Seminelí
ʻEfesō 1


ʻEfesō 1

“Fakakātoa Fakataha ʻa e Meʻa Kotoa Pē ʻia Kalaisi”

ʻĪmisi
Ko e tūʻulutui ʻa Siosefa Sāmita ko e Siʻi, ʻi he Vaoʻakau Tapú lolotonga e ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Maí. ʻOku ulo hifo ha maama kia Siosefa.

Kuó ke fakakaukau nai pe naʻe mei fēfē hoʻo moʻuí ka ne taʻeʻoua ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí? Naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi ha konga ʻo ʻene tohi ki he kakai ʻEfesoó, ʻe hoko hano Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí kimuʻa ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke fakatokangaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku lava ke maʻu koeʻuhí he naʻe fakafoki mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne ongoongoleleí ki he māmaní ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

Ko hono fakamālohia e kau ului foʻoú

Fakakaukauloto ʻoku ʻi ai haʻo kaungāmeʻa naʻe toki kau mai ki he Siasí.

  • Ko e hā nai ha niʻihi ʻo hoʻo ngaahi fakakaukau mo e ngaahi meʻa ʻokú ke tokanga ki ai maʻaná?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tokoni ki hoʻo kaungāmeʻá ke tupulaki ʻene ʻilo ki he ongoongoleleí mo tauhi faivelenga ki heʻene ngaahi fuakavá?

‘I he tohi ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ki he kakai ‘Efesoó, naʻá ne lea ai ki he Kāingalotu ʻi ʻEfesoó mo e ngaahi feituʻu takatakai ʻi aí. Ko ʻene taumuʻá ke fakamālohia ʻa kinautolu naʻe ʻosi hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí pea mo tokoni ki he kau toki papi uluí ke tupulaki ʻenau ʻilo fakalaumālié pea kei tauhi faivelenga pē ki heʻenau ngaahi fuakavá. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi tokāteline naʻá ne akoʻi ʻi he tohí ni ʻoku kau ai ʻa e tomuʻa fakanofó (vakai, ʻEfesō 1:4–6); ko e mālohi faifakamaʻu ʻo e Laumālie Maʻoniʻoní (vakai, ʻEfesō 1:13–14); ko e mahuʻinga ʻo e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló (vakai, ʻEfesō 2:19–22); ko e fakakaukau ʻo e Siasi moʻoni mo fāitahá (vakai, ʻEfesō 4:1–7; pea mo e ngaahi lakanga, uiuiʻi, mo e ngāue kehekehe ʻi loto ʻi he faʻunga ʻo e Siasí (vakai, ʻEfesō 4:11–14).

Ko ha tokāteline ʻe taha naʻe akoʻi ʻe Paula ke fakamālohia ʻa e kāingalotu ʻi hono kuongá naʻe fekauʻaki ia mo hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe mei fakamālohia ai e Kāingalotu ʻi he kuonga ʻo Paulá ʻi heʻenau ako fekauʻaki mo hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní?

ʻI hoʻo ako ʻi he lēsoni ko ʻení ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula mo e niʻihi kehé fekauʻaki mo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, fakakaukau ki he founga ʻe lava ke fakamālohia ai ʻe he tokāteline ko ʻení hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí.

Ko e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá

Ko e kuonga fakakosipelí ko ha vahaʻataimi ia ʻoku fakahā ai ʻe he ʻEikí ʻEne moʻoní, mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, mo e ngaahi ouaú ki he kakai ‘i māmaní. Kuo lahi e ngaahi kuonga fakakosipeli ʻo e ongoongoleleí ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní.

ʻI he tohi ʻa Paula ki he kakai ʻEfesoó, naʻe kikiteʻi ai ʻe Paula ha kuonga fakakosipeli pau. Lau ʻa e ʻEfesō 1:10, ʻo kumi ki he kuonga fakakosipeli pau naʻe kikite ki ai ʻa Paulá pea mo e ngaahi meʻa ʻe hoko lolotonga e taimi ko ʻení.

Ko ha potufolofola fakataukei fakatokāteline ʻa e ʻEfesō 1:10. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e ngaahi potufolofola fakataukei fakatokāteliné ʻi ha founga makehe koeʻuhí ke faingofua hoʻo maʻu kinautolú.

