Me da Kakua Beka ni Tomana Tiko na iNaki Cecere Vakaoqo?
Meda dau nanuma tikoga na isau e sauma o Josefa kei Airamu Simici, kei ira na tagane, yalewa, kei na gone yalodina, me tauyavutaka na Lotu.
Vinaka vakalevu, Peresitedi, ena itukutuku totoka ko ni doladola kina. Kemuni na taciqu kei na, ena 215 drau na yabaki sa oti, a sucu e dua na cauravou lailai vei Josefa kei Lucy Mack Smith mai Vemoni ena yasana e kilai tu ko New England ena tokalau vualiku kei Amerika.
Rau a vakabauti Jisu Karisito o Josefa kei Lucy Mack Smith, rau dau vulica na ivolanikalou tabu, dau masu vagumatua, ka lako vata kei na vakabauta na Kalou.
Rau a vakatoka na luvedrau vou oqo me ko Josefa Simici Jr.
Baleta na vuvale na Simici, a kaya o Brigham Young: “Sa dau wanonovi [Josefa Simici] tiko na Turaga, vakakina vei tamana, kei tamai tamana, kei iratou na nona kawa me yaco sara vei Eparama, mai vei Eparama me yacova na waluvu, mai na waluvu me yaco vei Inoki vakakina mai vei Inoki kivei Atama. Sa dau wanonova tiko mai o Koya na vuvale oqo kei na dra me vaka sa tovuraki mai na kena ivurevure ki na sucu nei koya na tamata oqo. Sa tabaki oti tu mai o [Josefa Simici] mai na gauna tawamudu.”1
Sa daulomani ena nona vuvale, ka dau voleka sara o Josefa Jr. vei tuakana o Airame, sa yabaki ono tu sa qai sucu mai o Josefa.
Ena Okotova sa oti, au a dabe toka ena vatu ena matadravu ni nodratou vale lailai na Simici, mai Vemoni, a sucu kina o Josefa. Au a vakila e kea na nona lomani Josefa o Airame kau vakasamataki koya ni dau taura toka na ligai tacina gone ka vakavulici koya me lako.
Rau a vakila o Tama kei Tina Simici na veivakataotaki eso, ka vakayarayarataki rau me tokitaka nodrau vuvale ena vuqa na gauna me yacova ni ratou sa biuti New England ka yaloqaqa me ratou sa toki vakayawa yani ki na ra ki na yasana o Niu Ioka.
Ena vuku ga ni lomavata tiko na vuvale, e ratou a uabaleta na ibolevole oqo ka sotava vata tiko na cakacaka levu ni tekivu vou ena dua na qele e dua na drau na eka (0.4 km2) na veikau e Menijesita, volekati Palamaira, e Niu Ioka.
Au sega mada ni vakabauta ni vuqa vei keda e sega tu ni kila na bolei tu ni vakasama ni tekivu vou e yaco ki na vuvale na Simici—na samaki ni vanua, teivaki na kau vuata eso kei na qele, tara ni dua na vale kau lailai kei na vale eso ni teitei, saumi vaka tamata cakacaka, ka buli keke e vale me volitaki e taoni.
Ena gauna sa yaco yani kina na vuvale ena ra kei Niu Ioka, sa katakata tu na yasana o ya ena yalo maqusa vakalotu—e kilai tu me iKarua ni Veivakayadrati Levu.
Ena gauna ni nodra veiba kei na veisaqasaqa na veimatalotu, a sotava o Josefa e dua na raivotu veivakurabuitaki, ka sa kilai nikua me iMatai ni Raivotu. Eda sa vakalougatataki ena va na itukutuku taumada au na vakamacala mai kina.2
A vola vakaoqo o Josefa: “Ni sa yaco tiko na veiqati levu [vakalotu] oqo, au sa dau vakasama sara vakatitobu ka veilecayaki vakalevu; ia e dina niu dau vakanananu vakatitobu ka vakabibi vakawasoma, au a vagalalataki au tikoga mai na veimatalotu kece oqo, e dina niu dau lakova na nodra soqoni ena veigauna kece e rawa kina. … [Ia] sa rui levu na veilecayaki kei na veilecalecavi vei ira na veimatavakabauta, sa dredre kina vua e dua na tamata gone me vakataki au, kau se vulagi vakalevu vei ira na tamata kei na veika kecega, meu vakadeitaka se ko cei e dina kei cei e lasu.”3
A gole o Josefa ki na iVola Tabu me kunea na isau ni nona vakatataro ka wilika sara na Jemesa 1:5: “Ia kevaka sa lailai na vuku vua e dua vei kemudou, me kerea vua na Kalou, o koya sa solia vakalevu kivei ira kecega na tamata, a sa sega ni dauveivakadirideini; ka na soli ga vua.”4
A kaya kina o koya: “E sa sega mada ni dua na tiki ni ivolanikalou me tara vakaukauwa na yalo ni tamata me vaka na kena tara na yaloqu na kena oqo ena gauna oqo. E laubasikata vakalevu sara na veitiki ni yaloqu. Au vakasamataka lesu vakavica.”5
Sa kila kina o Josefa ni iVola Tabu e sega ni tu kina na isau ni taro kece baleta na bula; ia, e vakavulica na tagane kei na yalewa na sala mera kunea kina na isau ni nodra vakatataro ena nodra veitaratara yani vakadodonu vua na Kalou ena masu.
