Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
9. Fineʻofá


“9. Fineʻofá,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní (2020).

“9. Fineʻofá,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá.

ʻĪmisi
kakai fefine ako e folofolá

9.

Fineʻofá

9.1

Taumuʻá mo e Houalotú

ʻOku tokoni e Fineʻofá ke teuteuʻi ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá ke nau foki ki Hono ʻaó. ʻI he hoko ʻa e kau mēmipa ʻo e Fineʻofá ko e ngaahi ʻofefine ʻo ha mātuʻa fakalangí, ʻoku nau “fakamatalaʻi ʻa e ngaahi folofolá,” “ekinaki ki he siasí,” fakafiefiaʻi ʻa e lotó, mo “pīkitai ki he ngaahi fuakava [kuo nau] faí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:713).

9.1.1

Taumuʻá

Ko e Fineʻofá ko ha faʻunga fakalangi kuo fokotuʻu maʻá e kakai fefine lalahi kotoa ʻi he Siasí. Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko e taumuʻa ʻo e Fineʻofá ke fakahaofi e ngaahi laumālié pea mo fakafiemālieʻi ʻa e faingataʻaʻiá. Naʻá ne pehē naʻe ʻikai kakato hono fokotuʻu e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí kae ʻoua kuo fokotuʻutuʻu ʻa e houʻeiki fafiné.

ʻOku ngāue fakataha ʻa e kau mēmipa ʻo e Fineʻofá ke tokoni ki hono fakahoko ʻo e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí. ʻOku nau tokoniʻi ha niʻihi kehe, fakahoko e ngaahi fatongia ʻo e fuakavá, langaki e uouangatahá, pea ako mo moʻui ʻaki e tokāteliné.

Ko e moto ʻo e Fineʻofá ko e “ʻOku ʻikai fakaʻaʻau ʻo ngata ʻa e ʻofá” (1 Kolinitō 13:8). ʻOku hā ʻa e motó ni ʻi he sila ʻo e Fineʻofá.

ʻĪmisi
Sila ʻo e Fineʻofá

9.1.2

Mēmipa ʻi he Fineʻofá

Ko e Fineʻofá ko ha feohi fakatokoua ʻi he moʻuí hono kotoa. Ko e houʻeiki fafine kotoa pē mei he taʻu 18 mo motuʻa ange, ko ha mēmipa kinautolu ʻo e Fineʻofá. Ko e kau mēmipa kinautolu ʻo tatau ai pē kapau ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo ō ki he ngaahi houalotu ʻa e Fineʻofá.

ʻE lava ke kamata ʻalu ha finemui ki he Fineʻofá ʻi he taimi ʻoku hoko ai hono taʻu 18. Te ne talanoa mo ʻene ongomātuʻá mo e pīsopé fekauʻaki mo e taimí. ʻOku totonu ke ne kau ki he Fineʻofá ʻi hono taʻu 19 pe mavahe mei ʻapi, hangē ko e hū ki ha ʻunivēsiti pe ngāue fakafaifekau.

ʻOku mēmipa foki ʻi he Fineʻofá ʻa e kakai fefine kuo mali ka ʻoku nau siʻi hifo ʻi he taʻu 18.

Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi mātuʻa teʻeki mali ʻoku siʻi hifo he taʻu 18, vakai, 38.1.5.

9.1.3

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ngaahi fakahinohino ki hono fulifulihí
Ko Hono Fakafeʻungaʻi ki he Ngaahi Fiemaʻu Fakalotofonuá

ʻOku ʻi ai ha ngaahi uooti ʻe niʻihi ʻoku fuʻu tokolahi ai ha kakai fefine lalahi mo mālohi. ʻI he ngaahi uooti ko ʻení, ʻe lava ke fakamafaiʻi ai ʻe he pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí ke ʻi ai ha houalotu Fineʻofa ʻe ua pe lahi ange he uōtí. Ko e Fineʻofa kotoa pē ʻoku ʻi ai hono kau palesitenisī. Kapau ʻe lava, ʻoku totonu ke kehekehe ʻa e taʻu motuʻa mo e aʻusia ʻa e ongo houalotu Fineʻofá takitaha.

9.2

Ko e Kau ʻi he Ngāue ʻa e ʻOtuá ki he Fakamoʻuí mo e Hakeakiʻí

ʻOku fakaafeʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e taha kotoa ke nau haʻu kia Kalaisi pea kau ʻi Heʻene ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí ʻaki ʻenau:

  • Moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

  • Tokangaʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá.

  • Fakaafeʻi ʻa e taha kotoa ke nau tali e ongoongoleleí.

  • Fakatahaʻi ʻa e ngaahi fāmilí ke taʻengata.

