka e vakanamata na vakadidike ki na soqoni. Ena veigauna vakaoqori, ena cakacaka vata kei ira na iliuliu ni veivanua na WVT me vakadeitaki kina ni nodra tiko na dauvakadidike ena sega ni veivagolei tani mai na soqoni.

Me vakadeitaki na kerekere ni vakadidike, veitaratara ki na Tabana ni Vakadidike ni Veisoli iTukutuku:

Talevoni: 1-801-240-2727 se 1-800-453-3860, isema 2-2727

Imeli: [e-mail]

38.8.38

Rokovi na Vakatatabu ni Noda Vanua ena Wasei ni Kosipeli

Na Lotu e cakacaka me vakayacori na ivakaro i Jisu Karisito me vunautaki na kosipeli ki vuravura taucoko (raica na Maciu 28:19). Era veiqaravi ga na daukaulotu ena veivanua era vakatarai ka ciqomi kina vakalawa mai na matanitu veiliutaki.

Na Lotu kei ira na lewena era rokova na lawa kei na veika e gadrevi me muri me baleta na cakacaka ni kaulotu. Me kena ivakaraitaki, ena so na yasai vuravura, era na talai ga na daukaulotu me ra veiqaravi ki na veivuke raraba ni kawatamata se so tale nai lesilesi digitaki. O ira na daukaulotu oqori era sega ni veivakalotutaki. Na Lotu e sega ni dau vakauti ira na daukaulotu ki na so na matanitu.

38.8.39

Taqomaki ena Cakacaka ni Welefea kei na Bula-Rawati Koya ni Lotu

E levu na cakacaka ena welefea kei na bula-rawati koya ni Lotu e tiko na kena iyaya kei na misini e rawa ni veivakamavoataki kevaka e sega ni vakayagataki vakadodonu. O ira na peresitedi ni iteki itini (se o ira era lesia) kei na manidia ni vei matacakacaka oqo e dodonu mera vakadeitaka na nodra taqomaki na tamata cakacaka kei ira na voladia.

Me ra dau vakasalataki e veigauna na tamata cakacaka ena ivakarau ni tataqomaki. Na vanua ni cakacaka e dodonu me dau vakadikevi vagauna. Na veika dau vakatubu leqa ki na bula kei na ka dau veivakamavoataki e dodonu me vakavinakataki. Me ra raici tiko o ira na tamata cakacaka ni ra sa muria tiko na ivakaro taucoko, nodra vakayagataka vakamaqosa na iyaya kei na misini ni cakacaka, ka kakua ni vakayacora na itovo e rawa ni veivakaleqai.

E kena ivakarau me ra dau vakayagataki ga ena cakacaka vakaoqo o ira era sa yabaki 16 ka lako cake. O ira era vakayagataka na misini e dodonu mera matua, tara oti na kena vuli, ka kenadau ena vakayagataka. O ira ga na uabula me ra vakayagataka na misini vakalivaliva.

Kevaka e yaco e dua na vakacalaka, me qai ripotetaka na manidia ni cakacaka ki na:

• Welfare and Self-Reliance Services: 1-801-240-3001 se 1-800-453-3860, isema 2-3001

• Risk Management Division (Tabana ni Taqomaki iYau ni Lotu) ena itikotiko liu ni Lotu (raica na 20.7.6.3 me baleta na itukutuku ni veitaratara)

38.8.40

iVolanikalou

38.8.40.1

iTabataba ni iVolatabu

Na Lotu ena vakaraica na itabataba ni iVolatabu ka veidonui vinaka kei na ivunau ni Turaga ena iVola i Momani kei na ivakatakila ni gauna oqo (raica na Yavu ni Vakabauta 1:8). Ena qai digitaki e dua na ivolatabu e vinakati me baleta e vuqa na vosa era vosataka na lewe ni Lotu.

Ena so na vosa, na Lotu e tabaka ga vakaikoya na nona ilavelave ni iVolatabu. Na itabataba ka tabaki na Lotu e yavutaki ena vosa tudei ni iVola Tabu. Na ivakaraitaki eso e oka kina na:

• Na iVakadewa ni King James ena vosa Vakavalagi.

