Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
4. Tuʻunga Fakatakimuʻa mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí


“4. Tuʻunga Fakatakimuʻa mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní (2021).

“4. Tuʻunga Fakatakimuʻa mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoa.

ʻĪmisi
fakataha alēlea fakauooti

4.

Tuʻunga Fakatakimuʻa mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí

4.0

Talateu

ʻI hoʻo hoko ko e taki ʻi he Siasí, kuo uiuiʻi koe ʻi ha tataki fakalaumālie ʻo fakafou ʻi he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí kuo fakamafaiʻí. ʻOkú ke maʻu ʻa e faingamālie ke tokoni ʻi he ngāue ʻa e Tamai Hēvaní ke “fakahoko e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39). Te ke fakahoko ʻeni ʻaki haʻo fakalotolahiʻi ʻa e kāingalotú ke nau kau ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí maʻanautolu, mo honau ngaahi fāmilí, pea mo ha niʻihi kehe (vakai, vahe 1). Te ke maʻu e fiefiá ʻi hoʻo tokoniʻi e fānau ʻa e ʻOtuá.

ʻI hoʻo muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí, te ke faʻa tokoniʻi taautaha ai ha niʻihi kehe. Te ke maʻu foki mo ha ngaahi faingamālie ke hoko ko ha taki ʻi he fakatahaʻanga mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí. ʻIkai ngata ai, te ke lava ʻo fai ha ngaahi tokoni mahuʻinga ʻi he ngaahi fakataha alēleá. ʻE lava ke kau heni ʻa e ngaahi fakataha ʻa e kau palesitenisií, ngaahi fakataha alēlea fakauōtí, mo ha niʻihi kehe.

ʻOku fiemaʻu ʻi hoʻo ngāue fakatapuí ke feilaulauʻi ho taimí, kae ʻoua naʻa taʻetokangaʻi ai hoʻo ngaahi fiemaʻu fakafoʻituituí pea mo e fiemaʻu ho fāmilí. Lotua e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoni atu ke potupotutatau mo fakahoko ho ngaahi fatongiá (vakai, Mōsaia 4:27).

4.1

Ko e Taumuʻa ʻo e Tuʻunga Fakatakimuʻá ʻi he Siasí

ʻE fakalotolahiʻi ʻe he kau takí ʻa e kāingalotú ke nau kau ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá ʻaki haʻanau hoko ko ha kau “muimui moʻoni [ʻo] … Sīsū Kalaisi” (Molonai 7:48). Ke fai ʻení, ʻe tomuʻa feinga ʻa e kau takí ke nau hoko ko e kau ākonga faivelenga ʻa e Fakamoʻuí. Pea te nau toki lava leva ʻo tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau ʻunu ke ofi ange kiate Ia. ʻI hono tokoniʻi ko ia ʻo e niʻihi kehé, te nau hoko ai ko ha kau ākonga lelei ange (vakai, Mōsaia 18:26; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31:5).

4.2

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Tuʻunga Fakatakimuʻá ʻi he Siasí

ʻI he lolotonga ʻa e ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi māmaní, naʻá Ne tā ʻa e sīpinga ʻo e tuʻunga fakatakimuʻa ʻi Hono Siasí. Ko ʻEne tefitoʻi taumuʻá ke fai ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamai Hēvaní mo tokoniʻi ke mahino ki he niʻihi kehé mo nau moʻui ʻaki ʻEne ongoongoleleí (vakai, Sione 5:30; Mōsaia 15:7). Naʻá Ne ʻofa ʻiate kinautolu naʻá Ne tatakí peá Ne fakahaaʻi ʻa e ʻofa ko iá ʻaki ʻEne tokoniʻi kinautolu (vakai, Sione 13:3–5).

Naʻe fakatupulekina ʻe he Fakamoʻuí e ivi malava ʻo ha niʻihi kehe ʻaki ʻEne tuku kiate kinautolu ha fatongia mo ha ngaahi faingamālie ke nau tupulaki (vakai, Mātiu 10:5–8; Sione 14:12). Naʻá Ne poupouʻi mo fakatonutonu ʻi he loto-mahino mo e ʻofa (vakai, Sione 21:15–17).

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “Tuku ke akó ni ʻo ʻilo ʻe he tangata kotoa pē ʻa hono fatongiá, pea ke ngāue ʻi he lakanga kuo fakanofo ia ki aí, ʻi he faivelenga kakato” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:99). ʻOku kaunga ʻa e ngaahi leá ni kiate kinautolu kotoa pē ʻoku nau maʻu ha fatongia ke ngāue mo taki ʻi he Siasi ʻo e Fakamoʻuí.

