Xk’aak’alenkileb’ li aamej
Naqaye’ li quq’ rik’in rahok re li qas qiitz’in xb’aan naq a’an li kooxtaqla chixb’aanunkil li qaKolonel.
Sa’ jun li seraq’ik toje’ rik’in jun li wamiiw, kixye we naq toj a’an chaq jun saaj komon re li Iglees toje’ kub’enaq xha’, xtikib’ reek’ankil naq maak’a’ xna’aj sa’ lix teep. Eb’ li misioneer ke’k’utuk li evangelio chiru, ke’jale’ xna’aj, ut nareek’a naq xjunes kikana. Chi maak’a’eb’ li ramiiw sa’ li teep, kixtaweb’ li ramiiw junxil ut rochb’eeneb’ a’an ke’ok xb’aanunkil k’a’aq re ru li kinajtob’resin re chiru li Iglees, chi jo’kan naq ki’ok chixnajtob’resinkil rib’ chiru li ch’uut. Rik’in xyaab’, kixch’olob’ li b’antioxink kireek’a naq jun li komon re li teep kixye’ li ruq’ re rilb’al ut kixk’e jun xtiqwal b’oqom re q’ajk wi’chik. Chiru wiib’ oxib’ po, kiq’aj chaq sa’ lix ch’uutil li karneer, rik’in xkawob’resinkileb’ li ras riitz’in ut xkawob’resinkil rib’ a’an. Ma ink’a’ naqab’antioxi xk’anjel laj ilol k’arneer aran Brasil li kixye’ li ruq’ re jun li saaj, li Elder Carlos A. Godoy, li nachunla chiwix jo’ jun komon sa’ li Awa’b’ejil re li Setenta?
K’a’jo’ xnimal ru chan ru naq eb’ li kok’ yalok q’e a’an naru neke’xk’am chaq li maak’a’ roso’jik. Li yaal a’an, a’an tz’aqal xyi li yalok q’e re rilb’aleb’ li komon re li Iglees. Li qaChoxahil Yuwa’ naru naxjal li kok’ k’anjel naqab’aanu rajlal kutan jo’ jun sachb’a-ch’oolej. Ka’ajwi’ waqib’ po xnume’ chalen naq li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixye naq “li Qaawa’ ak xjal chan ru naqil qib’ chiqib’il qib’,”1 ut kixch’olob’: “Took’anjelaq rik’in jun ak’ ut santil jayalihom re rilb’aleb’ li qas qiitz’in. Te’qak’ab’a’in li yalok q’e a’in jo’ “rilb’aleb’ li komon.” ”2
Li Awa’b’ej Nelson kixch’olob’ ajwi’: “Jun reetalil lix yo’yookil ut yaalil Iglees li Qaawa’ li ink’a’ taajalmanq, a’an li tustuukil k’anjel re rilb’aleb’ chixjunjunqaleb’ li ralal xk’ajol li Dios ut lix junkab’aleb’. Rik’in naq a’an a’in lix Iglees, laa’o jo’ lix moos taqil li junjunq komon, jo’ chanru kixb’aanu a’an. Took’anjelaq sa’ lix k’ab’a’, rik’in lix wankil ut wankilal k’eeb’il qe, ut rik’in li chaab’ilal ch’oolej aj rahonel re a’an.”3
Chalen naq kik’eeman li esil a’in, chan ru naq nekesume li b’oqom k’a’jo’ xchaq’alil ru! Naqak’ul resilal li nimla elk chi uub’ej yoo chi k’ulmank rik’in roksinkil li jalok a’in sa’ haye’ chixjunileb’ li oqech sa’ xb’een li ruchich’och’, jo’ kixtaqla li qayo’yookil profeet. Qayehaq, k’eeb’ileb’ xk’anjel li winq aj ilol komon ut ixq aj ilol komon re te’rileb’ li junkab’al, k’uub’anb’ileb’ ru sa’ ka’kab’il—rik’ineb’ ajwi’ li saaj winq ut saaj ixq—ut yookeb’ chixq’axtesinkil li esil chirix rilb’aleb’ li komon.
