2020
Te mau māfatu tei puta hononu : Te hāro’aro’ara’a i te hāmani-’ino-ra’a i roto i te ’utuāfare
’Ātopa 2020


Te mau māfatu tei puta hononu : Te hāro’aro’ara’a i te hāmani-’ino-ra’a i roto i te ’utuāfare

E nehenehe te mau terera’a ’ohipa tano ’ore e tupu i roto i te mau huru auta’atira’a ato’a. E nehenehe te ’itera’a i te reira ’e fa’a’ite mai i te hāmani-’ino-ra’a ’aore rā, e tāpe’a i te reira hou a ha’amata ai.

Hōho’a
upset woman and husband

E mau hōho’a fa’a’ohipahia nō te fa’anehenehe noa, e mau hōho’a ta’ata patahia.

’Aita i maoro a’e nei, ’ua pi’ihia mai au nā te hō’ē metua tāne tei ’oto te ’ā’au. Tei te fare ha’api’ira’a tuarua tāna tamahine o Jenna (’ua tauihia te i’oa), ’e ’ua here i te hō’ē tamaiti, ’e e mea vitiviti tāua ’ohipa ra. Te rū nei tōna hoa tamāroa nō te fa’aipoipo, ’e ’ua fa’aiti ato’a ’oia i te taime nō Jenna ’ia paraparau i tōna nā metua. ’Ua tātarahapa o Jenna i mua ia rāua, ma te parau ē, te tumu, nō te here rahi ïa ’e te hina’aro o Jake ’ia ora ’āpiti rāua.

’Ua ha’ape’ape’a roa te ’utuāfare o Jenna i tō rātou ’itera’a ē, e vahine tahito tā Jake ’e hō’ē tamari’i ’aita ’oia i fa’a’ite ia Jenna. ’Ua niuniu rātou i te vahine tahito, tei parau mai ē, e ta’ata au ’ore roa o Jake ’e e ta’ata pohehae. E riri rahi tō Jake i te ’itera’a ’oia i te reira. ’Ua parau ’oia ē, « te fa’atere nei » nā metua o Jenna, ’e ’ua fa’ahiti ’oia i te hō’ē taime ’aita rāua i au i te hō’ē ’ā’amu ’ārearea tāna i fa’ati’a nō ni’a i te māramarama o Jenna. ’Ua onoono o Jake i te parau ē, nā Jenna iho i rave i te fa’aotira’a e tāpū ’ē iāna ’ia rātou. Ua ’oto roa nā metua o Jenna i te mea ē, ’aita o Jenna e pāhono fa’ahou i te niuniu ’e i te mau rata niuniu.

Te hina’aro nei te mau ta’ata ato’a i te ’utuāfare ’oa’oa, terā rā, noa atu ē, e tāmata te ta’ata i te ora i te ’evanelia, e nehenehe te mau auta’atira’a e fifi roa. Te tumu o tē tahi mau fifi, o te hāro’aro’a-’ore-ra’a ïa tē tahi ’e tē tahi ’e te mau mārōra’a e ite-tāmau-hia i roto i te mau ’utuāfare. Terā rā, i roto i te mau ’utuāfare maita’i, e tātarahapa te ta’ata nō tō rātou huru tano ’ore, ’e e tātā’i ho’i i te mau fifi, ’e i roto i te mau tupura’a ’ino, te vai ra te mau terera’a ’ohipa ’eta’eta ’aore rā, te rave-’ino-ra’a o tē riro mai ’ei hāmani-’ino-ra’a.

Te hāmani-’ino-ra’a i te fare ’e te ’evanelia

« ’Ua ha’amauiui ’outou i te ’ā’au o tā ’outou mau vahine marū, ’e nō tā ’outou ’ohipa ino i mua ia rātou i ore ai tā ’outou mau tamari’i i ti’aturi ai ia ’outou ra » (Iakoba 2:35).