• Na Reina-Valera (2009) ena vosa vaka-Sipeni.

• Na Almeida (2015) ena vosa vaka-Potukali.

Na itabataba ni iVolatabu e tabaki na Lotu e tiko kina na ivakamacala e botona, ituvatuva vakamatanivola ni ulutaga, kei na veivuke vakavuli tale eso.

Ena gauna e rawa kina, sa dodonu me ra vakayagataka na lewenilotu e dua na itabataba taleitaki se itabataba e tabaka na Lotu ena kalasi kei na soqoni ni Lotu. Oqo ena vukea me matata tiko na kena veivosakitaki ka ciqomi vakamatata na ivunau. E rawa ni yaga sara vakalevu na itabataba tale eso ni iVola Tabu ki na veika vakavuli se vuli vakaikoya.

38.8.40.2

iVakadewa ni iVolanikalou

A dusimaki ira na Nona parofita kei na iapositolo na Turaga me ra maroroya na ivolanikalou ka taqomaka (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 42:56). Na Matabose ni Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua e wanonova matua sara na vakadewataki ni ivolanikalou ni Lotu. Na vakayagataki ni iwalewale vakadonui e vukea na kena vakadeitaki na dodonu vakaivunau ka maroroya na ivakadinadina ni ivurevure ni vosa.

Era na vakauta na Mataveiliutaki ni iWasewase na kerekere vakadonui me vakadewataki vou na ivolanikalou ki na Tabacakacaka ni Veisoli iTukutuku ni Lotu.

38.8.40.3

iVolanikalou Ena Vosa ni Gauna Oqo

Na Matabose ni Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua e se sega ni vakadonuya na sasaga ni kena vakadewataki se volai tale na lewe ni ivolanikalou ki na vosa vou se vosa ni veisiga. Na ivakasala oqo e sega ni baleta na ivolatabaki ni Lotu me baleti ira na gonelalai.

38.8.40.4

Rawati ni iVolanikalou

Na ilavelave tabaki ni ivolanikalou, oka kina eso na itabataba vakadonui ni iVolatabu, era tu ena vei Sitoa ni Lotu. Na itabataba vakadonui ni iVola tabu e rawa ni tu talega ena veisitoa ni volitaki i vola e nomuni vanua, ena initaneti, kei na app ni iVolatabu ena talevoni. Sa vakarautaki tu na vosavolai vakalivaliva kei na vosa katoni ni itabataba ka tabaka na Lotu kei na so na itabataba vakadonui ena Gospel Library app vakakina ena scriptures.ChurchofJesusChrist.org. Na ivurevure oqo e vakarautaka talega e dua na lisi ni ivolanikalouera sa vakarautaki tu ena vosanivanua eso.

38.8.41

Vakasaqarai ni iTukutuku mai na iVurevure Nuitaki eso

Ena vuravura nikua, e rawarawa ni tauri ka wasei na itukutuku. Oqo e rawa ni veivakalougatataki levu vei ira era segata me ra vuli ka kila. Ia, e vuqa na ivurevure ni itukutuku era tawanuitaki ka sega ni veivakatataki cake. Eso na ivurevure era vakasaqara me ra tokona na cudru, veileti, rere, se itukutuku lasutaki ni bose vuni ni veivakarusai (raica na 3 Nifai 11:30; Mosaia 2:32). O koya gona, sa ka bibi kina vei ira na lewe ni Lotu me ra yalomatua ni ra vakasaqara na dina.

E dodonu mera vakasaqara na lewe ni Lotu ka wasea ga na ivurevure vakabauti, nuitaki, ka dina. E dodonu me ra levea na ivurevure e vatavatairalago se tauyavutaki ena italanoa yavukavuka. Na veidusimaki ni Yalo Tabu, vata kei na vuli vakamatau, ena rawa ni vukei ira na lewenilotu me ra kila vakamatata na dina kei na cala (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 11:12; 45:57). Me baleta na ivunau kei na lawatu ni Lotu, na ivurevure ni kena dodonu sai koya na ivolanikalou, na nodra ivakavuvuli na parofita bula, kei na iVolavakarau Raraba.

