Fakatupulaki ʻa e Ngaahi Taukei ʻa e Faiakó
Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Teuteu Lēsoni Leleí


Teuteuʻi ‘o e Lēsoní

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Teuteu Lēsoni Leleí

Maʻuʻanga Tokoni ki he Teuteu Lēsoní

Ngaahi Folofolá

ʻĪmisi
ngaahi folofolá

ʻOku kau ʻi he ngaahi kalasi semineli kotoa ʻe faá mo e konga lahi ʻo e ngaahi kalasi ʻinisititiuti kuo fakangofuá, hano ako ʻo e ngaahi folofolá. Ko e folofolá tonu ʻa e tefitoʻi maʻuʻanga fakamatala ki hono ʻiloʻi ʻo e meʻa ke akoʻi ʻi he ngaahi kalasi ko ʻení. ʻI ha lea ki he kau faiako seminelí mo e ʻinisititiutí, naʻe akonaki ai ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻo pehē, “Manatuʻi maʻu pē, ʻoku ʻikai ha fetongi fakafiemālie ki he ngaahi folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita moʻuí. ʻOku totonu ke hoko ʻeni ko hoʻo ngaahi maʻuʻanga tokoni totonú” (“The Gospel Teacher and His Message” [address to CES religious educators, Sept. 17, 1976], 3).

ʻOku ʻi ai ha ngaahi kalasi ʻinisititiuti ʻe niʻihi ʻoku nofotaha ʻi ha ngaahi tefito ʻo e ongoongoleleí kae ʻikai ko hano ako ʻo e ngaahi folofolá. ʻOku totonu ke fakakaukauʻi ʻe he kau faiako ʻi he ngaahi kalasi ko ʻení ʻa e naunau ʻoku fokotuʻu mai ʻi he naunau fakalēsoni ʻa e ʻinisititiutí (kae pehē ki he folofolá) ko ʻenau tefitoʻi maʻuʻanga tokoni ia ki he teuteú. ʻOku totonu ke fekumi maʻu pē ʻa e kau faiakó ki ha ngaahi faingamālie ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá ke fakamahinoʻi mo fakatātaaʻi ʻaki ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi ʻi he ngaahi kalasi ko ʻení.

Lēsoni ʻa e seminelí mo e ‘inisititiutí

ʻOku ʻoatu ʻa e naunau fakalēsoni ʻa e seminelí mo e ʻinisititiutí ko e tefitoʻi maʻuʻanga tokoni ia ke tokoni ki he kau faiakó ke teuteu mo akoʻi ha ngaahi lēsoni lelei. ʻOku ʻomi ʻe he naunau fakalēsoní ha fakamatala puipuituʻa fekauʻaki mo e folofolá mo hono ʻuhingá, fakamatalaʻi e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea faingataʻá, ngaahi fakamatala ʻa e Taki Māʻolungá ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi ʻi he folofolá, mo e ngaahi fokotuʻu ki he kakanó, ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ke akoʻí. ʻOku fokotuʻu mai foki ai mo ha ngaahi fakakaukau ki he founga hono akoʻí. ʻI he fakaʻaongaʻi ʻe he kau faiakó ʻa e naunau fakalēsoní fakataha mo ʻenau ako e konga folofolá, ʻe lava ke ueʻi kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻenau fakaʻaongaʻi fakataautaha e lēsoní ki he ngaahi fiemaʻu ʻa ʻenau kau akó.

Naʻe fai ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ha fakamatala fekauʻaki mo e teuteu pea mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e naunau fakalēsoní: “Ko kinautolu kuo ui ʻe he palōfitá ke nau fakapapauʻi ʻoku tonu e tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he Siasí, ʻoku nau vakaiʻi ʻa e foʻi lea, tā, mo e fakatātā kotoa pē ʻi he naunau fakalēsoni ʻoku mou maʻú. ʻE lava ke tau fakaava e mālohi ʻo e naunau fakalēsoní ʻaki ʻetau tui naʻe ueʻi fakalaumālie ia ʻe he ʻOtuá. …

“Ko e muimui pau ko ia ki he naunau fakalēsoní pea pehē ki hono hokohokó, ʻe tuku mai ai hotau ngaahi meʻafoaki fakafaiako makehé, kae ʻikai taʻofi” (“The Lord Will Multiply the Harvest” [evening with a General Authority, Feb. 6, 1998], 4–5).

Ngaahi maʻuʻanga tokoni kehé

ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau faiakó ha ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe hangē ko e ngaahi makasini ʻa e Siasí, tautautefito ki he ngaahi akonaki mei he konifelenisi lahí, ʻi heʻene tokoni ke mahino ange ʻa e konga folofolá. ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe ke fakamahamahalo, fakamānako, pe akoʻi ha ngaahi fakakaukau kuo teʻeki ai fokotuʻu mahino ʻe he Siasí. Tatau ai pē pe kuo fakapapauʻi pe pulusi ha meʻa kimuʻa, mahalo he ʻikai fe‘unga ia ke fakaʻaongaʻi ʻi he loki akó. ʻOku totonu ke langaki ʻe he ngaahi lēsoní ʻa e tui mo e fakamoʻoni ʻa e kau akó.

