Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
21. Ngāue Fakaetauhí


“21. Ngāue Fakaetauhí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní (2020).

“21. Ngāue Fakaetauhí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá.

ʻĪmisi
kau tangata ʻoku hiki e maka

21.

Ngāue Fakaetauhí

21.0

Talateú

‘Oku ʻuhinga ʻa e ngāue fakaetauhí ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí (vakai, Mātiu 20:26–28) . Na‘á Ne ʻofa‘i, akoʻi, hūfia, fakafiemālie‘i, mo tāpuakiʻi ʻa kinautolu naʻe feohi mo Iá (vakai, Ngāue 10:38). ʻI heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku tau feinga ke ngāue fakaetauhi ki he fānau ʻa e ʻOtuá.

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke maʻu ʻe he kau mēmipa kotoa ʻo Hono Siasí ʻa e faʻahinga tokanga ko iá. ‘I he ʻuhinga ko ʻení, ʻoku vahe ai ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ke nau hoko ko ha kau tangata ngāue fakaetauhi ki he fāmili siasi kotoa pē. ‘Oku vahe ʻa e kau fafine ngāue fakaetauhí ki he kakai fefine lalahi kotoa. ‘Oku tokoni ʻa e ngaahi ngāue ko ʻení ke fakapapauʻi ‘oku manatua mo tokangaʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí (vakai, Molonai 6:4).

Ko e ngāue tokoní ko ha founga mahuʻinga ia ʻoku tau tauhi ai e ongo fekau ke ʻofa ki he ʻOtuá pea mo ʻofa ki hotau kaungāʻapí (vakai, Mātiu 22:36–40). Ko ha toe founga mahu‘inga foki ia ke tokoni ʻi hono fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamo‘uí mo e hakeakiʻí.

ʻE tokoni ʻa e kau palesitenisī e kōlomu ʻo e kaumātuʻá mo e Fineʻofá ki he kau tangata mo e kau fafine ngāue fakaetauhí ke nau ako e founga ke ngāue fakaetauhi ai ki he niʻihi kehé. Te nau fakahoko foki ha ngaahi ueʻi fakalaumālie, fakahinohino, mo ha tokoni. Te nau lava ‘o fai ʻeni ‘i he ʻinitaviu ngāue fakaetauhí (vakai, 21.3), ʻi he ngaahi houalotu he Sāpaté, mo e talanoa fakafoʻituituí. Te nau kumia ha tataki fakalaumālie mei he folofolá, ko e vahe ko ʻení, mo e ministering.ChurchofJesusChrist.org.

21.1

Ngaahi Fatongia ‘o e Kau Fafine mo e Kau Tangata Ngāue Fakaetauhí

ʻOku fakafofongaʻi ʻe he kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí ʻa e ʻEikí. ʻOku nau toe tokoni foki ke ongoʻi ʻe he kāingalotú ʻa e ʻofa mo e poupou ʻa e pīsopé mo e kau taki ʻo e Fineʻofá mo kōlomú. Te nau “leʻohi” ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí mo “ʻiate kinautolu mo fakamālohia ʻa kinautolu” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:53).

‘Oku ʻa e kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí ʻa e ngaahi fatongia ko ʻeni ki he fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmili kuo vahe kiate kinautolú:

  • Tokoniʻi ke fakamālohia ʻenau tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí.

  • Tokoni ke nau teuteu ke fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava toputapu mo e ‘Otuá ʻi heʻenau maʻu ʻa e ngaahi ouaú. ‘O ka fie maʻu, te nau tokoni ki he mātuʻá ke teuteuʻi ʻenau fānaú ke nau maʻu ʻa e ngaahi ouaú mo tauhi ʻa e ngaahi fuakavá.

  • ‘Iloʻi ‘a e ngaahi fiemaʻú pea fakahoko ʻi he ʻofa, tokanga, mo e tokoni faka-Kalaisi. Fai ha tokoni mo ha fakafiemālie ‘i he taimi ʻo e fiema‘u fakalaumālié pe fakatuʻasinó. Alea‘i ʻa e ngaahi fiemaʻú ʻi he lolotonga ʻo e ʻinitaviu ngāue fakaetauhí pea mo ha ngaahi taimi kehe pē.

  • Tokoni ke nau mo‘ui fakafalala fakalaumālie mo fakatuʻasino pē kiate kinautolu.