ʻE toe tokoni atu hono fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he vahé ni ke ke hoko ko ha takimuʻa lelei ange ʻi he Siasi ʻo e Fakamoʻuí.

4.2.1

Teuteu Fakalaumālie

Naʻe teuteuʻi fakalaumālie ʻe Sīsū Ia ki Hono misiona ʻi he māmaní (vakai, Luke 4:1–2). ʻOkú ke teuteu fakalaumālie pehē mo koe ʻi hoʻo ʻunu ke ofi ange ki he Tamai Hēvaní ʻi he lotu, ako folofola, mo talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú. ʻOku toe tokoni foki ʻa e muimui ʻi Heʻene kau palōfitá ke ke mateuteu fakalaumālie ai (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 21:4–6).

Fekumi ki ha fakahā ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa kinautolu ʻokú ke takí pea mo e founga ke fakahoko ai ʻa e ngāue kuo ui koe ʻe he ʻOtuá ke ke fakahokó.

Kuo toe talaʻofa foki ʻe he ʻEikí ke foaki ha ngaahi meʻafoaki fakalaumālie kiate kinautolu ʻoku nau fekumi ki aí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:8). ʻI hoʻo kole ki he Tamai Hēvaní ʻi he loto-fakatōkilalo ke maʻu e ngaahi meʻafoaki ko ʻení, te Ne fakatupulaki hoʻo malava ke tataki mo hiki hake ʻa kinautolu ʻokú ke tokoniʻí.

4.2.2

Ngāue Fakaetauhi ki he Fānau Kotoa ʻa e ʻOtuá

Naʻe tokoni fakafoʻituitui ʻa Sīsū ki he kakaí, ʻo Ne ala atu ke hiki hake mo akoʻi ʻa kinautolu naʻe tuēnoá, siva e ʻamanakí, pe heé. Naʻá Ne ʻafioʻi ʻa e natula fakalangi mo e mahuʻinga taʻengata ʻo e taha kotoa.

ʻOfa ʻi he kakai ʻokú ke tokoni ki aí ʻo hangē ko ia naʻe fakahoko ʻe Sīsuú. Lotu “ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó” ke fakafonu koe ʻaki ʻEne ʻofá (Molonai 7:48). Fokotuʻu ha feohi fakakaungāmeʻa moʻoni. Tokoni kiate kinautolu ʻe ngali taʻelata, fiemaʻu ha fakafiemālie, pe ʻi ai ha ngaahi fiemaʻu kehé. ʻE tāpuekina ʻe hoʻo ʻofá siʻenau moʻuí mo tokoni ke fie ōmai ʻa e kakaí kia Kalaisi.

Tokoniʻi ʻa e fakafoʻituituí ke fakaloloto ʻenau uluí mo fakamālohia ʻenau tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. Tokoni ke nau mateuteu ke fakahoko ha ngaahi fuakava ʻi heʻenau maʻu ʻa e ouau hono hokó. Poupouʻi kinautolu ke tauhi ʻa e ngaahi fuakava kuo nau fakahokó pea mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fakatomalá. Tokoniʻi ke nau ʻilo te nau lava ʻo fakalakalaka ke maʻu honau ivi malava fakalangí ʻo tatau ai pē pe ko e hā e ngaahi pole ʻoku nau fepaki mo iá.

4.2.3

Akoʻi ʻa e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí

Ko e kau taki kotoa pē ko ha kau faiako. Feinga ke muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí, ko ha faiako (vakai, vahe 17; Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí). Akoʻi ʻa e tokāteline ʻa Sīsū Kalaisí mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo ʻEne ongoongoleleí, ʻi hoʻo leá mo e tōʻongá (vakai, 3 Nīfai 11:32–33; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:12–14). ʻOku ueʻi ʻe he founga faiako leleí ʻa e kakaí ke fakamālohia ʻenau fetuʻutaki mo e ʻOtuá pea moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí, ʻo fakalakalaka ki he moʻui taʻengatá.

Ko e faiako ʻi he founga ʻa e Fakamoʻuí ʻoku mahulu hake ia ʻi he leá pē; ʻoku kau ai ʻa e fakafanongo mo ʻeke e ngaahi fehuʻí ʻi he founga naʻá Ne faí (vakai, Mātiu 16:13–17).

