Na Yalodei ni Bula Kilikili
Mai na dua na yasanibuka ni itabagone ena 31 ni Tiseba, 2006
Au via vosa vakatabakidua baleta na sala ni rawati ni Yalodei e duatani sara.
Na noqu itukutuku vei kemuni sa baleta na nomuni inuinui kei na yaloqaqa ena gauna oqo kei na vo ni nomuni bula taucoko. Sa rui levu sara na veivakaleqai e tu e vuravura, ia sa dau yaco na veivakaleqai ena veiyabaki ni bula kei na veigauna. Mo kakua ni lomaleqa kina, ka kakua ni ko yalolailai kina. Na veiyabaki sa tarava oqo ena vakasinaiti ena veimadigi totoka kei na veivakalougatataki cecere. Ena tomani tikoga na noda kila vakasainisi kei na tekinolaji, veiqaravi vakavuniwai kei na sala ni veitaratara—na veigacagaca ni veiqaravi era sa vakayaco-ka vakalevu sara meda bula vinaka kina. Ko ni sa tiko oqo ena veiyabaki lagilagi duadua sa bau kila vakadua ko vuravura, ka levu cake ni veivakalougatataki ni noda gauna sa yaco kivei ira na tamata e veiyasai vuravura ni vakatauvatani kei na veigauna tale eso ni itukutuku ni veigauna. Ni nanuma tiko—a sega mada ni bau tadra o bumu e dua na tebeleti livaliva ni se a yabaki vakataki kemuni, kei tukamu a sega ni kila na vakau itukutuku (tex) Ia, mo marau ka mo bulabula ka nuidei tiko.
Au mai ceraka vakatikina tiko na ka oqo baleta ni dua na itukutuku au a wilika e kaya ni mate veitakavi levu tiko ena gauna oqo vei ira na itabagone e sega ni mate ni suka se mate ni uto se kenisa. (Na mataqali leqa vaka o ya e dau tauvi ira tu ga na tamata noqu yabaki ni bula, sega ni nomuni.) Sega, na mate e takavi ira vakalevu na itabagone kei na yabaki 20, e tukuni ni lomatarotaro, rerevaka na veisiga ni mataka, yalolailai, kei na sega ni yalodeitaki ira vakai ira kei na vuravura e wavoliti ira tu.
E dina ga niu qase sara mai vei kemuni, au kila vakavinaka na veileqa vakaoqori baleta ni vuqa na noqu yabaki ni itabagone au dau sotava talega na veika vakaoqori kau sega ni yalodei kina. Au nanuma na noqu dau saga na ivakatagedegede e cake, ka nuitaka meu rawata e dua na sikolasivi, ka dau vakataroga lo na vuna era vuku cake kina eso mai vei au ena ivakatagedegede o ya. Au nanuma sara na veiyabaki veitaravi ni qito kau dau saga meu qito ena yalodei meu qaqa kina e koronivuli torocake kei na qito ena koliji, kau gadreva vakaukauwa meu qaqa ena qito levu se kauta mai vale e dua na icocovi ni qaqa. Au nanuma vakabibi noqu dau sega ni yalodei baleti ira na goneyalewa, ni sa dau veivakarisekete vei ira na cauravou. Au vakavinavinakataka nona vakatara me dua neirau gauna o Sisita Holland. Io, au rawa ni nanuma na veika kece o ni dau nanuma—sega ni vakadeitaka rawa na kequ irairai se au vinakati se sega se na cava ena yaco vei au ni mataka.
E sega ni noqu inaki nikua na veivosakitaki ni veika kece era dau sotava na itabagone era daulomatarotaro kina se sega ni yalodei kina, ia au gadreva meu vosa vakatabakidua me baleta na sala me rawati e dua na mataqali yalodei e duatani sara—na yalodei kevaka, me rawati vakadodonu, ena vakayaco-ka talei ki na noda ituvaki kece ni bula, vakabibi na noda gugumatua vakai keda kei na sala eda raica kina na noda veisiga ni mataka. Meu vakamatatataka, au gadreva meu talanoa mada.
Na Yaga ni Noda Dui Bula Kilikili
Ena vuqa na yabaki sa oti, ni se bera sara noqu kacivi meu Vakaitutu Raraba, au a vakaitavi meu vosa ena dua na koniferedi ni itabagone qase cake. A vakacavari na koniferedi ena dua na soqoni ni soli ivakadinadina ka a tucake kina e dua na cauravou totoka lesu mai na kaulotu me cavuta nona ivakadinadina. E totoka na kena irairai, savasava, ka yalodei—me vakataka ga na kena irairai e dua e lesu mai na kaulotu.
Ni sa tekivu vosa, e tuturu na wai ni matana. A kaya ni vakavinavinaka ni mai tu e matadra e dua na ilawalawa talei ni itabagone Yalododonu Edaidai ka marautaka vakalevu na bula sa mai saga tiko oqo me bulataka. Ia na yalo o ya a rawa walega, e kaya o koya, ena vuku ni dua na ka a sotava ena vica na yabaki yani ki liu, e dua na ka a veisautaka vakadua na nona bula.
A kaya ni a lesu tiko mai vale ni oti dua nona gade kei nona itau ni oti toka ga nona tabaki me italatala qase ni sa yabaki 18. E dua na ka a yaco ena veigadivi o ya ka sega ni taleitaka. A sega sara ni tukuna vakamatailalai, sega talega ni dodonu me a cakava e matadra na tamata. Me yacova nikua au sega ni kila na veika a yaco kina, ia sa rui bibi vua na ka o ya ka vakaleqa kina na yalona kei na nona nuitaki koya vakai-koya.
