“Kajjitōk ilo Tōmak,” jebta 1 in Saints: The Story of the Church of Jesus Christ in the Latter Days, Volume 1, The Standard of Truth, 1815–1846 (2018)
Jebta 1: Kajjitōk ilo Tōmak
Jebta 1
Kajjitōk ilo Tōmak
Ilo 1815 eo, Riindonesia ro ilo āneen Sumbawa rekar jeraam̧m̧an kōn mejatoto eo ekāāl waļo̧k jān wōt ko rej waļo̧k. Baam̧le ko rekar m̧aanjabpopo n̄an iien maro im mōrā ko renej waļo̧k, āinwōt an waļo̧k n̄an er kajjojo iiō ium̧win iiō ko ium̧win epepen ko, katōk meļaaj in rice ko ium̧win aelelor in juon volcano ņaetan Tambora.
Ilo Eprōļ 5, ālkin elōn̄ iiō ko rellōn̄ in an joņak, toļ in ekar lam̧ōj, pokpok lōn̄ļo̧k kōn menkwaraar im kijeek. Bukwi maeļ ko rettoļo̧k, rikam̧ool ro rekar ron̄ juon ainikien āinwōt bokkoļo̧k in bakke. Eddōbōkļo̧k ko reddik jān volcano in rej waļo̧k wōt ium̧win elōn̄ raan ko. Innām, ilo joteen in Eprōļ 10, aolepān toļ in ekar rub. Jilu baat in kijeek ko rekar kelōn̄ļo̧k imejatoto, ejaake juon ebbokoļo̧k elukkuun ļap. Dān ko rekijeek rekar wanlaļtak jān tōrerein toļ eo, kalpopoik jikin eo ilaltata an bukwōn eo. Aire ko rekar kakkure aolepān jikin in, kōteeb wōjke ko im rubi aolep imōn jokwe ko.1
Wāween in enana ekar wōnm̧aanļo̧k wōt bon̄ōn eo im raan eo juon. Menkwaraar ko rekar kalpopoiki m̧aeļ im m̧aeļ in āne im lo̧jet, lelōn̄tak ruo nee utiejļo̧k jān ioon bwidej. Rālepān juon raan ej āinwōt lukwalpen bon̄. An nana lo̧jet ekan̄ parijet ko, ekakkure jikin kallib ko im kaibwijleplep bukwōn ko. Ium̧win elōn̄ wiik ko, Tambora ekar kowōtlo̧k alal ko rebwil, dōkā ko im kijeek.2
Ilo allōn̄ ko tok jet, wāween ko rekar waļo̧k jān eddōbōkļo̧k eo rekar ajedeed ipeļaakin laļ in. An aiboojoj tulo̧kin aļ ekabwilōn̄ armej ro ipeļaakin laļ in. Bōtaab rōōj in kōļar ko epenjake wāween ko rekauwōtata jān menkwaraar in volcano eo ilo an jepooļ laļ in. Ilo iiō eo tok juon, mejatoto ekar oktak im pen antoone im nana.3
An rub volcano in ekar ukōt jon̄an bwil im m̧ōļo in mejatoto eo ilo India im kōm̧m̧an an wōtlo̧k, im nan̄inmej kolera ekar m̧an taujin, kakkure baam̧le ko. Ilo bukwōn ko em̧m̧an bwidejier an Richina, ļan̄ ko ilo jōm̧ar rekar pinej jekwan mejatoto eo em̧m̧an jon̄an an em̧m̧an im ibwijleplep ko itok jān an wōt rekar kakkure jikin kallib ko. Ilo Europe, m̧ōn̄ā ko rekar dikļo̧k, kōm̧m̧an an wōr kwōle im mijak.4
Jikin ko jabdewōt, armej rekar pukot meļeļe ko kōn en̄taan im mej ko rej waļo̧k jān oktak in mejatoto eo āinjuon. Jar ko im al ko jān em̧m̧aan ro rekwojarjar rej ron̄ ainikier jān tampeļ in Hindu ko ilo India. Rijeje boem̧ in China eo ekar tariņae kōn kajjitōk kein kōn metak im jako. Ilo France im Britian, armej rekar bun̄ ioon bukier, mijak kōn m̧akūtkūt ko renana kar kōnono kaki ilo Baibōļ eo ke ren kar itok ioer. Ilo North America, rūkaki ro rekar kwaļo̧k bwe Anij ej kaje Rikūrijin ro rejōbwābwe, im rej ainikien kakkōl ko n̄an kōkajoorļo̧k en̄jake an kabun̄.
