2016
Ko e Ngāue Mamaʻo Atu ʻi Soataní
October 2016


Ko e Ngāue ʻo Mahulu Atu ʻi Soataní

Pe ʻi ha feituʻu pē ʻoku fie maʻu ai koe ʻe he ʻEikí.

ʻĪmisi
Amman Jordan

Ngaahi Taá © iStock/Thinkstock

Naʻe mahuʻinga fau ʻa e fie maʻú.

ʻI he konga kimuʻa ʻo e 2013, naʻe puke ai ha toko nima ʻi he nofoʻanga hūfanga Saʻatalí (Zaʻatari) ʻi he Hahake Lotolotó ʻi he fonua ko Soataní ʻi he mīselé. Naʻe tuʻu fakatuʻutāmaki ki ha kau kumi hūfanga Sīlia ʻe 100,000 tupu ne lolotonga nofo ʻi ha ngaahi tūkunga tokolahi fau, ke nau puke ʻi he vailasi pipihi ngofua mo fakatuʻutāmakí. Naʻe palani ʻe he puleʻanga Soataní ha polokalama huhu maluʻi lahi ke taʻofi e mahakí mei heʻene mafolá. Ko e palaní ke huhu maluʻi ha kau kumi hūfanga Sīlia ʻe toko 90,000 ʻoku ʻi he taʻu motuʻa ʻi he vahaʻa ʻo e māhina ʻe 6 mo e taʻu 30, ʻi ha uike pē ʻe ua.

Ka naʻe ʻi ai ha palopalema. Ko e faitoʻó (serum) ia naʻe ʻi he Kautaha ki he Meʻa Fakatuʻupakē maʻá e Fānaú ʻa e Puleʻanga Fakatahatahá (UNICEF). Naʻe maʻu ʻe he Potungāue Moʻui ʻa Soataní ʻa e ngaahi falemahakí. Ko e meʻa naʻe ʻikai ke nau maʻú ko e ngaahi meʻa mokomoko ke tufaki ai ʻa e ngaahi meʻá—ʻa e ngaahi meʻahuhú, meʻa ke faʻo ai ʻa e ngaahi meʻangāue ʻoku māsilá, ʻaiʻanga fakamokomoko ʻo e faitoʻó—pea siʻi e taimí.1

Pea hū mai leva ʻa Loni mo Senitī Hāmoni, ko e ongo faifekau uelofea hoa mali, naʻá na hoko ko e ongo talēkita fakafonua ʻo e Ngaahi Kautaha Tokoni ʻOfa ʻa e Siasí (LDS Charities) ʻi Soataní. Koeʻuhí ne ʻosi fengāueʻaki ʻa Loni mo Senitī mo e UNICEF pea mo e Potungāue Moʻuí, naʻe vave ʻena kau atu ki he fengāueʻaki ʻa e ongo kautahá ni ke fakapapauʻi pe ʻe founga fēfē ha tokoni ʻa e Ngaahi Kautaha Tokoni ʻOfa ʻa e Siasí.

ʻOku pehē ʻe Loni, “Naʻá ma fakaʻekeʻeke fekauʻaki mo e mahuʻinga hono fakatau ʻo e ngaahi meʻa fakamokomokó. Ko e taimi naʻa nau fakahoko mai aí, naʻá ma talaange, ‘ʻOkú ma tui ʻe lava e Ngaahi Kautaha Tokoni ʻOfa ʻa e Siasí ʻo tokoni.’ Naʻa nau ʻeke mai, ʻKo e hā hono vavé? Kuo pau ke tau ngāue leva ki he meʻá ni!’”

ʻI ha houa pē ʻe 20, ne tali ʻe he Ngaahi Kautaha Tokoni ʻOfa ʻa e Siasí ke fakatau ʻa e ngaahi nāunau fakamokomoko ne fie maʻú. ʻOku pehē ʻe Loni, “Ko e taimi naʻá ma fakahoko ai ki he Potungāue Moʻuí mo e UNICEF, naʻa nau moʻutāfuʻua. ʻOku lava fēfē ha kautaha NGO [ʻikai ko ha kautaha ʻa e puleʻangá] ʻo ngāue vave pehē? Naʻe ʻikai ngata pē ʻi he lele ʻa e ngāue huhu maluʻí ʻo fakatatau mo e taimi tēpilé, ka naʻá ne toe fakatupu ha ngāue fakapuleʻanga naʻe huhu maluʻi ai ha toko laukilu ʻo e kau kumi hūfanga mei Soatani mo Sīliá.

