Veikacivi ena Tabana ni Kaulotu
2. iSoqosoqo kei na iTaviqaravi ni Kaulotu
iVakatakilakila
E vakavulici ira na tisaipeli o Jisu

2

iSoqosoqo ni Kaulotu kei na iTaviqaravi

2.0

iVakamacala Taumada

E kaya kina na Turaga, “Mo dou vakarautaki kemudou ka lesia na tamata yadua ki na itavi me qarava,” (Vunau kei na Veiyalayalati 104:11). Na iwasewase oqo ni ivoladusidusi oqo e vakamacalataka na isoqosoqo ni kaulotu ka vakamacalataka na sala e rawa ni o cakacaka vinaka kina ka bula vata kei na dua na itokani, vakaitavi ena itaviqaravi ni kaulotu, tuvanaka na ituvatuva e veisiga, ka qaravi ira na tani ena loloma savasava i Karisito (raica na Moronai 7:44–47).

Me matata, na ivakatagedegede eso oqo e vakayagataka na vosa iliuliu ni daukaulotu gone me tukuni ira tiko na daukaulotu era vakailesilesi veiliutaki, me vaka na itokani qase, o ira na marama iliuliu ni veituberi, se iliuliu ni iwasewase. O ira nailiuliu ni tabana ni kaulotu e vakaibalebaletaki tiko vei nomu peresitedi ni kaulotu, e taura tu na idola ni matabete, kei na watina.

Na ivakatagedegede oqo e vakayagataka talega na vosa bisopi, peresitedi ni iteki, tabanalevu, kei na iteki. Vakayagataka na idusidusi veisemati me veiganiti kei na peresitedi ni tabana, peresitedi ni tikina, tabana, kei na tikina ni lewenilotu.

2.1

Veiliutaki ni Tabana ni Kaulotu

Na nomu itavi bibi duadua, se cava ga na ilesilesi ni veiliutaki, o ya mo dua na daukaulotu yalodina ka gugumatua. Na ivakasala oqo mai vua na Turaga e volai ena Vunau kei na Veiyalayalati sa baleti iko talega: “Ni sa ka e uasivi duadua vei iko sai koya na tusanaki ni veivutuni vei ira na [itabatamata] kece oqo, ka mo vakalesuya mai kina vei au na yalo eso” (Vunau kei na Veiyalayalati 15:6).

2.1.1

iLiuliu ni Tabana ni Kaulotu: O Nomu Peresitedi ni Kaulotu kei na Watina

O nomu peresitedi ni kaulotu kei na watina, ka rau veiqaravi vata vaka nomu iliuliu ni kaulotu, sa kacivi mai vua na Kalou ka vakatikori me rau liutaka na tabana ni kaulotu. Erau lomani kemuni ka qaravi kemuni, ka vukei kemuni mo ni vakayacora na nomuni inaki vaka-daukaulotu, ka veivuke ena nomuni taqomaki vinaka ka marau.

O ira nomu iliuliu ni tabana ni kaulotu era wasea e vuqa na itavi me baleta na kaulotu. Era na cakacaka vata me ra veitokoni ka vakayaloqaqataki iko, vakarorogo ki na nomu kauwai, sauma na taro, raica na toso ki liu, ka soli ivakasala. Baleta ni o nomuni peresitedi ni kaulotu e tu vei ira na idola ni matabete, ka cakacaka me vaka e dua na turaganilewa ena tabana ni kaulotu. Na ivalavala ca ni veiyacovi kei na ivalavala ca bibi tale eso e dodonu me na vakatusai vei nomu peresitedi ni kaulotu (raica na Mosaia 26:29 – 30). Mo tukutuku vakadodonu sara vua. Ena vukei iko o koya mo veivutuni (raica na Me iSakisaki ni iTabagone [2011], 28 – 29).

Sa rawa mo sureta na wati peresitedi ni kaulotu, e dua na daukaulotu qase, se nomu itokani ni daukaulotu mo dou tiko ena veivakatarogi vata kei peresitedi ni kaulotu. Na nomu vakatulewa mo sureta e dua me duavata kei iko e sega ni dodonu me vakalailaitaka na nodra loloma na iliuliu ni tabana ni kaulotu, kauwai, se mareqeti iko.

2.1.2.

Mataveiliutaki ni Tabana ni Kaulotu

Ena vakatulewa o nomu peresitedi ni kaulotu ena tabana ni kaulotu ena idola ni matabete. E lewe ni mataveiliutaki ni kaulotu vata kei na rua na daunivakasala.

Oi rau na daunivakasala ena mataveiliutaki ni tabana ni kaulotu, me vaka na daunivakasala ena mataveiliutaki ni iteki se matabisopi, era veivuke ena kena tauyavutaki ka vukei na cakacaka. Oi rau na daunivakasala ena mataveiliutaki ni tabana ni kaulotu era sega ni lewa na veika me baleta na kilikili ni daukaulotu.

2.1.3

iSoqosoqo ni iLiuliu ni Tabana ni Kaulotu

Na nomu peresitedi ni kaulotu e vakayagataka na ivakatakila kei na idola ni matabete me tauyavutaki kina na cakacaka. Ena lesi ira na daukaulotu gone mera na dauveituberi, itokani qase, iliuliu ni tikina, ira na marama iliuliu ni veituberi, iliuliu ni iwasewase, kei ira na ivukevuke. O ira na ivukevuke, daukaulotu ni valenivolavola, kei ira na daukaulotu tale eso era sega ni cakava na ilesilesi ni veiliutaki ni kaulotu se me ra lesia na vanua mo veiqaravi kina. Ia, sa rawa vei peresitedi ni kaulotu me veivakasalataki vata kei watina se o koya e nona ivukevuke me baleta na ilesilesi ni kaulotu.