Ipeļaakin āne eo, armej ro rekar ilo̧k n̄an kabun̄ ko im kweilo̧k ko an kabun̄, kōņaan in jeļā ewi wāween aer maron̄ lo̧mo̧o̧r jān kakkure ko rej itok.5
Rub im jiebļo̧k an Tambora ekar kakkure mejatoto in North America ilo iiō eo tok juon. Jibūriin̄ eo ekar lōn̄ sno ko rekar wōtļo̧k im elōn̄ menin eddōk ko rekar mej itok wōt jān an kwōj, im 1816 ekar eļļāļo̧k āinwōt juon iiō ekar ejjeļo̧k an jōm̧ar.6 Ilo Vermont, ilo kona ko tuean̄ turear in United States, toļ ko rōdkāke rekar kainepataiki juon rikallib etan Josep Smith Sr. ium̧win elōn̄ iiō ko. Ak ilo season ņe, ke e im kōrā eo pāleen, Lucy Mack Smith, rekar alooje an jikin kallib ko aer madeon̄eon̄ļo̧k ium̧win sno ko rekwōj, rekar jeļā bwe rekar jelm̧ae apan̄ ko kōn jāān im juon ilju im jekļaj eo ejjab em̧m̧an n̄e renej pād wōt ijo rej pād ie.
Josep Sr, iien in ekar en̄oul ļalem ejako an likao, im kōtmāne eo an n̄an an bar jino katōk bar juon jikin ekāāl ekar ejjeļo̧k an kōņaan n̄an kōm̧m̧ane. Ekar jeļā bwe ļaddik ro nejin rerūtto, jon̄oul ruwalitōk iiō Alvin im jon̄oul jiljino iiō Hyrum, remaron̄ jipan̄ e rakij jikin eo, kalōk juon em̧, im katōk im ekkat jikin kallib ko. Leddik eo nejin jon̄oul jilu an iiō, Sophronia, ekar bwe an rūtto n̄an an jipan̄ Lucy kōn jerbal ko an ilo m̧weo im ipeļaakin jikin kallib eo. Ļaddik ro nejin reddikļo̧k, ruwalitok iiō Samuel im ļalem iiō William, rekar ļapļo̧k aer jipan̄, im jilu iiō Katharine im nin̄nin̄ eo ej kab ļotak Don Carlos enaaj juon raan bwe an rūtto n̄an an jipan̄.
Ak ļaddik eo nejin epād ioļapļap, jon̄oul iiō rūtton Josep Jr., ekar eoktak. Emān iiō ko m̧oktaļo̧k, Josep Jr. ekar pād ilo juon iien m̧wijm̧wij n̄an joļo̧k juon jikin ejorrāān ilo neen. Jān tōre eo ekar etetal kōn jokoņ. Mekarta neen ekar jino bar em̧m̧an, Josep Jr. ekar lukkuun metak ilo an ajukkuk, im Josep Sr. ekar jab jeļā eļan̄n̄e enaaj rūttoļo̧k im kajoor āinwōt Alvin im Hyrum.7
Ilo m̧ool er remaron̄ kar kōjatdikdik kake doon, Smith rein rekar pepe n̄an joļo̧k m̧weo m̧weer ilo Vermont im pukot juon jikin em̧m̧anļo̧k.8 Āinwōt elōn̄ wōt iaan ro riturin, Josep Sr. ekar jek ippān n̄an etal n̄an New York, ijo ekar kōjatdikdik n̄an lo juon jikin kallib em̧m̧an remaron̄ wiaiki kōn m̧uri. Innām enaaj kar jilkintok Lucy im ajri ro, im baam̧le eo remaron̄ bar jino jān jinoin.
Āinwōt Josep Sr. ekar diwōjļo̧k jibadōkļo̧k New York, Alvin im Hyrum rekar etetal ippān laļļo̧k ilo iaļ eo m̧okta jān aer ba bar iakwe eok. Josep Sr. eaar iakwe lieo pāleen im ajri ro nejiero, ak eaar jab kanooj lukkuun kake n̄an er aikuj ilo mour in. Jerata im jerbal ko rekauwōtata ekar kōm̧m̧an bwe baam̧le eo en jeram̧ōl im ejjeļo̧k jikier. Bōlen New York enaaj oktak.9
Ilo wintōr eo, Josep Jr. ekar ajukkukļo̧k ilo sno ko ippān jinen, ļaddik ro jien im jatin, im leddik ro jatin im jein. Rekar etal ilo iaļ eo aer ļo̧k n̄an juon jikin ņaetan Palmyra, iturin ijo Josep Sr. ekar lo juon jikin em̧m̧an im ekar kōttar an baam̧le eo.
Kōnke ļeo pāleen ekar jab maron̄ jipan̄ ilo em̧m̧akūt eo, Lucy ekar kōļļāiki juon em̧m̧aan etan Mr. Howard n̄an kattōre waikōn eo waer. Ilo iaļ eo aer ļo̧k, Mr. Howard ekar nana an lale men ko m̧weier im ekar ikkure kōn jāān im kadōk kōn jāān ko rekar kōļļāik wōņāān. Im ālkin aer kar kobaļo̧k ippān bar juon baam̧le rej em̧m̧akūt tuiōn̄ļo̧k, Mr. Howard ekar bwijlo̧ke namōjļo̧k Josep jān ioon waikōn eo bwe leddik ro nejin baam̧le eo juon ren jijet ippān ilo an ettōr kōn tiim eo.
Jeļā ewi jon̄an an Josep metak n̄an etetal, Alvin im Hyrum rekar kajjieon̄ jutak ņae Mr. Howard jejjo iien ko. Ak kajjojo iien ej den̄ōt er bwe ren jijet wōt kōn bu eo an ilo kan̄ōr eo an.10
Eļan̄n̄e en kar kilep, Josep emaron̄ kar bōlen jutak ņae Mr. Howard e make. An metak neen ekōm̧m̧an an jab jerbal im ikkure, ak kajoor in kōļmenļo̧kjeņ eo an ejipan̄ ānbwinnin eo em̧ōjņo̧. Mokta jān an taktō ro m̧wijit neen n̄an joļo̧k m̧ōttan dii ko renana, raar kōņaan lukwōj e im leļo̧k n̄an e jidik dānnin kadōk n̄an m̧anļo̧k metak eo. Ak Josep eaar ba em̧m̧anļo̧k n̄e jemān edepiji.
Ekar ruj im pepojakjak ilo aolepān iien eo, turin mejān ekar kil būrōrō im ibilbil kōn menokadu. Jinen, eo ekkā an lukkuun kajoor, ebaj kar jidik wōt okjak ke ej ron̄ an lam̧ōj. Ālkin iien eo, ekar en̄jake ke emaron̄ jelm̧ae jabdewōt men.11
Ke Josep ekar ajukkuk iturin waikōn eo, ekar maron̄ loe an jinen kijenmej ippān Mr. Howard. Em̧ōj aer etal rubukwi m̧aeļ ko, im jinen ekar ļapļo̧k an kijenmej ippān rikattōr eo enana m̧wilin.
Enan̄in jubukwi m̧aeļ jān Palmyra, Lucy ekar m̧aanjabpopo n̄an bar juon raan ioon iaļ eo ke ekar lo Alvin ej ettōr tok n̄an ippān. Mr. Howard ekar joļo̧k men ko m̧weier im kōban̄ ko ioon iaļ eo im kar itōn ilo̧k kōn kidia ko im waikōn ko an.
Lucy ekar lo em̧m̧aan in ilowaan juon imōn kadōk. “Āinwōt an wōr juon Anij ilo lan̄,” liin ekar ba, “waikōn en im kidia kaņ barāinwōt m̧weiūk kaņ ippāer tok rej aō.”
Ekar reito reitak ipeļaakin mōn kadōk eo. Ekar obrak kōn em̧m̧aan im kōrā ro, enan̄in aolepāer rej riito tak ro āinwōt e. “Em̧m̧aan in,” liin ekar ba, ekar itok ekkar n̄an koņ eo am, “ej ļōmņak eo an in n̄an bōk aolep men jān n̄a aolep m̧wiūk ko n̄an wōnm̧aanļo̧k wōt ilo iaļ in aō, ektuweiki n̄a im ajri rā ruwalitōk reddik ilo an ejjeļo̧k m̧weium̧.”
Mr. Howard eaar ba em̧ōj an kōjerbale jāān eo kōm̧ kar kōļļāiki n̄an an kattōre waikōn eo, im ejjab maron̄ bar wōnm̧aanļo̧k wōt.
“Ijjab kōņaan kōjerbale eok,” Lucy ekar ba. “Inaaj make bōk eddo in tiim eo.”
Liin ekar etal jān Mr. Howard jān imōn kadōk eo im kar kallim̧ur n̄an aiintok ajri ro nejin ippān jemāer, jekdo̧o̧n ta enej waļo̧k.12
Iaļ eo im̧aan ekar epedkatkat im em̧m̧ōļoļo, ak Lucy ekar tōl baam̧le eo an ilo kōjparok n̄an Palmyra. Ke liin ekar alooje an ajri ro bakwoj jemāer im mejān maiki e, liin ekar en̄jake nōbar kōn aolep men ko rekar iooni n̄an aer tōprakļo̧k ijo.
Baam̧le eo ejjab etto rekar reen e juon em̧ jidikdik ilo jikin eo im kar kōnono ippān doon wāween aer bōk juon aer jikin kallib.13 Karōk eo em̧m̧antata, rekar peeke, n̄an jerbal m̧ae iien enej bwe jāān ippāer n̄an aer kōļļāiki jidik wōņāān bwidej eo epaake wōjke ko. Josep Sr. im ļaddik ro nejin rerūtto rekar kōb aibōj laļ, kōm̧m̧an iaļ in tōreen ko, im totaki ujooj ko kijen mennin mour ko im wiakaki, ilo ejja iien eo wōt Lucy im leddik ro nejin rekar kōm̧m̧an im wiakake pae ko, root beer, im nuknuk ko rainōknōk n̄an wia m̧ōn̄ā n̄an baam̧le eo.14
Ke Josep Jr. ekar rūttoļo̧k, ne eo neen ekar kajoorļo̧k im ekar maron̄ pidodo an etetal jān Palmyra. Ilo bukwōn eo, ekar jino iiaio ippān elōn̄ armej ro jān aolepān jikin eo, im elōn̄ wōt iaer rekar oktak tok n̄an kabun̄ ko n̄an kaju būrweer kōn ikdeleel ko aer ilo jetōb im kōmeļeļeiki wāween ko reppen ilo mour. Josep im baam̧le eo an rekar jab kobaļo̧k ilo juon kabun̄, ak elōn̄ iaan ro riturier rekar kabun̄jar ilo juon iaan im̧ōnjar ko routiej an Presbyterian, im̧ōnjar ko an Baptist, Quaker hall, ak ilo meļaaj ko ijo rikwaļo̧k ro an Methodist rej itok n̄ane im kōm̧m̧an kweilo̧k in jar ko jān iien n̄an iien.15
Ke Josep eaar jon̄oulruo rettan, iakweleel ikōtaan kabun̄ eaar ajedeed ilo Palmyra. Men̄e eaar riit jidik, eaar kōņaan m̧wilaļ an ļōmņak kōn ļōmņak ko. Ekkeini ron̄jake rikwaļo̧k ro, kōjatdikdik n̄an ekkatak eļapļo̧k kōn jetōb jab wabanban eo an, ak rikwaļo̧k ro aer rekar kōm̧m̧an bwe en pok wōt ilo būruwōn. Rekar ba n̄an e ke ekar juon rijerawiwi ilo juon laļ ejarwiwi, an ejjeļo̧k maron̄ kōn an jako jouj in lo̧mo̧o̧r an Jisōs Kraist. Im ilo an Josep kar tōmak ennaan eo im ekar jab em̧m̧an an en̄jake kōn jerawiwi ko an, ekar jab lukkuun jeļā ewi wāween an maron̄ lo jeorļo̧k bōd.16
Ekar ļōmņak etal n̄an im̧ōnjar emaron̄ kar jipan̄ e, ak ekar jab maron̄ dōt ilo juon jikin n̄an an kabun̄jar. Kabun̄ ko roktak jān doon rekar iakweleel ejjeļo̧k jem̧ļo̧kin kōn wāween an armej maron̄ jo̧o̧r jān jerawiwi. Ālkin ron̄jake iakweleel kein ium̧win juon tōre, Josep ekar būrom̧ōj jān an loe an armej ro riiti ejja Baibōļ eo wōt bōtaab rej itok kōn jet jem̧ļo̧k ko roktak kōn meļeļe ko an. Ekar tōmak bwe m̧ool eo an Anij epād ijo—ilo juon jikin—ak ekar jab jeļā ewi wāween an maron̄ loe.17
Ro jinen im jemān rekar jab jeļā barāinwōt. Lucy im Josep Sr. rekar jim̧or itok jān jet baam̧le ko rej Rikūrijin, im erro jim̧or rej tōmak ilo Baibōļ eo im Jisōs Kraist. Lucy eaar kobaļo̧k n̄an im̧ōnjar ko im ekkā an bōk ajri ro ippānļo̧k. Eaar pukot kabun̄ eo em̧ool an Jisōs Kraist jān tōre in mej eo an sister eo an elōn̄ iiō ko m̧oktaļo̧k.
Bar juon alen, ālkin nan̄inmej ilo jidik iien m̧okta jān an Josep kar ļotak, eaar jaar mijak bwe enaaj kar mej m̧okta jen an lo m̧ool eo. Eaar lo juon marok im ajimakeke ikōtaan im Rilo̧mo̧o̧r, innām eaar jeļā bwe eaar jab pojak n̄an mour eo tok juon.
Emmej ilo aolepen bon̄on eo, eaar jar n̄an Anij, kallim̧uri E ke eļan̄n̄e Enaaj kōtļo̧k an mour, enaaj pukot kabun̄ eo an Jisōs Kraist, Ke eaar jar, ainikien Irooj eaar kōnono n̄an e, kalikar n̄an e ke eļan̄n̄e enaaj kappukot, enaaj loe. Eaar pād ilo elōn̄ kabun̄ ko m̧oktaļo̧k, ak eaar jan̄in de lo juon eo em̧ool. Aaet men̄e ekar en̄jake eļan̄n̄e kabun̄ eo an Rilo̧mo̧o̧r eo ekar ejako ioon laļ in, ekar etal wōt im pukote, lōke bwe etal n̄an kabun̄ ekar em̧m̧anļo̧k jān jab etal.18
Āinwōt kōrā eo ippān, Josep Sr. eaar kwole kōn m̧ool eo. Ak ekar en̄jake bwe ejjeļo̧k juon iaan kabun̄ ko aolep ekar em̧m̧anļo̧k jān juon eo ebōd. Jen kapilōk in an jemān, Josep Sr. eaar pukot jeje ko rekwojarjar, kar jar, im kar tōmak bwe Jisōs Kraist eaar itok im lo̧mo̧o̧reņ laļ.19 Aaet eaar jab kile ta eo eaar en̄jake em̧ool kōn pok im abwilōn̄lōn̄ eaar loi ilo kabun̄ ko ipeļaakin. Juon bon̄ eaar ettōņak bwe an rikaki ro rej aitwerōk raar āinwōt menin mour, uwaan̄an ilo aer kubwij laļ kōn jilel ko aer, eo bwe en ļapļo̧k an inepata bwe rejeļā jidik wōt kōn aelōn̄ in Anij.20
Lo an jinen im jemān’ jab bun̄ būruwier ippān kabun̄ ko ekōm̧m̧an bwe en ļapļo̧k an Josep Jr. pok.21 Jetōb eo an ekar kajoor, ak ejjeļo̧k juon ekar maron̄ leļo̧k uwaak ko renej kaju būruwōn.