38.8.42

Semina kei na vei Soqoni ka Tautauvata

Sa veivakasalataki na Lotu vei ira na lewenilotu mera qaqarauni me baleta na semina kei na soqoni e tautauvata ka okati kina na itukutuku ka:

• Veibeci, vei vakasewasewani, se sega ni rokovi kina na qaravi ni veika tabu.

• E rawa ni vakamavoataka na Lotu, vagolei tani mai na nona ilesilesi, se vakaleqa na nodra tiko vinaka na lewena se iliuliu.

Me ra kakua ni vakatara na lewenilotu me vakayagataki na nodra itutu se na kedra ituvaki ena Lotu me vakauqeti se me nanumi kina ni ra tokona na soqoni vakaoqo.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na 35.5, 38.6.12, kei na 38.7.8. Raica talega na Jekope 6:12

38.8.43

Veitokoni vei ira na Lewenilotu e Valenibula, kei na Vanua ni Veiqaravi Eso

Era na veitokoni na iliuliu vei ira na lewenilotu e valenibula kei na itikotiko ni veiqaravi eso ena loma ni nodra tabanilotu. Era na muria na lawa ka vauca na veivanua oqori.

Me baleta na ivakamacala ni kena qaravi na sakaramede me baleti ira na lewenilotu ena vei itikotiko oqo, raica na 18.9.1. Me baleta na itukutuku ni kena tauyavutaki e dua na tabanalevu se tabana, raica na 37.6.

38.8.44

iTaviqaravi e Vakaicavacavataki

Me ra raica na iliuliu ni tabanalevu kei na iteki ni sega ni vakaleqai na ituvaki ni sega ni saumi ivakacavacava e vauci tu kina na Lotu ena kena itaviqaravi. Me baleta na kena idusidusi, raica na 34.8.1.

38.8.45

iVakacavacava

Sa dodonu mera muria na lewe ni Lotu na lawa ni soli ivakacavacava ni matanitu era vakaitikotiko kina (raica na Yavu ni Vakabauta 1:12; Vunau kei na Veiyalayalati 134:5). O ira na lewenilotu era sega ni duavata kei na lawa ni soli ivakacavacava e rawa ni ra kauta ki na mataveilewai me vaka e vakatara na lawa ni nodra vanua.

O ira na lewenilotu era na veisaqasaqa kei na lawa kei na ivakavuvuli ni Lotu kevaka era:

• Nakita me kua se bese ni sauma na ivakacavacava e lavaki.

• Vakavure soli ulubale sega ni vakaibalebale vakalawa me levei kina na saumi ivakacavacava.

• Sega ni via muria na iotioti ni lewa me ra saumi ivakacavacava ena dua na veilewai ni ivakacavacava.

O ira na lewenilotu oqo e rawa ni sega ni vakatarai me dua na nodra ivolatara ni valetabu. E dodonu me ra kakua ni kacivi ki na itutu ni veiliutaki ena Lotu.

E gadrevi me dabe e dua na matabose ni lewenilotu ni Lotu kevaka e dua na lewenilotu e totogitaki ena cala ni voroka na lawa ni soli ivakacavacava (raica na 32.6.1.5).

38.8.46

Lawatu ni Veilakoyaki

E dua na tagane se dua na yalewa e sega ni dodonu me rau lako vata ena dua na itaviqaravi ni Lotu, bose, se ilesilesi vakavo ga kevaka e rau veiwatini se e rau dawai ruarua. Me baleta na lawatu tale eso ni veilakoyaki, raica na 20.7.7.

38.9

Veika ni Mataivalu kei na Veiqaravi Lesi Vakalotu ki na Mataivalu

Sa nodra itavi na peresitedi ni iteki vata kei ira na bisopi me ra solia na veivakalougatataki me ra vakaitavi ena Lotu o ira era curu tiko ena mataivalu. Na parokaramu ni veiqaravi ni mataivalu kei na italatala ni Lotu e lewena na:

• Veitokoni mai na iteki kei na tabanalevu.

• Veivakacokotaki taumada vei ira na lewenilotu era sa curu kina mataivalu .