O ira na nomuni iliuliu ni kaulotu kei ira na ivukevuke, iliuliu ni iwasewase, kei ira na marama iliuliu ni veituberi era lewe ni matabose ni veiliutaki ni tabana ni kaulotu. Era na veivakasalataki na iliuliu oqo ena nodra sotava na nodra gagadre na daukaulotu ka cakava na ituvatuva me vukea na toso ki na kaulotu ka tosoya ki liu na cakacaka.

2.1.4

iTavi ni Veiliutaki ni iLiuliu Daukaulotu

O ira na iliuliu ni daukaulotu, me vakataki ira na daukaulotu taucoko, era muria na ivakasala i Jisu Karisito me ra “qarava na [Kalou] ena yalomudou taucoko, igu, vakasama kei na kaukauwa” ka mera “nanuma na vakabauta, na ivalavala savasava, na vuku, na ivalavala malua, na dauvosota, na veilomani vakaveitacini, na bula vakalou, na loloma uasivi, na yalomalumalumu, na gugumatua” (Vunau kei na Veiyalayalati 4:2, 6). Na ilesilesi ni veiliutaki e sega ni vakaraitaka na veivakacaucautaki se na kena vakatorocaketaki se vakananumi na yaga ni dua na daukaulotu.

Sa nodra itavi na iliuliu ni kaulotu gone me ra:

  • Vakasaqara, vakavulica, papitaisotaka, ka veitokanitaki ira na tamata.

  • Biuta e dua na ivakaraitaki ni ivakatagedegede ni kaulotu me baleta na itovo (raica na 3.0).

  • Tuberi ira na daukaulotu tale eso ka liutaka na veisautaki ni itokani (raica na 2.3.1).

  • Wasea na itukutuku kei na idusidusi mai na matabose ni veiliutaki ni tabana ni kaulotu vei ira na daukaulotu era liutaka.

  • Lomana ka vakaitokanitaki ira na daukaulotu tale eso. Vukei ira me ra kila na yaga ni nodra sasaga.

  • Vakarorogo ki na nodra leqa na daukaulotu tale eso. Solia na veitokoni kei na veivakasalataki.

  • Vakadodonutaki ira na daukaulotu tale eso ena loma vinaka ka vakatikitiki, me vaka e gadrevi, tarava me “lomani koya vakalevu cake” (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 121:41–43).

  • Cakacaka vakavoleka kei ira na iliuliu kei na lewenilotu.

Me vakataki ira na daukaulotu kece, o ira na italatala qase kei na marama ena ilesilesi ni veiliutaki e dodonu me ra bulataka na veiliutaki Vakarisito. Kevaka e dua na ivalavala nei daukaulotu, oka kina na iliuliu ni daukaulotu, e vaka me sega ni salavata kei na ivakaro kei na ivakatagedegede ni kaulotu, me veivosakitaka na ka oqo vata kei daukaulotu. Kevaka e se sega ga ni wali na leqa, wasea na nomu kauwai vei iratou na nomu iliuliu ni kaulotu gone se peresitedi ni tabana ni kaulotu ka sega vei ira tale eso na daukaulotu, lewenilotu, se itokani.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala baleta na ilesilesi kei na nodra itavi na iliuliu daukaulotu itabagone (dauveituberi, itokani qase, iliuliu ni tikina, o ira na marama iliuliu dauveituberi, iliuliu ni wasewase, kei na ivukevuke vua na peresitedi), raica na wase 7.1, “iTavi ni Veiliutaki ni iLiuliu Daukaulotu iTabagone.”

2.1.5

iTavi ni Tamata Yadua

“Vakalevulevuya na [nomu] itavi vua na Turaga” (Jekope 1:19), mo bula rawati iko vakayalo, ka “lewa na ka [mo] kitaka” (2 Nifai 2:16) ena vakabauta na Turaga ka muria na Yalo. Ni tiko na nomu taro se kauwai:

  • Vakayagataka na ivakavuvuli “mo vakasamataka vakavinaka ena nomu vakasama; oti … mo qai taroga vei au kevaka e sa dodonu” (Vunau kei na Veiyalayalati 9:8

  • Vakasaqara na veidusimaki ena ivakatakila vei iko; ena masu; ka vulica na ivolanikalou (vakabibi na iVola i Momani), Vunautaka na Noqu Kosipeli, nodra ivakavuvuli na parofita bula, kei na ivakatagedegede oqo.

Kevaka o gadreva na ikuri ni veivuke ni o vakayagataka na ivakavuvuli oqo, tarogi nomu itokani se o ira na iliuliu ni daukaulotu. E vakavuqa, ni ra rawa ni vukei iko mo kunea na isau ni nomu taro ka walia na nomu kauwai. Kevaka e sega, mo gole yani vua e dua na nomu iliuliu ni kaulotu, nomu itubutubu, se nomu iliuliu ni matabete ni matavuvale. Yalovinaka kakua ni veitaratara ki na itikotiko liu ni Lotu. Kevaka o cakava, o na vagolei lesu tale vua na nomu peresitedi ni tabana ni kaulotu.

Veivosaki kei nomu peresitedi ni tabana ni kaulotu me baleta na kauwai ni bula kilikili. Veivosaki vata kei na dua na nomu iliuliu ni kaulotu me baleta na veitaqomaki totolo, oka kina na veimoku se veivakacacani, se leqa tale eso e sega ni rawa me wali kei ira eso tale na daukaulotu.