Te hāmani-’ino-ra’a, o te mau ’ohipa ïa nō te ha’apēpē ’aore rā, nō te ha’avī. O te rahira’a peu ïa mai te tau’a ’ore, te fa’a’amu’amu, te parau fa’a’ino, ’e te rave-’ino-ra’a pae tino, ’aore rā, i te pae ’āpeni.1 Te mea ’oto rā, e ’ohipa mātarohia te mau peu hāmani-’ino-ra’a, tā tē tahi mau ta’ata ’aravihi e mana’o nei ē, hō’ē tamari’i i ni’a i te maha nā te ao nei o tē rave-’ino-hia nei i te pae tino, i te pae ’āpeni ’aore rā, i te pae aehuehura’a.2 E mea teitei ato’a te fāito rave-’ino-ra’a o te feiā pa’ari, ’ua fātata ïa i te 1 i ni’a i te 4 o te mau vahine, ’e 1 i ni’a i te 10 o te mau tāne e fārerei nei i te rave-’ino-ra’a i te pae tino a tō rātou hoa fa’aipoipo.

E nehenehe te hāmani-’ino-ra’a e tupu mai i roto i te mau huru auta’atira’a, ’e e nehenehe ē, o te mau tāne ’e o te mau vahine te tumu o te reira. Terā rā, te mau tāne te mea pāpū a’e i te rave i te ha’avīra’a ’e i te hāmani-’ino-ra’a i te pae tino ’e i te pae ’āpeni, ’e te mau vahine ra, e mea ’ōhie a’e rātou ’ia ri’ari’a, ’ia fa’ahepohia, ’aore rā, ’ia pēpē ’ino nā roto i tō rātou hoa fa’aipoipo.3

E ha’afifi te hāmani-’ino-ra’a i te vārua o te ta’ata hāmani ’ino ’e o te ta’ata i hāmani-’ino-hia, ’e ’aita te reira i au i te mau ha’api’ira’a a te Fa’aora. ’Ua parau te mau peropheta nō teie tau ē, o te feiā « o tei hāmani ’ino i tō rātou hoa fa’aipoipo ’e aore ra i tā rātou mau tamari’i ’ia tae i te hō’ē mahana e ti’a mau ā rātou i mua i te Atua ia ha’avāhia ».4 Pinepine te feiā hāmani ’ino i te tāu’a’ore ’aore rā, i te tāviri i te mau parau tumu o te ’evanelia. ’Ei hi’ora’a, ’ua paraparau vau i te hō’ē nā ta’ata fa’aipoipo, te rave ra te tāne i te hō’ē hina’aro pūai ti’a ’ore, ’e ’ua pau roa tā rāua faufa’a moni ha’aputu, terā rā, ’aita ’oia i tātarahapa, ’ua fa’ahepo rā ’oia i tāna vahine ’ia fa’a’ore i tāna hapa, ma te parau onoono ē, tei iāna « te hara rahi » mai te mea ē, ’aita ’oia e fa’a’ore i tāna hapa. ’Ua huri ’oia i tōna māuiui i ni’a i te Atua ma te parau ē, ’ua ti’a ’oia, ’ia ’ore ana’e, e’ita ’oia e rave i te ’ohipa i roto i te hiero. ’A paraparau ai tāna vahine i te feiā fa’atere o te ’Ēkālesia, ’ua tapo’ipo’i ri’i ’oia i tāna mau ha’avarera’a, ’e ’ua fa’ananea i te mau pe’ape’a o tāna vahine, ma te parau ē, e hepohepo rahi tōna. Te pāto’i nei te tāne i « te mau parau tumu o te fa’atura, te here, ’e te aroha » 5 ’e tē hāmani ’ino ra i tāna vahine fa’aipoipo. ’Aita i ti’a i tāna mau tauto’ora’a ’ia ora i te mau parau tumu o te ’evanelia,’ia fa’a’āfaro i te hō’ē fifi tā tāna tāne i fa’atupu.E nehenehe tātou tāta’itahi e fati i raro a’e i te mau peu ti’a ’ore. Tē vai ra tē tahi mau huru mātarohia i roto i te mau huru hāmani-’ino-ra’a ato’a, ’e, rahi noa atu te ’ino ’e te pinepinera’a o te reira, iti noa ato’a atu te maita’i o te auta’atira’a. Teie e pae o te reira mau hōho’a hāmani-’ino-ra’a mātarohia, o tē nehenehe e tauturu ia ’outou ’ia ’ite i te mau peu ’ino i roto ’ia ’outou iho ’e ia vetahi’ē.

