Historia e Kishës
Raca dhe Priftëria

Raca dhe Priftëria

Në teologji e praktikë, Kisha e Jezu Krishtit e Shenjtorëve të Ditëve të Mëvonshme e përqafon familjen e përbotshme njerëzore. Shkrimi i shenjtë dhe mësimet e shenjtorëve të ditëve të mëvonshme pohojnë se Perëndia i do të gjithë fëmijët e Tij dhe e vë shpëtimin në dispozicion të të gjithëve. Perëndia krijoi shumë raca dhe etni të ndryshme dhe i vlerëson ato të gjitha në mënyrë të barabartë. Sikurse e shpreh Libri i Mormonit, “të gjithë janë njësoj para Perëndisë”1.

Struktura dhe organizimi i Kishës nxitin integrimin racor. Shenjtorët e ditëve të mëvonshme frekuentojnë shërbesa të Kishës sipas kufijve gjeografikë të lagjeve vendore ose bashkësive të tyre vendore. Sipas përkufizimit, kjo do të thotë që përbërja racore, ekonomike dhe demografike e bashkësive mormone në përgjithësi pasqyron përbërjen e komunitetit më të gjerë vendor.2 Shërbesa pa pagesë e Kishës gjithashtu ka prirje ta bëjë më të lehtë integrimin: një peshkop zezak mund të kryesojë mbi një bashkësi kryesisht me njerëz të bardhë; një grua hispanike mund të caktohet në dyshe me një grua aziatike për të vizituar shtëpitë e anëtarëve me raca të ndryshme. Anëtarët e Kishës të racave dhe etnive të ndryshme kryejnë rregullisht shërbesë në shtëpitë e njëri-tjetrit dhe shërbejnë përkrah njëri-tjetrit si mësues, si udhëheqës të rinisë dhe në një mori detyrash të tjera në bashkësitë e tyre vendore. Praktika të tilla e bëjnë Kishën e Jezu Krishtit të Shenjtorëve të Ditëve të Mëvonshme një besim fetar tërësisht të ndërthurur.

Pavarësisht nga ky realitet bashkëkohor, në më të shumtën e historisë së saj – nga mesi i viteve 1800 deri në vitin 1978 – Kisha nuk i shuguroi burrat me prejardhje zezake nga Afrika në priftërinë e saj ose nuk i lejoi burrat apo gratë zezake që të merrnin pjesë në dhurimin [indaumentin] në tempull ose në ordinancat vulosëse.

Kisha u themelua në vitin 1830, gjatë një epoke të ndarjeve të mëdha raciale në Shtetet e Bashkuara. Në atë kohë, shumë njerëz me prejardhje nga Afrika jetonin në skllavëri dhe dallimet e paragjykimet racore nuk ishin thjesht të përditshme, por të zakonta mes amerikanëve të bardhë. Ato realitete, edhe pse të pazakonta dhe shqetësuese sot, i ndikuan të gjitha fushat e jetës së njerëzve, përfshirë fenë e tyre. Shumë kisha të krishtera të asaj epoke, për shembull, ishin të veçuara sipas prejardhjeve raciale. Që nga fillimet e Kishës, njerëz të çdo race dhe etnie mund të pagëzoheshin e të pranoheshin si anëtarë. Rreth fundit të jetës së tij, themeluesi i Kishës, Jozef Smithi, haptazi e kundërshtoi skllavërinë. Nuk ka pasur kurrë një politikë të bashkësive të veçuara anembanë Kishës.3

Gjatë dy dhjetëvjeçarëve të parë të ekzistencës së Kishës, disa burra zezakë u shuguruan në priftëri. Njëri prej këtyre burrave, Elija Abeli, gjithashtu mori pjesë në ceremonitë e tempullit në Kirtland të Ohajos dhe më vonë u pagëzua si mëkëmbës për të afërmit e vdekur në Navu të Ilinoisit. Nuk ka prova të besueshme se ndonjë burri zezak iu mohua priftëria gjatë kohës që jetoi Jozef Smithi. Në një këshill privat të Kishës tre vjet pas vdekjes së Jozef Smithit, Brigam Jangu e lëvdoi Q. Uoker Ljuisin, një burrë zezak që ishte shuguruar në priftëri, duke thënë: “Ne kemi një prej Pleqve më të mirë, një afrikan”4.