ʻE palani ʻe he kau taki ʻo e Fineʻofá ʻa e ngaahi fakataha ʻo e Sāpaté, ngaahi ʻekitivitií, ngāue fakaetauhí, ngāue tokoní, pea mo ha toe ngaahi fengāueʻaki pē ke tokoniʻi ʻa e houʻeiki fafiné ke nau kau ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí. ʻE ngāue fetākinima ʻa e kau mēmipa ʻo e Fineʻofá mo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ke tokoni ke fakahoko ʻa e ngāue ko ʻení.

Ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí, ako ʻa e vahe 1.

9.2.1

Ko Hono Moʻui ʻaki e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí

ʻE poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e Fine‘ofá ʻa e kāingalotú ʻi hono moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Te nau fakamamafaʻi ʻa e tuí, fakatomalá, fakatupulaki e moʻui fakafalala pē kiate kitá, pea fakahoko ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ʻaki hono maʻu ʻo e ngaahi ouaú. ʻOku kau ʻi he ngaahi ouau peheé ʻa e ʻenitaumeni fakatemipalé. Vakai, 1.2.1.

9.2.1.1

Ko e Ako ʻo e Ongoongoleleí ʻi ʻApí

Ko e taimi ʻoku ako mo moʻui ʻaki ai ʻe he kāingalotú e ongoongoleleí ʻi ʻapí, ʻoku loloto ange leva ʻenau ului ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. ʻE poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e Fineʻofá ʻa e houʻeiki fafiné ke nau ako fakafoʻituitui mo fakafāmili ʻa e folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita moʻuí. ʻE lava ʻa e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe ʻo tokoniʻi ʻenau akó.

Ko e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí ko ha founga mahuʻinga ia ki hono ako ʻo e ongoongoleleí ʻi ʻapi. ʻOku faʻa fakahoko fakauike kinautolu ʻi he efiafi Sāpaté, efiafi Mōnité, pe ʻi ha toe taimi kehe pē. ʻE lava ke kau ai ha ngaahi lotu, ako ʻo e ongoongoleleí, ngaahi fakamoʻoni, hiva, mo ha ngaahi ʻekitivitī fakafiefia.

9.2.1.2

Ko Hono Ako ʻo e Ongoongoleleí ʻi he Ngaahi Fakataha ʻa e Fineʻofá.

ʻOku fakataha ʻa e Fineʻofá he Sāpaté ʻi he ngaahi taumuʻa ko ʻení:

  • Fakamālohia ʻo e tuí.

  • Langaki ʻa e uouangatahá.

  • Fakamālohia ʻa e fāmilí mo e ʻapí.

  • Fokotuʻu ha ngaahi palani ke tokoni ki he ʻOtuá ʻi Heʻene ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí.

ʻOku fakahoko ʻa e ngaahi fakatahá ʻi he Sāpate hono ua mo e fā ʻo e māhiná. ʻOku miniti ʻe 50 hono lōloá. Ko e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ʻoku nau palani ʻa e ngaahi fakataha ko ʻení. ʻE tataki ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisií.

ʻOku kamata ʻa e fakatahá ʻaki ha lotu. ʻE tataki leva ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisií ha faʻahinga pisinisi pē. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke aleaʻi fakataha ʻe he houʻeiki fafiné ha ngaahi tafaʻaki ke kau ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí. ʻOku totonu ke tuku ha taimi feʻunga ki hono akoʻi mo aleaʻi lelei ʻo e ongoongoleleí.

ʻE nofotaha e ngaahi fakataha ʻa e Fineʻofá ki ha ngaahi tefito ʻi ha lea ʻe taha pe ua mei he konifelenisi lahi fakamuimuitahá. ʻE filifili ʻi he faʻa lotu ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ha ngaahi pōpoaki ke aleaʻi ʻo fakatatau mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e houʻeiki fafiné. ʻE lava ke hivaʻi ha ngaahi himi ke tokoni ki ha lēsoni. ʻOku totonu ke fakaʻosi ʻaki e ngaahi fakatahaʻangá ha lotu.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, ComeFollowMe.ChurchofJesusChrist.org.

9.2.1.3

Ngaahi ʻEkitivitií

ʻE lava ke palani ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ha ngaahi ʻekitivitī. ʻE fakamālohia ʻe he ngaahi ʻekitivitií ni ʻa e houʻeiki fafiné mo ʻoange ha ngaahi faingamālie ke nau ngāue fakataha ai. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi ʻekitivitií ʻoku fakahoko ia ʻi ha ngaahi taimi kehe kae ʻikai ko e efiafi Sāpaté pe Mōnité.

ʻE tokangaʻi ʻe he palesiteni ʻo e Fineʻofá ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení. Te ne lava ke kole ki ha tokoni pe ki ha fefine kehe ke ne taki ʻi hono palaniʻi mo fakahoko kinautolú (vakai, 9.3.4). ʻE aleaʻi ʻe he kau palesitenisií ʻa e ngaahi ʻekitivitií mo e pīsopé, ko ha konga ia ʻo ʻenau palaní.

9.2.2

Ko hono Tokangaekina Kinautolu ʻoku Faingataʻaʻiá

ʻI heʻenau hoko ko e kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku ʻi ai e fatongia ʻo e houʻeiki fafiné ke tokoni ʻi he ʻofa kiate kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá. Te nau fekumi fakataautaha mo e Kau Fineʻofá ha ngaahi founga ke tokoniʻi ai ha niʻihi kehe ʻi he uōtí mo e tukui koló. ʻI he feituʻu ʻoku maʻu aí, ʻoku fokotuʻu atu ʻe he JustServe.org ha ngaahi faingamālie tokoni ʻi he tukui koló.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e founga ke tokangaʻi ai ʻe he kau mēmipa ʻo e Fineʻofá mo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá, vakai, 22.6.2.

ʻĪmisi
fefine ʻoku ʻave ʻa e fakatau

9.2.2.1

Ngāue Fakaetauhí

Ko e ngāue fakaetauhí ko hono tokoniʻi ia ʻo e niʻihi kehé ʻo hangē naʻe mei fakahoko ʻe he Fakamoʻuí. ʻE maʻu ʻe he houʻeiki fafiné ʻa e ngaahi fatongia ki he ngāue fakaetauhí mei he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, vahe 21.

9.2.2.2

Ngaahi Fiemaʻu Taimi Nounou

ʻE feinga ʻa e kakai fefine ngāue fakaetauhí ke mahino pea mo nau tokoni ki he ngaahi fiemaʻu ʻa kinautolu ʻoku nau tokangaʻí. Mahalo naʻa fie maʻu ʻe he kāingalotú ha ngaahi tokoni taimi nounou ʻi he taimi ʻo e puké, fāʻelé, maté, mole ʻo e ngāué, mo ha ngaahi tūkunga kehe pē.

Ka fie maʻu, pea ʻe kole tokoni ʻa e kau fefine ngāue fakaetauhí ki he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá. ʻE lava ke fokotuʻu ʻe he kau palesitenisií ke ui ha kouʻōtineita ngāue ke ne fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi ngāue ko ʻení (vakai, 9.3.4).

ʻE fakafekauʻaki ʻe he Fineʻofá mo e kōlomu ‘o e kaumātuʻá ʻa e ngaahi ngāue ke feau ʻa e ngaahi fiemaʻu taimi nounoú (vakai, 22.3.2). ʻE lava ke foaki ʻe he pīsopé ha tokoni mei he paʻanga ʻaukaí kapau ʻe fie maʻu.

ʻI ha ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku maʻu ai ʻe he pīsopé ʻa e fili ke foaki ki he kāingalotu faingataʻaʻiá ha foomu ʻota ʻa e pīsopé ki ha meʻakai mo ha ʻū koloa iiki kehe. ʻOku angamaheni ʻaki pē hono vahe ʻe he pīsopé ki he palesiteni ʻo e Fineʻofá ke talanoa mo e kāingalotú mo fakafonu ʻa e foomu ʻotá. Neongo ia, ka te ne toe lava pē foki ke vahe ki he palesiteni ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá. ʻE lava ke vahe ki ha tokoni ʻi he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá pe kōlomu ʻo e kaumātuʻá kapau ʻoku ʻikai ke faingamālie ʻa e palesitení. ʻE fakahū ʻe he taki ne vahe ki aí ʻa e foomu kuo ʻosi fakafonú ki he pīsopé ke ne toki fakangofua.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai ki he 22.6.2 mo e “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Fakauelofeá” ʻi he Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ki he Takí mo e Kalaké.

9.2.2.3

Ngaahi Fiemaʻu Taimi Lōloá mo e Moʻui Fakafalala pē Kiate Kitá

ʻE tokoni ʻa e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá mo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ki he kāingalotú ʻi he ngaahi fiemaʻu taimi lōloá mo e moʻui fakafalala pē kiate kitá, ʻi hano fakafekauʻaki ʻe he pīsopé. Te nau akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻui fakafalala pē kiate kita fakatuʻasino mo fakalaumālié. Vakai, vahe 22 mo e “Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá” ʻi he polokalama Gospel Library.

Kapau ʻoku fie maʻu tokoni ha taha pe fāmili, ʻe feongoongoi ʻa e ongo palesiteni ʻo e Fineʻofá mo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ki ha founga ke tokoni ai, ʻi hano fakafekauʻaki ʻe he pīsopé (vakai, 22.4).

ʻE tokoni ʻa e palesiteni ʻo e Fineʻofá, palesiteni ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá, pe ko ha taki kehe ki he tokotahá pe fāmilí ke faʻu ha Palani Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kita. ʻE lava foki ʻa e houʻeiki fafine mo e houʻeiki tangata ngāue fakaetauhí ʻo tokoni ʻi he palaní. ʻOku faʻa maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e Fineʻofá pe kōlomu ʻo e kaumātuʻá ha ngaahi pōtoʻi ngāue pe aʻusia ʻe lava ʻo tokoni. Ko kinautolu kotoa ʻoku tokoní he ʻikai ke nau fakahāhāholo e fakamatalá. Ke ma‘u ha fakamatala lahi ange, vakai, 22.3.3 mo e 22.8.

9.2.2.4

Ko e Taimi ʻoku Mate ai Ha Mēmipa ʻo e Uōtí

Ko e taimi ʻoku mate ai ha mēmipa ʻo e uōtí, ʻe fakahoko ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá mo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ha fakafiemālie mo e tokoni. Te nau lava ʻo tokoni ʻi he meʻafakaʻeikí, ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e pīsopé.

Kapau ʻe lava, ʻe telio pe fakamomofi ʻa e kāingalotu pekia kuo ʻosi maʻu ʻenitaumení ʻi he vala temipalé. ʻE lava ke teuteuʻi e sino ʻo ha fefine ʻe hono husepānití pe ʻe ha mēmipa fefine ʻo e fāmilí kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni. Kapau ʻoku ʻikai maʻu ha mēmipa ʻo e fāmilí pe ʻikai loto ia ke ne fakahoko hono teuteuʻí, ʻe lava ke kole ʻe he pīsopé ki he palesiteni Fineʻofá ke ne fakaafeʻi ha fefine kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ke ne fakatui e teunga ʻo e pekiá pe tokangaʻi hono teuteuʻí. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange, vakai, 38.5.8.

ʻE hokohoko atu ʻa e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá mo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá, houʻeiki tangata mo e houʻeiki fafine ngāue fakaetauhí, pea mo ha niʻihi kehe ʻi hono fakahoko ha fakafiemālie mo ha tokoni ʻi he ʻosi ʻa e meʻafakaʻeikí.

9.2.3

Ko Hono Fakaafeʻi ʻo e Tokotaha Kotoa ke nau Tali ʻa e Ongoongoleleí

ʻOku ʻi ai ha fatongia ʻo e kau mēmipa ʻo e Fineʻofá ke fakaafeʻi ʻa e taha kotoa ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí (vakai, Mōsaia 18:9). Te nau fakahoko ʻeni ʻaki hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí, fakamālohia ʻa e kāingalotu foʻoú, pea mo tokoniʻi kinautolu ʻoku māmālohí.

ʻI he ngaahi fakataha ʻa e kau palesitenisií mo e Fineʻofá, ʻe fakamatalaʻi ai ʻe he kau palesitenisií ʻa e ngaahi founga ʻe lava ai ʻa e houʻeiki fafiné ʻo fakaafeʻi ʻa e taha kotoa ke nau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí.

ʻE vahe ʻe he palesiteni Fineʻofá ha mēmipa ʻo e kau palesitenisií ke tokoni ʻi he taki ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa e mēmipá ʻi he uōtí. Te ne ngāue mo e mēmipa kuo vahe ki ai ʻi he kau palesitenisī ʻo e kōlomu e kaumātuʻá ke fakafekauʻaki e ngaahi ngāue ko ʻení (vakai, 23.5.1).

ʻE kau ʻa e mēmipa kuo vahe ki ai ʻi he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ʻi he ngaahi fakataha fakafekauʻakí ke fakafekauʻaki hono fakaafeʻi ʻo e taha kotoa ke ne maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí. Ko e taki faifekau fakauōtí, ʻa ia ʻe lava pē ko ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻo e kōlomu e kaumātuʻá, te ne tataki e ngaahi fakataha fakafekauʻaki fakauiké. Ko e taumuʻa ʻo e ngaahi fakataha ko ʻení ke fakafekauʻaki hono fakaafeʻi ʻo e taha kotoa ke ne maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí. Te nau fakakau foki ki ai ʻa e kau faifekau fakauōtí, ko ha ʻasisiteni ʻi he kōlomu ʻo e kau taulaʻeikí, mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻo e kalasi motuʻa taha ʻi he Kau Finemuí, mo e ongo faifekau taimi kakató.

9.2.4

Ko e Fakatahaʻi ʻo e Ngaahi Fāmilí ke Taʻengatá

ʻE poupouʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e Fineʻofá ʻa e kāingalotú ʻi hono fakatahaʻi honau ngaahi fāmilí ki he taʻengatá. ʻOku kau heni ʻa e:

  • Fakahoko ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ʻaki hono maʻu e ngaahi ouaú, kau ai e ʻenitaumeni ʻi he temipalé.

  • Fakahoko ʻo e ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí (vakai, 1.2.4).

ʻE aleaʻi ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ʻi he ngaahi fakataha ʻa e kau palesitenisií mo e Fineʻofá, ʻa e ngaahi founga ʻe lava ai ʻa e houʻeiki fafiné ʻo kau ʻi he ngaahi ngāue ko ʻení. ʻE toe palani foki ʻe he kau mēmipa ʻo e kau palesitenisií ha ngaahi founga ke tokoniʻi ai ʻa e kāingalotú ke fakatupulaki ʻenau mahino mo e holi ke maʻu ʻa e ngaahi ouau toputapú mo fai ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ʻi he temipalé. Te nau poupouʻi ʻa e houʻeiki fafiné ke nau moihū maʻu pē ʻi he temipalé ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku lava aí.

ʻE poupouʻi ʻe he kau palesitenisií ʻa e houʻeiki fafiné ke nau ako ki honau hisitōlia fakafāmilí. Te nau tokoniʻi ʻa e kau mēmipa foʻou mo foki maí, kau mēmipa foʻou ʻo e Fineʻofá, mo e kau faifekau ne toki uiuiʻi foʻoú ke kumi mo teuteuʻi ʻa e ngaahi hingoa ʻo ʻenau ngaahi kuí ki he ngaahi ouau fakatemipalé.

ʻE vahe ʻe he palesiteni Fineʻofá ki ha mēmipa ʻo e kau palesitenisií ke tokoni ʻo taki e ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmili ʻi he uōtí. ʻE ngāue mo e mēmipa kuo vahe ki ai ʻi he kau palesitenisī ʻo e kōlomu e kaumātuʻá ke fakafekauʻaki e ngaahi ngāue ko ʻení (vakai, 25.2.2).

ʻE kau ʻa e mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá kuo vahe ki aí, ʻi he ngaahi fakataha fakafekauʻakí ke fakafekauʻaki e ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí. Ko e ngaahi fakataha ko ʻení ʻe toutou fakahoko maʻu pē. Ko e taki fakauooti ki he temipalé mo e hisitōlia fakafāmilí, ʻa ia ʻe lava pē ko ha mēmipa ia ʻo e kau palesitenisī ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá, te ne tataki e ngaahi fakataha fakafekauʻaki ki he temipalé mo e hisitōlia fakafāmilí (vakai, 25.2.7). Te nau fakakau foki ki ai ha ʻasisiteni ʻi he kōlomu ʻo e kau taulaʻeikí, ko ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻo e kalasi lalahi taha ʻo e Kau Finemuí, mo e kau faifaleʻi ki he temipalé mo e hisitōlia fakafāmilí.

9.3

Kau Taki ʻo e Fineʻofá

9.3.1

Pīsopé

ʻE meimei ke fakataha fakamāhina ʻa e pīsopé mo e palesiteni ʻo e Fineʻofá. Te na aleaʻi ai ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí, ʻa ia ʻoku kau ai mo e ngāue ʻa e houʻeiki fafine ngāue fakaetauhí. ʻOkú na toe aleaʻi foki (1) e fakalakalaka mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e houʻeiki fafine ʻi he uōtí mo e (2) ngaahi fakataha ʻa e Fineʻofá, fakahinohinó, mo e ngaahi ʻekitivitií.

9.3.2

Kau Palesitenisī ʻo e Fineʻofá

9.3.2.1

Ko e Ui ʻo ha Kau Palesitenisī ʻo e Fineʻofá

ʻE ui ʻe he pīsopé ha fefine ke ne hoko ko ha palesiteni ʻo e Fineʻofá he uōtí. Kapau ʻoku tokolahi feʻunga ʻa e ʻiunití, te ne fokotuʻu ange ki he pīsopé ha fefine ʻe toko taha pe toko ua ke na hoko ko hono ongo tokoni. ʻE fakakaukauʻi ʻe he kau pīsopelikí ʻene ngaahi fokotuʻú pea fakahoko ʻa e uiuiʻí.

ʻE fakahā ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí ʻa e kau mēmipa ʻo e kau palesitenisií ʻi ha houalotu sākalamēmiti ke hikinimaʻi. Ko e pīsopé te ne vaheʻi ʻa e palesiteni ʻo e Fineʻofá. ʻE vaheʻi ʻe ha mēmipa pē ʻo e kau pīsopelikí hono ongo tokoní.

ʻE ʻi ai ha fanga kiʻi ʻiuniti iiki ʻe niʻihi ʻe ʻikai ke ʻi ai haʻanau palesiteni Finemui pe palesiteni Palaimeli. ʻE lava ke tokoni ʻa e palesiteni Fineʻofa ʻi he ngaahi ʻiuniti ko ʻení ke palani ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e fakahinohino ki he toʻu tupú mo e fānaú.

9.3.2.2

Ngaahi Fatongiá

ʻOku ʻa e palesiteni ʻo e Fineʻofá ʻa e ngaahi fatongia ko ʻení. ʻE tokoni kiate ia ʻa hono ongo tokoní.

  • Kau ʻi he fakataha alēlea fakauōtí. ʻOkú ne hoko ko ha (1) mēmipa ʻo e fakataha alēlea ʻoku tokoni ke feau e ngaahi fiemaʻu ʻi he uōtí pea mo kumi ha solovaʻanga pea mo e (2) fakafofonga ʻo e Fineʻofá (vakai, 29.2.5).

  • Tataki ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Fineʻofá ke kau ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí (vakai, vahe 1).

  • Fokotuʻutuʻu mo tokangaʻi e ngāue ʻa e houʻeiki fafine ngāue fakaetauhí. Fakafekauʻaki e ngaahi ngāue fakaetauhí mo e kau palesitenisī ʻo e kōlomu e kaumātuʻá, pea fakataha ʻo ʻikai siʻi ange ʻi he tuʻo tahá he kuata. Kolea e fakangofua ʻa e pīsopé ʻi he ngaahi ngāue fakaetauhí. Fakahoko e ngaahi ʻinitaviu ʻo e ngāue fakaetauhí tuʻo taha pe toe lahi ange ʻi he kuata. Vakai, vahe 21.

  • Fealēleaʻaki mo e kau mēmipa lalahi ʻo e uōtí, ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e pīsopé. Ko e pīsopé pē ʻokú ne faleʻi ʻa e kāingalotu ʻo e uōtí fekauʻaki mo e tuʻunga moʻui tāú, ngaohikoviá, mo e fakangofua ke fakaʻaongaʻi ʻo e paʻanga ʻaukaí. Vakai, Ngaahi Maʻuʻanga Faleʻi.

  • Tokoni fakataha mo e kau palesitenisī e kōlomu ʻo e kaumātuʻá, ki hono taki ʻo e ngaahi ngāue ʻi he uōtí ke fakaafeʻi ʻa e kakai kotoa ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí (vakai, 8.2.3 mo e 9.2.3).

  • Tokoni fakataha mo e kau palesitenisī ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá ʻi hono taki ʻo e ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí ʻi he uōtí (vakai, 8.2.4 mo e 9.2.4).

  • Fakafekauʻaki ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Fineʻofá ke fakamālohia ʻa e houʻeiki fafine lalahi kei talavoú ʻi he uōtí, ʻo fakatou tatau pē ki he niʻihi teʻeki malí mo e ʻosi malí. ʻE lava ke vahe ha tokoni ʻe taha ke ngāue mo e kau taautaha kei talavoú (vakai ki he 14.1.2.2).

  • Talanoa fakafoʻituitui mo e mēmipa takitaha ʻo e Fineʻofá ʻo ʻikai toe siʻi ange he tuʻo taha ʻi he taʻu. Aleaʻi ʻa e tuʻunga lelei ʻo e fefine takitaha mo hono fāmilí.

  • Akoʻi ʻa e kakai fefiné ʻi honau ngaahi fatongia he fuakavá.

  • Tokangaʻi mo tokoni ke fakaleleiʻi e faiako ʻi he Fineʻofá (vakai, vahe 17).

  • Palani mo tataki e ngaahi fakataha ʻa e Fineʻofá.

  • Tokangaʻi ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Fineʻofá (vakai, 9.2.1.3).

  • Tokoniʻi ʻa e kau finemuí ke nau teuteu ke kau ʻi he Fineʻofá (vakai, 9.4).

  • Tokangaʻi ʻa e ngaahi lekooti, ngaahi lipooti, mo e ngaahi meʻa fakapaʻanga ʻa e Fineʻofá (vakai, LCR.ChurchofJesusChrist.org). ʻE lava ke tokoni ha sekelitali (vakai, 9.3.3).

ʻE akoʻi ʻe he kau palesitenisī fakasiteiki ʻo e Fineʻofá ʻa e kau palesitenisī fakauooti ʻo e Fineʻofá ʻi he ngaahi fatongia ko ʻení. Te nau lava ʻo fakahoko ʻeni lolotonga ʻa e ngaahi fakataha fakatakimuʻa ʻa e siteikí, ngaahi fakataha fakapalesitenisī ʻa e Fineʻofá he uōtí, pea mo haʻanau talanoa fakataautaha mo e kau palesiteni ʻo e Fineʻofá (vakai ki he 29.3.4).

ʻI he ngāue ʻa e palesiteni Fineʻofa ʻo e uōtí, ʻokú ne poupouʻi ai ʻa e pīsopé ʻi hono tokangaʻi e toʻu tupú pea mo hono ngaahi fatongia makehé.

ʻĪmisi
fakataha alēlea fakauooti

9.3.2.3

Fakataha Fakapalesitenisií

ʻE fakataha maʻu pē ʻa e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá pea mo e sekelitalí. Ko e palesitení te ne tataki ʻa e ngaahi fakataha ko ʻení. ʻE lava ke kau ʻi he ʻasenitá ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Palani e founga ke fakamālohia ai e houʻeiki fafiné mo honau ngaahi fāmilí.

  • Palani ha founga ke tokoni ai ke fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí.

  • Fakafekauʻaki e ngāue fakafaifekaú, ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí.

  • Ngāue ki he faleʻi mo e ngaahi ngāue naʻe vahe mei he pīsopé.

  • Ngāue ki he ngaahi ngāue naʻe vahe mei he ngaahi fakataha alēlea fakauōtí.

  • Fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi ngāue fakaetauhi naʻe vahé.

  • Toe vakaiʻi e fakamatala mei he ngaahi ʻinitaviu ʻo e ngāue fakaetauhí. Palani ha ngaahi founga ke ʻiloʻi ai e mālohingá mo tokoni ke feau ʻa e ngaahi fiemaʻú. (Vakai, vahe 21.)

  • Fakakaukauʻi ha kakai fefine ke nau ngāue ʻi he ngaahi uiuiʻi mo e ngaahi fatongia ʻi he Fineʻofá.

  • Palani e ngaahi houalotu mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Fineʻofá.

9.3.3

Sekelitalí

ʻE lava ke fokotuʻu ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ha fefine ke ne hoko ko e sekelitali ʻo e Fineʻofá. ʻE uiuiʻi ia ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí, fakahā ke hikinimaʻi ʻi he houalotu sākalamēnití, pea vaheʻi ia.

ʻE lava ke kau ʻeni ʻi he ngaahi fatongia ʻo e sekelitalí:

  • Teuteu ʻa e ngaahi ʻasenita ki he ngaahi fakataha fakapalesitenisií mo e houalotu ʻa e Fineʻofá.

  • Hiki e fakamatala ʻo e ngaahi fakatahá mo muimuiʻi ʻa e ngaahi ngāue ke faí.

  • Fakataimi-tēpileʻi e ngaahi ʻinitaviu ngāue fakaetauhí (vakai, 21.3).

  • Teuteuʻi mo fakahū e ngaahi lipooti fakakuata ʻo e maʻulotú pea mo e lahi ʻo e ngaahi ʻinitaviu ʻo e ngāue fakaetauhi naʻe fakahokó.

  • Tokoni ke teuteuʻi ha patiseti fakataʻu mo tauhi e lekooti ʻo e ngaahi fakamolé.

9.3.4

Ngaahi Uiuiʻi Kehe

ʻE ala ʻaonga ʻa e ngaahi uiuiʻi kehe ko ʻení. ʻE aleaʻi ʻe he pīsopé mo e palesiteni Fineʻofá pe ʻe fie maʻu nai kinautolu.

  • Kau faiako ke faiako ʻi he Fineʻofá ʻi he ngaahi houalotu ʻo e Sāpaté.

  • Ko ha kouʻōtineita ngāue tokoni ke tokoni ki hono palani mo fakahoko e ngāue tokoni ki he kakai faingataʻaʻiá (vakai, 9.2.2.2). ʻE lava foki ke ui ha kau tokoni mo ha kau mēmipa ʻo e kōmití.

  • Ko ha kouʻōtineta ʻekitivitī ke tokoni ʻi hono palani mo fakahoko e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Fineʻofá (vakai, 9.2.1.3). ʻE lava foki ke ui ha kau tokoni mo ha kau mēmipa ʻo e kōmití.

  • Ko ha kau tokoni sekelitali ke tokoni ki he sekelitali ʻo e Fineʻofá.

  • Ko ha kau sekelitali ki he ngāue fakaetauhí ke nau fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi ʻinitaviu ʻo e ngāue fakaetauhí mo teuteu ʻa e ngaahi lipooti fakakuatá.

Kapau ʻoku fie maʻu ʻeni pe ko ha toe ngaahi uiuiʻi kehe, ʻe fokotuʻu ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ʻa e houʻeiki fafine ke nau ngāue aí. Te nau fakahoko ʻa e ngaahi fokotuʻu ko ʻení ki he kau pīsopelikí. Kapau ʻe fakangofua ʻe he kau pīsopelikí, ʻe ui leva kinautolu ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí. Te ne fakahā kinautolu ke hikinimaʻi ʻi he houalotu sākalamēnití pea vaheʻi kinautolu.

ʻO ka fie maʻu, ʻe lava pē ke vahe ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ha kau fefine ke nau tokoni ʻi ha ngaahi founga kehe ki he ngaahi ngāue ʻa e Fineʻofá. ʻOku ʻikai fie maʻu ke uiuiʻi mo vaheʻi ʻa e houʻeiki fafine kuo vahe ki ai ha ngāue taimi nounou pē.

ʻĪmisi
Kalasi Fineʻofá

9.4

Ko e Tokoniʻi ʻo e Kau Finemuí ke Nau Teuteu ke Kau ʻi he Fineʻofá

ʻE ngāue ʻa e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá mo e kau finemuí, ko ʻenau mātuʻá, pea mo e kau taki ʻo e Kau Finemuí ke tokoni ki he kau Finemuí ke nau teuteu ke kau ʻi he Fineʻofá.

ʻE ʻomi foki ʻe he kau takí ha ngaahi faingamālie ke fakatupulaki ai ʻe he kau finemuí mo e houʻeiki fafine ʻo e Fineʻofá hanau vā fengāueʻaki. Ko ha founga mahuʻinga ʻe taha ke fokotuʻu ai ha vā fengāueʻakí, ko e ngāue fakataha ko ha kau fafine ngāue fakaetauhi.

ʻE tokoni ʻa e kau takí ke mahino ki he kau finemuí honau ngaahi fatongia ʻi he fuakavá. Ko e taimi ʻe ʻaonga ai ke ʻi ai ha finemui ʻe ngāue fakaetauhi ki ha fefine pau, ʻe lava ke vahe ia ko ha fefine ngāue fakaetauhi ʻi he taimi ʻokú ne loto ki ai, malava, mo fakapotopotó. ʻE lava ke vahe ke ne kamata ʻi he taʻu ʻe hoko ai hono taʻu 14. ʻE hoko ʻa e kau finemuí ko e ngaahi hoa ki he kau fafine ʻo e Fineʻofá (vakai, 21.2.2).

Ko e taimi ʻoku kau atu ai ʻa e kau taautaha kei talavoú ki he Fineʻofá, ʻe ʻoange ʻe he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ha ngaahi faingamālie ke nau ngāue pea mo vahevahe ai honau mālohingá. ʻE toe tokoni foki ʻa e kau palesitenisií ke nau teuteu ke fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava toputapu ʻo e temipalé (vakai, 27.1.1).

9.5

Kau Taki Fakasiteiki ʻo e Fineʻofá

ʻE ui pea mo vaheʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí ha fefine ke hoko ko e palesiteni ʻo e Fineʻofá he siteikí. Kapau ʻoku tokolahi feʻunga ha siteiki, te ne fokotuʻu ha fefine ʻe toko taha pe toko ua ke na hoko ko hono ongo tokoni, pea mo ha taha ke hoko ko e sekelitali. ʻOku ui ʻa e kau fafiné ni mo vaheʻi ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakasiteikí pe ko ha aleaʻanga māʻolunga naʻe vahe ki ai. Ko e fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi fatongia ʻo e kau palesitenisī fakasiteiki ʻo e Fineʻofá pea mo e sekelitalí, vakai, 6.7.1mo e 6.7.3.

ʻE faʻa fakataha maʻu pē ʻa e palesiteni fakasiteikí (ʻo ʻikai siʻi hifo ʻi he tuʻo taha he māhiná) mo e palesiteni pe kau palesitenisī ʻo e Fineʻofa ʻi he siteikí. Te nau fealēleaʻaki fakataha fekauʻaki mo e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí. Te nau aleaʻi foki mo e (1) fakalakalaka pea mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e houʻeiki fafine ʻi he siteikí mo e (2) ngaahi fakataha, fakahinohino, pea mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Fineʻofá.

ʻE fakahinohinoʻi ʻe he kau palesitenisī fakasiteiki ʻo e Fineʻofá ʻa e kau palesitenisī fakauooti ʻo e Fineʻofá ʻi honau ngaahi fatongia ki he ngāue fakaetauhí, ngāue fakafaifekaú pea mo e ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí. Te nau fakahoko ʻeni ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e kau palesitenisī fakasiteikí. ʻOku vahe ki he kau aleaʻanga māʻolungá ke nau tokoni. Vakai, 23.1 mo e 25.2.

Kapau ʻoku ʻi ai ha kōmiti ʻa e kau taautaha kei talavou ʻo e siteikí, ʻe kau ki ai ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakasiteiki ʻo e Fineʻofá. Ko e meʻa tatau pē kapau ʻoku ʻi ai ha kōmiti ʻa e kau taautaha lalahí ʻi he siteikí. (Vakai, 14.1.1.2.)

ʻĪmisi
ongo fafine ʻoku malimali

9.6

Ngaahi Fakahinohino mo ha Ngaahi Tuʻutuʻuni Kehe

9.6.1

Kāingalotu ʻOku Faingataʻaʻia Fakatuʻasinó

ʻE tokanga makehe ʻa e kau palesitenisī fakasiteiki ʻo e Fineʻofá ki he kau mēmipa ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó. Ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono akoʻi ʻo e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó, vakai, disability.ChurchofJesusChrist.org; vakai foki, 38.8.27 ʻi he tohi tuʻutuʻuni ko ʻení.

9.6.2

Poto he Laukongá mo e Tohí

Ka fie maʻu, pea ʻe ngāue ʻa e kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá pea mo e pīsopé, kau palesitenisī ʻo e kōlomu e kaumātuʻá, mo e fakataha alēlea ʻo e uōtí ke tokoniʻi ʻa e kāingalotú ke nau ako ke laukonga pea mo tohi.