Fakakaukauʻi ʻa e Meʻa ke Akoʻí mo e Founga ke Akoʻi Iá

ʻI hono teuteu ha lēsoní, kuo pau ke fakakaukauʻi ʻe he faiako kotoa: “Ko e hā ʻa e meʻa te u akoʻí?” mo e “ʻE founga fēfē haʻaku akoʻi ia?” ʻOku kau ʻi he meʻa ke akoʻí ʻa e ʻuhinga ʻo e folofolá (kau ai ʻa e puipuituʻá, anga fakafonuá, mo e feituʻú), kakanó (hangē ko e talanoá, kakaí, ngaahi meʻa naʻe hokó, malangá, mo e ngaahi fakamatala fakalaumālié), mo e ngaahi moʻoni mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí ʻoku ʻi he konga folofolá. ʻOku kau ʻi he founga hono akoʻí ʻa e ngaahi founga, ngaahi fokotuʻutuʻu, mo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe ha faiako ke tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau ako (hangē ko e fealēleaʻaki fakakalasí, ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻatá mo e leá, ngaahi ngāue tohí, mo e ngāue fakakulupu īkí). ʻOku fiemaʻu ke muʻomuʻa hono fakakaukauʻi e meʻa ke akoʻí ʻi hono fili e founga hono akoʻí koeʻuhí ke tukutaha e tokangá ʻi he folofolá, kae ʻikai ko e ngaahi foungá.

Lolotonga hono teuteu e lēsoní, ʻoku totonu ke tuku ʻe he kau faiakó ha taimi mo ha ngāue feʻunga ki hono fakakaukauʻi e meʻa ke akoʻí mo e founga hono akoʻí fakatouʻosi. Kapau ʻoku meimei ke fakamamafaʻi kotoa e meʻa ke akoʻí lolotonga hono teuteuʻi e lēsoní, he ʻikai maʻu ʻe he faiakó ha taimi feʻunga ke ne fakakaukauʻi e founga ke tokoniʻi ʻaki e kau akó ke nau kau mai ki he akó. ʻOku faʻa iku ʻeni ki ha ngaahi lēsoni taʻeoli pea fuʻu fakatefito pē ia ʻi he faiakó. ʻI he taimi ʻoku fuʻu tokanga lahi ai ha faiako ki he founga fakafaiakó, ʻe lava ke ʻikai felāveʻi ʻa e ngaahi lēsoní, pea ʻikai hano taumuʻa mo ha mālohi.

Fakapapauʻi ʻa e Meʻa ke Akoʻí

ʻOku ʻi ai ha ngaahi tuʻunga mahuʻinga ʻe fā ʻe foua ʻe he kau faiakó ʻi heʻenau teuteuʻi e meʻa te nau akoʻí: ʻUluakí, ʻoku nau feinga ke mahino ʻa e ʻuhinga mo e kakano ʻo e konga folofolá. Uá, ʻoku nau feinga ke ʻiloʻi mo mahino ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he konga folofolá. Tolú, ʻoku nau fakakaukauʻi pe ko e fē ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni ‘oku mahuʻinga taha ke ako mo fakaʻaongaʻi ‘e heʻenau kau akó. Pea faá, ʻoku nau fakakaukauʻi ʻa e tuʻunga fakamamafa ‘e fai ki he konga folofola takitaha.

1. Mahino ‘a e ʻuhinga mo e kakano ‘o e konga folofola ‘oku akoʻí.

ʻOku totonu ke feinga ʻa e kau faiakó ke mahino ʻa e ʻuhinga pe puipuituʻa ʻo e konga folofolá pea nau fakaʻutumauku ʻi he konga folofola ko iá, kae ʻoua kuo nau feangainga mo e kakanó. ʻOku ʻuhinga ʻa e fakaʻutumauku ʻi he folofolá ke lau, ako, fakalaulauloto, mo lotua ha ueʻi fakalaumālie mo ha mahino ki he meʻa ʻokú te laú.

Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa ʻaonga taha ʻe lava ke fai ʻe ha faiako ke mahino ai kiate ia ʻa e kakano ʻo e folofolá ko ʻene fakatokangaʻi ha ngaahi vahevahe fakanatula ʻoku hoko ʻi he konga folofolá ʻa ia ʻoku hoko ai ha liliu ʻi he tefitó pe ngāué. ʻE ngāue ʻaki ʻe he kau faiakó ʻa e tohi lēsoní mo ʻenau ngaahi fakakaukau pē ʻa nautolu, ke vahevahe ʻa e konga folofolá ki ha ngaahi konga iiki pe ngaahi veesi ʻoku fakakulupu ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi vahevahe fakanatula ko ʻení. ʻE hoko leva ʻa e ngaahi konga iiki ange ko ʻení ko e makatuʻunga ke langa mei ai pe ko ha ngaahi konga mahuʻinga ʻe ngāue ʻaki ʻamui ʻe he kau faiakó ʻi heʻenau teuteú ke fokotuʻutuʻu ʻa e hokohoko ʻo ʻenau lēsoní, pea nau lava ai ʻo fakamatala ki he kakano kotoa ʻo ha konga folofola.

‘I hono fakamatalaʻi e konga folofolá ‘i he founga ko ‘ení, ‘oku totonu foki ke feinga ʻa e kau faiakó ke fakatupulaki ‘enau mahino ki he kakaí, ngaahi feitu‘ú, ngaahi me‘a ne hokó, mo e vā fetuʻutaki tupuʻanga-mo e-ola ʻoku ngali mahu‘ingá, kae ‘uma‘ā foki ʻa e ‘uhinga ‘o e ngaahi fo‘i lea pe ngaahi kupu‘i lea faingata‘á. ‘Oku fa‘a fiema‘u foki ke lau tu‘o lahi ‘a e konga folofolá, ‘i he feinga ke ma‘u ha mahino fe‘unga ki he kakanó.