Në vitin 1852, Presidenti Brigam Jang haptazi shpalli se burrat me prejardhje zezake nga Afrika nuk mund të shuguroheshin më në priftëri, edhe pse më pas zezakët vazhduan të bashkoheshin me Kishën me anë të pagëzimit dhe të merrnin dhuratën e Frymës së Shenjtë. Pas vdekjes së Brigam Jangut, presidentët pasues të Kishës i kufizuan zezakët prej marrjes së dhurimit [indaumentit] në tempull ose martesës në tempull. Me kalimin e kohës, udhëheqësit dhe anëtarët e Kishës dhanë shumë teori për të shpjeguar kufizimet e priftërisë dhe të tempullit. Asnjë prej këtyre shpjegimeve nuk pranohet sot si doktrina zyrtare e Kishës.

Kisha në një Kulturë Amerikane Raciale

Kisha e Jezu Krishtit e Shenjtorëve të Ditëve të Mëvonshme u rivendos brenda një kulture raciale tepër kundërshtuese në të cilën të bardhëve iu jepej privilegj i madh. Në vitin 1790, Kongresi i SHBA-së e kufizoi nënshtetësinë te “personat e bardhë të lirë”5. Përgjatë gjysmës vijuese të shekullit, çështjet e racës e përçanë kombin – ndërkohë që puna e skllevërve ishte e ligjshme në Jugun më agrar, ajo u ndalua më në fund në Veriun më urban. Megjithëkëtë, diskriminimi racial ishte gjerësisht i përhapur në Veri si edhe në Jug dhe shumë shtete vunë në fuqi ligje që e ndalonin martesën midis racave të ndryshme.6 Në vitin 1857, Gjykata e Lartë e SHBA-së shpalli që zezakët nuk zotëronin “asnjë të drejtë që të bardhëve u kërkohej ta respektonin”7. Një brez pasi Lufta Civile (1861–1865) çoi drejt fundit të skllavërisë në Shtetet e Bashkuara, Gjykata e Lartë e SHBA-së mori vendim që godina “të veçuara, por të barabarta” për zezakët dhe të bardhët lejoheshin nga kushtetuta, një vendim që ligjëroi një mori pengesash ndaj zezakëve derisa Gjykata e ndryshoi atë vendim në vitin 1954.8 Nuk ndodhi deri në vitin 1967 që Gjykata i hodhi poshtë ligjet që e ndalonin martesën midis racave të ndryshme.

Në vitin 1850, Kongresi i SHBA-së krijoi Territorin e Jutës dhe presidenti i SHBA-së e caktoi Brigam Jangun në pozitën e guvernatorit të territorit. Njerëzit e Jugut që ishin të kthyer në besim në Kishë dhe emigruan në Juta me skllevërit e tyre, ngritën pyetjen e gjendjes ligjore të skllavërisë në territor. Në dy fjalime të mbajtura përpara legjislaturës së Territorit të Jutës në janar e shkurt të vitit 1852, Brigam Jangu shpalli një politikë që i kufizoi burrat me prejardhje zezake nga Afrika prej shugurimit në priftëri. Në të njëjtën kohë, Presidenti Jang tha se në njëfarë kohe të ardhshme, anëtarët zezakë të Kishës do t’i “kishin [tërë] privilegjet dhe më shumë” siç i gëzonin anëtarët e tjerë.9

Justifikimet për këtë kufizim i bënë jehonë ideve të përhapura gjerësisht rreth inferioritetit racor, që ishin përdorur për të arsyetuar ligjshmërinë e “mbajtjes si shërbëtorë” të zezakëve në Territorin e Jutës.10 Sipas një pikëpamjeje, e cila ishte përhapur publikisht në Shtetet e Bashkuara të paktën që nga vitet 1730, zezakët patën prejardhje nga e njëjta linjë si Kaini i Biblës, i cili vrau vëllanë e tij, Abelin.11 Ata që e pranonin këtë pikëpamje, besonin se “mallkimi” i Perëndisë mbi Kainin ishte shenja e lëkurës së zezë. Mbajtja si shërbëtorë e zezakëve nganjëherë shihej si një mallkim i dytë i vendosur mbi nipin e Noeut, Kanaanin, si rrjedhojë e mëkatit të Hamit kundrejt atit të tij.12 Edhe pse skllavëria nuk ishte një faktor domethënës në ekonominë e Jutës dhe shpejt u shfuqizua, kufizimi në ordinancat e priftërisë mbeti.