Nink’oxla naq wan jun rajb’al naq waqib’ po chaq rub’elaj li k’utb’esinb’il esil li xk’eeman ewer—“jun ak’ na’leb’ chirix ut jun xjunajinkil li xtzolb’al li evangelio sa’ li ochoch ut sa’ li Iglees”4—xk’eeman li k’utb’esinb’il esil chirix rilb’aleb’ li komon. Sa’ xtijlajik li po enero, naq ka’ajwi’ wiib’ hoor li qach’utam sa’ li iglees sa’eb’ li domingo, chixjunil li ak xqatzol chirix rilb’aleb’ li komon tooxtenq’a chiroksinkil li hoonal a’an sa’ li qochoch chiru li hilob’aal kutan rik’in li qajunkab’al ut li qaraarookil komon.
Rik’in li tusb’il ru k’anjel sa’ xna’ajeb’, naru naqapatz’, “Chan ru naru naqanaw wi yooko chirilb’aleb’ li komon jo’ naraj li Qaawa’? Ma yooko chixtenq’ankil laj Chaab’il Ilol Karneer jo’ chanru naraj a’an?”
Sa’ jun seraq’ik toje’, li Awa’b’ej Henry B. Eyring kisaho’ xch’ool chirixeb’ laj santil paab’anel xb’aan naq yookeb’ chi k’anjelak rik’in li jalok a’in, a’b’an ki’aatinak ajwi’ chirix li royb’enihom naq eb’ li komon te’xk’e reetal naq rilb’aleb’ li komon moko ka’ajwi’ ta “xk’eeb’al xsahileb’ xch’ool.” A’an moko naraj ta naxye naq ink’a’ aajel ru xk’eeb’al xsahileb’ xch’ool, a’b’an eb’ li kristiaan li neke’xtaw ru lix musiq’ahom li rilb’aleb’ li komon neke’xk’e reetal naq a’an mas nim wi’chik chiru ka’ajwi’ xk’eeb’al xsahileb’ xch’ool. Naq nab’aanuman jo’ chanru naraj li Qaawa’, li rilb’aleb’ li komon naru naq nimaq li rosob’tesihom li taawulaq toj sa’ li junelik q’e kutan, jo’ chanru kiwan choq’ re li Elder Godoy.
“Li Kolonel kixk’ut rik’in xb’aanuhom k’a’ru naraj naxye rilb’aleb’ jalan naq kik’anjelak xb’aan xrahom … A’an … kixra, kixtzol, kitijok chirix, kixk’ojob’ xch’ool, ut kirosob’tesiheb’ li wankeb’ chixsutam, ut kixb’oq chixjunileb’ chixtaaqenkil. Jo’ aj ilol komon sa’ li Iglees, neke’xb’aanu li k’anjel a’in [rik’in jun ak’il ut santil na’leb’], neke’xsik’ rik’in tijok chan ru te’k’anjelaq jo’ taak’anjelaq raj li Jesus—sa’ “xk’aak’alenkil li iglees junelik, ut wank rik’ineb’ ut xk’eeb’al xkawilaleb’,” “rula’aninkil rochoch li junjunq chi komon, ut xtenq’ankileb’ chixjunil chi ok jo’ tz’aqal xtzolom li Jesukristo.”5
Naqataw ru naq jun tz’aqal aj ilol k’arneer naxraheb’ lix karneer, naxnaw xk’ab’a’ li junjunq, ut “naxk’oxla li junjunq chi us.”6
Jun li wamiiw re k’iila chihab’ xnumsi lix yu’am jo’ aj k’iresinel wakax, nak’anjelak chi kaw re xk’iresinkileb’ li wakax ut eb’ li karneer chiruheb’ li xiik’il tzuul. Jun sut kixseraq’i we li ch’a’ajkilal ut li xiw xiw wan sa’ xk’iresinkileb’ li karneer. Kixch’olob’ naq sa’ xtiklajik li saq’ehil, naq ak haye’ sachenaq chixjunil li saqb’ach chiru li tzuul, kixk’ameb’ haye’ wiib’ mil lix ketomq chiru li tzuul chiru li saq’ehil. Aran, kiwan chaq chixk’aak’alenkileb’ li karneer toj sa’ xtiklajik li hab’al q’e, toj reetal naq kixk’ameb’ chaq sa’ jun chik li yamyookil tzuul re te’xnumsi li hab’al q’e. Kixch’olob’ naq k’a’jo’ ch’a’aj xk’aak’alenkileb’ li k’iila ketomq, kik’anjelak chiru chixjunil li kutan, nawakli maji’ nasaqew ut naraqe’ naq ak’ q’ojyin chik chi us. Moko kiru ta xb’aanunkil a’an xjunes.
Wankeb’ chik ke’tenq’an re chixk’aak’alenkileb’ li ketomq, wankeb’ li ak k’aynaqeb’, ut wankeb’ ajwi’ li toj saaj uq’ej toj maji’ k’aynaqeb’ li neke’tzolok rik’ineb’ lix nawomeb’ li rochb’eeneb’. Jo’kan ajwi’ kiroksiheb’ wiib’ tiixil kawaay, wiib’ saajil kawaay, wiib’ tiixil tz’i aj k’aak’alenel karneer ut wiib’ malaj oxib’ saajil tz’i ajwi’. Chiru li saq’ehil, li wamiiw ut lix karneer ke’xnumsi kawil iq’ ut kaq-sut-iq’, yajel, toch’ol, chaqi-eel ut a’ yaal k’a’ chik ru li ch’a’ajkilal naru nak’oxlaman. Chiru junjunq chihab’ tento naq ke’xb’ela li ha’ chiru xnumik li saq’ehil re naq ink’a’ te’kamq li karneer. Chirix a’an, rajlal chihab’ sa’ xtiklajik li hab’al q’e, neke’xkub’siheb’ chaq li karneer chiru li tzuul ut neke’rajlaheb’, haye’ junelik neke’sach numenaq 200.
Li wiib’ mil chi karneer neke’taqe’ sa’ li tzuul sa’ xtiklajik li saq’ehil, neke’k’os sa’ 1800. Lix k’ihaleb’ li karneer neke’sach ink’a’ neke’sach xb’aan yajel malaj kamk, xb’aaneb’ b’an li kaqkojl malaj eb’ laj ow neke’wulak chi yohob’k. Eb’ laj yo a’an neke’xchap li karneer li neke’xjach rib’ rik’ineb’ lix komon, ut chi jo’kan neke’najto’ chiruheb’ laj k’aak’alenel reheb’. K’oxlahomaq junpaataq li yookin chixseraq’inkil sa’ musiq’ejil. Ani laj ilol karneer? Aniheb’ li ketomq? Aniheb’ li neke’tenq’an re laj ilol karneer?
Li Qaawa’ Jesukristo kixye: “Laa’in li chaab’il aj k’aak’alenel, ut nekeb’innaw ru lin karneer, … ut nink’e lin yu’am sa’ xk’ab’a’eb’ li karneer.”7
Li profeet aj Nefi kixk’ut ajwi’ naq li Jesus “tixch’olaniheb’ lix karneer, ut rik’in a’an te’xtaw xtzakemq.”8 Nintaw tuqtuukilal rik’in xnawb’al naq “Li Qaawa’ a’an laj k’aak’alehom we”9 ut naq a’an naxnaw qu chiqajunjunqal ut naq wanko rub’el xk’aak’alehom. Naq naqayal qaq’e rik’ineb’ li riiq’ul ut lix kaq-sut-iq’ul li yu’am, yajel, toch’olal ut chaqi-eel, li Qaawa’—laj k’aak’alehom qe—tooril. A’an tixk’ojob’ wi’chik li qaam.
Jo’ ajwi’ naq li wamiiw kixk’aak’aleheb’ lix karneer rik’ineb’ xtenq’ li saaj, li ak ninqeb’, li kawaay, ut eb’ li tz’i aj k’aak’alehom karneer, li Qaawa’ ajwi’ naraj xtenq’ankil sa’ li xkawil ru k’anjel re xk’aak’alenkileb’ li karneer sa’ lixketomq.
Jo’ ralal xk’ajol jun li Choxahil Yuwa’b’ej aj rahonel ut jo’ karneer sa’ lix ketomq, naqayal xsahil li osob’tesihom naq li Jesukristo nokoril chiqajunjunqal. Sa’ li hoonal ajwi’ a’an, laa’o, jo’ aj ilol karneer, wan qateneb’ankil re xtenq’ankileb’ li kristiaan wankeb’ chiqasutam. Naqak’e qaxik chirab’inkileb’ li raatin li Qaawa’: “ut laa’at tatk’anjelaq chiwu ut tatxik sa’ lin k’ab’a’, ut taach’utub’eb’ inkarneer.”10
Ani a’an jun laj ilol karneer? Chixjunil li winq, ixq, ut kok’al sa’ li rawa’b’ejihom li Dios a’an jun aj ilol karneer. Moko aajel ta ru naq wanq xb’oqb’al. Chalen naq noko’el chaq sa’ li ha’ re li kub’iha’, nokob’oqe’ sa’ li k’anjel a’in. Naqaye’ li quq’ rik’in rahok re li qas qiitz’in xb’aan naq a’an li kooxtaqla chixb’aanunkil li qaKolonel. Laj Alma kixye: “Xb’aan naq ani chi aj ilol karneer … wi wan naab’al lix karneer ink’a’ naxk’aak’aleheb’, re naq ink’a’ te’ok laj xojb’ ut te’xk’uxi lix ketomq? … ma ink’a’ naralinasi chaq?”11 Rajlal naq eb’ li qech kab’al wankeb’ xch’a’ajkilal, ma re ruchich’och’ malaj sa’ musiq’ej, wanko chixtenq’ankileb’. Naqak’am li qiiq chiqib’il qib’ re naq taaseeb’o’q. Nokoyaab’ak rik’ineb’ li neke’yaab’ak. Naqak’ojob’eb’ xch’ool li neke’ajok k’ojob’aak xch’ool.12 A’an li naroyb’eni li Qaawa’ rik’in rahok qik’in laa’o. Ut taawulaq li kutan naq taatz’ile’q qix chirix chan ru xqileb’ lix ketomq.13
Li wamiiw aj ilol karneer kixwotz jun chik na’leb’ aajel ru chirix xk’aak’alenkileb’ li karneer sa’ li tzuul. Kixch’olob’ naq eb’ li karneer neke’sach, ak nak’utun naq xiwxiw wankeb’ xb’aaneb’ laj yo. Jo’kan naq, a’an ut eb’ laj tenq’ re neke’xnumsi naab’al li hoonal re xsik’b’aleb’ li karneer neke’sach. Wi sa’ junpaat neke’xtaw li karneer neke’sach, naq toj maji’ neke’najto’ chi us chiruheb’ lix komon, naru neke’xkoleb’ chiru li xiwxiw. Na’ajman ru li nimla kuyum ut li tusulal re xtawb’aleb’ li karneer neke’sach.
Junjunq chihab’ chaq anajwan, kintaw sa’ jun li periodico jun li esil kiwulak chiwu ut kink’uula. Li xjolomil aatin sa’ xb’een perel naxye, “Tz’i kaw xjolom ink’a’ naxkanab’eb’ li karneer sachenaqeb’.”14 Li esil na’aatinak chirix jun ch’ina ch’uut li karneer re jun li kay’ib’aal nach’ rik’in b’ar wi’ wan li xch’och’ li wamiiw, li ke’kana chi jek’inb’il sa’ li pach’aya sa’ saq’ehil. Wiib’ oxib’ po chik chirix a’an, ke’kana ut ink’a’ chi ke’ru chaq chi elk sa’ li saqb’ach chiru li tzuul. Naq eb’ li karneer ke’kana chi ixb’ej, li tz’i aj ilol karneer kikana rik’ineb’, xb’aan naq lix k’anjel a’an rilb’aleb’ ut xkolb’aleb’ rix. Ut ink’a’ kixkanab’ rilb’aleb’. Kikana aran—chixsutinkil rixeb’ li karneer sachenaqeb’ chiru naab’al po sa’ li ke ut sa’ li saqb’ach, re xkolb’aleb’ rix chiruheb’ laj ow, lix kaqkojl k’iche’, ut a’ yaal chik k’a’ru aj yo li taatawasinq raj reheb’. Kiwan aran to reetal naq kiru chixk’amb’al xb’eheb’ malaj xb’eresinkileb’ rik’in laj ilol karneer ut eb’ lix komon li ketomq. Li jalam-uuch a’in naxk’ut lix na’leb’ sa’ li ru ut lix wanjik jun li tz’i’ aj k’aak’alenel.
Sa’ li Ak’ Chaq’rab’, naqataw jun li jaljookil ru aatin ut xk’utum li Kolonel li naxk’e xnimal xch’olob’ankil li qateneb’ankil jo’ aj ilol karneer, ixq ut winq aj ilol reheb’ li karneer sachenaqeb’:
“Ani eere laa’ex, wanq ta o’k’aalaq xkarneer ut taasachq junaq chiru, ma ink’a’ raj tixkanab’ li b’elelaju ro’k’aal sa’ li chaqi ch’och’ ut taaxik chixsik’b’al li sachenaq toj reetal toxtaw chaq?
“Ut naq tixtaw chaq, tixk’e chaq sa’ xb’een xtel chi sahaq sa’ xch’ool.