Ki ha fakamatala lahi ange fekau‘aki mo e ngaahi fatongia ʻo e kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí, vakai, Sēmisi 1:27, Mōsaia 23:18, mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:47, 59.

ʻE lotua ʻe he kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí e fakahinohino ʻa e Laumālié. Te nau fealēlea‘aki foki mo kinautolu ʻoku nau tokoniʻí ke mahino ‘a e founga lelei taha ke tokoniʻi ai kinautolu ke feau ‘enau ngaahi fiemaʻú.

ʻE fakafenāpasi ʻe he kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí ʻa ʻenau ngāué ki he ngaahi fiemaʻu mo e ngaahi tūkunga ʻo kinautolu ʻoku nau tokoniʻí. ʻOku poupouʻi ʻa e ngaahi ʻaʻahi fakafoʻituituí, ka ʻe fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga hangē ko e tuʻunga malú, vāmamaʻó, mo e tuʻunga maʻumaʻuluta ʻo e ʻulungaanga fakafonuá. ʻE lava foki ke tokoni ʻa e kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí ʻi ha ngaahi founga kehe. ‘E kau heni ʻa e tā telefoní, talanoa he vitioó, ʻīmeilí, faitohí, mītia fakasōsialé, fetuʻutaki ʻi he lotú, mo e ngāue tokoní.

ʻE ʻi ai ha ngaahi fiemaʻu, mahalo naʻa ʻikai ke lava ʻe he kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí ʻo feau. ‘I he ngaahi tūkunga peheé, te nau talanoa mo ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá pe kōlomu ʻo e kaumātuʻá.

21.2

Ko Hono Fokotuʻutuʻu ʻo e Ngāue Fakaetauhí

Naʻe ʻoange ʻe he Fakamoʻuí ha ngaahi ngāue mahuʻinga ki Heʻene kau ākongá (vakai, Luke 10:1–17; vakai foki, 4.2.6 ʻi he tohi tuʻutuʻuni ko ʻení). ʻOku tau maʻu ha ngaahi tufakanga ke ngāue fakaetauhi ki ha niʻihi fakafoʻituitui mo ha ngaahi fāmili pau, ʻi heʻetau muimui ki he sīpinga ko ʻení ʻE tokoniʻi ʻe ha founga maau ʻo e ngāue fakaetauhí ke ne ʻoange ha ngaahi faingamālie ki he tokotaha takitaha ke ne ongoʻi e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí.

21.2.1

Ko Hono Vahe ʻo e Ngāué

ʻE fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻe he kau palesitenisī ʻo e kōlomu e kaumātuʻá mo e Fineʻofá ʻa e ngaahi ngāue maʻá e kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí. Te nau fakakaukauʻi ʻa e ngaahi mālohinga mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e kāingalotú. Te nau toe fakakaukau‘i foki mo e ngaahi fiemaʻu ‘a e fānau ʻi he fāmilí. ʻOku meimei ke nau vahe ha ongo tangata pe ongo fafine ke na hoa ngāue. Te nau kole ke fakangofua ʻe he pīsopé ʻa e ngaahi hoa ngāue fakaetauhí pea mo e ngāue ne vahé.

ʻI hono fai ʻe he kau takí ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní, te nau fakakaukau ki he ngaahi meʻa ko ʻení:

  • ‘Oku totonu ke vahe ʻa e kau tangata mo e kau fafine ngāue fakaetauhi māteakí ki he kāingalotu ko ē ʻoku lahi taha ʻenau ngaahi fiemaʻú. ʻE lava ke kau ai e kau mēmipa foʻoú, mātuʻa tāutahá, kau uitou fefiné, kau uitou tangatá, mo e kāingalotu māmālohí.

  • ‘E lava ke hoko ʻa e to‘u tupú ko ha ngaahi hoa ki he kakai lalahí ʻo fakatatau mo e ngaahi fakahinohino ʻi he 21.2.2.

  • ʻE lava ke vahe ha ongomātuʻa mali ke na ngāue fakaetauhi fakataha ki ha tokotaha pe fāmili.

  • ʻOku tokangaʻi ʻe he kau palesitenisī fakasiteikí mo e kau pīsopelikí ʻa e kāingalotu kotoa ʻi he siteikí pe uōtí. Koe‘uhí ko e meʻá ni, ʻoku ʻikai faʻa vahe ai kinautolu ko ha kau tangata ngāue fakaetauhi. ‘E fakafuofuaʻi ‘e he palesiteni fakasiteikí pe ʻe fakaʻaongaʻi ʻa e kau aleaʻanga māʻolungá mo e kau pēteliake lolotongá.