2. ʻIloʻi pea maʻu ha mahino ki he ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní.

Fakataha mo e mahino ʻa e ʻuhingá mo e kakanó, ʻoku totonu ke feinga ʻa e kau faiakó ke ʻiloʻi mo mahino fakalelei ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he konga folofolá pea vakaiʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fokotuʻu atu ʻi he naunau fakalēsoní. ʻOku totonu ke feinga ha faiako ke hiki mahino ʻa e ngaahi tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, tuku kehe kapau kuo ʻosi fakahoko ia ʻe he naunau fakalēsoní. ʻOku tokoni hono fai iá ke toe mahino ange ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní mo honau ʻuhingá fakatouʻosi ʻi he fakakaukau ʻa e faiakó. ʻE tokoni foki ʻeni ki hono tataki ʻo e ngaahi ʻekitivitī ako he lolotonga ʻo e kalasí pea fakaʻatā ha mahino lahi ange mo hano fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó.

3. Fakakaukauʻi pe ko e fē ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ‘oku mahuʻinga taha ke ako mo fakaʻaongaʻi ‘e he fānau akó.

ʻI ha konga folofola angamaheni, ʻe meimei lahi ange ʻa e lēsoní ʻi he meʻa ʻe lava ke aleaʻi mahinongofua ʻi ha taimi kalasi ʻe taha. ʻI hono ako pē ʻe he kau akó ʻa e ngaahi folofolá mo e naunau fakalēsoní, ʻoku fiemaʻu ke nau fakakaukauʻi pe ko fē ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku mahuʻinga taha ke mahino pea moʻui ʻaki ʻe heʻenau kau akó. ʻI hono fakahoko e fili ko ʻení, ʻoku totonu ke fakakaukauʻi ʻe he kau faiakó ʻa e ngaahi meʻá ni.

Ngaahi Ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku totonu ke feinga maʻu pē ‘a e kau faiakó ke maʻu ha fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní, ‘i heʻenau fakakaukauʻi ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ke fakamamafaʻi ‘i he lēsoní.

ʻĪmisi
Ko hono fakanounouʻi ʻe Molomona ʻa e ʻū lauʻi peletí

Ko e taumuʻa ʻa e tokotaha faʻu tohi fakalaumālié. ʻOku totonu ke feinga ʻa e kau faiakó ke fakapapauʻi ʻa e meʻa naʻe fiemaʻu ʻe he tokotaha faʻu tohi fakapalōfitá ke fakahā maí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni: “Kapau naʻa nau vakai mai ki hotau ʻahó pea fili ʻa e ngaahi meʻa ko ia ʻe mātuʻaki mahuʻinga taha kiate kitautolú, ʻoku ʻikai nai ko e founga ia ʻoku totonu ke tau ako ai ʻa e Tohi ʻa Molomoná? ʻOku totonu ke tau toutou fehuʻi pē kiate kitautolu, ‘Ko e hā nai naʻe ueʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa Molomona (pe Molonai pe ʻAlamā) ke ne fakakau ia ʻi heʻene lekōtí? Ko e hā ha lēsoni te u lava ako mei ai, ke ne tokoniʻi au ke u moʻui ʻi he ʻaho mo e kuonga ko ʻení?ʻ” (“The Book of Mormon—Keystone of Our Religion,” Ensign, Nov. 1986, 6). ʻOku totonu ke fakakaukauʻi ʻe he kau faiakó ha ngaahi fehuʻi tatau lolotonga ʻenau teuteu lēsoní ki ha taha ʻo e ngaahi kalasi fakafolofola ʻoku nau akoʻí.

ʻOku totonu foki ke manatuʻi ʻe he kau faiakó ko e tefitoʻi taumuʻa maʻu pē ʻa e kau palōfita ʻi he folofolá ke nau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi. Hangē ko ia naʻe lea ʻaki ʻe Nīfaí, “Ko hono kotoa ʻeni ʻo ʻeku taumuʻá ke u lava ʻo fakalotoʻi ʻa e kakaí ke nau haʻu ki he ʻOtua ʻo ʻĒpalahamé, mo e ʻOtua ʻo ʻAisaké, mo e ʻOtua ʻo Sēkopé, ʻo moʻui”(1 Nīfai 6:4). Ko ia ai, ʻoku totonu ke fehuʻi ʻe ha faiako, “Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he konga folofola ko ʻení fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻa ia ʻe tokoni ke mahino ki he kau akó pea nau falala ki Heʻene ngaahi akonakí mo e Fakaleleí?”

ʻI he feinga ko ia ʻa e kau faiakó ke fakapapauʻi ʻa e taumuʻa ʻa e tokotaha faʻu tohi fakalaumālié, ʻoku totonu ke nau tokanga ke ʻoua naʻa nau ope atu ʻi he meʻa ʻoku mahino ʻi he tohí. Naʻe fakatokanga mai ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi, “Kuo pau ke ʻoua naʻá ku fakangalingali ʻoku ou ʻiloʻi ʻa e meʻa kotoa ne ʻuhinga ki ai ʻa e tokotaha tohí, pe meʻa naʻe ʻikai ʻuhinga ki aí” (“‘And Thus We See:ʻ Helping a Student in a Moment of Doubt” [evening with a General Authority, Feb. 5, 1993], 6).

Ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakauluí mo e ngaahi tefito fakatokāteliné. ʻI hono fakakaukauʻi ʻo e meʻa ke akoʻí, ʻoku totonu ke fakakaukau ha faiako, “ʻI he ngaahi moʻoni kotoa ʻe lava ke fakamamafaʻi ʻi he konga folofola ko ʻení, ko e fē te ne tokoniʻi ʻeku kau akó ke nau ofi ange ai ki he Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí pea iku ai ki he fakamoʻuí?” Kuo faleʻi ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo pehē: “ʻI hoʻo teuteu ha lēsoní, kumi ʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakauluí. … Ko e tefitoʻi moʻoni fakauluí ē ʻoku fakaiku ki he talangofua ki he finangalo ʻo e ʻOtuá” (in L. Tom Perry, “Converting Principles” [evening with a General Authority, Feb. 2, 1996], 1).

Ko e ngaahi fiemaʻú mo e ngaahi meʻa ʻoku malava ʻe he kau akó. Ko e lelei ange ʻa e ʻilo mo e mahino ki ha faiako ʻene kau akó, ko e faingofua ange ia ke ʻiloʻi mo fakamamafaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻe lava ke faingofua hono moʻui ʻakí. ʻI hono ako ʻe he kau faiakó ha konga folofolá, te nau lava ʻo maʻu ha ngaahi fakakaukau ʻoku fakafiefia fakataautaha pe mahuʻinga fakataautaha, ka ʻe lava ke ope atu ia ʻi he mateuteu fakalaumālie mo e mahino ʻa e kau akó (hangē ko ʻení, vakai ki he faleʻi ʻa Paula ki he kakanoʻi manú mo e huʻakaú ʻi he 1 Kolinitō 3:2). Mahalo ʻe mahuʻinga lahi ki he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe niʻihi ʻoku ʻikai foʻou pe fakamānako ki he kau faiakó. ʻOku fiemaʻu ke manatuʻi ʻe he kau faiakó ʻoku nau akoʻi ʻa e kau akó, kae ʻikai ko e lēsoní pē. ʻOku nau fokotuʻu ha aʻusia fakaako kae ʻikai ko hono teuteuʻi pē ʻo e ngaahi fokotuʻutuʻu ki he lēsoní. ʻE mātuʻaki tokoni ʻa e nāunau fakalēsoní ki he kau faiakó ʻi hono fakakaukauʻi pe ko fē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ʻe ʻaonga taha ki he kau akó.

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo pehē: “Fakapapauʻi e meʻa ʻoku mahuʻinga taha ke fakamuʻomuʻá, ʻo fakatatau ki he ngaahi meʻa ʻoku malava ʻe he fakafoʻituituí mo e ngaahi fiemaʻu hoʻo kau akó. Kapau ʻoku mahino ʻa e tefitoʻi moʻoni mahuʻingá, tukulotoʻi ia, pea ʻai ko e konga ʻo e tohi fakahinohino ʻa e kau akó ki he moʻuí, ta kuo ikunaʻi ʻa e kaveinga mahuʻinga tahá” (“To Understand and Live Truth” [evening with a General Authority, Feb. 4, 2005], 2–3).

Lolotonga hono fakakaukauʻi ʻe ha faiako ʻa e ngaahi moʻoni ke fakamamafaʻí, ʻe lava foki ke ne palani ke fakamahinoʻi nounou ha tefitoʻi moʻoni pe tokāteline ʻoku ʻikai ke nau palani ke nofotaha ai ʻi heʻenau ako ha konga folofolá. ʻE lava ke maʻu heni ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ha faingamālie ke fakaʻaongaʻi fakataautaha ha tefitoʻi moʻoni, neongo ʻoku ʻikai fai ha fuʻu tokanga ki ai he lēsoní, ka ʻe mahuʻinga ia ki ha tokotaha ako fakafoʻituitui. ʻOku totonu foki ke manatuʻi ʻe he kau faiakó ʻe ala ʻiloʻi ʻe he kau akó mo nau fie aleaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí naʻe ʻikai ke fakatokangaʻi pe palani ʻa e faiakó ke aleaʻi.

ʻI he ngaahi meʻá ni kotoa, ʻoku totonu ke feinga ʻa e kau faiakó ke maʻu ha fakapapau mei he Laumālié. ʻE tokoniʻi kinautolu ʻe he Laumālié ke mahino lelei ange ʻa e taumuʻa ʻa e tokotaha faʻu tohi folofola ne ueʻi fakalaumālié, ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó, mo e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻe tokoni ki he kau akó ke nau ʻunuʻunu atu ke ofi ange ki heʻenau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí.