A tomana kina: “Ia, ena vuku ni ka oqo, na noqu sa nakita me’u kerekere vua na Kalou, au sa mani lako yani kina ki veikau me’u tovolea. Oqo ena mataka ni dua na siga totoka, ka makare, ena itekivu ni vulaitubutubu ni tinikawalu ruasagavulu.”6
Ni oti toka vakalailai, a kaya o Josefa “ni sa cilavi au [e dua na rarama] [kau] sa raica e rua na Tamata, ka sega ni vakamacalataki rawa na kedrau iserau kei na lagilagi, e rau tucake tu e macawa donumaki au. A vosa mai vei au e dua vei rau, e kaciva na yacaqu ka kaya, ni dusi koya na kena ikarua—[Josefa,] Oqo na Luvequ Lomani Mo Rogoci Koya!”7
A qai vosa mai na iVakabula, “I Josefa, na luvequ, sa vosoti na nomu ivalavala ca. Lako ena nomu sala, tiko ena noqu lawa, ka muria na noqu ivunau. Raica, koi au na Turaga ni lagilagi. Au a vakamatei ena vuku i vuravura, me rawata na bula tawamudu o ira ka vakabauta na yacaqu.”8
A kuria o Josefa, “E sega ni dede ena gauna ga sa dei kina na yaloqu, ka sa rawa ni’u vosa, au sa tarogi rau sara na Tamata ka rau duri tu e macawa donumaki au ena rarama, ko cei vei ira na veimatalotu kece oqo e dina.”9
E vakananuma: “Era tukuna vei au na veimata lotu era vakabauta na ivakavuvuli cala, ka sega ni dua vei ira e vakatoka na Kalou me nona lotu se matanitu. Ia … ena gauna vata oya [Au] ciqoma edua na yalayala ni na taucoko ni kosipeli ena vakaraitaki vei au ena dua na gauna mai muri.”10
A vola talega o Josefa, “Au a raica e vuqa na agilosi ena raivotu oqo.”11
Ni oti toka na raivotu lagilagi oqo, a vola o Josefa: “Sa vakasinaiti na yaloqu ena loloma, ka vuqa na siga au sa marau tu ena dua na reki cecere sara. … Sa tu vata kei au na Turaga.”12
A lasika mai na Veikau Tabu me tekivutaka na nona vakavakarau me dua na parofita ni Kalou.
Sa tekivu vulica talega o Josefa na veika era a sotava na parofita ni gauna makawa—na cati, veisaqasaqa, kei na vakacacani. A nanuma lesu o Josefa ni a wasea tiko na veika a raica ka rogoca ki na dua na italatala a gumatua sara tiko ena maqusa vakalotu:
“Au a kurabuitaka dina na nona itovo; a sega walega ni vakamamadataka na veika au tukuna, ia a raica ena veibeci levu, ka kaya ni sa ka vakatevoro kecega, ni sega ni dua na ka e vakatokai ena gauna oqo me raivotu se ivakatakila; ni veika kece oqori sa mai mudu vata kei ira na apositolo, ka ni sa na sega tale ni ra yaco.
Au a qai kila, ni ena noqu talanoataka sa vakavuna na nodra sevaki au na ivakavuvuli ni veimatalotu, ka sa vu ni veivakacacani levu, sa tubu tiko ga; … ka ni sa matau oqo ena veimatalotu oqori—era sa duavata mera vakacacani au.”13
Ni oti toka e tolu na yabaki, ena 1823, sa tadola tale ko lomalagi me tiki ni tomani na Vakalesui Mai ni kosipeli i Jisu Karisito ena iotioti ni gauna. A raica o Josefa ni dua na agilosi, na yacana o Moronai, a rairai mai vua ka kaya “ni sa digitaki au na Kalou meu qarava e dua na cakacaka … [ni] sa maroroi tu e dua na ivola, ka volai ena peleti koula” sa tu kina “na taucoko ni Kosipeli tawamudu … me vaka a solia na iVakabula vei ira era a tawana tu e liu na vanua oqo [o Amerika].”14
Sa qai yaco, vei Josefa me taura, vakadewataka, ka tabaka na itukutuku makawa oqo, ka sa kilai tu nikua me iVola i Momani.