ʻĪmisi
giving immunizations

Toʻohemá: taá ʻi he angalelei ʻa e Samir Badran, UNIcef-Soatani; ʻasi mei muí mo e tā ʻo ʻĀmani, Soataní © iStock/Thinkstock

Taʻofi ʻa e palopalemá.

ʻIkai ngata ai, ka naʻe fakatupu ʻe he fengāueʻaki lelei ko ʻeni ʻa e UNICEF mo e Potungāue Moʻui ʻa Soataní, pea mo e Ngaahi Kautaha Tokoni ʻOfa ʻa e Siasí ha faingamālie ke fengāueʻaki ʻi he kahaʻú.

ʻOku hoko ʻa e founga ʻo e aʻu atu ʻa Loni mo Senitī Hāmoni ʻi he taimi mahuʻinga ko iá ki he Hahake Lotolotó ko ha fakamoʻoni ʻo e tui ʻa e fāmili Hāmoní mo e tataki fakalaumālie ʻo e polokalama ngāue fakafaifekau ʻa e Siasí ki he kakai matuʻotuʻá.

Fie maʻú: Kau Faifekau Hoa Mali

ʻI he 2012, ne ngāue ai ʻa e ongomātuʻa Hāmoní ko ha ongo ngāue ouau ʻi he Temipale Lekisipeki ʻAitahoó. Naʻe ʻi ai ha pisinisi ngaahi nifo lelei ʻa Loni pea toe faiako ʻi he Potungāue Fakalotu ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi–ʻAitahoó. Ka naʻe liliu fakafokifā e nonga ʻo ʻena moʻuí ʻaki ha ongo fakalaumālie mahino ke fakahū leva ʻena pepá ke na ngāue fakafaifekau. Naʻe fakaʻohovale kiate kinaua ʻa e taimí. Naʻe ʻi ha ngaahi tuʻunga kehekehe e fehikitaki ʻena fānau kuo malí ʻi ha ngaahi ngāueʻanga maʻuʻanga moʻuí pea mo fehikiʻakí, pea naʻe ʻikai ʻamanaki ʻa Loni ke maʻu vāhenga mālōlō. Ka naʻe fakapapauʻi ange ʻe he Laumālié naʻe fie maʻu kinaua pea ʻe lelei ʻa e meʻa kotoa.

Naʻe toki ʻilo kimui, naʻe ʻaukai mo lotu ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeiki ʻo e Siasí ʻi he hetikuotá ke maʻu ha ongomātuʻa ke na hoko ko ha ongo talēkita fakafonua ʻo e Ngaahi Kautaha Tokoni ʻOfa ʻa e Siasí ʻi ʻĀmaní, ʻi Soatani.

ʻOku pehē ʻe Senitī, “Naʻe mātuʻaki mahino naʻe muʻomuʻa ʻa e ʻEikí ʻiate kimaua, ʻo teuteu ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻo e ngāue naʻá Ne teu maʻa kimauá. ʻOkú ma ʻilo ʻokú Ne fai ʻeni ki he faifekau kotoa pē ʻoku ngāue. ʻOku fakafiemālie ʻete ʻiloʻi ʻoku fokotuʻutuʻu ʻe he Fakamoʻuí ʻa e ngaahi meʻá maʻau kimuʻa peá ke toki tūʻuta atú.

ʻOku pehē ʻe Loni, “Ko e meʻa ʻe tahá, ʻokú ma fakamālō he naʻe ʻikai ke ma fakakaukau ki ha feituʻu pau pe vivili ki ha feituu ne ma fakaʻamu ke ngāue ai. Naʻe hanga ʻe hono tuku ʻo e faʻahinga meʻa peheé ki he toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻo fakaʻatā ke Ne ʻomi ha faʻahinga aʻusia naʻe ʻikai ke ma mei maʻu ʻi ha toe faʻahinga founga.”