• Na kena tuvalaki na tabanalevu, tabana, se ilawalawa ni veiqaravi ni lewenilotu ni Yalododonu Edaidai.

• Nodra veivakadonui kei na veitokoni na italatala ni Yalododonu Edaidai.

• iTukutuku ni kena daramaki na qameni ena mataivalu.

• Veitokoni mai vei ira na veiwatini daukaulotu qase e lesi ki na itikotiko ni mataivalu digitaki.

38.9.1

Veiliutaki ni Veiqaravi Vata kei na Mataivalu ena iTeki

Kevaka era tiko na keba vakaoqo se o ira na lewenilotu ka ra veiqaravi tiko ena mataivalu ka ra tiko ena iteki sa itavi ni mataveiliutaki ni iteki me na qaravi ira me vaka sa volai koto ena iwase ni ivola oqo. Kevaka me tiko na keba ena iwase ni vanua e tiko kina na tabana ni kaulotu sa itavi nei peresitedi ni kaulotu me qarava na itavi oqori.

Sa itavi nei koya na lewe ni mataveiliutaki ni iteki me raica raraba na veivakacokotaki ni veiqaravi ena Lotu ena loma ni iteki ni bera na vakaitavi ena mataivalu. Me vakadeitaka ni ra sa taura kece na veivakacokotaki na lewenilotu era na curu ki na mataivalu. Sa rawa me na veivuke ena veivakacokotaki oqo o sekeriteri liu ni iteki. (Raica na 38.9.3.)

38.9.1.1

Soqoni ni Lotu ena vei iTikotiko ni Mataivalu

Kevaka e dau vakayacori na soqoni ni Lotu ena dua na keba ni mataivalu, na peresitedi ni dua na iteki ena vanua e tiko kina na keba oqori ena tauyavutaka e dua vei ira oqo me baleti ira na lewe ni mataivalu kei na nodra matavuvale (raica na 38.9.4):

• E dua na tabanalevu kei na kena matabisopi (ni vakadonui mai vei iratou na Mataveiliutaki Taumada)

• E dua na tabana kei na kena mataveiliutaki ni tabana

• E dua na ilawalawa lewenilotu ena mataivalu kei na dua na kena iliuliu kei ira na ivukevuke

Ena kaciva, vakatikora, ka raici ira raraba na iliuliu ni veitabanilotu oqo na peresitedi ni iteki. Ena solia vei ira na iliuliu oqo na itukutuku ni veitaratara ki na Tabana ni Veiqaravi vata kei na Mataivalu ni Lotu kei na Tabana ni Veiqaravi ni iTalatala. Ena rawa ni lesia e dua na tabanalevu me tokona tiko na ilawalawa yadua oqori.

Na peresitedi ni iteki ena cakacaka vata kei na Tabana ni Veiqaravi vata kei na Mataivalu kei na Tabana ni Veiqaravi ni iTalatala me vakarautaka e dua na ivola ni veilesi vei ira yadua na bisopi, peresitedi ni tabana, se iliuliu ni ilawalawa. Na ivola oqo e vakamatataka na nona itavi kei na veivakadonui vei koya me vakatulewa ena tabanilotu ka liutaka na veisoqoni. E dua na ilavelave ni vola me soli vei koya sa lesi me veiqaravi vakalotu.

Ena gadreva na Mataivalu ni Matanitu o Amerika me dau raica raraba na italatala na tuvanaki ni dua na soqoni vakalotu e vakayacori ena dua na itikotiko ni mataivalu. Kevaka e tiko e dua na italatala ni Yalododonu Edaidai ena keba, e kena ivakarau me na vakayacora vakakina ki na dua na taba ni Lotu e dau soqoni e kea. Na italatala e sega ni vakatulewa ena soqoni ni sokalou vakavo kevaka o koya e bisopi, peresitedi ni tabana, se iliuliu ni ilawalawa. Ia, sa namaki vua me tiko ka vakaitavi.