Ni mai dabe toka e nona motoka e mata ni nona vale, ka vakasamataka na veika sa yaco ka yalorarawa dina ki na veika sa yaco, a cici mai vakatotolo mai vale o tinana sega ni lewenilotu ki na motoka nei cauravou. Ka kaya vakasauri vua ni o taci cauravou lailai oqo e lutu e loma ni vale, ka botolaka vakaukauwa na uluna ka sa sautaninini tu se veilecayaki. O tamana sega ni lewenilotu a qirita vakatotolo na lori ni veiusa ni valenibula, ka na berabera toka vakalailai na veivuke o ya me yaco mai.
“Lako mai ka cakava e dua na ka,” a tagi o tinana. “E dua beka na ka o dau cakava e nomuni Lotu ena gauna vakaoqo? E tiko vei iko na nomuni matabete. Lako mai ka cakava e dua na ka.”
O tinana e sega sara ni kila vakalevu na ka me baleta na Lotu ena gauna o ya, ia e kila o koya na veimasulaki ni matabete. Ia, ena bogi oqo ena gauna e gadreva vakalevu duadua kina na nona vakabauta kei na kaukauwa e dua e dau lomana vakalevu sara, sa sega tu ni rawa me cakava e dua na ka na cauravou oqo. Ena vuku ni veika a vakaogai kina na yalona kei na cala e vakila a se qai cakava walega—se cava beka o ya—sa sega ni rawa vua me tekiduru vua na Turaga ka kerea na veivakalougatataki a gadrevi e kea.
A cici yani mai na motoka ki gaunisala ki na vale ni dua na tagane qase cake rau sa mai veikilai ena tabanalevu vakatekivu mai na nona saumaki mai o cauravou oqo ena rua se tolu na yabaki yani ki liu. A vakamacalataki na veika kece, ka rau lesu na le rua oqo ki vale ni bera ni ra yaco mai na veiqaravi vakavuniwai. Na icavacava vinaka ni italanoa oqo me vaka a cauraki ena soqoni ni soli ivakadinadina o ya ni a solia o tagane qase cake oqo e dua na veivakalougatataki ni matabete e totoka, ka kaukauwa, ka yaco me sa vinaka o gonelailai a mavoa ka tiko vakacegu ni qai yaco mai na veivuke vakavuniwai. A cicivaki vakatotolo ki valenibula ka laki dikevi vakavinaka ka laurai ni sega ni mavoa bibi. Sa mai sivi oqo e dua na gauna rerevaki ki na matavuvale.
Na daukaulotu oti au tukuna tiko qo a qai kaya: “E sega ni dua a sega mada ni sotava na ka au a sotava ena bogi oya ena sega ni kila na madua kei na rarawa a yaco vei au niu sega tu ni kilikili meu vakayagataka na matabete a tu vei au. Sa rui ka mosimosi talega kina vei au baleta ni o taciqu lailai sara ga a gadrevi au kei rau na noqu itubutubu lomani sega ni lewenilotu e rau a rere vakalevu ka dodonu me rau nuitaki au vakalevu cake. Ia niu mai tu e matamuni nikua, au rawa ni yalataka oqo vei kemuni,” a kaya. “Au sega ni taucoko vakaoti, ia vakatekivu mai na bogi o ya au se bera mada ni cakava e dua na ka ena tarovi au meu masu vua na Turaga ena yalodei ka kerea na Nona veivuke ni sa gadrevi vakakina. Na noda bula kilikili sa ivalu levu ena vuravura eda bula tiko kina oqo,” a kaya, “ia oqo na ivalu au sa qaqa tiko kina. Au a sa vakila oti vei au na idusi ni veivakacacani ki na noqu bula, kau sega ni na vinakata meu vakila tale vakadua ena dua tale na gauna vakabibi keu rawa ni cakava kina e dua na ka. Io, sa dina sara,” a tinia, “Au rawa ni cakava kina na veika kece sara.”
A tinia na nona ivakadinadina ka laki dabe. Au se rawa toka ga ni raitayalotaki koya. Au se rawa toka ga ni raica na ituvaki keirau a tiko kina. Kau se nanuma rawa toka ga na vakanomodi duatani, a yaco ni oti na nona vosa ni vaka me ra dui digova vakatitobu cake na yalodra, ka ra bubuluitaka vakaukauwa cake mera bulataka na vosa qaqaco oqo ni Turaga:
“Mo qarauna me savasava tiko ga na nomu vakanananu; ia ena taucoko sara kina na nomu vakabauta ena mata ni Kalou; raica ena yaco vei iko na veivakalougatataki ni ilesilesi vakabete, me vaka na tegu sa lutu mai lagi.
“Ena sala vata voli ga kei iko na Yalo Tabu, ia na nomu ititoko sa ititoko ni yalododonu kei na dina” (V&V 121:45–46; vakamatatataki).
Rekitaka na Yalo ni Kalou
Kemuni na noqu itokani itabagone lomani, me totoka na nomuni bula. Vakasamataka na veika vinaka duadua ka nuitaka na veika vinaka duadua ka vakabauta nomu veisiga ni mataka. Sa tu e matamuni e dua na bula sa cecere sara. E lomani iko na Tamada Vakalomalagi. Kevaka e sa vakayacori eso na cala, sa rawa me veivutunitaki ka vosoti me vaka a yaco vei cauravou oqo. Sa nomuni na veika kecega mo ni bula kina ka tuvatuva kina ka vakadinata sara. Ni gadrevi me vakatulewa na yalomuni ni ko tiko duadua ka vakanananu voli ena yaco mo vakila vakaidina na Yalo ni Kalou e yalomu. Au gadreva mo ni taleitaka na Yalo o ya, mo vakila na yalodei o ya ena veigauna ena mata ni Turaga. Mai na noda vakasama savasava me sa savasava vakakina na noda cakacaka nikua kei na mataka ka me tawamudu.