Ka hili hano fakangofua ʻe he pīsopé, ʻe vahe leva ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻo e kōlomu e kaumātuʻá ʻa e ngāué ki he kau tangata ngāue fakaetauhí, kau ai mo e kau talavoú. ʻE vahe ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ʻa e ngaahi ngāué ki he kau fafine ngāue fakaetauhí, kau ai mo e kau finemuí.

ʻE talanoa ʻa e kau taki ko ʻení mo e kau tangata pe kau fafine ngāue fakaetauhí ki he ngaahi mālohinga, ngaahi fiemaʻu, pea mo e ngaahi faingataʻaʻia ʻo kinautolu te nau ngāue fakaetauhi ki aí. ʻE poupouʻi ʻe he kau takí ʻa e kau tangata pe kau fafine ngāue fakaetauhí ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa kinautolu kuo vahe angé, pea kolea ha tataki fakalaumālie ki he founga lelei taha ke nau tokoni aí.

ʻOku ʻikai uiuiʻi, hikinimaʻi, pe vaheʻi ʻa e kau tangata mo e kau fafine ngāue fakaetauhí. Ko e ngāué ni ko ha konga pē ia ʻo e fuakava naʻa nau fai ʻi he papitaisó (vakai, Mōsaia 18:8–11).

21.2.2

Ngāue Fakaetauhi ʻOku Vahe ki he Toʻu Tupú

Neongo ʻe toki vahe ʻa e ngāue fakaetauhí ki he toʻu tupú, ka te nau ngāue fakaetauhi ki he niʻihi kehé ʻaki haʻanau tokoni kiate kinautolu ʻi ha ngaahi founga faka-Kalaisi. ʻE lava ke hoko ʻa e ngāue tokoni ʻa ha toʻu tupu ko ha fefine pe tangata ngāue fakaetauhí ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e tokoni ke fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí.

ʻE lava ke hoko ha finemui ko ha hoa ngāue fakaetauhi ki ha Fineʻofa ʻi he taimi ʻe loto-fiemālie ai ʻa e finemuí mo malavá. ʻE lava ke kamata ngāue ʻi he taʻu ʻe hoko ai hono taʻu 14. ʻE talanoa ʻa e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ki he finemuí, ko ʻene ongomātuʻá, mo e kau palesitenisī ʻo e Finemuí ʻi heʻenau fakakaukauʻi ʻa hono vahe ʻa e ngaahi ngāue fakaetauhí.

ʻOku faʻa hoko maʻu pē ko ha tāpuaki ki ha fefine ke ne ngāue fakaetauhi mo ha finemui. ʻE toe lava pē foki ke hoko ia ko ha tāpuaki ki he finemuí.

ʻE hoko ha talavou ko ha hoa ngāue fakaetauhi ki ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ʻi he taimi kuo fakanofo ai ia ki he tuʻunga ʻo e akonaki pe taulaʻeiki. ʻE fakafuofuaʻi ʻe he pīsopé pe kuo taau mo mateuteu ʻa e talavoú ke fakanofo. (Vakai, 10.1.3.2.) ‘E talanoa ʻa e kau palesitenisī ʻo e kōlomu e kaumātuʻá ki he talavoú, ko ʻene ongomātuʻá, mo e kau pīsopelikí ʻi heʻenau fakakaukauʻi ʻa hono vahe ʻa e ngaahi ngāue fakaetauhí.

ʻI ha ngaahi tūkunga ʻe niʻihi, ʻe lava ke vahe ʻa e toʻu tupú ke hoa tolu mo ha ongo hoa ngāue fakaetauhi. ‘E lava ke vahe ʻe he kau takí ‘a e toʻu tupú ke nau tokoni ʻi he ngāue fakaetauhi ki ha niʻihi pe ko e kotoa ʻo e niʻihi fakafoʻituitui mo e ngaahi fāmili kuo vahe ki he ngaahi hoá.