Hōho’a
sad little girl

1. Te ravera’a taehae

« I parau na tō rātou arero i te parau ha’avare ; ’e te ta’ero asepi i roto i tō rātou utu : … ’Ua ī tō rātou vaha i te tuhi ’e te fa’a’ino » Roma 3:13–14).

’Ua haere mai te hō’ē tāne e farerei iā’u nō te hō’ē rāve’a rapa’āura’a nō te pāto’i i te mau hina’aro o tāna vahine, tei fa’ao’ō’o iāna nō te « hina’arora’a i te tauturu ». I te fare purera’a e vahine auhoa ’oia ’e te paieti, i te fare rā, e au tōna aroha to’eto’e mai te hō’ē taura hui te puta. ’Ua fa’a’ino ’oia i tāna moni ’āpī mai, ’e ’ua fa’aau i tāna ’ohipa ha’api’i tamari’i « ’ei ’ohipa tamāhine ». ’Ua parau ’oia i tāna tamaiti, « Maita’i ē, e’ita ’oe e riro ’ei ma’au mai tō ’oe papa », ’e e pau te taime i ni’a i te niuniu ’e tōna metua vahine, i te mau mahana ato’a, i reira e fa’a’ino noa ai i tā rāua tāne. E mana’o te mau ta’ata fa’a’ino ē, ’ua ti’a rātou i te fa’atupura’a i te māuiui ’e « e mea au nā rātou ’ia māuiui vetahi’ē » (Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 121:13). Te ’ōfati ra teie mau melo ’utuāfare i te mau fa’aue a Iesu « eiaha e ha’avā » ’e « eiaha e fa’ahapa » (Luka 6:37) a ha’afaufa’a ’ore ai rātou, ’a fa’a’ite ai i te au ’ore, ’aore rā, a fa’ahiti ai i tē tahi mau parau ’ino.

2. Ha’avarevarera’a

« Tei roto rā ia ’oe na te vārua ha’avare, ’e i tute ’ē atu ’oe i te Varua o te Atua ra » (Alama 30:42).

E ī roa te hāmani-’ino-ra’a i te ha’avarevarera’a nō te mea e tāpo’ipo’i te feiā rave hara i tā rātou mau ’ohipa, e fa’ahapa rātou ia vetahi’ē, ’e e tāviri rātou i te parau. E faahoruhoru teie i te feiā tei pēpē, mai te hō’ē o tā’u mau ta’ata ’imi i parau ra : « e ri’ari’a [tā’u tāne fa’aipoipo] ’e i reira e tatahapa ’oia, i muri iho e parau ai ē, ‘nō ’oe hoa te hape nā ni’a iho noa nā ni’a iho noa, ’e tae roa atu ē, e ha’amata vau i te ti’aturi i te reira ».6 Teie pāto’ira’a i te vai-mau-ra’a o tē tahi, e parauhia ïa te tūramara’a i te mahu auahi, ’e e fa’atupu te reira i te mana’o ’āno’ino’i i roto i te feiā tei pēpē, ’e te pāpū ’ore i tō rātou mau ha’amana’ora’a ’e tō rātou mau mana’o. Mai tē tahi atu mau huru o te ha’avarevarera’a, e fa’a’ohipahia te tūramara’a i te mahu auahi nō te tāviri i te mau ’āparaura’a ’e nō te tu’u mai i te hō’ē muara’a hape.

Te feiā e hāmani ’ino ia vetahi’ē, e ha’apa’ari ’ū’ana rātou ’ia fāri’i ē, e feiā hāmani ’ino rātou, ’e e parau pinepine rātou ē, o rātou tei hāmani-’ino-hia. I te fa’a’itera’a o Jenna i te au ’ore i te mau fa’a’inora’a a Jake i tōna nā metua, ’ua riri o Jake, ’e ’ua parau onoono oia ē, te parau ’ino ra o Jenna iāna. Tei roto o Jake « i terā feiā e pi’i i te hara ’e e mau tamari’i rātou iho nō te ha’apa’o ’ore » (Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 121:17). ’Aita ’oia i fa’atīani noa i tōna ’ā’amu hape, ’ua riri ato’a rā ’oia i te parau mau.7

Hōho’a
man with head in hands

3. ’Otohera’a

« ’A fa’i ai i tā ’oe mau hara, ma te mana’o i roto ia ’oe iho, ’ua hapa tā ’oe i rave ra »(Alama 39:13).

