2010-2019
Σε αρμονία με τη μουσική τής πίστεως
Απριλίου 2012


Σε αρμονία με τη μουσική τής πίστεως

Ο Θεός αγαπά όλα τα τέκνα Του. Θέλει να επιστρέψουν όλα σε Εκείνον. Επιθυμεί όλοι να είναι σε αρμονία με την ιερά μουσική τής πίστεως.

Όταν τα Μέλη τής Γενικής Εξουσίας τής Εκκλησίας συναντώνται με μέλη από όλον τον κόσμο, βλέπουμε από πρώτο χέρι πώς οι Άγιοι των Τελευταίων Ημερών αποτελούν μία δύναμη για καλό. Σας επαινούμε για όλα όσα κάνετε, προκειμένου να ευλογείτε τη ζωή όλων των ανθρώπων.

Εμείς, με αναθέσεις των δημοσίων υποθέσεων είμαστε καλώς πληροφορημένοι ότι πολλοί ηγέτες που επηρεάζουν τους ανθρώπους και δημοσιογράφοι στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και σε όλον τον κόσμο έχουν αυξήσει τις δημόσιες συζητήσεις τους για την Εκκλησία και τα μέλη της. Μία μοναδική συμβολή παραγόντων έχει αυξήσει σημαντικώς το προφίλ τής Εκκλησίας1.

Πολλοί που γράφουν για την Εκκλησία έχουν καταβάλει μία ειλικρινή προσπάθεια να καταλάβουν τους ανθρώπους μας και τη διδαχή μας. Είναι αβροί και έχουν προσπαθήσει να είναι αντικειμενικοί, κάτι για το οποίο είμαστε ευγνώμονες.

Αναγνωρίζουμε επίσης ότι πολλά άτομα στον κόσμο δεν είναι σε αρμονία με ιερά. Ο κορυφαίος ραββίνος Λόρδος Σακς τής Αγγλίας, μιλώντας προς ρωμαιοκαθολικούς ηγέτες τον περασμένο Δεκέμβριο στο Παπικό Γρηγοριανό Πανεπιστήμιο, παρατήρησε πόσο κοσμικά έχουν γίνει ορισμένα μέρη τού κόσμου. Δήλωσε ότι ένας ένοχος είναι «ο επιθετικός επιστημονικός αθεϊσμός αισθητικώς άμουσος με τη μουσική τής πίστεως»2.

Το μέγα εισαγωγικό όραμα στο Βιβλίο τού Μόρμον είναι το προφητικό όνειρο τού Λεχί για το δένδρο τής ζωής3. Αυτό το όραμα περιγράφει ευκρινώς τις δυσκολίες τής πίστεως που υπάρχουν στην εποχή μας και τη μεγάλη διαίρεση μεταξύ αυτών που αγαπούν, λατρεύουν και αισθάνονται υπόλογοι στον Θεό και αυτών που δεν τα κάνουν αυτά. Ο Λεχί εξηγεί κάποια από τη διαγωγή που καταστρέφει την πίστη. Ορισμένοι είναι υπερήφανοι, μάταιοι και ανόητοι. Ενδιαφέρονται μόνον για την επονομαζόμενη σοφία τού κόσμου4. Άλλοι έχουν κάποιο ενδιαφέρον στον Θεό, αλλά είναι χαμένοι στην εγκόσμια καταχνιά τού σκότους και τής αμαρτίας5. Ορισμένοι έχουν γευθεί την αγάπη τού Θεού και τού λόγου Του, αλλά ντρέπονται εξαιτίας αυτών που τους περιγελούσαν και παραστράτησαν μέσα σε «απαγορευμένα μονοπάτια»6.