4. Fakakaukauʻi ʻa e tuʻunga fakamamafa ‘e fai ki he konga takitaha ‘o e ngaahi folofola kuo vahé.

ʻI he mahino ki he kau faiakó ʻa e ʻuhinga mo e kakano ʻo e konga folofolá, vahevahe ia ki ha ngaahi konga iiki mo felāveʻi mo e kaveingá, pea fakapapauʻi ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí ke ako mo moʻui ʻaki ʻe he kau akó, ʻoku mateuteu ʻa e kau faiakó he taimí ni ke fakakaukauʻi pe ko e hā ʻa e tuʻunga fakamamafa ʻe fai ki he konga takitaha ʻo e konga folofolá. Ko e angamahení, ko e ngaahi konga ko ia ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku feinga ʻa e faiakó ke fakamamafaʻi ʻi he lēsoní, ʻe fakamamafaʻi lahi taha ia. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻe tataki ʻe he kau faiakó ʻa e kau akó ʻi he ngaahi veesi ko ʻení, ke mahino kiate kinautolu ʻa e ʻuhingá mo e kakanó, ke ʻiloʻi mo mahino ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻoku ʻi aí, ke ongoʻi ʻa e moʻoni mo e mahuʻinga ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá ʻi honau lotó, pea ke tokoniʻi kinautolu ke nau vakai ki he founga te nau lava ai ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko iá ʻi heʻenau moʻuí.

Mahalo ʻe siʻisiʻi ange e tokanga ʻa e ngaahi konga kehe ʻo e konga folofolá ki he ngaahi moʻoni ʻoku fakamamafaʻi ʻi he lēsoní, ka ʻoku ʻikai totonu ke liʻaki pe tukunoaʻi ia. ʻOku totonu ke palani ʻa e kau faiakó ke nau fakamatalaʻi fakanounou foki mo e ngaahi veesi ko ʻení.

Fakatokangaʻi ange: ʻOku hāhāmolofia ke ʻi ai ha taimi teuteu taʻe-fakangatangata. Ko ha fehalaaki angamaheni ʻoku fakahoko ʻe he kau faiakó, ko ʻenau fakamoleki ha taimi lahi ʻi he laukongá mo e akó mo feinga ke fakakaukauʻi e meʻa ke akoʻí pea ʻikai ha taimi feʻunga ke teuteuʻi fakalelei ai e founga hono akoʻí. ʻE aʻu ki ha taimi ʻi hono teuteuʻi ʻo e lēsoni kotoa pē kuo pau ke pehē ai ʻe he faiakó, “ʻOku ou ongoʻi ʻoku ou maʻu ha mahino feʻunga ki he meʻa ke akoʻí. ʻOku fiemaʻu he taimí ni ke u fakapapauʻi ʻa e founga te u akoʻi lelei ai iá.”

Fili ʻa e Founga ki Hono Akoʻí

ʻOku angamaheni ʻaki ke fiefia ʻa e kau faiakó ʻi he konga folofola te nau akoʻí mo e ngaahi moʻoni kuo nau ʻiló. ʻI he feinga faivelenga ke ako, mahino, mo akoʻi ʻi he Laumālié, ʻoku fakamāmaʻi ʻa e kau faiakó pea fakanatula pē ʻenau holi ke fakahā ʻa e meʻa kuo nau ako lolotonga ʻenau teuteú. Neongo ʻe feʻunga ʻeni, ka ʻoku totonu ke manatuʻi ko e taumuʻa ʻo ha faʻahinga lēsoni pē ke mahino ki he kau akó ʻa e folofolá, akoʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, pea ongoʻi ʻoku fakalotolahiʻi kinautolu ke moʻui ʻaki ʻa e meʻa ʻoku nau akó. ʻOku fiemaʻu maʻu pē heni ha meʻa lahi ange ʻi hono fakamatalaʻi ʻe he kau faiakó ki he kau akó ʻa e meʻa kuo nau ako mei he folofolá mo e ʻuhinga ʻoku nau ongoʻi ai ʻoku mahuʻingá. ʻOku kau foki ki ai ha meʻa laka hake ʻi hano lau ʻe ha faiako ha veesi, ʻo fakamatala ki ai, pea lau mo ha veesi ʻe tahá.

ʻOku fakamaama ʻa e fānau akó ʻi he taimi ʻoku nau foua ai ʻi he founga ako tatau kuo aʻusia ʻe he faiakó ʻi heʻene teuteu ʻa e lēsoní. ʻOku totonu ke tataki ʻa e kau akó ke nau fekumi ʻi he folofolá ke maʻu ha mahino mo ʻilo ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí maʻanautolu pē. ʻOku totonu ke ʻoange ha faingamālie ke nau fakamatalaʻi ʻa e ongoongoleleí ʻi he ngaahi lea pē ʻanautolu pea mo vahevahe mo fakamoʻoniʻi ʻa e meʻa ʻoku nau ʻilo mo ongoʻí. ʻOku tokoni ʻeni ke ʻohifo ʻa e ongoongoleleí mei honau ʻatamaí ki honau lotó.

ʻI he taimi ʻoku hokohoko aʻusia ai ʻe he kau akó hono ako ʻo e ongoongoleleí ʻi he founga ko ʻení, ʻoku nau maʻu ai ha loto-falala ʻi heʻenau malava ke ako ʻa e folofolá ʻiate kinautolu pē mo ako ʻi he Laumālié. ʻOku nau ongoʻi ha holi ke fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau akó ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku nau mateuteu lelei ange foki ke fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku nau tui ki aí ki he niʻihi kehé pea fakamoʻoni ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

ʻOku totonu ke palani ʻe he kau faiakó ha ngaahi founga ʻe tokoni ki he kau akó ke nau aʻusia ʻa e founga ako ko ʻení ʻi heʻenau lau fakataha ʻa e folofolá ʻi he kalasí. ʻI hono fokotuʻutuʻu ʻe he kau faiakó ʻenau lēsoni palaní, ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení ha makatuʻunga ki hono fakakaukauʻi e founga hono akoʻí:

  1. Ko e hā ha ngaahi founga pe ngaahi ‘ekitivitī ako ‘e tokoni ki heʻeku fānau akó, ke mahino kiate kinautolu ‘a e kakano mo e kaveinga ‘oku fiemaʻu ke nau ‘iloʻí?