Naʻe kau ʻi he aʻusia ko iá ha ngāue mo e fale ʻo e tuʻi ʻo Soataní ʻi ha ngaahi ngāue tokoni ʻofa fakaetangata naʻe mahuʻingaʻia ai e fale ʻo e tuʻí. Naʻe ngāue fakataha ʻa e ongomātuʻa Hāmoní mo e ngaahi falemahaki fakalotofonuá mo e ngaahi kilīnikí ke akoʻi ʻa e kau ngāue fakafaitoʻo ʻo Soataní ʻi he ngaahi pōtoʻi fakahaofi moʻui ʻo e ngaahi pēpeé, ʻo iku holoki lahi ai e mate valevale ʻa e fānau fāʻeleʻi foʻoú. Tuʻunga ʻi heʻena tokoní mo e tokoni ʻa ha kau faifekau hoa mali kehe, ne fai ai ʻe he Ngaahi Kautaha Tokoni ʻOfa ʻa e Siasí ha ako mo foaki ha ngaahi nāunau ki he kilīniki ki he matá pea mo e ngaahi kautaha tokoni kiate kinautolu ʻoku faingataʻaʻia fakaesinó. Naʻe kau ʻi he ngaahi meʻa naʻe poupouʻi ʻe he ongomātuʻa Hāmoní pea mo e kau faifekau uelofea kehé, ha senitā ʻokú ne akoʻi ai ʻa e kakai fefine faingataʻaʻia fakaesinó ʻi he founga ke palani mo tuitui ha ngaahi vala makehe mo ha ngaahi meʻa fakameaʻa. Naʻe ʻoange ʻe he ngaahi poto ko ʻení ʻa e faingamālie ke nau tokonaki lahi ange ai maʻanautolu pea mo honau ngaahi fāmilí.

ʻĪmisi
midwives practice neonatal resuscitation techniques

Toʻohemá: taá ko e angalelei ʻa e LDS Charities; toʻomataʻú: taá ʻi he angalelei ʻa e fāmili Hāmoní

Naʻe kau ʻi he ngaahi toe fengāueʻaki kehe mo e ngaahi kautaha NGO kehe pea mo e puleʻanga Soataní ʻa e tokoni fakavavevavé mo hono filifili ʻa e fānau ako Soataní ke maʻu ha taha ʻo e ongo sikolasipi fakataʻu ke ako ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí. Ko e taha ʻo e ngaahi aʻusia fakafiefia taha ki he ongomātuʻa Hāmoní ko ʻena ngāue mo e Siasi Katolika Latiná ke langa ha ngaahi loki ako maʻá e kau Kalisitiane ʻIulaki naʻe ʻikai ha feituʻu ke nau fakataha aí.

Fakataha mo e ʻEikí ʻi Heʻene Ngoue Vainé

Naʻe ʻilo ʻe he ongomātuʻa Hāmoní ʻi heʻena ʻi Soataní hono moʻoni ʻo e talaʻofa ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻoku nau tokoni kiate Iá: “Te u muʻomuʻa ʻi homou ʻaó. Te u ʻi homou nima toʻomataʻú pea ʻi homou toʻohemá, pea ʻe ʻi homou lotó ʻa hoku Laumālié, pea ʻe takatakai ʻa kimoutolu ʻe heʻeku kau ʻāngeló, ke poupouʻi hake ʻa kimoutolu” (T&F 84:88).

ʻOku pehē ʻe Loni, “ʻOku kau ʻa e ʻOtuá ʻi he ngāué.” “ʻOkú Ne ʻi he loto ngoue vainé mo ʻEne kau tamaioʻeikí. Ka ai ha ongomātuʻa ʻokú na ō ʻo ngāue fakafaifekau, ʻoku kau atu ʻa e ʻEiki ʻo e ngoue vainé mo kinaua ʻi he ngoue vainé. ʻOku ʻikai ke ma tui ki he maná ʻi Soatani; naʻe hoko ia kiate kimaua.”

ʻOku ʻikai ha toe fehuʻia naʻe “takatakaiʻi” kinaua ʻe ha kau ʻāngelo fakalangi, ka naʻe toe kau ai foki mo ha kau ʻāngelo ʻi he matelié, tautautefito ki heʻena fānaú, ʻa ia naʻa nau poupouʻi ʻena fili ke ngāue ʻo mamaʻo fau mei ʻapí.

Pea naʻe tāpuekina ai hona fāmilí ʻe he mālohi ʻo e maluʻi mo e poupou ʻa e ʻEikí. Naʻe fai ha ngaahi fili mahuʻinga ʻi he ngāue maʻuʻanga moʻuí mo e fehikitakí, pea faitokonia ʻa e ngaahi loto hohaʻa ʻi ha ngaahi fāʻele naʻe teu hoko he taimi ne tafoki ai ʻena fānaú ki he ʻEikí, fealēleaʻaki fakataha, pea mo fehūfiaʻaki mo feʻaukaiʻakí.