Heqja e Kufizimit

Edhe pas vitit 1852, të paktën dy mormonë zezakë vazhduan ta mbanin priftërinë. Kur njëri prej këtyre burrave, Elija Abeli, bëri kërkesë që të merrte dhurimin [indaumentin] e tij në tempull në vitin 1879, kërkesa e tij u mohua. Xhejn Mening Xhejms, një anëtare besnike zezake, e cila kapërceu rrafshnaltat dhe jetoi në Solt-Lejk-Siti deri në vdekjen e saj në vitin 1908, po ashtu kërkoi të hynte në tempull; ajo u lejua të kryente pagëzime për të vdekurit për paraardhësit e saj, por nuk u lejua të merrte pjesë në ordinanca të tjera.13 Mallkimi i Kainit shpesh u përdor si justifikim për kufizimet e priftërisë dhe të tempullit. Rreth vitit 1900, një shpjegim tjetër u përhap gjerësisht: u tha se zezakët nuk kishin qenë tërësisht të guximshëm në luftën para lindjes kundër Luciferit dhe, si rrjedhojë, u kufizuan prej bekimeve të priftërisë dhe të tempullit.14

Nga fundi i viteve 1940 dhe 1950, integrimi racor po bëhej gjithnjë e më i zakonshëm në jetën amerikane. Presidenti i Kishës, Dejvid O. Mek-Kei, theksoi se kufizimi shtrihej vetëm te burrat me prejardhje zezake nga Afrika. Kisha gjithmonë i kishte lejuar burrat nga Ishujt e Paqësorit ta mbanin priftërinë dhe Presidenti Mek-Kei qartësoi se burrat zezakë nga Fixhi dhe zezakët aborigjenë nga Australia gjithashtu mund të shuguroheshin në priftëri dhe u fillua puna misionare mes tyre. Në Afrikën e Jugut, Presidenti Mek-Kei e ndryshoi politikën e mëparshme që kërkonte nga mbajtësit e ardhshëm të priftërisë ta gjurmonin prejardhjen e tyre nga vende jashtë Afrikës.15

Megjithëkëtë, për shkak të historisë së gjatë të mosdhënies së priftërisë për burrat me prejardhje zezake nga Afrika, udhëheqësit e Kishës besonin që një zbulesë nga Perëndia nevojitej për ta ndryshuar politikën dhe ata bënë përpjekje të vazhdueshme për të kuptuar se çfarë duhej të bëhej. Pasi u lut për udhërrëfim, Presidenti Mek-Kei nuk pati mbresë për ta hequr kufizimin.16

Ndërkohë që Kisha rritej anembanë botës, misioni i saj gjithëpërfshirës për të “shk[uar], pra, dhe bë[rë] dishepuj nga të gjithë popujt”17 dukej gjithnjë e më i papërputhshëm me kufizimet e priftërisë dhe të tempullit. Libri i Mormonit shpalli se mesazhi i ungjillit për shpëtimin duhej të shkonte te “çdo komb, fis, gjuhë dhe popull”18. Teksa nuk kishte kufizime mbi faktin se cilët i ftonte Zoti të “m[errnin] pjesë në mirësinë e tij” nëpërmjet pagëzimit19, kufizimet e priftërisë dhe të tempullit krijuan pengesa të rëndësishme, një çështje që bëhej gjithnjë e më e dukshme ndërsa Kisha përhapej në vendndodhje ndërkombëtare me trashëgimi racore të ndryshme dhe të përziera.