  2. Ko e hā ha ngaahi founga te ne tokoni‘i ‘a e fānau akó ke nau lava ‘o ‘ilo‘i mo fakamatala‘i ‘a e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefito‘i mo‘oni mahu‘ingá, pea ‘oange mo ha ngaahi faingamālie kiate kinautolu ke nau ‘ilo‘i ai mo ha ngaahi tokāteline pe ngaahi tefito‘i mo‘oni kehe?

  3. Ko e hā ‘a e founga lelei taha ke tokoniʻi ai ‘eku fānau akó ke mahino kiate kinautolu ‘a e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ko ‘ení?

  4. Ko e hā ha ngaahi founga te ne lava ‘o tākiekina ‘eku fānau akó ke nau ongo‘i hono mo‘oni mo hono mahu‘inga ‘o e ngaahi tefito‘i mo‘oni ko ‘ení, pea fakaafe‘i kinautolu ke nau vahevahe atu mo fakamo‘oni‘i kinautolu?

  5. Ko e hā ha founga lelei ‘e ala tokoni kiate kinautolu ke nau lava ‘o ‘ilo‘i mo fakaʻaongaʻi ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni ko ‘ení ‘i he‘enau mo‘uí, pea fakalotolahi‘i kinautolu ke nau fai ia?

‘Oku ‘oatu heni ha ngaahi me‘a ‘e ni‘ihi ke fakakaukau‘i, ‘i hono fakapapau‘i ‘a e founga ke akoʻi aí.

Fakapapauʻi ʻoku fenāpasi e ngaahi founga fakafaiako ko iá mo e pōpoaki ʻoku akoʻí pea ʻokú ne fakangofua e tākiekina ʻo e Laumālié. ʻI ha feinga ʻa e kau faiakó ʻi he taimi ʻe niʻihi ke fakaoli ki he kau akó pe pukepuke e tokanga ʻenau kau akó, ʻoku nau faʻa fili pe fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga ʻoku ʻikai fakatupu ai ha mahino pe fakamaama. ʻI hono fili e ngaahi foungá, ʻoku totonu ke fakakaukau ʻa e kau faiakó pe ʻoku fakalahi pe fakasiʻisiʻi ʻe he founga ko iá ʻa e pōpoaki ʻoku fakataumuʻa ke tokoni ke fakaʻaongaʻi fakataautaha ʻe he kau akó. Hangē ko ʻení, ʻe ala fakafiefia mo ʻaonga ha vaʻinga fakahinohino ke akoʻi ha fakamatala (hangē ko e hokohoko ʻo e ngaahi tohi ʻi he Tohi Tapú), ka he ʻikai hano ʻaonga ʻo kapau ko e taumuʻá ke fakaafeʻi ha ongo fakalaumālie. ʻE lava ke ola lelei ʻa e ngāue ʻi he fanga kiʻi kulupu īkí, ka koeʻuhí ʻoku fiemaʻu ha taimi lahi ki ai, mahalo ʻoku ʻikai ko e founga lelei taha ia ke ʻiloʻi ai ha tefitoʻi moʻoni faingofua ʻoku fakamatalaʻi.

‘Oku totonu ke fakapapau‘i ‘e he faiakó ‘oku fe‘unga ‘a e ngaahi founga fakafaiakó mo e ngaahi ‘ekitivitií mo e tu‘unga ‘oku ako ai ‘a e ongoongoleleí, pea ‘e ‘ikai fakalaveaʻi pe loto-mamahi ai ha taha, pea ʻe lava ke ongoʻi ai e ueʻi ʻa e Laumālié.

Fakaʻaongaʻi ʻa e naunau fakalēsoní. ʻOku ʻomi ʻe he naunau fakalēsoni ʻa e seminelí mo e ʻinisititiutí ha ngaahi fokotuʻu ki he founga hono akoʻí, ʻa ia ʻoku fakahoko ai ʻa e Ngaahi Konga Mahuʻinga ʻo Hono Akoʻi mo Ako ʻo e Ongoongoleleí. ʻI hono teuteu ʻe he kau faiakó ʻa e lēsoni takitaha, ʻoku totonu ke nau vakaiʻi fakalelei ʻa e naunau fakalēsoní pea fili ʻa e fakamatala mo e ngaahi founga te nau fakaʻaongaʻi ki hono akoʻi ʻo e konga folofolá. ʻE lava ʻe he kau faiakó ʻo fili ke fakaʻaongaʻi kotoa pe ko ha konga pē ʻo e ngaahi fokotuʻu ki he konga folofola ʻo ha naunau fakalēsoní, pe liliu e ngaahi fakakaukau ʻoku fokotuʻu atú ʻo fakatatau mo e ngaahi fiemaʻu mo e tūkunga ʻo ʻenau kalasí.