Te ta’ata ha’eha’a, e tātarahapa ’oia i te ha’apēpēra’a ia vetahi’ē, ’e e tātarahapa ’e e rave maita’i a’e. Te ta’ata hāmani ’ino e pāto’i ’oia i te reo o te ’ā’au nā roto i te mau otohera’a. Mai tā te hō’ē o tā’u mau ta’ata mā’imi i fa’aha’amana’o mai, « E mana’o ri’ari’a rahi tō’u i mua i te hāmani-’ino-ra’a pae tino, ’e i muri a’e ra, e feruri au ē, e’ita te reira e tupu ahiri tōna vaha i māmū noa ». E ’ere tōna « ’oto nō tōna tātarahapara’a » (Moromona 2:13) nō te mea rā ē, ’ua tura’ihia ’oia i te hiti nā roto i te hō’ē riri ’e te fa’ahapa rahi.

I roto i te ha’api’ira’a, ’ua parau vau i te hō’ē taime i te hō’ē vahine ē, aitā vau i ’ite a’e nei iāna ’ia fa’a’ite i te hō’ē ’oto i te Atua nō te rahira’a matahiti tōna fa’a’inora’a i tāna tāne. E ’ere tāna pāhonora’a i te otora’a, te ’ino’inora’a rā : « Aita’tu ai, teie hō’ē atu ā ’ohipa ’aita vau e rave nei » ! Te mau ta’ata hāmani ’ino, e pāto’i rātou i te hōpoi’a, ’e e riri ’oi’oi noa ’e te pāruru ato’a. E mea ’ōhie roa rātou i te ’ino’ino i te mau mea ri’i ri’i noa.

4. Te’ote’o

« ’Ei ’ā’au ha’eha’a rā, i te mana’o ha’amaita’ira’a atu tē tahi i tē tahi eiaha iāna iho » (Philipi 2:3).

Te te’ote’o o te ti’ara’a ïa ’e te ha’apa’ora’a iāna iho. ’Ua tuhi te hō’ē tāne i tāna vahine ’e te mau tamari’i i te mau taime ato’a ’ua feruri ’oia ē, ’aita rātou i fa’atura iāna. Mai te mea ē, ’aita tō rātou mana’o i tū’ati i tōna, ’ua « fa’a’ino » rātou iāna ’aore rā, « ’aita i fa’aro’o ». E mea fa’atītiau’a te te’ote’o ’e te tūtonu i ni’a iho i te pūai ’e te rē. I te tahi pae, e mea tāhō’ē te hō’ē ’utuāfare maita’i, e mea ’aifāito te parau-ti’a, « ’e ’ua rave te mau ta’ata ato’a ra i te mea ti’a tē tahi i tē tahi » (4 Nephi 1:2). ’Ia riro nā ta’ata fa’aipoipo ’ei nā ’āpiti aifaito8 e nehenehe te ta’ata tāta’itahi e parau i te parau, ’e e ha’afaufa’ahia te mau mana’o ato’a.

5. E fa’atere

« ’Ia fa’atere ’e aore ra ’ia hau ’ē aore ra ’ia ha’avī atu i te mau vārua o te tamari’i o te ta’ata nei… e fa’ananaue atu te mau ra’i ia rātou iho » (Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 121 : 37).