Εντέλει, υπάρχουν αυτοί οι οποίοι είναι σε αρμονία με τη μουσική τής πίστεως. Γνωρίζετε ποιοι είσθε. Αγαπάτε τον Κύριο και το Ευαγγέλιό Του και συνεχώς προσπαθείτε να ζείτε και να μοιράζεστε με άλλους το μήνυμά Του, ειδικώς με την οικογένειά σας7. Είσθε σε αρμονία με τις προτροπές τού Πνεύματος, έχετε αφυπνισθεί στη δύναμη τού λόγου τού Θεού, έχετε θρησκευτική συμπεριφορά στο σπίτι σας και προσπαθείτε επιμελώς να ζείτε ζωή σαν τού Χριστού ως μαθητές Του.

Αναγνωρίζουμε πόσο πολυάσχολοι είσθε. Χωρίς έμμισθο, επαγγελματικό ιερατείο, η ευθύνη για την εκτέλεση διακονίας στην Εκκλησία εξαρτάται από εσάς τα αφιερωμένα μέλη. Γνωρίζουμε ότι είθισται για τα μέλη των επισκοπικών ηγεσιών και προεδριών πασσάλου και πολλούς άλλους να προσφέρουν πολλές ώρες αφοσιωμένης υπηρετήσεως. Οι προεδρίες βοηθητικών οργανώσεων και απαρτίας είναι υποδειγματικές στην ανιδιοτελή τους θυσία. Αυτή η υπηρέτηση και η θυσία εκτείνονται σε όλα τα μέλη, σε όσους τηρούν διοικητικά αρχεία, πιστούς οικογενειακούς διδασκάλους και επισκέπτριες διδασκάλισσες και όσους διδάσκουν μαθήματα. Είμαστε ευγνώμονες για αυτούς που θαρρετά υπηρετούν ως ηγέτες/ηγέτιδες προσκόπων και νηπιακού τμήματος εξίσου καλά. Όλοι σας έχετε την αγάπη και την εκτίμησή μας για αυτά που κάνετε και για αυτό που είσθε!

Αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν μέλη τα οποία ενδιαφέρονται λιγότερο και είναι λιγότερο πιστά σε ορισμένες εκ των διδασκαλιών τού Σωτήρος. Επιθυμία μας για τα μέλη αυτά είναι να αφυπνισθούν πλήρως στην πίστη και να αυξήσουν τη δραστηριότητα και τη δέσμευσή τους. Ο Θεός αγαπά όλα τα τέκνα Του. Θέλει να επιστρέψουν όλα σε Εκείνον. Επιθυμεί όλοι να είναι σε αρμονία με την ιερά μουσική τής πίστεως. Η εξιλέωση τού Σωτήρος είναι ένα δώρο για όλους.

Πρέπει να διδαχθεί και να γίνει κατανοητό ότι αγαπούμε και σεβόμαστε όλους τους ανθρώπους που περιέγραψε ο Λεχί8. Θυμηθείτε, δεν εξαρτάται από εμάς να κρίνουμε. Η κρίση είναι τού Κυρίου9. Ο Πρόεδρος Τόμας Μόνσον μάς έχει ζητήσει συγκεκριμένως να έχουμε «το θάρρος να αποφεύγουμε να κρίνουμε τους άλλους»10. Έχει ζητήσει επίσης από κάθε πιστό μέλος να διασώσει όσους έχουν γευθεί τον καρπό τού Ευαγγελίου και κατόπιν έχουν παραστρατήσει καθώς και αυτούς που δεν έχουν βρει ακόμη το στενό και στενόχωρο μονοπάτι. Προσευχόμαστε ώστε να κρατιούνται στη ράβδο και να γευθούν την αγάπη τού Θεού, η οποία θα γεμίσει «τ[ις] ψυχ[ές] με εξαιρετικά μεγάλη αγαλλίαση»11.

Ενώ το όραμα τού Λεχί περιλαμβάνει όλους τους ανθρώπους, η ανώτατη έννοια διδαχής είναι η αιώνια σημασία τής οικογένειας. «Η οικογένεια έχει δοθεί ως διάταξη από τον Θεό. Είναι η πιο σημαντική μονάδα στον παρόντα καιρό και όλη την αιωνιότητα»12. Καθώς ο Λεχί γεύθηκε τον καρπό από το δένδρο τής ζωής (η αγάπη τού Θεού), επιθυμούσε «να φάει και η οικογένειά [του] απ’ αυτόν»13.

Η μεγάλη επιθυμία μας είναι να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας με αλήθεια και χρηστότητα. Μία αρχή, η οποία θα μας βοηθήσει να το επιτύχουμε αυτό, είναι να αποφεύγουμε να είμαστε υπερβολικώς επικριτικοί με τη διαγωγή εκείνη που είναι ανόητη ή ασύνετη αλλά όχι αμαρτωλή. Πριν από πολλά χρόνια, όταν εγώ και η σύζυγός μου είχαμε παιδιά στο σπίτι, ο Πρεσβύτερος Ντάλιν Όουκς δίδαξε ότι ήταν σημαντικό να διακρίνει κάποιος μεταξύ λαθών τής νεότητας, τα οποία θα πρέπει να διορθώνονται, και αμαρτιών που απαιτούν επιτίμηση και μετάνοια14. Εκεί όπου υπάρχει έλλειψη σοφίας, τα παιδιά μας χρειάζονται διδασκαλία. Εκεί όπου υπάρχει αμαρτία, η μετάνοια είναι ουσιώδης15. Αυτό το βρήκαμε χρήσιμο στην οικογένειά μας.

Η θρησκευτική συμπεριφορά στο σπίτι ευλογεί την οικογένειά μας. Το παράδειγμα είναι ιδιαιτέρως σημαντικό. Αυτά που κάνουμε θα επηρεάσουν τα παιδιά μας περισσότερο από τα λόγια μας. Όταν ήμουν σχεδόν πέντε ετών, η μητέρα μου έμαθε ότι ο μικρότερος αδελφός της είχε σκοτωθεί, όταν το θωρηκτό στο οποίο υπηρετούσε βομβαρδίστηκε από την ακτή τής Ιαπωνίας προς τα τέλη τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου16. Τα νέα αυτά την συγκλόνισαν. Ήταν πολύ συγκινημένη και πήγε στο υπνοδωμάτιο. Ύστερα από λίγο, κοίταξα στο δωμάτιο, για να δω αν ήταν εντάξει. Ήταν γονατισμένη στην άκρη τού κρεβατιού και προσευχόταν. Μία μεγάλη γαλήνη με κατέβαλε, επειδή με είχε διδάξει να προσεύχομαι και να αγαπώ τον Σωτήρα. Αυτό ήταν χαρακτηριστικό τού παραδείγματος που πάντοτε έθετε για εμένα. Οι μητέρες και οι πατέρες που προσεύχονται με τα παιδιά μπορεί να είναι το πιο σημαντικό από οιονδήποτε άλλο παράδειγμα.

Το μήνυμα, η διακονία και η εξιλέωση τού Ιησού Χριστού, τού Σωτήρος μας, είναι σημαντικό μέρος αυτών που πρέπει να διδάσκονται στην οικογένεια. Καμία άλλη γραφή δεν χαρακτηρίζει την πίστη μας καλύτερα από το Νεφί Β΄ 25:26: «Και μιλάμε για το Χριστό, χαιρόμαστε με το Χριστό, κηρύττουμε για το Χριστό, προφητεύουμε για το Χριστό, και γράφουμε σύμφωνα με τις προφητείες μας, ώστε τα παιδιά μας να ξέρουν σε ποια πηγή να στραφούν για άφεση των αμαρτιών τους».

Μία από τις θεμελιώδεις αρχές τού οράματος τού Λεχί είναι ότι πιστά μέλη πρέπει να κρατιούνται γερά στη σιδερένια ράβδο, για να τους κρατά στο στενό και στενόχωρο μονοπάτι που οδηγεί στο δένδρο τής ζωής. Είναι ουσιώδους σημασίας για τα μέλη να διαβάζουν, να συλλογίζονται και να μελετούν τις γραφές17.

Το Βιβλίο τού Μόρμον είναι μεγάλης σημασίας18. Θα υπάρχουν, ασφαλώς, πάντοτε αυτοί που θα υποτιμούν τη σημασία ή ακόμη και θα κακολογούν αυτό το ιερό βιβλίο. Ορισμένοι έχουν χρησιμοποιήσει χιούμορ. Προτού υπηρετήσω μία ιεραποστολή, ένας καθηγητής πανεπιστημίου παρέθεσε τη δήλωση τού Μαρκ Τουέιν ότι αν έπαιρνες τη φράση «Και έγινε ώστε» από το Βιβλίο τού Μόρμον, «θα ήταν μόνον ένα φυλλάδιο»19.

Λίγους μήνες αργότερα, ενώ υπηρετούσα μία ιεραποστολή στο Λονδίνο τής Αγγλίας, ένας διακεκριμένος, σπουδαγμένος στην Οξφόρδη, δάσκαλος στο Πανεπιστήμιο τού Λονδίνου, ένας Αιγύπτιος ειδικός στις σημιτικές γλώσσες, διάβασε το Βιβλίο τού Μόρμον, αλληλογράφησε με τον Πρόεδρο Ντέιβιντ ΜακΚέι και συναντήθηκε με ιεραποστόλους. Τους πληροφόρησε ότι ήταν πεπεισμένος ότι το Βιβλίο τού Μόρμον ήταν όντως μετάφραση των γνώσεων των Ιουδαίων και τής γλώσσας των Αιγυπτίων για τις περιόδους που περιγράφονται στο Βιβλίο τού Μόρμον20. Ένα παράδειγμα, ανάμεσα στα πολλά που χρησιμοποίησε, ήταν η συνδετική φράση «Και έγινε ώστε», η οποία είπε ότι αντικατόπτριζε τον τρόπο με τον οποίον θα μετέφραζε τη φρασεολογία η οποία χρησιμοποιείτο σε αρχαία σημιτικά γραπτά21. Ο καθηγητής πληροφορήθηκε ότι ενώ η διανοητική του προσέγγιση βασιζόμενη στο επάγγελμά του τον είχε βοηθήσει, ήταν ακόμη απαραίτητο να αποκτήσει πνευματική μαρτυρία. Μέσω μελέτης και προσευχής απέκτησε πνευματική μαρτυρία και βαπτίσθηκε. Επομένως, αυτό που ένας διάσημος ευθυμογράφος είδε ως αντικείμενο χλεύης, ένας λόγιος ανεγνώρισε ως βαθεία απόδειξη τής αλήθειας τού Βιβλίου τού Μόρμον, κάτι το οποίο τού επιβεβαιώθηκε από το Πνεύμα.

Η ουσιώδης διδαχή τής ελευθέρας βουλήσεως απαιτεί η μαρτυρία για το αποκατεστημένο Ευαγγέλιο να βασίζεται στην πίστη παρά απλώς στην εξωτερική ή επιστημονική απόδειξη. Η έμμονη εστίαση σε πράγματα μη πλήρως ακόμη αποκαλυφθέντα, όπως πώς θα μπορούσαν να συμβούν η γέννηση από παρθένο ή η ανάσταση τού Σωτήρος ή ακριβώς πώς μετέφρασε ο Τζόζεφ Σμιθ τις γραφές μας, δεν θα είναι αποτελεσματική ούτε θα αποφέρει πνευματική πρόοδο. Αυτά είναι ζητήματα πίστεως. Τελικώς, η συμβουλή τού Μορόνι να διαβάσουμε και να συλλογισθούμε και κατόπιν να ρωτήσουμε τον Θεό με όλη την ειλικρίνεια τής καρδιάς μας, με πραγματική πρόθεση, για να επιβεβαιώσει αλήθειες των γραφών με τη μαρτυρία τού Πνεύματος, είναι η απάντηση22. Επιπλέον, όταν ενσταλάζουμε στη ζωή μας τα επιτακτικά των γραφών και ζούμε το Ευαγγέλιο, ευλογούμαστε με το Πνεύμα και γευόμαστε την καλοσύνη Του με συναισθήματα χαράς, ευτυχίας και ιδιαιτέρως γαλήνης23.