E dua na lewe ni mataveiliutaki ni iteki ena cakacaka vata tiko kei koya na italatala liu ena vei keba yadua ni mataivalu ena iteki. Me na vakadeitaka ni ra na cakava talega vaka o ya o ira kece na bisopi ka kovuta e dua na keba ni mataivalu na vanua ni nodra veiqaravi. O ira na iliuliu oqo era na tukuna vua na italatala na ituvatuva ni soqoni, vanua ni soqoni, kei na tamata me veitaratara vua. E rawa ni solia na italatala na itukutuku oqo vei ira na lewenilotu ena kena keba.

38.9.1.2

iTalatala ni Yalododonu Edaidai ena iTeki

Ena veiyabaki na peresitedi ni iteki ena vakatarogi ira yadua na italatala ni Yalododonu Edaidai ka vakaitikotiko ena loma ni iteki. Ena vakatulewa o koya ki na nona tiko vinaka kei na nona bula kilikili tiko o nai talatala me veiqaravi. Na peresitedi ni iteki ena dau vakatarogi ira yadua talega na watidra na italatala ena veiyabaki.

Na italatala ni Yalododonu Edaidai kei ira na watidra e dodonu me tiko na nodra veikacivi ena tabanalevu se iteki. E rawa ni veiqaravi ena veikacivi ni veiliutaki e dua na italatala ka tu vua na Matabete i Melikiseteki, me vaka ena matabose e cake se vakatulewa ena dua na tabanalevu ni mataivalu, tabana, se ilawalawa ni lewenilotu veiqaravi ena mataivalu. Ia, na veikacivi oqo me na kakua ni veicoqacoqa kei na nona itavi ena mataivalu.

O ira na italatala e rawa ni ra vukea na peresitedi ni iteki ena veisala eso oqo:

• Soli itukutuku ena soqoni ni matabose ni iteki ena soqoni ni tabanilotu ni Lotu ka vakayacori ena keba ni mataivalu. Na itukutuku oqo e dodonu me okati kina na itukutuku me baleti ira na lewenilotu vou kei ira era sa lesu tale mai.

• Veiqaravi vakadauniveitaratara vei ira na veiliutaki ena mataivalu kei na peresitedi ni iteki.

• Vukea na peresitedi ni iteki mera laurai na lewenilotu ena mataivalu mera kacivi vaka iliuliu ni lawalawa ni lewenilotu ena mataivalu.

• Veivuke ena sasaga me ra vaqaqacotaki na lewe ni Lotu vou kei ira sa lesu tale mai ena mataivalu.

• Veivuke ena nodra vakarautaki na lewenilotu ena mataivalu mera ciqoma na cakacaka vakalotu ka maroroya na nodra veiyalayalati.

38.9.2

Veiliutaki ni Veiqaravi Vata kei Na Mataivalu ena Tabanalevu

Ena sota kei ira na lewenilotu ni tabanalevu e dua na lewe ni matabisopi ni bera ni ra curu ki na mataivalu. Ena vakadeitaka me ra na tiko ena veivakacokotaki taumada ni lotu ni bera nodra laki veiqaravi ena mataivalu (raica na 38.9.3).

Me baleta na ivakamacala ni ivolatukutuku ni lewenilotu nei koya e dua na lewenilotu e curu ki na mataivalu, raica na 33.6.9. Eso na lewenilotu era lesi ki na dua na vanua vakayawa se tu vakatikitiki se ki na buca ni valu. Ena veigauna vakaoqori, ena veitaratara o bisopi ki na Tabana ni Lotu ka Cakacaka Vata kei na Mataivalui kei na Tabana ni iTalatala Veiqaravi me baleta na veidusimaki me baleta na ivolatukutuku ni lewenilotu (raica na 38.9.10).

O ira na iliuliu ena nona tabanalevu na lewenilotu e dodonu mera na dau veitaratara vakawasoma tiko kei ira yadua ka ra tu tani ni ra veiqaravi ena mataivalu.

Na bisopi ena veitaratara tiko kei na italatala liu ena vei keba yadua ni mataivalu ena tabanalevu.

38.9.3

Veivakacokotaki Taumada ni iTavi ni Lotu ena Mataivalu

Na veivakacokotaki taumada ni Lotu ni bera na veiqaravi ena mataivalu e vukei ira na lewenilotu ka ra curu ena mataivalu mera kila na cava mera namaka ena vuku ni gauna kei na itaviqaravi ni Lotu ena mataivalu. Ena rawa ni vakayacori na veivakacokotaki oqori ena iteki se ena tabanalevu.