Ena so beka na gauna ena nomu gauna ni kaulotu o na kunea kina na dredre ni nomu raimatua tiko ena nomu cakacaka ena vuku ni bolebole e tiko, na veika e baleti iko se matavuvale, se na veika sa yaco oti. Sa kilai vinaka tu oqo ni dau yaco. Kakua ni lomalomarua mo wasea na nomu kauwai kei na nomu itokani, iliuliu ni daukaulotu, se dua ga na nomu iliuliu ni kaulotu ka gole yani ka laki veitokoni.

Nanuma na veisureti nei iVakabula, “Drau vakararavi tiko mai vei au ena vakasama kece; kakua ni vakatitiqa, ka kakua ni rere.” Drau nanuma tiko na we ni moto e sarisariqu kei na we ni ivako ena ligaqu kei na yavaqu; ia mo drau yalodina ka muria sara na noqu ivakaro, ia drau na rawata vakaidina na matanitu vakalomalagi. Emeni” (Vunau kei na Veiyalayalati 6:36-37).

2.2

iTokani

Sa kacivi ira na daukaulotu na Turaga me ra vunautaka vakaveitokani na Nona kosipeli. “Ia me ra lakolako yarua yani, ka vunau voli ki na ivavakoso kecega ena nodra ilakolako, me ra veipapitaisotaki ena wai, kei na veitabaki ni liga ni ra sa cabe mai wai.” (Vunau kei na Veiyalayalati 52:10). Ko na cakacaka vata kei ira na itokani duidui ena gauna taucoko ni nomu kaulotu. iTokani:

  • Mo ni duavata ena cakacaka ka vakadinadinataki Jisu Karisito.

  • Veitokoni ena nomuni tiko vinaka vakayalo, vakasama, ka vakayago.

  • Tovolea mo drau veitaqomaki vakavinaka.

  • Drau na lewa vakai kemudrau na kena maroroi na ivakatagedegede ni kaulotu.

2.2.1

Veitokoni Vakaikemuni

Oi kemuni na veitokani mo ni veivukei mo ni vuli, tubu, ka vakatorocaketaka na ivakarau Vakarisito (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 4 kei na “Meu Tara Cake Vakacava na iVakarau Vakarisito?” ena Vunautaka na Noqu Kosipeli [2018], wase 6). Na vulici na yalovosota kei na loloma, na cakacakataki ni veivosoti, kei na ciqomi ni duidui eso ni tamata yadua ena vakalougatataki iko ena nomu bula taucoko.

Vaka-veitokani:

  • Mo ni dau loloma, veidokai, ka veivaqaqacotaki vakaikemuni.

  • Mo ni vuli vata ena veisiga ka masu vata vakawasoma ena siga taucoko.

  • Mo yalomalumalumu ka kila na kaukauwa sa dui tu vei kemuni.

  • Cakava na veika vei kemuni yadua ena nomu vinakata me caka vei iko.

  • Levea na veivakacacani kei na veileti.

  • Levea na veivosaki druka vakaikemuni vei ira na daukaulotu tale eso, lewe ni Lotu, se matavuvale kei na itokani e vale.

Kevaka o raica eso na ituvaki se itovo e sega ni veiganiti, veivosakitaka vata kei nomu itokani. Kevaka e sega ni wali na ka oqo se sa veivakalolomataki na nomu itokani, mo yaloqaqa ka lomana na nomu itokani mo kerea kina na veivuke nei nomu peresitedi ni kaulotu (raica na 3.9.2).

2.2.2

Na Tiko Vata

Ni ko tiko vata kei na nomu itokani ena veivuke ena kena vakarautaki na veitaqomaki mai na veika rerevaki vakayago ka vakayalo, veibeitaki vakailasu, kei na galili. Talairawarawa ki na ivakatagedegede ni kaulotu oqo ena veigauna kecega kei na veivanua kecega. Kakua vakadua ni tiko duadua.

  • E dodonu mo rawa ni raica ka rogoci nomu itokani ena veigauna kece sara vakavo ga ke o tiko ena valenisili, ena veivakatarogi kei na dua na iliuliu ni kaulotu, se liutaka e dua na veivakatarogi ni papitaiso (raica na 2.3.6).

  • E dodonu mo moce ena rumu vata ga ia e sega ena loga vata

  • Ni o cakava na itavi yadua ena nomu icili, vakayagataka na veika o vakila ni rawa ni taqomaki iko ka muria na ivakatagedegede ni itovo ni kaulotu (raica na 3.0).

  • Kakua ni bulia na gauna mo tiko duadua kina. Me kena ivakaraitaki, kakua ni dau qai moce e muri se yadra e liu mai vei nomu itokani.

  • Kevaka e drau veitawasei kei nomu itokani, veitaratara sara vakatotolo vei nomu peresitedi ni kaulotu.

2.2.3

Cakacaka ena Nomu Vanua

“Lako ka cakacaka ena [nomu] igu” (Jekope 5:72), ka vakanamata ki na nomu sasaga ena nomu vanua lesi ni veivakavulici. Raica vakatabakidua na nomu cakacaka ena veivanua e rawa ni o vukei ira kina na tamata me ra cakava ka maroroya na nodra veiyalayalati. Me ivakaraitaki, ni vakanamata tiko ena vanua volekata e dua na vale ni Lotu se ena dua na vanua vakaitikotiko voleka era tiko kina na lewenilotu yalodina. Nanuma na yalayala ni Turaga: “Ia ko koya sa ciqomi kemudou, au sa tiko talega kina koi au” (Vunau kei na Veiyalayalati 84:88).