Ko e ngaahi tāpuaki naʻe maʻu heʻena fānaú naʻe fakaofo fau pea ko e taimi naʻe fakaafeʻi ai ʻa Misa mo Sisitā Hāmoni ke fakalōloa ʻena ngāue fakafaifekau taʻu ʻe uá, naʻe poupou fiefia kotoa ʻena fānaú. Naʻa nau ongoʻi naʻe fakahoko ʻe he ʻEikí ha meʻa mātuʻaki mahuʻinga maʻanautolu ʻo tuʻunga he ngāue ʻa ʻenau ongomātuʻá.

Ka, naʻe kei ongoʻi ʻe he fāmili Hāmoní ko e feilaulau e nofo vāmamaʻó. Naʻe faingataʻa ʻa ʻena ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e māmaní ʻo mamaʻo meiate kinautolu naʻá na ʻofa aí. Ka naʻe ʻikai faingataʻa ʻo hangē ko ia ʻi he kuohilí. Naʻe ʻai ʻe he tekinolosiá ke malava ʻa e fāmilí ke nau fengāueʻaki ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku pehē ʻe Senitī, “ʻOku ʻikai motuhia e fetuʻutaki ʻa e ngaahi hoa malí mo honau fāmilí. Naʻa mau fetuʻutaki maʻu pē mo e fāmili ʻo ʻema fānaú ʻi ʻapí Koeʻuhí ko e FaceTime mo e ʻīmeilí, naʻe ʻiloʻi kimaua ʻe homa makapuna ʻe toko fā naʻe fāʻeleʻi lolotonga ʻema ngāué, pea nau fiefia mo talitali lelei kimaua ʻi heʻema foki maí.”

Ko Hono Fakaʻā ʻo e Matá mo e Lotó

ʻĪmisi
the Hammond family

Toʻohemá: taá ko e angalelei ʻa e LDS Charities; toʻomataʻú: taá ʻi he angalelei ʻa e fāmili Hāmoní

Ko e taha ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku ongoʻi ʻe he ongomātuʻa Hāmoní naʻá na maʻu mei he ngāue fakafaifekaú ko e ʻā hona matá ʻo ʻilo e foaki ʻofa mo e anga fakakaumeʻa ʻa e kakai Soataní. Ko e taimi ne fuofua maʻu ai ʻe he ongomātuʻa Hāmoní hona uiuiʻí, naʻá na taʻepauʻia ʻi he kakai te na tokoni ki aí.

ʻOku pehē ʻe Loni, “Ka naʻá ma ʻilo ne angalelei mo angaʻofa homa kaungāmeʻa Mosilemí, pea ʻokú ma fakapapauʻi kapau ne ma ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki, naʻa nau mei fai honau lelei tahá ke maluʻi kimaua.

“ʻOku fakaofo ʻenau manavaʻofá. ʻOku ʻikai makātakiʻi ʻe he kakai Soataní ke ʻiloʻi ha taha ʻoku masiva ʻi ha meʻa, kapau ʻoku nau lava ʻo tokoni. Kuo nau talitali lelei ʻa e kau kumi hūfangá talu mei he ngaahi kuonga kimuʻa ʻia Tēvitá. ʻOku ʻi he Tohi Tapú ha ngaahi fakamatala ki he ʻmahulu atu ʻi Soatani,’ pea ne ma kamata fakamoʻoni ʻi heʻema ngaahi tohí ʻMahulu atu ʻi Soatani’ ko hano fakamoʻoniʻi ʻo e ngāue ʻofa ne ma faingamālie ke fakahoko ʻi he fonua fakahisitōlia angaʻofá ni. Kuo laui senituli ʻa e hoko ʻa Soatani ko ha feituʻu ʻo e tokoni ʻofá, pea kuo tāpuekina ʻe he ʻEikí ʻa e kakaí ʻi he meʻa ko iá.”