E dua na lewe ni mataveiliutaki ni iteki se matabisopi ena kaciva e dua na qasenivuli ni bera-na-veiqaravi ena mataivalu me qarava na veivakacokotaki. E uasivi sara kevaka e se qai veiqaravi wale toka ga oqo ena mataivalu o qasenivuli. Kevaka e sega ni tiko e dua na qasenivuli vakaivola, ena veitaratara na peresitedi ni iteki se bisopi ki na Tabana ni Veiqaravi Vata kei na Mataivalu kei na Tabana ni Veiqaravi ni iTalatala me veidusimaki.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na “Pre–Military Service Church Orientation [Veivakacokotaki ni Lotu ni Bera na Veiqaravi ena Mataivalu]” ena ChurchofJesusChrist.org.

38.9.4

Tabana ni Lotu baleti ira na Lewenilotu ena Mataivalu

E dau kena ivakarau vei ira na lewenilotu lewe ni mataivalu mera dau vakaitavi ena tabanalevu e voleka ki na nodra keba ni mataivalu. Ia, ena vei ituvaki ka koto oqo e ra, me na tauyavutaka o peresitedi ni iteki se kaulotu e dua na tabanalevu, tabana se ilawalawa ni lewenilotu kei na nodra matavuvale ena keba ni mataivalu:

• E sega ni dua na tabanalevu e voleka toka ki na keba ni mataivalu.

• O ira na lewe ni mataivalu era sega ni kila na vosa e vakayagataki tiko ena tabanalevu e kea.

• Era sega ni rawa ni biuta na keba ni mataivalu na lewena baleta na gadrevi ni vuli ivalu kei na vakatatabu tale eso.

• Na taba ni mataivalu ni lewenilotu e sa toki se vakarau tokitaki ki na dua na vanua ka na sotavi kina e dua vei ira oqo:

  • E se bera ni tauyavutaki kina na Lotu.

  • Na tabanilotu e kea e sega ni rawa ni veisotavi vei ira na lewenilotu ena vuku ni duidui ni vosa.

  • Na tiko ena soqoni e kea ena dredre toka.

• O ira na lewenilotu era lewena tiko na Mataivalu Tuvakawawa se Mataivalu Veitaqomaki ka ra vakaitavi tiko ena vuli valu ena mua ni macawa se vuli vakaivalu vakayabaki.

Na tabanalevu se tabana ena keba ni mataivalu ena tauyavutaki ni taurivaki na iwalewale ka vakamacalataki tiko ena wase e 37.

E dau tauyavutaki na tabanalevu kei na tabana me tokoni ira na lewenilotu kei na nodra matavuvale. E rawa talega ni tauyavu e dua na tabanalevu se tabana me baleti ira na lewe ni mataivalu era sega ni tiko vata kei ira na nodra matavuvale. E rawa ni tauyavu na veitabanilotu vakaoqori me baleti ira na lewenilotu era tiko ena veituberi taumada se na kena e toso cake se ena dua na ilesilesi vakayawa. E na sega ni vakatara na mataivalu vua e dua e lewe ni Lotu ka sega ni dua na kena isema kina mataivalu me lewena na tabanalevu se tabana ka na vakayagataka tiko na iyauqaqa ni keba ni mataivalu.

Kevaka e sega ni veiganiti me tauyavu e dua na tabanalevu se tabana ena dua na keba ni mataivalu ena vuku ni iwiliwili ni tamata se na vei ituvaki tale eso, sa na rawa vua na peresitedi ni iteki se tabana ni kaulotu me tauyavutaka e dua na ilawalawa ni lewenilotu era veiqaravi ena mataivalu. Na ilawalawa lewenilotu veiqaravi e dua ga na taba ni Lotu lailai ka na qarava na soqoni ni Lotu ka qaravi ira na lewenilotu. Na iliuliu ni ilawalawa e sega ni tiko vua na idola ni matabete. Ena vuku ni ka oqo, ena sega ni vakatarai kina vua me ciqoma na ikatini kei na isolisoli tale eso, vakasalataki ira na lewenilotu me baleta na ivalavala ca bibi eso, yalana na dodonu eso ni lewenilotu, se qarava na itavi tale eso ka gadrevi kina na idola (raica na 37.7). Me baleta na ivakamacala ni ilawalawa lewenilotu veiqaravi ena mataivalu, raica na “Service Member Groups and Responsibilities of Group Leaders” ena ChurchofJesusChrist.org.