  • Ko e hā e kuonga he kahaʻú naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Paula ʻi he ʻEfesō 1:10?

  • Ko e hā naʻe kikiteʻi ʻe Paula ʻe hoko lolotonga e “kakato ʻo e ngaahi kuongá”?

Ko e moʻui ʻi he kakato ʻo e ngaahi kuongá

ʻI he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá, naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí ki Heʻene kau palōfitá ha ngaahi moʻoni lahi, ngaahi potufolofola, ngaahi fuakava, mo ha ngaahi mālohi. Ko ha moʻoni ʻe taha ʻoku tau ako mei he ʻEfesō 1:10 ko e lolotonga ʻo e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, ʻe fakafoki mai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē mei he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá.

Fakakaukauloto ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vaitafe takitaha ʻi he fakatātā ko ʻení ha kuonga fakakosipeli ʻo e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
Ko e tā ʻo e ngaahi vaitafé ʻoku tafe ki ha anovai.
  • ʻE fakafehoanaki fēfē e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá ki ha anovai ʻoku tafe ki ai ha ngaahi vaitafé?

Naʻe fakamoʻoni ʻa ʻEletā B. H. Lōpeti (1857–1933) ʻo e Kau Fitungofulú ki he meʻa ʻe hoko ko ha konga ʻo e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá.

ʻĪmisi
Laʻitā fakahisitōlia ʻuliʻuli mo hinehina ʻo B. H. Roberts.

Ko e kuonga ʻeni ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, pea ʻoku tau vakai ki he fakataha mai ki ai, ʻo hangē ko e tafe ha fuʻu vaitafe mālohi ki he moaná, ʻa e ngaahi kuonga fakakosipeli kotoa kimuʻá, ʻo fakafehokotaki kitautolu; pea tau vakai kuo ʻi ai ha taumuʻa maʻongoʻonga ʻe taha ʻa e ʻOtuá talu mei he kamataʻangá, ʻa ia ko e fakamoʻui ʻo ʻEne fānaú. Pea kuo hoko mai he taimí ni ʻa e ʻaho fakaʻosí, ʻa e kuonga fakaʻosí, ʻa e taimi kuo pau ke lōmakiʻi ai ʻe he moʻoní mo e māmá mo e māʻoniʻoní ʻa e māmaní.

(B. H. Roberts, ʻi he Conference Report, Oct. 1904, 73)

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni, potufolofola, fuakava, mo e mālohi mei he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá kuo fakafoki mai pe ʻomi ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá?

Ko e fanongonongo ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

ʻI he konifelenisi lahi fakahisitōlia ʻo ʻEpeleli 2020 naʻe fakamanatu ai ‘a e taʻu 200 ʻo e kamataʻanga ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, naʻe fakafeʻiloaki ai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e “Ko e Fakafoki Mai ʻa e Kakato ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani ʻo e Taʻu Uangeaú” (ChurchofJesusChrist.org). Fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ke lau ai ʻa e fanongonongo ko ʻení, ʻo fakakaukau ki he ngaahi founga kuo tāpuekina ai hoʻo moʻuí koeʻuhí ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí.

  • Ko e hā ha ngaahi konga ʻo e fanongonongo ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí naʻe mahuʻinga makehe kiate koé?

  • Ko e hā te ke lava ʻo vahevahe mo ha mēmipa ʻo e Siasí ʻoku ʻikai ke ne fakapapauʻi pe ʻokú ne tui ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí pe ʻoku ʻikai ke ne ongoʻi ʻoku mahuʻinga ia kiate ia?

Tuku ha kiʻi taimi ke ke fakakaukau ai ki he ngaahi founga kotoa kuo faitāpuekina ai ʻe Sīsū Kalaisi hoʻo moʻuí ʻo fakafou ʻi Heʻene ongoongolelei kuo fakafoki maí.

  ChurchofJesusChrist.org

1. Tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó:

  • Ko e hā ha ngaahi tafaʻaki pau ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ʻokú ke houngaʻia taha aí? Kuo nau tākiekina fēfē hoʻo moʻuí?

  • Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke ke fai ke ke kau ai ʻi Heʻene Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ke tokoni ki hono tānaki mai ʻo e niʻihi kehé kiate Iá?

Fili Pē: Fie Ako Lahi Ange?

Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ʻa e ngāue ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?

Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá (1805–1844) ʻo pehē:

ʻĪmisi
Tā vaeua ʻo e konga ki ʻolunga ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmita, ko e Siʻí. ʻOku hanga fakatafaʻaki e ʻulu ʻo Siosefá three-quarter view, ko e nima toʻomataʻú ʻi he kongalotó pea nima toʻohemá ʻoku puke ha ʻū laʻipepa. ʻOku hā mai ʻokú ne tui ha suti lanu melomelo fakapōpoʻuli mo ha sote hina mo e hēkesi.

Kuo tuku ai kiate kitautolu [ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní] ke tau mamata, kau, pea mo tokoni ʻi hono tekaʻi atu ʻa e lāngilangi ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ‘ʻa e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, ʻa ia ʻe tānaki fakataha ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku ʻi he langí, pea mo e meʻa kotoa pē ʻoku ʻi he māmaní, ʻo taha pē’ [vakai, ʻEfesō 1:10]. … Ko ha ngāue [ʻeni] naʻe fakakaukauʻi ʻe he ʻOtuá mo e kau ʻāngeló ʻi he fiefia ʻi he ngaahi toʻu tangata kuo maliu atú; ʻa ē naʻá ne fakamāfanaʻi ʻa e laumālie ʻo e kau pēteliake mo e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá; ko ha ngāue ne fakataumuʻa ke ne fakaʻauha e ngaahi mālohi ʻo e fakapoʻulí, fakafoʻou ʻa e māmaní, mo e nāunau ʻo e ʻOtuá, pea mo e fakamoʻui ki he fāmili ʻo e tangatá.”

(Siosefa Sāmita, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 594–95)

Ko e hā ʻa e kuonga fakakosipeli?

Ko e hā koā ʻa e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?

ʻE tokoniʻi fēfē ʻeku moʻuí ke maʻu ha fakamoʻoni ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?

Ko e vahevahe ʻe he kau finemuí mo e kau talavoú e founga ʻoku ʻaonga ai ki heʻenau moʻui fakaʻahó e ngaahi meʻa ne hoko he Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí.

ʻI he konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2019, naʻe vahevahe ai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e ngaahi fehuʻi ʻinitaviu lekomeni temipalé, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e fehuʻi “ʻOku ʻi ai haʻo fakamoʻoni ki hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí?” (vakai, “Lea Tukú,” Liahona, Nōvema 2019, 121).

Fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻe fakakau ai ʻa e fehuʻi ko ʻení ko ha fiemaʻu ke hū ki he fale ʻo e ʻEikí. ʻE lava fēfē ʻe he mahino, tui, mo e kau atu ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ʻo tākiekina ho vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e kei hokohoko atu pē ʻa hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?

Naʻe lea ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa, ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluaki mālōloó, fekauʻaki mo e natula ʻo e hokohoko atu ʻa hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí.

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻofisiale ʻo ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, 2006. Naʻe uiuiʻi ko e Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻi he ʻaho 3 ʻo Fēpueli 2008. Tā fakaʻofisiale ʻi he 2008 ʻo fetongi e tā naʻe faitaaʻi ʻi he 2004.

ʻOku tau fakakaukau he taimi ʻe niʻihi ko hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ko ha meʻa ʻoku kakato, kuo ʻosi hoko—naʻe ʻosi liliu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Tohi ʻa Molomoná, naʻá ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, pea kuo ʻosi fokotuʻu mo e Siasí. Ko hono moʻoní, ko hono toe Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ko ha ngāue ia ʻoku kei hokohoko atu pē; ʻoku tau moʻui ai he taimí ni. ʻOku kau ai ʻa e “ngaahi meʻa kotoa pē kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá, mo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻokú Ne fakahā mai ʻi he taimi ní,” pea mo e “ngaahi meʻa lalahi mo mahuʻinga” ʻa ia “te Ne kei fakahā mai ʻamuí” (Tefito ‘o e Tuí 1:9). Kāinga, ko e ngaahi fakalakalaka fakafiefia ʻo e ʻaho ní ko e konga ne kikiteʻi fuoloa ki he vahaʻataimi ʻo e teuteu ko hono tumutumú ko e Hāʻele ʻAnga Ua nāunauʻia mai hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.

(Dieter F. Uchtdorf, “ʻOkú Ke Mohe Nai Lolotonga Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?,” Liahona, Mē 2014, 59)