Brazili në veçanti paraqiti shumë sfida. Ndryshe nga Shtetet e Bashkuara dhe Afrika e Jugut ku racizmi i ligjshëm dhe de facto çoi drejt shoqërive tepër të veçuara, Brazili shprehte krenari për trashëgiminë e tij racore të hapur, të ndërthurur dhe të përzier. Në vitin 1975, Kisha shpalli se një tempull do të ndërtohej në San-Paolo të Brazilit. Teksa përparonte ndërtimi i tempullit, autoritetet e Kishës u ndeshën me mormonë besnikë zezakë dhe me trashëgimi të përzier, të cilët kishin dhënë ndihmesë financiarisht dhe në mënyra të tjera për ndërtimin e tempullit të San-Paolos, një shenjtërore në të cilën ata e kuptuan që nuk do të lejoheshin të hynin pasi të përfundohej. Sakrificat e tyre, si edhe kthimet në besim të mijëra njerëzve në Nigeri dhe Ganë në vitet 1960 dhe fillimin e viteve 1970, i ndikuan thellësisht udhëheqësit e Kishës.20

Udhëheqësit e Kishës përsiatën premtimet e bëra nga profetë të tillë si Brigam Jangu që anëtarët zezakë një ditë do t’i merrnin bekimet e priftërisë dhe të tempullit. Në qershor të vitit 1978, pasi “kaloi shumë orë në Dhomën e Sipërme të Tempullit [të Solt-Lejkut] duke iu përgjëruar Zotit për udhërrëfim hyjnor”, Presidenti i Kishës, Spenser W. Kimballi, këshilltarët e tij në Presidencën e Parë dhe anëtarët e Kuorumit të Dymbëdhjetë Apostujve morën një zbulesë. “Ai i ka dëgjuar lutjet tona dhe me anë të zbulesës ka pohuar se dita e premtuar prej kaq kohësh ka ardhur”, shpalli Presidenca e Parë më 8 qershor. Presidenca e Parë shpalli se ata ishin të “ndërgjegjshëm për premtimet e bëra nga profetët dhe presidentët e Kishës, të cilët na kanë paraprirë” që “të gjithë vëllezërit tanë që janë të denjë, mund ta marrin priftërinë”21. Zbulesa e shfuqizoji kufizimin për shugurimin në priftëri. Ajo gjithashtu ua shtriu bekimet e tempullit të gjithë shenjtorëve të denjë të ditëve të mëvonshme, burrave dhe grave. Shpallja e Presidencës së Parë për sa i përket zbulesës u kanonizua te Doktrina e Besëlidhje si Deklarata Zyrtare 2.

Kjo “zbulesë për priftërinë”, siç njihet zakonisht në Kishë, ishte një zbulesë domethënëse dhe një ngjarje historike. Ata që ishin të pranishëm në atë kohë, e përshkruan atë me fjalë nderimi. Gordon B. Hinkli, në atë kohë anëtar i Kuorumit të Të Dymbëdhjetëve, e kujtoi atë në këtë mënyrë: “Pati një atmosferë të shenjtë dhe të shenjtëruar në dhomë. Për mua, u ndie sikur u hap një shteg midis fronit qiellor dhe profetit të gjunjëzuar, të përgjëruar të Perëndisë, me të cilin u bashkuan Vëllezërit e tij. … Çdo burrë në atë rreth, me anë të fuqisë së Frymës së Shenjtë, e dinte të njëjtën gjë. … Askush prej nesh që ishim të pranishëm në atë rast, nuk ishte më njësoj pas asaj. As Kisha nuk ka qenë më e njëjtë.”22

Reagimi anembanë botës ishte jashtëzakonisht pozitiv mes anëtarëve të Kishës të të gjitha racave. Shumë shenjtorë të ditëve të mëvonshme derdhën lot gëzimi prej lajmit. Disa raportuan se ndien që një peshë e përbashkët u hoq nga supet e tyre. Kisha filloi menjëherë shugurimet në priftëri për burrat me prejardhje nga Afrika dhe burra e gra zezake hynë në tempuj anembanë botës. Pak kohë pas zbulesës, Plaku Brus R. Mek-Konki, një apostull, foli për një “drit[ë] dhe njohuri” të re që e kishte fshirë “kuptueshmërinë e kufizuar” të mëparshme.23

Kisha Sot

Sot Kisha i mohon teoritë e përhapura në të shkuarën se lëkura e zezë është një shenjë e mospëlqimit ose mallkimit hyjnor, apo që ajo pasqyron veprime të padrejta në jetën para lindjes; që martesat mes racave të përziera janë mëkat; ose që zezakët apo njerëzit e ndonjë race ose etnie tjetër janë më të ulët në njëfarë mënyre nga njerëzit e tjerë. Udhëheqësit e Kishës sot pa asnjë mëdyshje e dënojnë gjithë racizmin, të shkuar dhe të tanishëm, në çfarëdo formë.24

Që nga ajo ditë në vitin 1978, Kisha ka parë drejt të ardhmes, ndërkohë që anëtarësia mes afrikanëve, afrikano-amerikanëve dhe të tjerëve me prejardhje nga Afrika, ka vazhduar të rritet me shpejtësi. Ndërkohë që dokumentet e Kishës për anëtarët individualë nuk tregojnë racën apo etninë e një individi, numri i anëtarëve të Kishës me prejardhje nga Afrika tani është në qindra mijëra.

Kisha shpall se shëlbimi nëpërmjet Jezu Krishtit është në dispozicion të të gjithë familjes njerëzore me kushtet që ka përshkruar Perëndia. Kjo pohon që Perëndia “nuk tregohet i anshëm”25 dhe prerazi shpall se kushdo që është i drejtë – pavarësisht nga raca – përkrahet prej Tij. Mësimet e Kishës në lidhje me fëmijët e Perëndisë mishërohen nga një varg në librin e dytë të Nefit: “[Zoti] nuk ia mohon askujt që shkon tek ai, të zinj dhe të bardhë, skllevër dhe të lirë, burra dhe gra; … të gjithë janë njësoj para Perëndisë, si Judenjtë ashtu edhe Johebrenjtë”26.

  1. 2 Nefi 26:33. Shih edhe Veprat e Apostujve 10:34–35; 17:26; Romakëve 2:11; 10:12; Galatasve 3:28.

  2. Për ta lehtësuar përfshirjen e anëtarëve të Kishës të cilët nuk flasin gjuhën mbizotëruese të zonës në të cilën jetojnë, disa bashkësi organizohen mes folësve të së njëjtës gjuhë (si për shembull në gjuhën spanjolle, në dialektin mandarin të gjuhës kineze apo gjuhën tongane). Në raste të tilla, anëtarët mund të zgjedhin se cilën bashkësi të frekuentojnë.

  3. Në disa periudha kohore, duke pasqyruar zakonet dhe ligjet vendore, pati raste të bashkësive të veçuara në zona të tilla si Afrika e Jugut dhe Jugu i Shteteve të Bashkuara.

  4. Procesverbali i Zyrës së Përgjithshme të Historianit të Kishës, 26 mars 1847, Biblioteka e Historisë së Kishës, Solt-Lejk-Siti, drejtshkrimi dhe shenjat e pikësimit të modernizuara.

  5. “An Act to Establish an Uniform Rule of Naturalization”, Kongresi i 1rë, Sesioni i 2të, Kapitulli 3 (1790).

  6. Elise Lemire, “Miscegenation”: Making Race in America (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2002); Peggy Pascoe, What Comes Naturally: Miscegenation Law and the Making of Race in America (New York: Oxford University Press, 2009). Juta e shfuqizoi ligjin e martesës midis një burri dhe gruaje të racave të ndryshme mes viteve 1888 dhe 1963. Shih Patrick Mason, “The Prohibition of Interracial Marriage in Utah, 1888–1963”, Utah Historical Quarterly 76, nr. 2 (pranverë 2008): f. 108–131.

  7. Don E. Fehrenbacher, The Dred Scott Case: Its Significance in American Law and Politics (New York: Oxford University Press, 1978), f. 347.

  8. Plessy v. Ferguson, 163 U.S. 537 (1896); Brown v. Board of Education, 347 U.S. 483 (1954); Loving v. Virginia, 388 U.S. 1 (1967).

  9. Brigam Jang, Fjalime Përpara Legjislaturës së Territorit të Jutës, 23 janar dhe 5 shkurt 1852, George D. Watt Papers, Church History Library, Salt Lake City, e shkruar me stenografinë Pitman nga LaJean Purcell Carruth; “To the Saints”, Deseret News, 3 prill 1852, f. 42.