Fokotuʻu ʻa e fakafelāveʻí mo e taumuʻá. ʻI he taimi ʻoku vakai ai e kau akó ki he felāveʻi ʻa e meʻa ʻoku nau ako ʻi he konga folofolá ki honau ngaahi tūkungá, ʻoku faʻa fakaʻaiʻai ange ai kinautolu ke nau ako pea moʻui ʻaki e ngaahi akonaki ʻo e ongoongoleleí. ʻOku nau toe lava foki ʻo sio ki he founga ʻoku ʻomi ai ʻe he folofolá ha ngaahi tali mo ha fakahinohino ke tataki kinautolu ʻi he ngaahi tūkunga moʻoni ʻo e moʻuí.

Ko ia ai, ʻi he taimi ʻoku teuteuʻi ai ʻe he kau faiakó ʻa e founga ke akoʻí, ʻe fakapotopoto ke nau fakakaukau ki he ngaahi moʻoni taʻengata ʻoku ʻi he konga folofolá, pea fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ʻaonga mo mahuʻingamālie ai kinautolu ʻi he moʻui ʻa e kau akó. ʻI hono fakakaukauʻi ʻení, ʻe faʻa kamata ʻe he kau faiakó ʻa e lēsoní ʻaki ha fehuʻi, tūkunga, pe palopalema mahuʻinga te ne tataki e kau akó ke nau fekumi ʻi he folofolá ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí ʻokú ne tataki mo fakahinohino kinautolú. ʻI he teuteu ʻe he kau faiakó ʻa e ngaahi lēsoní, ʻoku totonu foki ke nau palani ha ngaahi founga ke pukepuke ai ʻa e tokangá mo fakakau maʻu pē ʻa e kau akó ʻi he akó.

ʻĪmisi
ko e fefine ʻoku ako

Fakapapau‘i e vavé. ʻOku totonu ke feinga faivelenga ʻa e kau faiakó ke akoʻi kotoa ʻa e konga folofolá. Ka neongo ia, ʻi hono fakapapauʻi pe ko e hā hono lahi ʻo e taimi ke fakaʻaongaʻi ki he ngaahi konga kehekehe ʻo e lēsoní, ʻoku mahuʻinga ke manatuʻi ʻe he kau faiakó ʻoku nau akoʻi ʻa e kau akó, kae ʻikai ko e lēsoní. ʻOku totonu ke ʻoua naʻa fuʻu tokanga ʻaupito ʻa e kau faiakó ki he muimui pau ki he palani ʻo e lēsoní, ʻo ʻikai ai ke nau tuku ha faingamālie ki ha ueʻi fakalaumālie pe ha kau mai ʻa e tokotaha akó ki he kalasí ʻa ia naʻe ʻikai palani ki ai, ʻa ia ʻe ala fiemaʻu ai ke fai hano liliu ʻo e lēsoní.

Ko e taha ʻo e ngaahi fehalaaki angamaheni taha ʻoku fakahoko ʻe he kau faiakó ko hono fakamoleki ha taimi lahi ʻi he konga ʻuluaki ʻo e lēsoní pea fakavavevaveʻi e konga fakaʻosí. ʻI he teuteu ʻa e kau faiakó, ʻoku fiemaʻu ke nau fakafuofuaʻi e taimi ʻe fiemaʻu ke ngāueʻi ai ʻa e konga takitaha ʻo e lēsoní ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi founga kuo nau filí. Koeʻuhí ʻe meimei ke lahi ange maʻu pē ʻa e meʻa ke akoʻi ʻe ha faiako ʻi he taimi ke ako‘i aí, ʻe fiemaʻu ke ne fakapapauʻi ʻa e ngaahi konga folofola ke fakamamafaʻí mo e konga ke fakamatalaʻi fakanounoú.

Ko e fiemaʻu ko ia ke vahevahe lelei ʻa e taimí, ʻoku kaunga ia ki he kalasí kakato pea pehē ki he ngaahi lēsoni fakafoʻituituí. Hangē ko ‘ení, kapau ‘e faka‘aonga‘i ‘e he kau faiakó ha fu‘u taimi lahi ʻi ha kalasi Fuakava Foʻou ‘i he Ngaahi Kosipeli ‘e faá, he ‘ikai ke nau lava ‘o fakakakato lelei ‘a e ngaahi mo‘oni mahu‘inga ‘o e ongoongoleleí, ‘a ia ʻoku ma‘u ‘i he ngaahi tohi kimuí.

‘Oku ‘omi ‘i ha konga lahi ‘o e ngaahi tohi lēsoni seminelí mo e ‘inisititiutí ha ngaahi fokotu‘u ki hono vahevahe ‘o e taimi ki hono ako‘i ‘o e lēsoní, mo ha taimi tēpile ki hono ako‘i ‘o e kalasí fakakātoa.

Nofotaha ʻi hono tokoni‘i e kau akó ke fakahoko honau fatongiá. ʻI he teuteu ʻe he kau faiakó ʻa e founga ʻo ʻenau faiakó, ʻoku totonu ke nau nofotaha ʻi he tokotaha akó kae ʻikai ko e meʻa pē ʻe fakahoko ʻe he faiakó. ʻOku totonu ke ʻoua ʻe fehuʻi pē “Ko e hā te u fai ʻi he kalasí ʻi he ʻaho ní?” pe “Ko e hā te u akoʻi ki heʻeku kau akó?” ka ʻoku totonu foki ke teuteu ʻe ha faiako ʻa e lēsoní mo fakakaukau “Ko e hā ʻe fai ʻe heʻeku kau akó ʻi he kalasí ʻi he ʻaho ní?” pe “Te u tokoniʻi fēfē ʻeku kau akó ke nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke nau ʻiló?”

Fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga mo ha ngaahi sīpinga kehekehe. ʻE malava pē ke ʻikai ola lelei pe taʻeoli naʻa mo ha founga fakafaiako ‘oku mālie, kapau ʻe fuʻu tōtuʻa hono ngāue ‘akí. Neongo ʻoku ʻikai totonu ke fili ʻe he kau faiakó ʻa e ngaahi foungá koeʻuhí ke kehekehe pē, ka ʻoku ʻi ai ha kau faiako lelei tokolahi ʻoku kehekehe ʻa e ngaahi founga ʻoku nau akoʻi ʻi he lēsoni takitaha pea mei he ʻaho ki he ʻaho. ʻOku totonu ke mateuteu ʻa e kau faiakó ke liliu ʻa e ngaahi foungá lolotonga ʻa e lēsoní ʻo kapau kuo mole e tokanga ʻa e kau akó pe ngali ʻoku ʻikai tokoni ʻa e meʻa ʻoku nau faí ke aʻusia ʻe he kau akó ʻa e ngaahi ola ʻoku fiemaʻú.

ʻE lava foki ke tokoni hono fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga fakafaiako kehekehe ke tokoniʻi ʻa e kau ako ʻoku ako ‘i ha ngaahi founga kehekehé. Ko e ngaahi founga fakafaiako pe ngaahi ‘ekitivitī ako ko ia ʻoku fiemaʻu ke ngāue ‘aki ‘e he kau akó ha ngaahi ongoʻanga kehekehe, hangē ko e sió, fanongó, mo e alá, ‘e lava ke tokoni ia ke fakatupulaki ‘a e kau mai ‘a e kau akó mo ‘enau manatu ki he me‘a na‘e ako‘í.

Neongo ko e founga mahení, ko e totonu ke fili ‘e he kau faiakó ‘a e ngaahi founga ‘oku nau ongo‘i fiemālie mo poto ‘i hono ngāue ‘akí, ka ‘oku totonu ke nau loto-fiemālie ke ‘ahi‘ahi‘i ha ngaahi founga pe sīpinga fo‘ou, ‘a ia ‘e ngaohi ai ke toe ola lelei ange ‘enau faiakó.

‘Oku fakamatala‘i ‘i he vahe hono hoko ‘o e tohi tu‘utu‘uni ko ‘ení ha ngaahi founga mo ha sīpinga fakafaiako kehekehe ‘a ia ‘oku lava ke fakakaukau‘i ‘e he kau faiakó ‘i he taimi ‘oku nau fakapapau‘i ai ‘a e founga ki hono ako‘í.

Ko e naunau fakalēsoni ʻa e Seminelí mo e ʻInisititiuti Fakalotú (S&I) ko ha tefitoʻi maʻuʻanga tokoni ia ki hono tokoniʻi koe ke ke fakalakalaka ko ha faiakó mo ʻoatu ha ngaahi aʻusia fakaako ʻoku fakamaama ki hoʻo kau akó. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē:

“ʻOku vakaiʻi ʻe kinautolu kuo ui ʻe he palōfitá ke fakapapauʻi ʻa e tonu ʻo e tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he Siasí ʻa e foʻi lea kotoa pē, tā fakatātā kotoa pē, fakatātā kotoa pē ʻi he naunau fakalēsoni ʻokú ke maʻú. ʻE lava ke tau fakaava e mālohi ʻo e naunau fakalēsoní ʻaki ʻetau tui naʻe ueʻi fakalaumālie ia ʻe he ʻOtuá. …

“Ko e muimui pau ko ia ki he naunau fakalēsoní pea pehē ki hono hokohokó, ʻe tuku mai ai hotau ngaahi meʻafoaki fakafaiako makehé, kae ʻikai taʻofi” (“The Lord Will Multiply the Harvest” [evening with a General Authority, Feb. 6, 1998]).

ʻOku feinga ʻa e naunau fakalēsoní ke fenāpasi ʻa e ngaahi founga mo e ngaahi ʻekitivitī akó mo e fakahinohino ʻoku maʻu mei he Poate Ako ʻa e Siasí mo e S&I. ʻE tokoni atu hono fakaʻaongaʻi e naunau fakalēsoní mo e feinga ke ohi lelei mo fulihi iá, ke ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e faiako faka-Kalaisí. ʻI hoʻo toutou fakaʻaongaʻi ʻa e naunau fakalēsoní, te ke toe tokanga ange ai ki he tokotaha akó mo vakai ki he founga ke fakatefito ai ʻa e aʻusia fakaako takitaha ʻi he Fakamoʻuí.

ʻOku toe feinga foki ʻa e naunau fakalēsoní ke tokoniʻi koe ke ke akoʻi lelei ange ʻa e folofolá. ʻOku kau heni hono tokoniʻi ʻo e kau akó ke mahino lelei ange kiate kinautolu ʻa e ʻuhingá mo e kakanó koeʻuhí ke nau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, vakai ki heʻenau felāveʻí, pea fakaʻaongaʻi kinautolu ʻi heʻenau moʻuí. ʻI hono fai iá, ʻe poupouʻi mo fakalotolahiʻi ai e kau akó ʻi heʻenau feinga ke hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí.