Eb’ li b’ich neke’b’ichaman ut li ink’a’ neke’b’ichaman
Nintz’aama chiru li junjunq qe naq chookanaaq chi junelik ut chi tiik qapaab’aal sa’ li ch’uut aj b’ichanel.
“Xkutankil saq’e wan sa’ li waam,” kixtz’iib’a li xEliza Hewitt, “naxq’ax lix lemtz’unkil k’a’ruhaq chik wan sa’ ruchich’och’. Xsaqen Jesus nawil.”1 Rik’in xlemtz’unkil li junjunq xtz’iib’ul li b’ich, li xnimal ru ut najter b’ich reheb’ laj Kristiano ink’a’ naru xb’ichankil chi maak’a’ xse’ li ru junaq. A’b’an anajwan tinwaj raj risinkil yal jun tzol re li b’ich li maare tooxtenq’a chiruheb’ li kutan naq naqataw xch’a’ajkilal b’ichank malaj se’ek ut naq ink’a’ nachal xhoonalil naq “chi sa li [qach’ool li qab’e naqak’am].” Wi wan xq’ehil naq ink’a’ nekexru chixb’ichankileb’ chi xkab’ sutil li sahil b’ich li nekerab’i chi b’ichank jalaneb’, ninpatz’ eere naq teechap eerib’ chi kaw sa’ li ch’ina tzol re li b’ich li naxye resil naq “li Kristo yoo chirab’inkil li ink’a’ naru [nekeye].”2
Sa’ xyanqeb’ li k’a’ru naqak’ul jo’ ralal xk’ajol li Dios li wanko sa’ jun ruchich’och’ t’anenaq, a’an naq wankeb’ kutan li jwal ch’a’ajeb’; eb’ li kutan nayale’q wi’ rix qapaab’aal ut qakawilal. Eb’ li yale’k-ix a’in neke’chal tana’ rik’in xmaak xq’unal qametz’ew, xq’unal xmetz’ew jalan chik li kristiaan, malaj yal junes xq’unal xmetz’ew li yu’am a’in, a’b’an maak’a’ naxye k’a’ru aj-e, naqataw naq neke’ru chirisinkileb’ li b’ich li k’a’jo’ naqaj xb’ichankil ut neke’xmuhela li yeechi’ihom re li “atz’umak ajwi’ sa’ li qaam”3 li naxninq’ehi xEliza Hewitt sa’ jun reheb’ lix raqalil li b’ich.
Jo’kan ut, k’a’ru naqab’aanu sa’eb’ li hoonal a’an? Xb’een, naqapaab’ lix na’leb’ li apostol aj Pablo naq chiwanq “li qoyb’enihom ink’a’ naqil ru … [ut] naqayo’oni rik’in xnimal qakuyum.”4 Sa’eb’ li hoonal a’an naq nalaj li b’ich re sahil ch’oolejil toj reetal ink’a’ naru naqach’olob’, tento tana’ tookanaaq chi ch’anch’ookko chiru jun hoonal ut yal taqab’iheb’ li jun ch’ol chik, chixk’ulb’al qakawilal rik’in xlemtz’unkil li b’ich li nokoxsuti. Naab’alo li moko us ta “li qaxik re rab’inkil chi us li b’ich” kawob’resinb’il chaq li qach’ool ut chaab’ilob’resinb’il qaseeb’al chi b’ichank rik’in naq naqajilosi qib’ chixk’atq junaq li kaw xyaab’ xkux ut chaab’il nab’ichan. Ch’olch’o naq sa’ xb’ichankileb’ li b’ich li maak’a roso’jik, tento raj naq jwal wi’chik nach’ tooxaqliiq chixk’atq li Kolonel ut aj Tojol rix li ruchich’och’—li wan rik’in li tz’aqal xyaab’ kuxej re b’ichank. Toja’ naq naqak’ul xkawilal qach’ool xb’aan lix wankilal li Kolonel chirab’inkil qach’anch’ookilal ut naqak’ul li yo’onink rik’in lix chaab’il b’aanunk uuchil jo’ Mesias choq’ qe. Relik chi yaal, sa’ xhoonalil naq “nach’ li Dios chi yaal” a’an naq “li mukuy sa’ inch’ool chi nab’ichan [ut] xtuxmek li usilal.”5