Naʻe ʻai ʻe he ngāue vāofi mo e kakai Soataní ke lava ʻa e ongomātuʻa Hāmoní ʻo fakatupulaki ha ongoʻi anga fakakaumeʻa mālohi. ʻOku pehē ʻe Senitī, “Naʻe fakaafeʻi kimaua ki ha ngaahi maʻu meʻatokoni ʻe niʻihi ʻi he ʻosi ʻa e ʻaukai fakaʻaho he māhina hono hivá (Ramadan).” “Naʻe toe fakaafeʻi foki kimaua ʻe homa kaungāmeʻa Mosilemí ki ha ngaahi fakafiefia ʻo ha fakalēlea mali, ngaahi mali, mo ha ngaahi meʻa fakafāmili kehe.”

ʻOku ʻikai malanga pe fakangofua ʻe he Siasí hono papitaiso ʻo e kakai Mosilemi ʻi Soataní pe ʻi ha toe feituʻu ʻoku taʻofi ai ʻe he laó, ko ia naʻe ʻikai vahevahe ai ʻe he ongomātuʻa Hāmoní ha fakamatala fekauʻaki mo e Siasí. Ka, naʻá na tokanga taha ki hono langa mo pukepuke e ngaahi vā fetuʻutakí—mo e fale ʻo e tuʻí, kaungā ngāue fakalotofonua ʻi he tokoni ʻofa fakaetangatá, kau faifekau hoa mali kehe naʻa nau ngāue fakataha mo kinauá, pea mo e kau taki fakalotu mo e kau taki fakapuleʻanga kehé. Ko e taimi naʻe ʻeke ange ai fekauʻaki mo e fakaikiiki ʻo e Siasí, naʻe poupouʻi ʻe he ongomātuʻa Hāmoní ke nau ō ki he LDS.org.

Ko e Ui ke Ngāué

ʻI heʻetau fakakaukau ki he ngaahi aʻusia fakaofo ʻa Loni mo Senitií, ʻokú na ongoʻi nai ʻokú na makehe ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi hoa mali naʻe ui ke ngāué—pe ʻe ui ke ngāué?

ʻOku pehē ʻe he ongomātuʻa Hāmoní, ʻIo—mo e ʻikai. “Naʻá ma ngāue ʻi he feituʻu pea mo e taimi naʻe fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ha ongomātuʻa ʻokú na maʻu ha ngaahi pōtoʻi ngāue pau mo ha ngaahi aʻusia ʻo e moʻuí ʻo hangē ko kimauá.” “Ka ʻoku hoko ia ʻi he kau faifekau hoa mali kotoa pē. Kuo ʻosi teuteu ʻa e ngaahi hoa mali kotoa pē ʻoku lava ke ngāue fakafaifekaú ke ngāue ʻi ha ngaahi founga ʻoku makehe kiate kinautolu. ʻOku fie maʻu pē ke nau maʻu ha tui feʻunga ke ō ki he feituʻu ʻoku fie maʻu kinautolu ki ai ʻe he ʻEikí, pea te Ne fakaʻaongaʻi kinautolu ke fakahoko ha lelei ʻi he moʻui ʻa e niʻihi kehé.”

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻE lava ke fai ʻe he ngaahi hoa malí ha lelei.” “ʻE lava ʻe he ngaahi hoa malí ʻo fakahoko ha ngaahi meʻa fakaofo he ʻikai ha toe taha ia te ne lava ʻo fai. …

“… Ko e ngaahi founga ʻe lava ke tokoni ai ʻa e ngaahi hoa malí ʻoku taʻe fakangatangata. ʻOku ʻi ai ha faingamālie ke fakaʻaongaʻi ai ha meimei poto pē pe talēniti kuo tāpuekina ʻaki kimoutolu ʻe he ʻEikí—ʻo kamata mei he tokoni ʻi he ʻōfisi misioná mo e ako fakatakimuʻá ki he hisitōlia fakafāmilí, ngāue fakatemipalé, mo e tokoni ʻofa fakaetangatá. …

“… Kuo mou maʻu ha meʻa lahi ʻi hoʻomou moʻuí; laka tauʻatāina atu pea fai ha tokoni he ngāue hotau ʻEiki ko e Fakamoʻuí. Tui; ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e feituʻu ʻoku fie maʻu koe ki aí. ʻOku lahi fau ʻa e fie maʻú, kāinga, ka ʻoku fuʻu tokosiʻi ʻa e kau ngāué.”2

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, “Mass Vaccination Campaigns in Syria, Jordan, Lebanon, Iraq and Turkey Amid Measles Outbreaks,” Apr. 30, 2013, unicef.org.

  2. Robert D. Hales, “Couple Missionaries: A Time to Serve,” Liahona, July 2001, 30, 31.