E rawa ni o biuta na nomu iwasewase lesi me baleta na veisau ni itokani (raica na 2.3.1) se lesi vou (raica na 2.3.2). Kevaka o gadreva mo biuta na nomu iwasewase me baleta e dua tale na vuna, kerea na veivakadonui mai vua na nomu iliuliu ni tikina mo biuta na nomu iwasewase ena nomu tikina se mai vei ira na iliuliu ni iwasewase kevaka o gadreva mo veilakoyaki ena taudaku ni nomu tikina. O na gadreva na veivakadonui mai vua na nomu peresitedi ni tabana ni kaulotu, se dua na tamata e lesia, mo biuta na nomu iwasewase.

Kevaka o gadreva mo biuta na nomu iwasewase ni veiqaravi baleta e dua na leqa tubukoso, me vakataka e dua na tavuki ni vanua se dua na ivalavala kaukauwa se mo vakasaqara na sasaga vakavuniwai ena leqa tubukoso, vakasaqara na veimaroroi se veiqaravi vakavuniwai ka qai veitaratara kei na nomu peresitedi ni tabana ni kaulotu se o ira na nomuni iliuliu ni kaulotu gone ena gauna totolo duadua e rawa.

2.2.4

Cakacaka vata Kei ira na Tamata ena Taudaku ni Nomu Vanua

Ena nomu gauna ni kaulotu o na rairai sotavi ira na tamata era vakaitikotiko ena taudaku ni vanua o lesi kina. Kevaka era sa taleitaka na vulica na kosipeli i Jisu Karisito, sa rawa mo:

  • Wasea vei ira e dua na itukutuku.

  • Sema vei ira ena itukutuku vakadonui ni veimaliwai raraba (raica na 7.5.6).

  • Vagolei ira vei ira na daukaulotu era tiko ena nodra itikotiko ka wasea na itukutuku baleti ira vei ira na daukaulotu sa lesi kina (raica na 2.3.4).

  • Ena veivakadonui nei nomu peresitedi ni tabana ni kaulotu, vakayagataka na tekinolaji (raica na 7.5.4) mo cakacaka vata kei ira na daukaulotu ena vanua era tiko kina na tamata o ya me vukea nodra vakavulici ka tokoni. E rawa talega ni o sureta na nomu matavuvale kei na itokani me vukea na nomu vakavulici ira, ena veivakadonui (raica na 3.9.5).

Ni ko cakacaka vata kei ira na daukaulotu tale eso se lewenilotu e loma kei na taudaku ni nomu vanua se kaulotu:

  • Veivakasalataki vata me kilai na sala vinaka duadua me vukei kina na tamata era malele mai mera toro voleka yani vua na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito.

  • Rokova na nodra gauna na lewenilotu’ se daukaulotu tale eso.’

  • Laivi ira na daukaulotu era lesi ena vanua e tiko kina na tamata o ya mera liutaka na veivakavulici ena gauna totolo e rawa kina.

2.3

iTaviqaravi ni Cakacaka ni Kaulotu

Era na vakaitavi na daukaulotu ena so na itaviqaravi me vakayacori kina na ivakaro ni Turaga mo “dou vakarautaka na veika sa yaga” (Vunau kei na Veiyalayalati 88:119) me rawa ni rawati kina na Nona cakacaka. Na itaviqaravi oqo e oka kina na vakaitavi ena veisau ni itokani kei na lesi vou, cakacaka vata kei ira na lewenilotu, saumi ni vakatataro, veivakavulici, vakaitavi ena matabose kei na soqoni, kei na veiqaravi. Sa rawa talega vei ira na italatala qase me ra cakava na veivakatarogi ni papitaiso me tiki ni nodra itaviqaravi ni kaulotu.

2.3.1

Veisau ni iTokani

Ni yaco na veisau ni itokani, o iliuliu daukaulotu itabagone, me vaka e dua na sisita iliuliu ni veituberi se ivukevuke vei peresitedi, ena cakacaka vata kei na dua tale na daukaulotu. Ena gauna ni veisau ena veivakavulici o iliuliu, veituberi, ka vuli mai vei daukaulotu. Ena vakamuria na iliuliu na ivakasala ni Turaga e tiko ena Vunau kei na Veiyalayalati me vaqaqacotaki kina o daukaulotu o ya “ena [nodra] vosa kecega, na [nodra] masumasu kecega, na [nodra] vunau kecega, kei na [nodra] ivalavala kecega” (Vunau kei na Veiyalayalati 108:7).

Sa nodra itavi na iliuliu ni kaulotu itabagone me ra tuvanaka na nodra veisau na daukaulotu era liutaka. Era veiliutaki na marama ena iveisau kei ira na marama tale eso, kei ira na italatala qase era na veisau kei ira na italatala qase tale eso.

Ena tabana ni kaulotu e vuqa, era dau qarava na iliuliu ni kaulotu itabagone na veisau ena veilesi vou e yaco.

  • Era na vakayacora na iliuliu ni tikina na veisau ni itokani italatala qase yadua ena nodra tikina.

  • Era na vakayacora na iliuliu ni iwasewsae na veisau ena iliuliu yadua ena tikina ni sa gadrevi vei ira na italatala qase tale eso ena nodra iwasewase.

  • O marama iliuliu ni veituberi ena vakayacora na veisau ena marama yadua ena nodra iwasewase sa lesi kina.

  • Na ivukevuke vua na peresitedi ena cakacaka na veisau vata kei ira na iliuliu ni iwasewase se italatala qase tale eso me vaka e veidusimaki kina o peresitedi ni tabana ni kaulotu.

  • Na veisau ni itokani e dau oti ga ena 24 na auwa. Me baleta na veisau na itokani yadua, sa dodonu vua na iliuliu ni daukaulotu itabagone me:

    • Cakava na veisau ni itokani ena vanua nei iliuliu ni daukaulotu itabagone. Ena so na gauna, e rawa ni vakayacori na veisau ena vanua nei daukaulotu ni gadrevi vakakina.

    • Tuva e liu na veisautaki ni itokani.

    • Cakacaka vata me tuvanaki na lalawa vata kei daukaulotu me baleta na veika me vakayacori ena gauna ni veisau. Vakaitavi ena veitiki kece ni cakacaka ni kaulotu, oka kina na vakasaqaqara, veivakavulici, vuli itokani, vuli vosa (ke gadrevi), tuvatuva e veisiga, kei na veivakabulabulataki.

    • Veituberi ena kena vakayagataki na ivolanikalou kei na ivakavuvuli mai na Vunautaka na Noqu Kosipeli.

    • Railesuva ka veivosakitaka na tamata era sa cakacaka se vakavulica tiko na daukaulotu.

    • Solia vei daukaulotu na railesu e veivukei, oka kina na ka e cakava vinaka tiko o koya kei na sala me vakatorocaketaki kina o daukaulotu.

    • Dau ciqoma na railesu maivei daukaulotu me baleta na vanua e rawa ni vakavinakataki.

    • Railesuva ka veivosakitaka na cava era vulica yadua na daukaulotu ena gauana ni veisau itokani.

    • Ripotetaka na veisau ni itokani ena ivola ni macawa vei peresitedi ni tabana ni kaulotu.

2.3.2

Lesi Vou

Ena vakarautaka na valenivolavola ni tabana ni kaulotu na nomu ilakolako ni ko sa lesi mo kua ni tiko duadua. Ena so na gauna, ena vuku ni yawa ni vanua kei na veika tale eso, ena rawa vei nomu peresitedi ni tabana ni kaulotu me na lewa kina. Ena veigauna vakaoqo, mo qaqarauni sara, mo lewa vakadodonu, ka muria na Yalo.

Ni ko sa lesi:

  • Gole vakadodonu sara ki na nomu iwasewase vou mo laki tomani nomu itokani vou.

  • Kakua ni kania se gunuva e dua na ka o sa biuta tu ni ko sa lako tiko.

  • Ni ko sa lako tiko, raica ni sa veirauti vinaka tiko na bateri ni nomu talevoni ena ilakolako oqo. Kevaka o lako duadua tiko me sivia e tolu na auwa, qiri tiko ki na valenivolavola ni tabana ni kaulotu.

Kevaka sa lesi o nomu itokani ka sega o iko, cakacaka vata kei ira na daukaulotu tale eso, era sa lesi maivei ira na nomu iliuliu daukaulotu itabagone, me yacova ni sa yaco mai o nomu itokani vou.

2.3.3

Madigi ni Veivakavulici Vata kei Ira na Lewenilotu

Sureti ira na lewenilotu me ra duavata kei iko ena sala donu ka vinaka ni ko kunea, vakavulica, veipapitaisotaki, ka veitokanitaki. Vakayaloqaqataka ka vukei ira na lewenilotu mera vakaitokanitaki ira na tamata o vakavulica tiko ka sureti ira na tamata oqori mera vakaitavi ena itaviqaravi ni tabanalevu kei na matavuvale. Kerei ira na lewenilotu me ra wasea na veika era dui sotava kei na nodra ivakadinadina.

E dodonu mera tiko vata vakaveitokani na daukaulotu. O koya gona, e sega ni dua na veisau ni daukaulotu vata kei ira na lewenilotu. Ia, o ira na yalewa lewenilotu (era sa via yabaki 16, ka sivia sa gadrevi me muri kina na lawa) e rawa ni ra itokani ka veivakavulici vata kei rau na goneyalewa daukaulotu se sivia. O ira na tagane lewenilotu (era sa via yabaki 16, ka sivia sa gadrevi me muri kina na lawa) e rawa ni ra itokani ka veivakavulici vata kei rau na cauravou daukaulotu se sivia. E rawa ni ra veivakavulici na veiwatini vata kei ira na goneyalewa se cauravou daukaulotu.

2.3.4

Yacasoli

Na yacasoli o ya ni dua na tamata e sa kerea me rau veitaratara yani vua oi rau na daukaulotu.

Ni o cakacaka vata kei ira na tamata a soli na yacadra vei iko mo qai:

  • Veitaratara kei ira na daukaulotu, lewenilotu, se tamata yadua era a solia na yacana, ke rawa. Veivosakitaka vata kei ira na sala me ra vukei kina na tamata o ya.

  • Tovolea mo veitaratara kei koya a soli mai na yacana ena gauna totolo duadua, ena loma ga ni 24 na auwa.

  • Vakarorogo ka vulica na sala mo vukei koya kina a soli mai na yacana.

  • Vakauta na veika a kerei mai.

  • Vakavulica na veika e gadreva ka taleitaka na tamata o ya.

  • Tomana tiko na cakacaka vata kei rau na daukaulotu, lewenilotu, se tamata yadua era a solia mai na yaca (raica na 2.2.4).

Me baleta eso tale na itukutuku baleta na yacasoli, raica na “Lewenilotu, Daukaulotu, kei na Yacasoli mai na iTikotiko Liu ni Lotu” ena “Meu Kunei Ira Vakacava na Tamata meu Vakavulica?” ena Vunautaka na Noqu Kosipeli, wase 9.

2.3.5

Bose kei na Matabose

Era na veivakasalataki vata na daukaulotu ni ra solia ka ciqoma na veituberi ni ra tuvanaka ka cokonaka vata na cakacaka ni kaulotu. Na bose kei na matabose e dodonu me sureta na Yalo ni Turaga ka dodonu me gauna ni ivakatakila (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 6:32). Me kena ikuri, na vakasoqoni vata ni daukaulotu ena solia vei iko na madigi mo veivakatataki cake ka marau vata na nomuni cakacaka vata (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 43:8; 50:22).

Na bose e dau tauyavutaki mai vei ira na daukaulotu vakaveitokani, iliuliu ni daukaulotu itabagone, kei ira na iliuliu ni kaulotu e oka kina na veika oqo:

  • Soqoni ni ituvatuva ni veisiga kei na veimacawa

  • Bose ni matabose ni tikina

  • Koniferedi ni iwasewase

  • Bose ni matabose ni veiliutaki ni tabana ni kaulotu

Na soqoni era vakarautaka na iliuliu e veivanua e oka kina na veika oqo:

  • Bose cokovata ni daukaulotu

  • Bose ni matabose ni tabanalevu

2.3.6

Veivakatarogi ni Papitaiso

Ni o liutaka na veivakatarogi ni papitaiso, e dodonu vei ira na cauravou daukaulotu me ra:

  • Railesuva na veika sa tukuna na Turaga ena Vunau kei na Veiyalayalati 20:37.

  • Muria na veidusimaki ni Yalo Tabu.

  • Taroga na taro ni veivakatarogi ni papitaiso e tiko ena “Papitaiso kei na Veivakadeitaki: Taro kei na kena iSau” ena wase 12 ni Vunautaka na Noqu Kosipeli.

  • Moica na taro me baleta na yabaki ni bula kei na nona yalomatua na tamata yadua.

  • Me vakadeitaki ni sa kila tiko o peresitedi ni kuoramu ni italatala qase se iliuliu ni kaulotu ena tabanalevu na veivakatarogi ni papitaiso.

Kevaka e gadreva o koya sa vakarau me papitaiso, sa rawa me sureti nona itubutubu, watina, se dua tale na uabula me tiko ena veivakatarogi ni papitaiso. Qarauna na nona nanuma e dua na tamata me baleta na watina se gone lailai e vakatarogi tiko. Vakamuria na idusidusi ena Vunautaka na Noqu Kosipeli me baleta na veivakatarogi kei na soli ni veivakadonui ni papitaiso vei ira na veiwatini kei ira na gone lalai (raica na “Na Sala me Vakayacori kina na Veivakatarogi” ena “Meu na Vakarautaki ira Vakacava na Tamata me Baleta na Papitaiso kei na Veivakadeitaki?” ena Vunautaka na Noqu Kosipeli, wase 12).

O ira na iliuliu ni tikina era na veivakatarogi vei ira mera papitaiso a vakavulici maivei ira na daukaulotu ena nodra tikina, oka kina era vakavulici maivei ira na ivukevuke nei peresitedi, iliuliu ni iwasewase, kei ira na marama iliuliu ni veituberi ena nodra tikina.

O ira na iliuliu ni iwasewase era na dau veivakatarogi vei ira mera na papitaiso a vakavulici maivei ira na iliuliu ni tikina ena nodra iwasewase.

Kevaka era sega ni tauri rawa na iliuliu ni tikina kei na iwasewase a lesi, sa rawa vei peresitedi ni tabana ni kaulotu me lesia e dua tale na italatala qase me vakayacora na veivakatarogi.

2.3.7

Papitaiso

Cakacaka vata kei peresitedi ni kuoramu ni italatala qase se na iliuliu ni kaulotu ena tabanalevu me vakarautaka na lotu ni papitaiso (raica na “Lotu ni Papitaiso” ena “Meu na Vakarautaki ira Vakacava na Tamata mera Papitaiso ka Vakadeitaki?” ena Vunautaka na Noqu Kosipeli, wase 12). Tekivu vakavakarau ki na lotu ni papitaiso ena gauna totolo duadua.

2.4

iTaviqaravi kei na iTuvatuva ena Veisiga

Tuvanaka na nomu ituvatuva me vakayacori rawa kina na inaki ni nomu kaulotu ka vakanamata ki na nodra gagadre tale eso. Nanuma na yalayala ni Turaga kivei ira era sa kacivi mera vunautaka na kosipeli: “Ia kevaka sa yaco mo drau cakacaka tiko ena nomudrau bula taucoko ena vunautaki ni veivutuni vei ira na tamata oqo, ka kauta mai e dua mada ga na yalo kivei au, sa na vuabale sara na nomudrau marau vata kei koya ena matanitu i Tamaqu!” (Vunau kei na Veiyalayalati 18:15

2.4.1

iTaviqaravi kei na iTuvatuva ena Veisiga

Okata na itaviqaravi oqo ena nomu ituvatuva ena veisiga:

  • Tuva ka railesuva na lalawa yadua, itokani, kei na inaki ni kaulotu.

  • Tuvanaka na nomu ituvatuva me baleta na siga.

  • Vakarautaka na lesoni.

  • Vulica na ivolanikalou, Vunautaka na Noqu Kosipeli, nodra ivakavuvuli na parofita kei na iapositolo bula, kei na ivurevure vakadonui tale eso (raica na 2.4.4).

  • Railesuva e dua na ulutaga ni tiko savasava se veitaqomaki se dua vei ira na itataqomaki ni kena vakayagataki na tekinolaji (raica na 4.0–4.7).

  • Vakasaqarai ira na tamata mera vakavulici.

  • Cakacaka vata kei ira na iliuliu kei na lewenilotu.

  • Qaravi ira na tani ena itaviqaravi e tuvanaki se sega.

  • Qarava na gagadre ni tamata yadua, me vaka na kana kei na vakavakarau ki na siga.

2.4.2

iVakaraitaki ni iTuvatuva ena Veisiga

Na ituvatuva ni veisiga ni nomu kaulotu ena rawa ni vakatoka na kena e tuvai toka e ra: Na ituvatuva e veisiga e rawa ni veisau mai vua na peresitedi ni tabana ni kaulotu me baleta na olidei, na veika bibi ena nomu kaulotu, kei na so tale.

6:30 ena mataka.

Tekivu na siga.

6:30–10:00 ena mataka

Masu.

Vakaukauwa Yago (30 na miniti)

Sisili, katalau, vakarautaka nomu siga

Vuli vakai iko(60 na miniti)

Tuva-ka (30 na miniti)

10:00 ena mataka–9:00 ena bogi.

Vakasaqara, vakavulica, ka qaravi ira na tani. *

Vakavouya na ivolatukutuku vakalivaliva se pepa ena loma ni siga taucoko.

Railesuva vakalekaleka na ituvaki ni tiko savasava se na ulutaga ni veitaqomaki se dua na itataqomaki ni vakayagataki ni tekinolaji.

Vuli vata kei nomu itokani ka vakarautaka na lesoni (30 na miniti).

Vulica na ikuri ni lewenivuli me baleti ira na daukaulotu vou kei na dauveituberi ena imatai ni 12 na macawa ena kaulotu (30–60 na miniti, ke gadrevi).

Vulica na nomu vosa ni kaulotu (30–60 na miniti, ke gadrevi).

Kana vakasigalevu kei na vakayakavi (me kua ni sivia e rua na auwa na kena levu ni rau cokoti vata).

9:00 ena bogi

Lesu tale ki na nomu vale, vakavo ke tiko e dua na nomu ilesilesi ni veivakavulici; ke vakakina, lesu mai ni bera na 9:30 ena bogi.

9:00–9:30 ena bogi.

Volavola ena nomu ivolaniveisiga, vakarau mo moce, ka masu.

9:30–10:30 ena bogi.

Gauna ni moce.

* Me vakanamata na nomu itaviqaravi ena veisiga ena veimaliwai kei ira na tamata. Vakatetea na nomu ituvatuva kei na itaviqaravi ni vuli ena siga taucoko mo kakua ni vakayagataka vakalevu na gauna ena nomu vale. Kevaka veirauti na kena yawa kei na gauna, mo na biuta ka lesu ki na nomu vale ena siga taucoko me sotavi kina na gagadre oqo.

Na ituvatuva vakadonui me baleta na nomu kaulotu ena solia na gauna mo cakacaka, vakacegu, ka raicalesu. Sa ka bibi me rawati na vakacegu kei na kakana bulabula me baleta na nomu tiko vinaka vakayalo, vakasama, ka vakayago.

2.4.3

Vakarautaki ni Lalawa kei na Tuvai ni Soqoni

Vakayacora e veisiga kei nomu itokani e dua na soqoni ni ituvatuva ni veimacawa. Vakasamataka na nodra gagadre o ira o vakavulica tiko kei na iwalewale ni cakacaka vata kei ira na lewenilotu ni o railesuva tiko na toso, tuvanaka na lalawa, ka tuvanaka na siga kei na macawa (raica na “iVakarau ni Kena Vakarautaki na Lalawa,” “Na iTuvatuva ni iTuvatuva Vakamacawa,” kei na “Soqoni ni iTuvatuva e Veisiga” ena “Meu Vakayagataka Vakavuku Vakacava na Gauna?” ena Vunautaka na Noqu Kosipeli wase 8).

2.4.4

Soqoni ni Vuli

Vakayagataka na gauna ni nomu vuli yadua kei na vakaveitokani mo vakanamata kina ena ivolanikalou (vakabibi na iVola i Momani), Vunautaka na Noqu Kosipeli, nodra ivakavuvuli na parofita bula (kunei ena Gospel Library), kei na ivakatagedegede oqo. Na ivurevure vakadonui oqo e rawa ni vaqaqacotaka na nomu kila kei na nomu ivakadinadina me baleta na kosipeli vakalesui mai i Jisu Karisito ka vukei iko mo sotava na nodra gagadre o ira o vakavulica.

Kevaka o sa lesi mo vulica e dua na vosa vou, vulica ka vakatovotovotaka ena veisiga.

Kevaka o dua na daukaulotu vou, vuli vata kei ira na nomu dauveituberi me dua tale na 30 ki na 60 na miniti ena veisiga me baleta na imatai ni 12 na macawa ena vanua ni kaulotu (raica na “Me Baleti Ira na Daukaulotu Vou: iKuri ni Vuli Vakaveitokani” ena “iVakamacala Taumada: Meu na Vakayagataka Vakavinaka Cake Vakacava na Vunautaka na Noqu Kosipeli?” ena Vunautaka na Noqu Kosipeli).

2.4.5

Na Kana Vata Kei Ira Eso

Kevaka e gadrevi, na nomu peresitedi ni kaulotu kei na peresitedi ni iteki e kea ena vakarautaka na idusidusi ni kena tuvanaki na kakana kei ira na tamata ena nomu tabana ni kaulotu. Ni ra vakarautaka na lewenilotu se so tale na kakana:

  • Rokova na nodra ituvaki ni bula kei na gauna.

  • Vakavinavinakataka na kakana era solia.

  • Kerea mo vakavulica e dua na lesoni me 15 se 20 na miniti ni bera se ni oti na kana me vaqaqacotaki ira o sikova ka solia vei iko e dua na madigi mo vakavinakataka cake na nomu rawa ni veivakavulici ena Yalo.

E dua tale na qase e dodonu me na tiko vata kei iko kei nomu itokani ni ko kana vata tiko kei na dua e sega ni tagane se yalewa vakataki iko.

2.5

Siga ni Vakavakarau

Ena lesia o nomu peresitedi ni kaulotu e dua na siga ena veimacawa me siga ni vakavakarau. Na siga ni vakavakarau ena soli gauna vei iko mo vakabulabula vakayago, vakayalo, kei na vakasama ni ko “vakadinadinataka na Kalou ena veigauna kecega, kei na veika kecega, kei na veivanua kecega” (Mosaia 18:9). Ena vakarautaka talega vei iko kei na nomu itokani eso na madigi mo tiko vata kei ira eso tale na daukaulotu ena nomu tikina ka marautaka vata na itavi ni veivakamarautaki e taucoko (raica na 3.6).

Yalovinaka nanuma na nona veivakaroti ena gauna oqo na Turaga: “Mo kakua ni cici vakatotolo se cakacaka vakaukauwa me sivia na nomu igu” (Vunau kei na Veiyalayalati 10:4), ka “dou moce vakayakavi mo dou bulabula kina; dou yadra vakamataka lailai me makutu kina na yagomudou kei na nomudou vakasama”(Vunau kei na veiyalayalati 88:124).

2.5.1

iTaviqaravi ni Siga ni Vakavakarau

Na itaviqaravi ni siga ni vakavakarau e rawa ni oka kina (ia e sega ni yalani) na veika oqo:

  • Veitaratara kei na nomu matavuvale, peresitedi ni tabana ni kaulotu, kei na itokani (raica na 3.9)

  • Savati ni isulu

  • Koti ni ulu kei na nomu sasauni tale eso

  • Sasamaki

  • Volivoli

  • Cegu

  • Vakaitavi ena itaviqaravi vakadonui ni veivakabulabulataki (raica na 3.6)

2.5.2

iTuvatuva ni Siga Vakarautaki ni iVakaraitaki

Na ituvatuva ni siga ni vakavakarau ena rawa ni vakatoka oqo:

6:30 ena mataka.

Tekivu na siga.

6:30–8:00 ena mataka

Masu.

Sisili, katalau, ka vakarautaka nomu siga

Tuva-ka (30 na miniti)

Vuli yadua (30 na miniti)

8:00 ena mataka–6:00 ena yakavi.

Cakava na itaviqaravi ni siga ni vakavakarau (raica na 2.5.1).

Me kilai: Me na vakacavari na itaviqaravi ni vakavakarau kece ni bera na 6:00 ena yakavi.

6:00–9:00 ena bogi.

Vakasaqara, vakavulica, ka qaravi ira na tani.

9:00 ena bogi

Lesu tale ki na nomu vale. Kevaka e dua na nomu ilesilesi ni veivakavulici, lesu mai ni bera na 9:30 ena bogi.

9:00–9:30 ena bogi.

Volavola ena nomu ivolaniveisiga, vakarau mo moce, ka masu.

9:30–10:30 ena bogi.

Gauna ni moce.

2.6

iTaviqaravi ni Siga ni Vakacecegu

Tuvanaka na itaviqaravi ena Siga ni Vakacecegu ena vukei iko mo vakayacora na inaki ni nomu kaulotu mo kunea, vakavulica, papitaisotaka, ka vukei ira na tani me ra vulica ka yaco me ra vaka na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito. Nanuma na ivakavuvuli ni Turaga baleta na siga ni Vakacecegu ena Vunau kei na Veiyalayalati 59:13–19, ka vola na vosa kei na malanivosa e vakatututaka ni Siga ni Vakacecegu dina e oka kina na reki, malaude, kei na yalo e marau, kei na irairai e qaqa.

Na itaviqaravi ni siga ni Vakacecegu e oka kina na lako ki lotu, koniferedi raraba, soqoni raraba ni Sigatabu ni koniferedi ni iteki, kei na ikuri ni soqoni me vaka na matabose ni tabanalevu ena gauna o sureti kina. Ena oka talega kina na vakaitavi ena lolo ena veivula.

Ena nomu sasaga ni kaulotu, e sega ni kerei iko na Turaga mo na kakua ni kana, vakavo ga ena gauna ni lolo ena veivula, se sega ni moce mo rawa ni dua na daukaulotu yalodina. Ena so na gauna o na lolo ena dua na inaki, ia mo kakua ni lolo me sivia e 24 na auwa ena dua na gauna.

2.7

Veiqaravi ena iTikotiko Raraba

Sa rawa mo vulica mo tisaipeli i Jisu Karisito ena nomu veiqaravi me vakataki Koya. Kunea na madigi mo qaravi nomu itokani, o ira o vakavulica tiko, lewenilotu, kei ira tale eso ena itikotiko raraba, “mo ni vulica kina ni ko ni sa qarava tiko na nomuni Kalou ena gauna ko ni qaravi ira tiko kina na wekamuni” (Mosaia 2:17).

E dodonu mo veiqaravi ena gagadre dina mo vukei ira na tani ka sega ni namaki lesu mai e dua na ka. Muria na lawa ni cakacaka taucoko ni veiqaravi (raica na 7.2), vakabibi ke o sega ni veivakavulici ena veiqaravi ka sega ni veiqaravi ki na vanua o tiko duadua kina kei ira na gone. Kevaka e dua e dau taleitaka na nomu itukutuku, mo sauma ga vakalekaleka ka vakarautaka mo sotavi koya ena kena gauna kei na vanua me wasei kina na itukutuku.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala raica na wase 7.2, “iDusidusi ni Veiqaravi.”