Sa’eb’ li kutan naq naqeek’a naq yib’ ru xyaab’ qakux, naq yib’ wi’chik ru chiru li naqak’oxla naq naqil malaj naqab’i rik’in li jun ch’ol chik, tinpatz’ raj qe chiqajunilo, ut q’axal wi’chik reheb’ li saaj re li Iglees, naq chijultiko’q qe naq xb’aan jun choxahil na’leb’ naq moko juntaq’eeteb’ ta chixjunileb’ li xyaab’ kuxej sa’ li ch’uut aj b’ichanel re li Dios. Na’ajman naq wan xjalanileb’li xyaab’ kuxej—li soprano ut li contralto, li barítono ut li bajo—re naq ch’ina-us li b’ichank. Tinye resil jun na’leb’ li kiyehe’ naq xe’raatin rib’ wiib’ chi ixq aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan q’axal chaab’ileb’, “Chixjunileb’ li yo’yookil xyo’ob’tesihom li Dios wankeb’ xna’aj sa’ li ch’uut aj b’ichanel.”6 Naq naqab’atz’unle li na’leb’ naq jalan jalanqo chiqajunil ut naqapaab’ b’an li ruchich’och’il na’leb’ moko yaal ta naq tento toowanq jo’ naxye li ruchich’och’—jun na’leb’ re jun cultura re loq’ok li puktesinb’il q’axal wi’chik sa’eb’ li redes sociales—naqasach lix chaq’alil ru li xyaab’ kuxej li kiraj li Dios naq kixyo’ob’tesi jun ruchich’och natawman wi’ li jalan jalanq paay.
Anajwan ut, a’in ink’a’ naraj xyeeb’al naq chixjunileb’ li wankeb’ sa’ li santil ch’uut aj b’ichanel a’in te’ok chixjapb’al re jo’ chanru taaraj li junjunq! Li xjalanil li junjunq maawa’ li choqink, ut tento naq jun ch’uut aj b’ichanel tuqtu chi us—choq’ re qajom anajwan, at Elder Hales, tinwoksi li aatin tzolomil—a’b’an naq ak xqak’ulub’a li choxahil aatin ut li chaq’al ru b’ich li yiib’anb’il chaq rub’elaj lix xk’ojlajik li ruchich’och’ a’in, li qaChoxahil Yuwa’ nasaho’ xch’ool naq toob’ichanq rik’in li xyaab’ qakux ut ink’a’ rik’in xyaab’ xkux junaq chik. Chepaab’ eerib’ ut chepaab’ li qaChoxahil Yuwa’. Meeb’atz’unle eerib’ ut meetz’eqtaana li k’a’ru nekeb’aanu. Sa’ xb’een chixjunil, meekanab’ lee k’anjel sa’ li ch’uut aj b’ichanel. K’a’ut? Xb’aan naq junaj ajwi’ li junjunq eere; moko wan ta eereeqaj. Lix sachik yal ta jun xyaab’ kuxej naxk’os xmetz’ew li jun ch’ol chik aj b’ichanel re li nimla ch’uut aj b’ichanel re li qayu’am sa’ ruchich’och’, jo’ ajwi’ xsachikeb’ li ani neke’reek’a naq wankeb’ sa’ xmaaril li tenamit malaj sa’ xmaaril li Iglees.
A’b’an us ta ninwaklesi eech’ool chejunilex laa’ex chi paa’bank chirixeb’ li b’ich li ch’a’ajeb’ tana’ xb’ichankil, nintaw ru chi yaal naq xb’aan jalan chik li rajb’al, ch’a’aj ajwi’ chiwu laa’in jalaneb’ chik li b’ich li tento raj te’b’ichaaq—a’b’an maji’ b’ichanb’ileb’.
Naq nawil li nimla xjalanil li b’ihom ut li neb’a’ sa’ ruchich’och’, nachal ink’a’uxl chi b’ichank rik’in li Qana’ Hewitt chirixeb’ “li [osob’tesink] k’eeb’il we [xb’aan li Dios] ut li [sahil ch’oolejil] tink’ul [sa’ choxa].”7 Lix tzol li b’ich a’an ink’a’ naru xb’ichankil chi tz’aqal ut rik’in paab’aal toj reetal naq xqak’aak’aleheb’ chi yaal li neb’a’. Li neb’a’il a’an jun majewank li toj yoo chi majenwank rajlal chihab’ ut rajlal tasal tenamit. Naxrahob’tesi li tib’elej, naxpo’ li musiq’ej, naxk’am chaq rahilal sa’ li junkab’al, ut naxsacheb’ li matk’. Wi taaruuq raj taqab’aanu b’ayaq chik re risinkil li neb’a’il, jo’ rajlal nokoxtaqla chixb’aanunkil li Jesus, maare junjunqeb’ re li neb’a’ te’ruuq raj chixb’ichankil junjunq chi tz’iib’ul re “Xkutankil saq’e wan sa’ li waam,” ut a’anaq tana’ xb’een sut sa’ xyu’ameb’.