Ni sa tauyavu e dua na tabanilotu ena dua na keba ni mataivalu sa dodonu me caka sara na veitaratara kei koya na italatala liu ni keba me rawa ni tuvani na gauna ni soqoni kei na vakayagataki ni iyauqaqa ni keba. Kevaka e sega ni tiko e dua na italatala ni keba ni mataivalu, me qai veitaratara ga yani o peresitedi ni iteki vei koya e veiliutaki.

38.9.5

iLiuliu ni iLawalawa ena Vanua Vakayawa se Rara-ni-ivalu

E dau kena ivakarau vei ira na peresitedi ni iteki se tabana ni kaulotu mera kaciva ka vakatikori ira na iliuliu ni ilawalawa ni lewenilotu ena mataivalu. Ia, ena sega beka ni rawa oqo ena veivanua yawa se ena buca ni ivalu. Ni sega ni dau soli na ki ni matabete vei ira na iliuliu ni ilawalawa ena nodra kacivi, ena rawa ga ni kacivi ki na itutu ka sega ga ni tabaki kina. Na iliuliu ni matabete ka qarava na vanua oya e rawa ni lesia e dua na Matabete i Melikiseteki bula kilikili me veiqaravi vaka iliuliu ni ilawalawa. Ena vakadeitaka taumada na bula kilikili ni tamata oya mai vua na nona bisopi kei na peresitedi ni iteki. Kevaka e tiko e dua na italatala ni Yalododonu Edaidai ena vanua o ya, sa na rawa ni vakadonuya na iliuliu ni matabete vei koya me kaciva ka vakatikora e dua me iliuliu ni ilawalawa.

O ira na iliuliu ni ilawalawa ni lewenilotu era lewe ni mataivalu era tu vakayawa era rawa ni tautauri mai na veiyaya vakarau kei na ivola ni Lotu ena nodra veitaratara ki na Tabana ni Veiqaravi Vata kei Na Mataivalu kei na Tabana ni Veiqaravi ni iTalatala (raica na 38.9.10).

Ena so na gauna e dau vakatikitikitaki mai vei ira na lewe ni Lotu tale eso o koya na lewe ni Lotu ka tiko ena buca ni valu. Kevaka e lewe ni Matabete i Melikiseteki na lewe ni lotu se bete ena Matabete i Eroni, sa rawa vei nona bisopi me vakadonuya vei koya me qarava ka vakaivotavota ena sakaramede. Kevaka e levu cake mai na dua na lewenilotu ena dua na buca ni valu, e dodonu me kacivi e dua na iliuliu ni ilawalawa.

E dodonu me na vakaraitaki yani ki na tabana ni Lotu ka Veiqaravi Vata kei na Mataivalu kei na Tabana ni Veiqaravi ni iTalatala ni sa kacivi e dua na iliuliu ni ilawalawa. Ena qai vakau vua e dua na ivola ni veilesi (raica na 38.9.1.1).

38.9.6

Cakacaka ni Kaulotu kei na iLesilesi ena Mataivalu

Me baleta na veimatanitu e vakaukauwataki kina na veiqaravi ena mataivalu, sa dodonu vei ira na lewenilotu me ra dau vakacavara na nodra veiqaravi vakaivalu ni bera ni ra laki kaulotu. Eso na vanua e rawa ni vakatara me tuvakawawa na veiqaravi vakamataivalu me yacova ni sa oti na veiqaravi vakadaukaulotu. Sa dodonu me ra kila vakavinaka na peresitedi ni iteki kei na bisopi na veika e gadrevi ena nodra vanua me rawa ni ra vakasalataki ira kina na lewenilotu ena kena ivakarau dodonu. O ira na lewenilotu era lewena na Mataivalu tu-vakawawa se o ira na Mataivalu ni Veitaqomaki Raraba sa na rawa ni ra laki kaulotu ni sa oti na nodra vulica na iwalewale taumada kei na iwalewale tudei ni veitaqomaki.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na “Missionary Service and Military Obligations [Veiqaravi ni Kaulotu kei na iTavi ni Mataivalu]” ena ChurchofJesusChrist.org.