Ευκρινώς, μία διαχωριστική γραμμή μεταξύ αυτών που ακούν τη μουσική τής πίστεως και αυτών που είναι αισθητικώς άμουσοι ή εκτός τόνου είναι η ενεργός μελέτη των γραφών. Πριν από χρόνια συγκινήθηκα βαθιά που ένας αγαπημένος προφήτης, ο Σπένσερ Κίμπαλ, τόνισε την ανάγκη να διαβάζουμε συνεχώς και να μελετούμε τις γραφές. Είπε: «Βρίσκω ότι όταν γίνομαι πρόχειρος στη σχέση μου με τη θειότητα και όταν φαίνεται ότι ο Θεός δεν ακούει και δεν μιλά, ότι είμαι μακριά, πολύ μακριά. Αν βυθισθώ στις γραφές, η απόσταση στενεύει και η πνευματικότης επιστρέφει»24.

Ελπίζω ότι διαβάζουμε το Βιβλίο τού Μόρμον με τα παιδιά μας τακτικώς. Το έχω συζητήσει αυτό με τα παιδιά μου. Μου έχουν αναφέρει δύο παρατηρήσεις. Πρώτον, η εμμονή στο διάβασμα των γραφών καθημερινώς ως οικογένεια είναι το κλειδί. Η κόρη μου περιγράφει με εύθυμο τρόπο τις πολύ πρωινές τους προσπάθειες με κυρίως τους εφήβους να διαβάζουν με συνέπεια τις γραφές. Εκείνη και ο σύζυγός της ξυπνούν νωρίς το πρωί και κινούνται νυσταγμένοι για να πιάσουν τη σιδερένια κουπαστή τής σκάλας που οδηγεί σε ένα δωμάτιο όπου συγκεντρώνεται η οικογένεια, για να διαβάσει τον λόγο τού Θεού. Η επιμονή είναι η απάντηση και η αίσθηση τού χιούμορ βοηθά. Απαιτεί μεγάλη προσπάθεια από κάθε μέλος τής οικογένειας, κάθε ημέρα, αλλά αξίζει την προσπάθεια. Οι παροδικές αναποδιές επισκιάζονται από την επιμονή.

Η δεύτερη είναι πώς ο μικρότερος υιός και η σύζυγός του διαβάζουν τις γραφές με την καινούργια τους οικογένεια. Δύο από τα τέσσερα παιδιά τους δεν είναι αρκετά μεγάλα, για να διαβάζουν. Για τον πεντάχρονο έχουν σήματα με τα πέντε δάκτυλα στα οποία ανταποκρίνεται, προκειμένου να συμμετάσχει πλήρως στο οικογενειακό διάβασμα των γραφών. Το σήμα για το πρώτο δάκτυλο είναι για να επαναλαμβάνει: «Και έγινε ώστε», όποτε εμφανίζεται στο Βιβλίο τού Μόρμον. Πρέπει να παραδεχθώ ότι αγαπώ το γεγονός ότι η φράση εμφανίζεται τόσο συχνά. Παρεμπιπτόντως, προς όφελος νέων οικογενειών, το σήμα δακτύλου 2 είναι «Και έτσι βλέπουμε». Τα δάκτυλα 3, 4 και 5 επιλέγονται από τους γονείς βάσει των λέξεων που περιέχονται στο κεφάλαιο που διαβάζουν.

Γνωρίζουμε ότι η οικογενειακή μελέτη των γραφών και οι οικογενειακές βραδιές δεν είναι πάντοτε τέλειες. Ασχέτως των δυσκολιών που αντιμετωπίζετε, μην αποθαρρύνεστε.

Παρακαλώ, καταλάβετε ότι το να έχετε πίστη στον Κύριο Ιησού Χριστό και η τήρηση των εντολών Του είναι και θα είναι πάντοτε το καθοριστικό τεστ τής θνητότητας. Πάνω απ’ όλα, καθένας από εμάς πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι όταν κάποιος είναι αισθητικώς άμουσος με τη μουσική τής πίστεως, δεν είναι σε αρμονία με το Πνεύμα. Όπως δίδαξε ο προφήτης Νεφί: «Ακούσατε τη φωνή του…  και σας μίλησε με φωνή σιγαλή σαν αύρα, αλλά είχατε χάσει την ευαισθησία σας, ώστε δεν μπορούσατε να αισθανθείτε τα λόγια του»25.

Η διδαχή μας είναι ξεκάθαρη‧ πρέπει να είμαστε θετικοί και να έχουμε θάρρος. Τονίζουμε την πίστη μας, όχι τους φόβους μας. Αγαλλιούμε με τη διαβεβαίωση τού Κυρίου ότι θα μας συμπαρίσταται και θα μας δώσει καθοδήγηση και κατεύθυνση26. Το Άγιο Πνεύμα καταθέτει μαρτυρία στην καρδιά μας ότι έχουμε έναν στοργικό Πατέρα στους Ουρανούς, τού οποίου το ευσπλαχνικό σχέδιο για τη λύτρωσή μας θα εκπληρωθεί από κάθε άποψη χάριν τής εξιλεωτικής θυσίας τού Ιησού Χριστού.

Όπως έγραψε η Ναόμι Ράνταλ, συγγραφέας τού «Είμαι Θεού παιδί»: «Το Πνεύμα του καθοδηγεί. Η αγάπη του διαβεβαιώνει ότι ο φόβος αποχωρεί, όταν αντέχει η πίστη»27.

Συνεπώς, όπου και αν είμαστε στο μονοπάτι τής ιδιότητος τού μαθητού στο όραμα τού Λεχί, ας αποφασίσουμε να αφυπνίσουμε μέσα μας και στην οικογένειά μας μία μεγαλύτερη επιθυμία να διεκδικήσουμε το αδιανόητο δώρο τού Σωτήρος τής αιώνιας ζωής. Προσεύχομαι ώστε να παραμείνουμε σε αρμονία με τη μουσική τής πίστεως. Καταθέτω μαρτυρία για τη θειότητα τού Ιησού Χριστού και την πραγματικότητα τής εξιλέωσής Του, στο όνομα τού Ιησού Χριστού, αμήν.

Σημειώσεις

  1. Βλέπε Διδαχή και Διαθήκες 1:30.

  2. Τζόναθαν Σακς, “Has Europe Lost Its Soul?” (ομιλία που εκφωνήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2011, στο Παπικό Γρηγοριανό Πανεπιστήμιο), chiefrabbi.org/ReadArtical.aspx?id = 1843.

  3. Βλέπε Νεφί Α΄ 8.

  4. Βλέπε Νεφί Α΄ 8:27, 11:35.

  5. Βλέπε Νεφί Α΄ 8:23, 12:17.

  6. Νεφί Α΄ 8:28.

  7. Βλέπε Νεφί Α΄ 8:12.

  8. Οι οδηγίες τού Σωτήρος είναι να αναζητούμε το χαμένο πρόβατο. Βλέπε Κατά Ματθαίον 18:12–14.

  9. Βλέπε Κατά Ιωάννην 5:22. Βλέπε, επίσης, Κατά Ματθαίον 7:1–2.