ʻOku ʻikai vahe ha kau tangata pe kau fafine ke ngāue fakaetauhi ki he toʻu tupú. Te nau maʻu honau tokoniʻi fakaetauhí mei he kau tangata ʻoku ngāue fakaetauhi ki honau fāmilí. ‘E toe tokoni foki mo e kau palesitenisī ʻo ʻenau kalasí pe kōlomú pea mo e kau taki kakai lalahí kiate kinautolu. Kapau ʻoku ʻikai mēmipa ʻenau mātuʻá ʻi he Siasí ka ʻoku nau tali e ngāue fakaetauhí, ʻe lava ke vahe ʻe he kau palesitenisī ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ha kau tangata ngāue fakaetauhi ki he fāmilí. Ko e me‘a tatau pē ʻe lava ke vahe ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ha kau fafine ngāue fakaetauhi ki he faʻeé.

ʻOku ʻikai fakaʻaongaʻi ʻa e fakahinohino ko ia ke ʻi ai maʻu pē ha toko ua lalahi falalaʻanga mo e toʻu tupú, ki hono vahe e ngaahi hoa ngāue fakaetauhí. Ka neongo ia, ʻe fakapotopoto mo lotua ʻe he kau takí ha fakahinohino fakalaumālie ʻi he taimi ʻoku vahe ai e toʻu tupú ke hoa ngāue mo e kakai lalahí. Te nau toe fekumi foki ha fakahinohino mei he pīsopé. Ko e taimi ʻoku vahe ai ha toʻu tupu ki ha hoa ʻoku ʻikai ko ha taha ʻo ʻene ongomātuʻá, ʻe fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku ʻikai taʻeloto ʻa e mātuʻá ki he ngāue naʻe vahé.

ʻOku totonu ke fakaʻehiʻehi ʻa e ngaahi hoa kakai lalahí mei ha ngaahi tūkunga ʻe ala maʻuhala. Te nau tokanga ʻi he ngaahi tūkunga tautau toko tahá. Te nau tokoni ke maʻu ʻe he toʻu tupú ha aʻusia malu mo fakafiefia ʻi he ngāue fakaetauhí.

ʻĪmisi
toʻu tupu ʻoku tō ngoue

21.2.3

Kau Faifekau Taimi Kakató

Kapau ‘e fakangofua ʻe he palesiteni fakamisioná, ʻe lava ke tokoni ʻa e kau faifekau taimi kakató ʻi he ngāue fakaetauhí. ʻE lava ke kole ʻe he kau taki fakauōtí ʻa ʻene fakangofuá ʻo fakafou ʻi he palesiteni fakasiteikí. ʻOku meimei ke faʻa vahe ʻa e kau faifekau taimi kakató ke nau ngāue fakaetauhi ki ha kāingalotu foʻou, ngaahi fāmili ʻoku mēmipa pē ha konga ʻo e fāmilí, mo e kāingalotu māmālohí.

21.3

Ngaahi ʻInitaviu Ngāue Fakaetauhí

Na‘e fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ha ʻinitaviu faingofua mo mahuʻinga mo Pita fekauʻaki mo hono fafanga ʻo ʻEne fanga sipí (vakai, Sione 21:15–17). ʻE lava ke hoko ʻa e ngaahi ʻinitaviu ngāue fakaetauhí ko ha faingamālie tatau. ʻOku lava foki ai ʻa e kau takí ʻo hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo e ngāue fakaetauhí.

Ko e palesiteni ʻo e kōlomu kaumātuʻá mo hono ongo tokoní ʻoku nau ʻinitaviu ʻa e kau tangata ngāue fakaetauhí. Ko e palesiteni ʻo e Fineʻofá mo hono ongo tokoní ʻoku nau ʻinitaviu ʻa e kau fafine ngāue fakaetauhí. Ko ha ongomātuʻa mali kuo vahe ke na ngāue fakaetauhi fakataha, te na lava ʻo talanoa mo e kau taki ʻo e kōlomu e kaumātuʻá pe Fineʻofá pe fakatouʻosi.

ʻOku fakahoko e ngaahi ʻinitaviu ko ʻení tuʻo taha pe tuʻo lahi ange ʻi he kuata. ʻE lava ke fakahoko ia ʻi ha faʻahinga taimi pē he lolotonga ʻo e kuatá. Ko e lelei tahá, ke fakahoko hangatonu ʻa e ʻinitaviú fakataha mo e ongo hoá. ʻOku totonu ke fakakau ai mo e toʻu tupu ʻoku vahe ke kau he hoa ngāue fakaetauhí, kapau ʻe lava.