Jo’kan ajwi’ ch’a’aj chiwu xb’ichankil li sahil b’ich naq toj wankeb’ naab’al sa’ li qasutam li yookeb’ chixnumsinkil li yajel re li k’a’uxleb’aal malaj re li raam malaj jalan chik chi ch’a’ajkil yajel. Wab naq ink’a’ naruhan risinkil li iiq a’in us ta k’eeb’ileb’ xch’ool aj tenq’anel, jo’eb ajwi’ xkomon lix junkab’aleb’, chixb’aanunkil li jo’ k’ihal neke’ru chiruheb’. Nintz’aama naq miqakanab’eb’ li ralal xk’ajol li Dios chixnumsinkil li rahilal sa’ junaatalil ut naq chootiqib’aaq rik’in lix wankilal li Dios re rab’inkileb’ li b’ich li ink’a’ neke’ru chixb’ichankil anajwan.
Ut ninwoyb’eni naq sa’ junaq kutan, jun nimla ch’uut aj b’ichanel sa’ chixjunil li ruchich’och’ te’b’ichanq chi chaq’al ru sa’ xyanqeb’ chixjunileb’ li kristiaan, maak’a’ naxye lix xe’toonil malaj xb’onol lix tib’eleb’, chixyeeb’al naq eb’ li k’anjeleb’aal re pleet, li xik’ ilok, ut eb’ li yib’al ru aatin maawa’eb’ chanru xyiib’ankileb’ lix pleetik reheb’ li winq. Li choxa naxjap re chixyeeb’al qe naq junaj ajwi’ li b’e li naru wi’ xyiib’ankil chi us li ch’a’ajkilal reheb’ li winq, a’an xraab’al li Dios ut xpaab’ankileb’ lix taqlahom, re naq chi kama’an taatehe’q’ li okeb’aal re li junaj chi b’e li nakana chi junelik re taqara qib’ chiqib’il qib’ jo’ qech kab’al qib’. Li profeet aj Eter kixk’ut naq “[taqayo’oni] chi ch’olch’o [qach’ool] jun ruchich’och’ li chaab’il wi’chik.” Naq naawil li aatin a’an ak numenaq chaq jun mil chihab’ anajwan, laj Moroni, lub’lu chik xb’aaneb’ li nimla pleet ut li rahob’tesink, kixye naq “li b’e q’axal wi’chik chaab’il” li nawulak sa’ li ruchich’och’ a’an, a’anaq junelik lix evangelio li Jesukristo.8
K’a’jo’ naqab’antioxi rik’in naq jo’q’e wanko sa’ xyi li ch’a’ajkilal a’an, nawulak chi jo’q’ehaq jalan chik li b’ich li ink’a’ nokoru chixb’ichankil, a’b’an xb’aan jalan chik rajb’al. Nak’ulman a’in naq li q’axal cham li qeek’ahom, jwal loq’ ajwi’, naq ink’a’ naru malaj ink’a’ us xyeeb’al—jo’ lix rahom li xCordelia choq’ re xyuwa’, li kixyehe’ resil xb’aan: “Lin rahom … naxq’ax ru li waatin. … ink’a’ naru tin’aatinaq chalen chaq li waam.”9 Naq nawulak chiqu jo’ k’a’ruhaq loq’, eb’ li eek’ahom a’an moko naru ta xyeeb’al—sa’ musiq’ejil ink’a’ naru xyeeb’al—jo’ lix tij li Jesus kixq’axtesi choq’ reheb’ li kok’al aj Nefita. Li ani ke’ril li kik’ulman aran ke’xtz’iib’a:
“Maajun wa rilom chaq xnaq’ uhej, chi moko rab’ihom chaq xikej, xkomon xnimal ru ut xsachb’a-ch’oolejil li na’leb’ kiqil ut kiqab’i li Jesus chixyeeb’al re li Yuwa’b’ej;
“… Maajun ru’uj aq’ej naru chixyeeb’al, chi moko naru natz’iib’aak xb’aan junaq chi winq, chi moko naru lix ch’ooleb’ li winq chixk’oxlankil xkomon xnimal ru ut xsachb’a-ch’oolejil li na’leb’ kiqil jo’ ajwi’ kiqab’i li Jesus chixyeeb’al.”10
Eb’ li loq’laj hoonal a’an moko naru ta xyeeb’aleb’, xb’aan naq lix yeeb’al, us ta wi taaruuq raj xyeeb’al, maare taak’utunq naq yooko xmuxb’al.
Ex was wiitz’in, wanko sa’ jun ruchich’och’ rik’in naab’al li b’ich li ink’a’ nokoru chixb’ichankil malaj toj maji’ naqab’icha. A’b’an nintz’aama chiru li junjunq qe naq chookanaaq chi junelik ut chi tiik qapaab’aal sa’ li ch’uut aj b’ichanel, b’ar wi’ taqayal xsahilal chi junelik li b’ich jwal nim xtz’aq choq’ qe—“li b’ich re rahok li natojok ix.”11 Naqab’antioxi naq maajun ramb’il chirab’inkil li b’ich a’in. Wan xna’aj chixjunileb’ us ta jalan li raatinob’aal, lix cultura, ut li na’ajej wankeb’ wi’. Wan xna’aj li ani maji’ neke’sumla, li ak sumsuukeb’, li wankeb’ lix nimla junkab’al, ut li maak’a’eb’ xkok’al. Wan xna’aj li ani kiwiib’an xch’ool junxil chirix lix paab’aal jo’ ajwi’ li ani toj nawiib’an xch’ool anajwan. Wan xna’aj li winq naxik xch’ool chirix jun xkomon winq malaj li ixq chirix xkomon ixq. Relik chi yaal, wan xna’aj chixjunileb’ li ani neke’xra li Dios ut neke’roxloq’i lix taqlahom jo’ k’ojk’ookil b’isleb’ choq’ re chanru wanko, xb’aan naq wi lix rahom li Dios a’an li chaab’il b’ich li naqawotz, relik chi yaal naq li qawotzb’il ajom re xpaab’ankil li Dios, a’an lix sonil aajel ru re li b’ich. Rik’in li choxahil taqlahom re li rahok ut li paab’aal, li jalb’a-k’a’uxlej ut li toq’ob’ank-u, xmaak’a’il li b’alaq’ ut li kuyuk maak, wan xna’aj sa’ li ch’uut aj b’ichanel chixjunileb’ li te’raj wank aran.12 “Chalqex a’ yaal chanru lee wanjik,” naxye li qaYuwa’ aj rahonel qe chiqajunil, a’b’an toj naxye, “Meekuub’ kanaak jo’ chanru wankex anajwan.” Nokose’ek ut naqajultika naq li Dios k’eek’o xch’ool chixk’eeb’al chi uxmank naq chaab’ilaqo chik toowulaq q’axal wi’chik chiru li xqak’oxla.
Sa’ li xnimal ru b’ich re lix k’uub’anb’il na’leb’ choq’ re li qataqenakil loq’al, chiqataaqe taxaq rik’in xtuulanil qach’ool lix b’eresihom ut chiqayal qaq’e sa’eb’ li b’ich li ink’a’ nokoru chixb’ichankil, toj reetal naq tooruuq chiq’axtesinkileb’ li “b’ich choq’ re li [qaRey] Jesus.”13 Toja’ ut naq, sa’ jun kutan, jo’ naxye li qaraarookil b’ich:
Chi kaq toob’ichanq qochb’eenaqeb’ li anjel:
Hosana, hosanna re Dios ut xKarneer! …
Li Kristo sa’ xyi chaq li xam taak’ulunq.14
Ninch’olob’ xyaalal naq li kutan a’an taawulaq, naq li Dios li qaJunelikil Yuwa’ tixtaqla wi’chik li Ralal Junaj Chirib’il re jolomink ut awa’b’ejink jo’ xReyeb’ li rey chi junelik. Ninch’olob’ xyaalal naq a’in lix Iglees k’ojob’anb’il wi’chik ut naq a’an neke’k’ame’ chaq lix k’utum ut k’ojob’anb’il k’anjel aj kolb’a-ib’ re ix evangelio choq’ reheb’ chixjunil li winqilal. Naq li resil “puktesinb’ilaq sa’ chixjunil li ch’och’ [ut] wulajenaq sa’ chixjunil li tzuul,”15 li Jesus “taa’awa’b’ejinq rik’in rahok.”16 Relik chi yaal, taawanq li sahil ch’oolej li maak’a roso’jik sa’ li qaam. Nintz’aama chi anchal inch’ool naq taawulaq li yeechi’inb’il hoonal a’an, sa’ xk’ab’a li Jesukristo, amen.