Na tuakana o Airame, sa dau nona itokani tikoga, vakabibi ni oti toka na nona rarawa ka voleka ni mate ena sele ni yavana ena 1813, ni a dua vei ira na ivakadinadina ni peleti koula. A dua talega vei ira na ono na ivakadinadina ni Lotu i Jisu Karisito ena gauna a tauyavu kina ena 1830.
Ena gauna ni nodrau bula, rau a sotava vata o Josefa kei Airame na ilawalawa ca kei na veivakacacani. Me vakataka, nodrau vakasaurarataki ena ituvaki ca sara ena Valeniveivesu e Lipati mai Misuri me lima na vula ena draki batabata sara ni 1838-39.
Ena Epereli 1839, e volavola o Josefa ka vakamacalataka vei watini o Ema na veika e ratou sotava ena Vale ni Veivesu e Liberty: “Au vakabauta ni sa oti oqo e lima na vula ka ono na siga mai na gauna sa tekivu wanonovi tiko ena mata ca, maivei koya na dauyadra ena siga kei na bogi, ena loma ni lalaga, vakabai, kei na memela ca ni katuba kaukamea, ni dua na valeniveivesu duka butobuto ka galili. … Keirau sa na toki tiko mai na [vanua] oqo ena dua ga na gauna oqo ka keirau sa marau tiko. Me qai yaco ga vei keirau na cava ga, ia e sega ni rawa ni ca sara mai na kena keirau sa sotava tu oqo. … Keirau sa na sega ni vakananuma tale tiko na Valeniveivesu e Lipati ena yasayasa vaka-Kilei Misuri. Sa rauti keirau vinaka sara ki na veigauna me vakaotivi yani.”15
Ena kena sotavi na vakacacani, a vakaraitaka o Airame na nona vakabauta tu na yalayala ni Turaga, oka kina na veivakadeitaki me drotani mai na nona meca kevaka sa digitaka. Ena dua na veivakalougatataki a ciqoma o Airame ena 1835 mai na ligai Josefa Simici, a yalataka vua na Turaga, “Ena soli vei iko na kaukauwa mo dro mai na ligadra na kemu meca. Ena sagai na nomu bula ena kena kaukauwa taucoko, ia o na dro rawa.. Kevaka ko sa vinakata, ka ko sa gadreva, sa na soli na kaukauwa vei iko mo solia na nomu bula me vakalagilagi kina na Kalou.”16
Ena June ni 1844, a soli vei Airame na digidigi me bula tiko se me solia na nona bula me vakalagilagi kina na Kalou ka me “dregata ena nona dra na nona ivakadinadina”—me tu vata kina kei tacina daulomani o Josefa.17
Ni vo toka e dua na macawa ni bera na ilakolako ni mate ki Kaceji ka rau a laki vakamatei kina vakatawadodonu mai na dua na ilawalawa vakaiyaragi era matavulotaki tu ena iboro me ra kua ni kilai, a vola kina vakaoqo o Josefa niu “A vakasalataki taciqu o Airame me kauta na nona vuvale ena waqa sitima e tarava me gole ki Cincinnati.”
Au se vakila tu ga na mosi ni yaloqu niu nanuma lesu na ka a tukuna lesu mai o Airame: “Josefa, au sega ni rawa ni biuti iko.’’18
Rau sa qai gole yani o Josefa kei Airame ki Kaceji, na vanua rau a laki mate kina ena vuku ni inaki kei na yaca i Karisito.
Na kena kacivaki raraba ni sa vakamatei ka vaka oqo: “O Josefa Simici, na Parofita ka Daurairai ni Turaga, … sa rawata kina vei keda na iVola i Momani, ka a vakadewataka ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou, ka idewadewa ni kena tabaki ena rua na vanua lelevu; ka sa vakauta yani na taucoko ni kosipeli tawamudu ka tu e lomana, ki na yasai vuravura e va; sa ciqoma ka solia mai na ivakatakila kei na ivakaro ka lewena tu na ivola oqo na Vunau kei na Veiyalayalati, kei na vuqa tale na itukutuku veivakavukui kei na idusidusi me yaga vei ira na luve ni tamata; a soqoni ira vata e vica na udolu na Yalododonu Edaidai, tauyavutaka e dua na koro levu, ka biuta koto mai e dua na irogorogo kei na yaca ka na sega ni vakamatei rawa. … Ia me vaka e vuqa vei ira na nona ilumuti na Turaga ena veigauna makawa, a dregata [o Josefa] na nona ilesilesi kei na nona cakacaka ena nona dra; ka sa vakakina na tacina o Airame. Erau a duavata ena bula oqo, ka rau a sega ni veitawasei ni rau sa mate!”19
Ni oti na mate ena vuku ni lotu, a kau lesu na yagodrau o Josefa kei Airame ki Nauvu, vakasavasavataki, ka vakaisulutaki me rawa ki na vuvale na Simici me ra raica na yagodrau na nodratou daulomani. E vakananuma lesu na tinadrau talei: “Sa dede toka mai na noqu usuta na nave kece, vaqaqacotaka na kaukauwa ni lomaqu, ka tagica na Kalou me vakaukauwataki au; ia niu sa curu yani ena rumu, ka raici rau na luvequ sa vakamatei tu ena gauna vata ga e mataqu, ka rogoca na vakirukiru kei na nodratou vutugu na noqu vuvale kei na tagi mai na gusudrau na watidrau, luvedrau, tacidrau, kei na ganedrau, au sa sega ni taura rawa. Au tagi vua na Turaga ena mosi ni yaloqu, ‘Noqu Kalou! Noqu Kalou! Ko ni sa tiko evei?’”20
Ena gauna o ya ni rarawa kei na lomataqaya, a nanuma lesu ena nodra kaya, “Na, kua ni tagicaki keitou, keitou sa qaqa vei vuravura ena loloma.”21
Era sa qaqa dina vei vuravura. O Josefa vata kei Airame Simici, me vakataki ira na Yalododonu yalodina era tukuni tiko ena ivola ni iVakatakila, “era sa lako mai ena veivakararawataki levu, ia era sa sava nodrai sulu, ka vakavulavulataka e na dra ni Lami [ka] … sa tiko kina e na mata ni itikotiko ni Kalou, a ra sa qaravi koya e na siga kei na bogi e nona vale-ni-lotu: ia ena tiko vata kei ira ko koya sa tiko ena itikotiko vakaturaga.
“Era na sega tale ni viakana, se viagunu tale; ena sega ni kati ira na siga, se duatani na katakata.
“Ni na vakani ira na Lami sa tiko ena loma ni itikotiko-vakaturaga, ka na tuberi ira ki nai vurevure ni waibula: ia ena tavoya kecega na Kalou na wai ni mata mai na matadra.”22
Ni da sa marautaka tiko na soqo rekitaki oqo, nai ka 200 ni yabaki ni ivakananumi ni iMatai ni Raivotu, meda na dau nanuma tiko na isau ni bula rau a sauma o Josefa kei Airame, vata kei ira na vuqa na tagane, yalewa, gonelalai yalodina, me tauyavutaki na Lotu me rawa kina vei iko kei au me daru marautaka e vuqa na veivakalougatataki kei na dina sa vakatakilai mai sa tu vei keda nikua. Na nodra yalodina me na kakua ni guilecavi!
Au dau vakasamataka tu na vuna me rau sotava kina o Josefa kei Airame kei na nodrau vuvale na rarawa levu. E rairai beka ni ratou sa mai kila kina na Kalou ena loma ni nodratou vakararawataki ena sala a sega kina ni rawa ni yaco ke sega o ya. Ni yaco oqo, e ratou sa vakasamataki Kecisemani kina kei na kauveilatai ni iVakabula. Me vaka a kaya o Paula, “Ni sa soli vei kemudou e na vuku i Karisito, e segai walega mo dou vakabauti koya, mo dou vosota talega na ca e na vukuna.”23
Ni bera nona mate ena 1844, a vola o Josefa e dua na ivola qaqa vei ira na Yalododonu. E a veikacivi ni cakacaka, ka sa tomani tiko ena Lotu nikua:
“Taciqu [kei na ganequ], me da kakua beka ni tomana tiko na inaki cecere vakaoqo? Me toso ki liu ka kakua ni suka ki muri. Na yaloqaqa, taciqu [kei na ganequ]; ka toso tiko ga ki liu, ki liu ki na qaqa! …
Ia koi keda na lewenilotu, na Yalododonu Edaidai me da vakacabora vua na Turaga nai vakacacabo ena bula dodonu.”24
Ni da vakarorogo tiko vua na Yalo ena ivakananumi ni yabaki 200 ena mua ni macawa oqo, meda raica mada na vakacacabo cava o na cabora vua na Turaga ena bula dodonu ena veisiga mai oqo. Mo ni yaloqaqa tiko—wasea vua e dua o vakabauti koya, ka kena bibi duadua, yalovinaka taura na gauna mo cakava kina!
Au kila ni iVakabula sa dau lomavinaka ni da cabora Vua e dua na isolisoli mai na yaloda ena buladodonu, me vaka ga Nona lomavinaka ki na nodrau isolisoli yalodina o rau na veitacini, o Josefa kei Airame Simici, kei ira eso tale na Yalododonu yalodina. Au sa vakadinadinataka vakalou na veika oqo, ena yaca tabu ni noda Turaga o Jisu Karisito, emeni.