Noa atu ’e e mea au nā tātou te ti’amāra’a ’ia mā’iti, e mea māere ’ia ’ite pinepine i te mau melo o te ’utuāfare ’ia parau i tē tahi ’e tē tahi nāhea ’ia feruri, ’ia ’ite ’e ’ia ha’a. Tē haere roa nei tē tahi mau ta’ata i te fa’aterera’a nā roto i te fa’ari’ari’ara’a, te fa’aha’amāra’a, te fa’a’orera’a i te here, ’aore rā, nā roto i te ha’amātaura’a. Tē vai ra hō’ē tāne o te fa’ahepo i tāna vahine ’ia fa’aineine i tāna mā’a i te mau po’ipo’i ato’a, i te hora i fa’ata’ahia, ’ia pāhono i te mau hina’aro ’āpeni ta’a ’ē, ’e ’ia fa’aro’o iāna nō ni’a i tōna « mau māna’ona’ora’a », ’e o tē tītauhia ’ia ha’amaita’i i te reira. E hi’opo’a ’oia i te mau ha’amāu’ara’a a tāna vahine, ’e e riri ’oia mai te mea ē, ’aita tāna vahine e pāhono ’oi’oi i tāna mau poro’i i roto i te niuniu ’āfa’ifa’i.

Tē tahi atu metua vahine o tē fa’a’ite tāmau i tōna ’ino’ino i tāna tamāhine ’āpī i te mau taime ato’a e ’oto teie tamāhine, ’aore rā, ’aita ’oia e ha’apa’o i te mau tītaura’a a tōna metua vahine. Mai te mea ē, ’aita i ravehia mai tāna i hina’aro, ’aore rā, mai te mea ē, e ha’ape’ape’a ri’i tāna tāne, e’ita ’oia e paraparau fa’ahou ia rātou.

Hōho’a
holding hands

Te ti’aturi ’e te fa’aorara’a

« ’Ua fa’aro’o vau i tā ’oe pure, ’ua ’ite au i tō ’oe roimata : ’e inaha, e fa’aora vau ia ’oe » (2 te mau Ari’i 20:5).

Noa atu e mea māuiui te hāmani-’ino-ra’a, e nehenehe e taui i te mau taime ato’a. E nehenehe te feiā tei hāmani-’ino-hia e fa’atoro i te rima i te mau rāve’a tauturu pae vārua ’e pae ’ohipa, ’e e ’imi i te mana o te tāra’ehara o te Fa’aora nō te rapa’au i tō rātou mau pēpē. Nō te ’itera’a i te tauturu, ’a haere i ni’a i te abuse.ChurchofJesusChrist.org.

Te feiā o tei hāmani-’ino-hia, e ti’a ia rātou ’ia tātarahapa ’e ’ia ’imi i te tauturu. E titau teie ’ia haere « i roto i te hōhonura’a o te ha’eha’a » (3 Nephi 12:2) ’e ’ia fāri’i i te hōpoi’a tā’āto’a o tō rātou huru. E tītau te tauira’a i tei hau atu i te mau fafaura’a nō te taime poto ’e te mau tauto’ora’a iti. E mea māuiui mau te tātarahapara’a hōhonu, ’e ’aita e ti’a i tē tahi pae ’ia rave i te reira, e nā te reira ïa e ha’afifi roa i te feiā tei hāmani-’ino-hia ’ia rave i te mau fa’aotira’a nō ni’a i te huru nō te pārurura’a ia rātou.9

Te māna’ona’o nei tō tātou Metua i te ao ra ia tātou mai terā metua tāne pe’ape’a tei pi’i mai iā’u nō ni’a i tāna tamāhine. E « ’ā’ano mai te mure ore » te here o te Atua (Mose 7:41), ’e e māuiui rahi tōna ’ia ha’apēpē tāna mau tamari’i i tē tahi ’e tē tahi. ’Ua ’oto ’oia i roto i te hō’ē ’āparaura’a marū ’e o Enoha. « ’A hi’o i tō mau taea’e ; o tā’u ïa i hāmani i tō’u iho nei rima, ’e ’ua hōro’a ato’a atu [vau] i te fa’auera’a ’ia aroha rātou rātou iho, maha rā ’aore tō rātou e aroha, ’e ’ua au ’ore rātou i tō rātou iho » (Mose 7:32–33). E heva tō te ra’i ’e tō te fenua nei ’ia pēpē ana’e te mau tino ’e te mau vārua. Terā rā, nā roto i te ha’eha’a, te mana o te Atua, ’e te tauturu a te ta’ata mai te mea e tītauhia, e nehenehe e tāpe’a i te peu hāmani ’ino, ’e e fa’atupu i te hō’ē ’utuāfare hanahana, te maita’i ’e te here.