Ālkin an kōjparok jāān ko aer ium̧win juon jim̧a iiō, Smith rein ekar bwe jāān ippāer n̄an aer kōļļāiki jibukwi eika in bukwin wōjke ko ilo Manchester, tuiiōn̄ in Palmyra. Ijin, ikōtaan jerbal ko āinwōt rijerbal in jikin kallib ro rej bōk wōņāer, rekar kajutak wōjke maple ko n̄an kōm̧m̧an dān ko retōn̄al, katōk leen wōjke ko, im rakij meļaaj ko n̄an ekkat mennin eddōk.22
Ke ej jerbale bwidej eo, Josep eo edik eaar inepata wōt kōn jero̧wiwi ko an im mour eo an. Revival kabun̄ ko ilo Palmyra eaar bōjrak jidik, ak rikaki ro raar etal wōt im jiāe n̄an ukōt ro ijo im ilo aolepen bukwōn ko.23 Raan im bon̄, Josep ej kalimjōk aļ, allōn̄, im iju ko rej em̧m̧akūtkūt ilo lan̄ ko ilo kōlaajrak im utiej im nōbar aiboojoj eo an laļ eobrak kōn mour. Ekar barāinwōt lale armej ro ipeļaakin im bwilōn̄ kōn kajoor im māletlet in mour eo aer. Men otemjej āinwōt kam̧ool bwe Anij ej mour im Ekar kōm̧anm̧an armej ilo nememein wōt E. Bōtaab ewi wāween an Josep tōpar E?24
Ilo jōm̧ar in 1819, ke Josep ekar jon̄oul jilu, rikwaļo̧k ro an Methodist rekar aiintok doon n̄an juon kweilo̧k eļap jejjo m̧aeļ jān jilkin kallib eo an Smith rein im jeplōklōk imeļan bukwōn eo n̄an rōjan̄ baam̧le ko āinwōt Josep n̄an aer oktak. Tōprak ko an rikwaļo̧k rein rekar kainepataiki rikwaļo̧k ro jet ilo bukwōn in, im ejjab etto jiāe n̄an ukōt tok ro jet ekar ļap.
Josep ekar etal n̄an kweilo̧k ko, ron̄jake limotak in kwaļo̧k ko, im kar kam̧ool an rioktak ro rej lamōj kōn lan̄lōn̄. Eaar kōņaan lam̧ōj ippāer, ak ekkā an en̄jake āinwōt n̄e ej pād io̧ļapieer ilo juon tariņae kōn naan im pepe. “Wōn iaan aolep jar kein rejim̧we; ak, aolepāer wōj im bōd ke? eaar ba ippān make. “Eļan̄n̄e juon iaer ejim̧we, ewi in iaer, im ewi wāween aō naaj jeļā e?” Ekar jeļā bwe ekar aikuji jouj im tūriam̧o eo an Kraist, ak kōn an lōn̄ armej ro im kabun̄ ko rej tariņae kōn kajjitōk ko an kabun̄, ekar jab jeļā ia eo ej loe ie.25
Kōjatdikdik bwe emaron̄ lo uwaak ko—im aenōm̧m̧an n̄an jetōb eo an—āinwōt em̧ōj an jājļo̧k jān e. Ekar kōļmenļo̧kjeņ ewi wāween an juon maron̄ loe m̧ool eo ilo an pād ioļapān kauwaron̄ron̄ ko.26
Ke ekar etal n̄an juon iien kwaļo̧k naan, Josep ekar ron̄ an juon rikwaļo̧k kout jān juon jebta in Jemes ilo Kallim̧ur Ekāāl. “Ak elan̄e jabdewōt iami ej aikuij meletlet,” ekar ba, “en kajitōk ippān Anij, eo ej wujlep n̄an armej otemjej, im jab eņo̧ik kake; im naaj leļo̧k n̄ane.”27
Josep ekar ro̧o̧l n̄an m̧weo im̧ōn im pukot eoon eo ilo Baibōļ eo. “Ejjan̄in kar wōr jabdewōt eoon jān jeje ko rekwōjarjar enan̄in kar itok kōn eļap kajoor n̄an būruōn armej jān eoon in ilo iien in n̄an buruō.” “Āinwōt n̄e eaar deļo̧n̄ kōn eļap an̄in ilo aolep en̄jake ko an buruō. Iaar koļmānļo̧kijeņ kake im bar koļmānļo̧kijeņ kake elōn̄ alen, kōnke iaar jeļā ke eļan̄n̄e ekar wōr juon ekar aikuj mālōtlōt jān Anij, ikar aikuji.” Ekar etale Baibōļ eo m̧okta eļan̄n̄e epād aolep uwaak ko ie. Ak kiiō Baibōļ eo ekar jiron̄ļo̧k e bwe emaron̄ kajju etal n̄an Anij kōn uwaak ko an make n̄an kajjitōk ko an.
Josep ekar pepe ippān n̄an jar. Ej jan̄in kar jar ilo ainikien eļap m̧okta, ak ekar lōke kallim̧ur eo jān Baibōļ eo. “Kajjitōk ilo tōmak, jab pere,” ekar katakin.28 Anij enaaj ron̄jake kajjitōk ko an—men̄e renej jekkar aer waļo̧k jān lon̄iin.