  10. Në të njëjtin sesion të legjislaturës së territorit, në të cilin Brigam Jangu shpalli rregulloren e shugurimit në priftëri, legjislatura e territorit e bëri të ligjshme “mbajtjen si shërbëtorë” të zezakëve. Brigam Jangu dhe ligjvënësit e shihnin “mbajtjen si shërbëtorë” të ishte më njerëzore sesa alternativa e skllavërisë. Christopher B. Rich Jr., “The True Policy for Utah: Servitude, Slavery, and ‘An Act in Relation to Service’”, Utah Historical Quarterly 80, nr.1 (dimër 2012): f. 54–74.

  11. David M. Goldenberg, The Curse of Ham: Race and Slavery in Early Judaism, Christianity, and Islam (Princeton: Princeton University Press, 2003), f. 178–182, 360n20; Colin Kidd, The Forging of Races: Race and Scripture in the Protestant Atlantic World, 1600–2000 (Cambridge: Cambridge University Press, 2006).

  12. Stephen R. Haynes, Noah’s Curse: The Biblical Justification of American Slavery (New York: Oxford University Press, 2002).

  13. Margaret Blair Young, “‘The Lord’s Blessing Was with Us’: Jane Elizabeth Manning James, 1822–1908”, në Richard E. Turley Jr. dhe Brittany A. Chapman, red., Women of Faith in the Latter Days, Volume Two, 1821–1845 (Salt Lake City: Deseret Book, 2012), f. 120–135.

  14. Apostulli Jozef Filding Smith, për shembull, shkroi në vitin 1907 se bindja ishte “mjaft e përgjithshme” mes mormonëve se “raca zezake është mallkuar për mbajtjen e një qëndrimi të paanshëm në atë ndeshje të madhe”. Prapëseprapë kjo bindje, pranoi ai, “nuk është pozita zyrtare e Kishës [dhe është] thjesht opinioni i njerëzve”. Joseph Fielding Smith to Alfred M. Nelson, 31 janar 1907, Church History Library, Salt Lake City.

  15. Edward L. Kimball, “Spencer W. Kimball and the Revelation on Priesthood”, BYU Studies 47, nr. 2 (pranverë 2008), f. 18–20; Marjorie Newton, Southern Cross Saints: The Mormons in Australia (Laie: Hawaii: The Institute for Polynesian Studies, Brigham Young University-Hawaii, 1991), f. 209–210. Edhe përpara kësaj kohe, Presidenti Xhorxh Albert Smith arriti në përfundimin se kufizimi i priftërisë nuk gjente zbatim për negritët filipinas. Kimball, “Spencer W. Kimball and the Revelation on the Priesthood”, f. 18–19.

  16. Kimball, “Spencer W. Kimball and the Revelation on Priesthood”, f. 21–22.

  17. Mateu 28:19.

  18. Mosia 15:28; 1 Nefi 19:17.

  19. 2 Nefi 26:23, 28.

  20. Mark L. Grover, “Mormonism in Brazil: Religion and Dependency in Latin America”, (Disertacion Doktorature, Indiana University, 1985), f. 276–278. Për një rrëfim vetjak të ngjarjeve në Brazil, shih Helvecio Martins me Mark Grover, The Autobiography of Elder Helvecio Martins (Salt Lake City: Aspen Books, 1994), f. 64–68. Për kthimin në besim të afrikanëve, shih E. Dale LeBaron, red., “All Are Alike unto God”: Fascinating Conversion Stories of African Saints (Salt Lake City: Bookcraft, 1990); Pioneers in Africa: An Inspiring Story of Those Who Paved the Way (Provo, Utah: Brigham Young University Broadcasting, 2003).

  21. Deklarata Zyrtare 2.

  22. Gordon B. Hinckley, “Priesthood Restoration”, Ensign, tetor 1988, f. 70, i gjindshëm tek ensign.lds.org. Mbresat e të tjerëve që ishin në dhomë, janë përmbledhur te Kimball, “Spencer W. Kimball and the Revelation on Priesthood”, f. 54–59.

  23. Bruce R. McConkie, “All Are Alike unto God” (Simpozium i Arsimtarëve Fetarë të SAK-ut, 18 gusht 1978); i gjindshëm te speeches.byu.edu.

  24. Gordon B. Hinckley, “The Need for Greater Kindness”, Ensign ose Liahona, maj 2006, f. 58–61.

  25. Veprat e Apostujve 10:34.

  26. 2 Nefi 26:33.