  10. Τόμας Μόνσον, «Είθε να έχετε θάρρος», Λιαχόνα και Ensign, Μάιος 2009, 124.

  11. Νεφί Α΄ 8:12.

  12. Handbook 2: Administering the Church (2010), 1.1.1.

  13. Νεφί Α΄ 8:12.

  14. Βλέπε Ντάλιν Όουκς, “Sins and Mistakes,” Ensign, Οκτ. 1996, 62. Ο Πρεσβύτερος Όουκς δίδαξε αυτήν την ιδέα, όταν ήταν πρόεδρος τού Πανεπιστημίου Μπρίγκαμ Γιανγκ περίπου το 1980.

  15. Βλέπε Διδαχή και Διαθήκες 1:25–27.

  16. Βλέπε Μάρβα Τζιν Κίμπαλ Πέντερσεν, Vaughn Roberts Kimball: A Memorial (1995). Ο Βων έπαιζε ποδόσφαιρο ως μπακ για το Πανεπιστήμιο Μπρίγκαμ Γιανγκ το φθινόπωρο τού 1941. Την ημέρα μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, στις 8 Δεκεμβρίου 1941, κατετάγη στο ναυτικό των Η.Π.Α. Σκοτώθηκε στις 11 Μαΐου 1945 από εχθρικές βομβιστικές επιθέσεις εναντίον τού Bunker Hill των Η.Π.Α. και ετάφη στη θάλασσα.

  17. Βλέπε Κατά Ιωάννην 5:39.

  18. Βλέπε Έζρα Ταφτ, “The Book of Mormon—Keystone of Our Religion,” Ensign, Νοέμβρ. 1986, 4 ή Λιαχόνα και Ensign, Οκτ. 2011, 52.

  19. Μαρκ Τουέιν, Roughing It (1891), 127–28. Κάθε νέα γενεά παρουσιάζεται με τα σχόλια τού Τουέιν σαν να ήταν μία σημαντική νέα ανακάλυψη. Συνήθως υπάρχει μικρή αναφορά στο γεγονός ότι ο Μάρκ Τουέιν απέρριπτε εξίσου τον χριστιανισμό και τη θρησκεία εν γένει.

  20. Βλέπε Νεφί Α΄ 1:2.

  21. Συνάντησα στον δρ. Εμπίντ Σαροφίμ στο Λονδίνο, όταν οι πρεσβύτεροι τον δίδασκαν. Βλέπε, επίσης, N. Eldon Tanner, στο Conference Report, Απρ. 1962, 53. Πολλοί λόγιοι των αρχαίων σημιτικών και αιγυπτιακών γραπτών έχουν σημειώσει την επανειλημμένη χρήση τής συνδετικής φράσεως «Και έγινε ώστε» στην αρχή των προτάσεων. Βλέπε Χιου Νίμπλυ, Since Cumorah, 2 έκδοση (1988), 150.

  22. Βλέπε Μορόνι 10:3–4. Πολλοί λίγοι κριτικοί το έχουν δοκιμάσει αυτό με αληθινή πρόθεση.

  23. Βλέπε Διδαχή και Διαθήκες 59:23.

  24. Teachings of Presidents of the Church: Spencer W. Kimball (2006), 67.

  25. Νεφί Α΄ 17:45. Βλέπε, επίσης, Έζρα Ταφτ Μπένσον, “Seek the Spirit of the Lord,” Tambuli, Σεπτ. 1988, 5, Ensign, Απρ. 1988, 4: «Ακούμε τα λόγια τού Κυρίου συχνότατα με ένα συναίσθημα. Αν είμαστε ταπεινοί και ευαίσθητοι, ο Κύριος θα μας παρακινήσει μέσω των συναισθημάτων μας».

  26. Βλέπε Διδαχή και Διαθήκες 68:6.

  27. “When Faith Endures,” Hymns, αρ. 128.