Fa’ata’ara’a

  1. Nō tē tahi atu mau ha’amāramaramara’a i ni’a i te hāmani-’ino-ra’a pae tino, ’a hi’o abuse.ChurchofJesusChrist.org. Nō tē tahi atu mau ha’amāramaramara’a i ni’a i te hāmani-’ino-ra’a i te pae ’āpeni, ’a hi’o Benjamin M.Ogles, « ti’amāra’a, te ti’a’aura’a, ’e te Tāra’ehara a Iesu Mesia : Application to Sexual Assault » (purera’a pae auahi i Brigham Young University, 30 nō Tēnuare 2018), speeches.byu.edu ; ’e Chieko N.Okazaki, « Te fa’aorara’a i te maferara’a » (’āmuira’a Brigham Young University 23 nō ’Ātopa 2002).

  2. ’A hi’o Maryam Ajilian Abbasi, Masumeh Saeidi, Gholamreza Khademi, Bibi Leila Hoseini, Zahra Emami Moghadam, « Child Maltreatment i roto the World : ’A Review Article », International Journal of Pediatrics, vol.3, no.1 (2014), 353–65.

  3. ’A hi’o Hamby, S., « Current controversies : Are women really as violent as men ? The ‘gender symmetry’ controversy », i roto Claire M.Renzetti, Jeffrey L.Edleson, and Raquel Kennedy Bergen, Sourcebook on Violence Against Women, 3rd ed.(2018), 78–82.

  4. « Te ’Utuāfare : E Poro’i i tō te Ao nei », Liahona, Mē 2017, 145 ; ’A hi’o ato’a abuse.ChurchofJesusChrist.org.

  5. « Te ’Utuāfare : E Poro‘i i to te Ao Nei ».

  6. Jason B.Whiting, Megan Oka, and Stephen T.Fife, « Appraisal distortions and intimate partner violence : Gender, power, and interaction », Journal of Marital and Family Therapy (2012), suppl : 1:113–49.

  7. Nō tē tahi atu mau hi’ora’a pāpa’ira’a mo’a o te riri i te parau mau, ’a hi’o i te Ioane 3:19–21 ; Te ’ohipa 7:54 ; 2 Nephi 1:25–26 ; ’e 2 Nephi 4:13.

  8. ’A hi’o « te ’Utuāfare : E poro’i i tō te ao nei » ; ’a hi’o ato’a H. Burke Peterson, « Te fa’aterera’a parau-tia ore », Ensign, Tiurai 1989, 6–11, nō tē tahi atu mau ha’amāramaramara’a nō ni’a i te ha’api’ira’a tumu nō te ’aifāitora’a ’e te mau uira’a e feruri nō ni’a i te mau aura’a o te fafaura’a.

  9. Te feiā e ora nei i roto i te hāmani-’ino-ra’a, tītauhia ia rātou ’ia ’imi i te mau rāve’a nō te pāruru ia rātou, ’aore rā, ia vetahi’ē, ’e ’ia ’ite ato’a ē, e fa’ata’a ānei rātou i te mau ’ōti’a ’aore rā, e fa’aiti ānei rātou i te ’ohipara’a ’e te feiā hāmani ’ino. ’Ua paraparau te peresideni James E.Faust (1920–2007) i teie fifi, ’oia ho’i, ’ia mau ana’e te hō’ē ta’ata i roto i te herepata « o te hō’ē auta’atira’a roa ’e te hope’a ’ore o te ha’amou roa i te ti’ara’a hanahana o te hō’ē ta’ata » (« Ha’afaufa’ara’a i tō ’outou fa’aipoipora’a » Liahona, ’Ēperēra 2007, 3) ; ’a hi’o ato’a i te tuha’a « Te tāuturura’a i te feiā tei hāmani-’ino-hia » i ni’a i te tahua itenati a te ’Ēkālesia nō te pārurura’a i te hāmani-’ino-ra’a nō tē tahi atu mau ha’amāramaramara’a ’e te mau mā’itira’a.