38.9.7

iTalatala ni Yalododonu Edaidai

Ena vakarautaka na Tabana ni Veika Vakamataivalu ena Lotu kei na Veiqaravi Vakalotu na veivakadonui ni veilesi ena itavi vakalotu vei ira na yalewa se tagane era veiqaravi ena ituvaki duidui eso vakamatanitu kei na kena ka sega ni vakamatanitu. Na vei ituvaki oqo e oka kina na:

• Na mataivalu.

• Veivalenibula.

• iSoqosoqo ni veiqaravi vei ira na tauvimate bibi.

• Valeniveivesu.

• iTikotiko ni Vesu tu Vakawawa.

• Tabacakacaka ni ovisa kei na bokobuka.

• Dauyadrava nai iyalayala ni vanua.

• iSoqosoqo vakamatanitu kei na sotia luvaisulu.

• Koliji kei na univesiti.

Na isoqosoqo yadua ena tauyavutaka vakai koya na veika e gadrevi ena nodra vuli kei na veiqaravi o ira na italatala. Ia, e vuqa na isoqosoqo e gadrevi kina na veivakadonui ni Lotu ni bera ni veiqaravi vaka italatala ni Yalododonu Edaidai e dua na tamata. Na iWasewase ni Veiqaravi Vakamataivalu ni Lotu kei na iTalatala ni Lotu e vakarautaka na veitokoni vei ira kece na italatala ni Yalododonu Edaidai. Na ivola ni veivakadonui mai vei ira na bisopi kei na peresitedi ni iteki e sega ni veirauti ka sega ni dodonu me soli.

iTalatala ni Yalododonu Edaidai:

• Era na qaravi ira tamata ena veimatalotu kece, oka kina o ira na Yalododonu Edaidai.

• Vakadeitaka ni tamata yadua e soli vua na galala vakalotu.

• Veivuke ena kena vakarautaki se sotavi na nodra gagadre vakalotu o ira era veiqaravi kina.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na “Latter-day Saint Chaplains [iTalatala ni Yalododonu Edaidai]” ena ChurchofJesusChrist.org.

38.9.8

Daramaki ni Qameni ena Mataivalu

Raica na 38.5.6

38.9.9

Veiwatini Qase Daukaulotu

O ira na veiwatini vakacegu mai na mataivalu e rawa ni ra kacivi me ra veiqaravi vakadaukaulotu ena mataivalu ena itikotiko ni mataivalu digitaki. Era vukei ira na iliuliu ni matabete ena nodra vaqaqacotaki na lewenilotu vou kei ira era sa lesu tale mai. Era na vakarautaka talega na veitokoni vei ira na nodra matavuvale na lewe ni mataivalu era veiqaravi tu vakayawa ena gauna era veitawasei tu kina.

38.9.10

iTukutuku Tale Eso

Me baleta na ivolatukutuku ni lewenilotu ena mataivalu, raica na 33.6.9.

Me baleta na itukutuku ni veivakalougatataki vaka-peteriaki baleti ira na lewenilotu ena mataivalu, raica na 38.2.10.3.

Me baleta na nodra tabaki na lewenilotu ena mataivalu era tu ena veivanua vakayawa, raica na 38.2.9.6.

Me baleta na itukutuku ni soli ni ivolatara ni valetabu ena vanua ni tu vagalala, raica na 26.3.2.

Ke tiko na nodra taro na iliuliu ni Lotu baleta na mataivalu mera veitaratara ga kei na:

Military Relations and Chaplain Services Division

50 East North Temple Street, Rumu 2411

Salt Lake City, UT 84150-0024

Talevoni: 1-801-240-2286

Imeli: [e-mail]