ʻOku ʻikai fie maʻu ke fuʻu lōloa e ʻinitaviu ngāue fakaetauhí kae toki ʻaonga. Ko e taumuʻá ke:

  • Aleaʻi ʻa e ngaahi mālohingá, ngaahi fiemaʻú, mo e ngaahi faingataʻaʻia ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí.

  • Alea‘i ha ngaahi founga ke tokoniʻi ai e kakaí ke nau mateuteu ke maʻu e ngaahi ouaú, ʻo ka fie maʻu.

  • Fakakaukauʻi ha founga ʻe ala tokoni ai e kōlomu ʻo e kaumātuʻá, Fineʻofá, fakataha alēlea fakauōtí, mo ha niʻihi kehe.

  • Akoʻi mo poupouʻi ʻa e kau tangata mo kau fafine ngāue fakaetauhí.

‘E fetuʻutaki ʻa e kau tangata mo e kau fafine ngāue fakaetauhí mo e kau takí, ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi ʻinitaviú, ʻo ka fie maʻu. Te nau lava ʻo vahevahe fakahangatonu mo e pīsopé ʻa e fakamatala ʻoku ʻikai fakahāhāholó.

ʻE fakaʻaongaʻi ʻe he kau takí ʻa e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ki he Takí mo e Kalaké ke lipooti e ngaahi ʻinitaviu ngāue fakaetauhí.

21.4

Ko Hono Fakafekauʻaki ʻo e Ngāue Fakaetauhí

ʻOku fevahevaheʻaki ʻa e Fineʻofá mo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ʻi he ngāue fakaetauhí. ʻOku nau fakahoko ʻa e ngāué ni ʻi he uouangataha.

ʻE fakataha ʻa e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá mo e kau palesitenisī ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ʻo ʻikai toe siʻi ange ʻi he tuʻo taha he kuatá. Te nau vakaiʻi ʻa e meʻa ne nau ʻilo ʻi he ngaahi ʻinitaviu ngāue fakaetauhí (vakai, 21.3). Te nau fakafekau‘aki foki mo e ngaahi ngāue fakaetauhí. ʻE fevahevaheʻaki ʻa e ongo palesitení ʻi he fatongia ki hono fokotuʻutuʻu mo tataki ʻo e fakatahá.

Ko e ngaahi ʻiuniti ʻoku tokosiʻi ai e kāingalotu mālohí, ʻe lava ke fili ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá mo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ke ʻoua naʻa vahe ha kau tangata mo ha kau fafine ngāue fakaetauhi ki ha kāingalotu ʻe niʻihi. ʻE fakahoko fakataha ʻe he kau takí ʻa e tuʻutuʻuni ko ʻení pea kole ha fakangofua mei he pīsopé. Kapau ‘oku vahe ki ha fefine ha ongo fafine ngāue fakaetauhi kae ʻikai ha ongo tangata ngāue fakaetauhi, ʻe fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku ʻi ai ha taha ʻe lava ke kole ki ai ʻe he fefiné ha tāpuaki lakanga fakataulaʻeiki.

ʻE fakataha fakakuata ʻa e palesiteni ʻo e Fineʻofá mo e palesiteni e kōlomu ʻo e kaumātuʻá pea mo e pīsopé. Te nau alea‘i ʻa e ngaahi fiema‘u ʻa e kāingalotu ‘o e uōtí. Te nau talanoa foki fekauʻaki mo ha ngaahi liliu ʻe lava ke fai ki he ngāue fakaetauhí.

Ko e taimi ʻe fie maʻu aí, ʻe fealeaʻaki ʻa e palesiteni ʻo e Fineʻofá mo e palesiteni ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá pea mo e fakataha alēlea fakauōtí ki he meʻa ne vahevahe ʻe he kau fafine mo e kau tangata ngāue fakaetauhí. ‘I heʻenau fai iá, te nau fakaʻapaʻapaʻi e kole ʻa e kāingalotú ke ʻoua naʻa fakahāhāholó. Fakatatau mo hono fakafekauʻaki ʻe he pīsopé, ʻe fokotuʻu ʻe he fakataha alēlea fakauōtí ha ngaahi palani ke tokoniʻi mo tāpuekina e kāingalotu ʻo e uōtí. ʻE toe aleaʻi foki ʻe he fakataha alēlea fakauooti ʻa e toʻu tupú ʻa e ngāue fakaetauhí (vakai, 29.2.6).