“Taaxik sa’ li rochoch, tixch’utub’eb’ li ramiiw ut eb’ li rech kab’al, ut tixye reheb’: Chisaho’q sa’ qach’ool wochb’eenex, xb’aan naq xintaw lin karneer li xsachk chiwu.”15
Naq naqak’os ru li na’leb’ k’utb’il sa’ li jaljookil ru aatin a’in, naqataw li na’leb’ a’in nim xwankil:
-
Tento te’qataw li karneer sachenaqeb’.
-
Te’qasik’ toj reetal naq te’qataw.
-
Naq te’qataw, maare ajb’ilaq ru naq te’qak’e sa’ xb’een qatel re xk’amb’aleb’ sa’ ochoch.
-
Sa’ xq’ajikeb’ chaq, te’qasut rix rik’ineb’ li amiiw.
Ex was wiitz’in, li xninqal qach’a’ajkilal ut xninqal qaq’ajkamunkil maare te’qak’ul naq taqileb’ li karneer sachenaqeb’. Sa’ lix Hu laj Mormon, eb’ li komon re li Iglees “ke’xk’aak’aleheb’ lix tenamit, ut ke’xch’olaniheb’ rik’in li k’a’aq re ru re li tiikilal.”16 Naru naqataaqe li eetalil a’an ut naqajultika naq rilb’aleb’ li komon tento naq “b’eresinb’il xb’aan li Musiq’ej, ink’a’ teneb’anb’il chan ru nab’aanuman, ut nab’aanuman a’ yal jo’ chanru li ajb’il ru xb’aan li junjunq komon.” Tz’aqal aajel ru naq taqayal qaq’e “chixtenq’ankileb’ li komon ut li junkab’al chixkawresinkil rib’ choq’ re li k’ojob’anb’il k’anjel li maji’ neke’xk’ul, chixpaab’ankil lix sumwank … , ut chixsik’b’al xjuneseb’ rib’ li tak’anjelaq reheb’.”17
Choq’ re li qaChoxahil Yuwa’ chixjunil li aamej jwal nim xloq’al. Lix b’oqom choq’ qe re rilb’aleb’ li komon jwal nim xloq’al ut x’aajelil ru choq’ re a’an, xb’aan naq a’an lix k’anjel ut lix loq’al. A’an tz’aqal li k’anjel re li junelik q’e kutan. Chi junjunqal li ralal xk’ajol wankeb’ xseeb’aleb’ maak’a’jo’ xloq’alil sa’ ru a’an. A’an nakatxra rik’in jun rahom li moko naru ta nakataw ru chi tz’aqal. Jo’ naq li tz’i’ aj ilol karneer, li Qaawa’ taakanaaq sa’ li tzuul re xkolb’al qix chiru li iq’, li kaq-sut-iq’, li saqb’ach, ut wan chik xkomon.
Sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ toje’ xnume’, li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixk’ut: “Li esilal naqak’ut chiru li ruchich’och’ saqen ru ut maak’a’ xb’alaq’: naqab’oq chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios arin sa’ ruchich’och’ ut li ak kamenaqnaq che’chalq rik’in li Kolonel, naq che’xk’uleb’ li osob’tesink re li santil ochoch, naq che’saho’q chi junelik, ut naq che’wanq chi k’ulub’ejaqeb’ re xk’ulb’al li junelik yu’am.”18
Tooruuq taxaq chixwaklesinkil li qilob’aal re rilb’al li profeetil aatin a’an, re naq tooruuq chixk’aak’alenkileb’ li aamej toj sa’ li santil ochoch ut toj reetal rik’in li qaKolonel, li Jesukristo. A’an moko naroyb’eni ta naq te’qab’aanu li sachb’a-ch’oolej. Ka’ajwi’ naxpatz’ naq te’qak’am li qas qiitz’in rik’in a’an, xb’aan naq rik’in a’an wan li wankilal re xtojb’al rixeb’ li aamej. Wi naqab’aanu, tooruuq chixk’ulb’al ut taqak’ul li yeechi’ihom a’in: “Chi jo’kan, sa’ xq’ehil li xk’utb’esinkil rib’ li xnimal ru aj K’aak’alenel, teek’ul xnimal eeloq’al, a’ lee q’ajkamunkil chi junelik.”19 Chirix a’an ninye xnawom inch’ool—jo’ ajwi’ chirix li Jesukristo jo’ aj Kolol qe ut aj Tojol qix—sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.