Ko e kau faiako leleí ko ha kau ako faivelenga foki mo kinautolu. Fakamuʻomuʻa ʻi hoʻo moʻuí ʻa hono ako e folofola ʻa e ʻOtuá. Ko e ako ʻo e ongoongoleleí ko ha ngāue ia ʻi he moʻuí kotoa.

Faiako mei he folofolá mo e lea ʻa e kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 52:9). Manatuʻi ko “hono malanga ʻaki ʻo e folofolá [ʻoku] mālohi lahi ange ʻene ngāué ʻi he fakakaukau ʻa e kakaí ʻi … ha toe meʻa” (ʻAlamā 31:5).

Fekumi ki he ivi tākiekina ʻo e Laumālié ʻi hoʻo teuteu ke faiakó. ʻOku ʻave ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e moʻoní ki he loto mo e ʻatamai ʻo kinautolu ʻokú ke akoʻí (vakai, 2 Nīfai 33:1).

Kapau ʻoku uiuiʻi pe vahe koe ke ke puleʻi ha fakatahaʻanga pe ʻekitivitī ʻa e Siasí, fakapapauʻi ʻoku mahino mo tonu fakatokāteline ʻa e meʻa ʻoku akoʻí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:21–23).

4.2.4

Pule ʻi he Māʻoniʻoni

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí “kuo pau pē ke ʻi ai ha kau palesiteni, pe kau ʻōfisa pule” ʻi Hono Siasí (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:21). ʻOku tokangaʻi ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻo honau fatongiá, hangē ko ha kōlomu pe uooti.

Ko e ngaahi houalotu kehe ʻi he Siasí, kau ai ʻa e Fineʻofá, Kau Finemuí, Palaimelí, mo e Lautohi Faka-Sāpaté, ʻoku taki mo kinautolu ʻe ha maʻu mafai pule. ʻOku uiuiʻi, vaheʻi, mo foaki ki he kau taki ko ʻení ʻa e mafai kuo ʻoange ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pe ko ha taha kuó ne fakamafaiʻi (vakai, 3.4.3).

ʻOku ngāue ʻa e maʻu mafai pule kotoa pē ʻi he malumalu ʻo ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (vakai, 3.4.1). ʻOku ʻomai ʻe he faʻungá ni ha laine maau mo mahino ʻo e fatongia mo e taliui ʻi hono fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí.

ʻE lava ʻe he maʻu mafai pulé ʻo vahe ki ha taha kehe ha ngāue fakataimi ke ne tokangaʻi. Hangē ko ʻení, kapau ʻoku ʻikai ke ʻi he houalotu ʻa e Fineʻofá he ʻaho Sāpaté ʻa e palesiteni ʻo e Fineʻofá, te ne vahe ki hono tokoni ʻuluakí ke ne tokangaʻi ʻa e fakatahá.

ʻE fakapapauʻi ʻe ha taki ʻokú ne tokangaʻi ha houalotu, fakatahaʻanga, pe ʻekitivitī ʻa e Siasí, ʻoku fakahoko ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí. ʻI hono fai ʻení, ʻe muimui ai ʻa e takí ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ngaahi tuʻutuʻuni ʻo e Siasí, pea mo e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ko kinautolu ʻoku nau tokangaʻí te nau muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí ʻo ngāue ʻi he angavaivai, angamalū, mo e ʻofa haohaoa (vakai, Sione 13:13–15). ʻOku ʻikai ke hanga ʻe he uiuiʻi pe fatongia ke tokangaʻí ʻo ʻai ʻa e taha ʻokú ne maʻu iá ke mahuʻinga ange pe laka ange ia ʻi he toengá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:109–10).

Kapau kuo ui pe vahe koe ke ke maʻu mafai pule, muimui ʻi he akonaki ʻa e Fakamoʻuí “ko ia ʻoku loto ke ʻeiki ʻiate kimoutolú, ʻe hoko ia ko hoʻomou tamaioʻeiki” (Mātiu 20:27; vakai, veesi 26–28). Fealeaʻaki mo e niʻihi kehé pea feinga ke mou maʻu e mahino tatau ki he finangalo ʻo e ʻEikí mo hono fakahoko ʻEne ngāué (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:2; vakai foki, 4.4 ʻi he tohi tuʻutuʻuni ko ʻení).

ʻOku ʻikai taau ke holi ke pule ʻi ha faʻahinga houalotu ʻa e Siasi ʻo e ʻEikí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–37). Ka, ke ngāue ʻi he loto-fakatōkilalo mo faivelenga ʻi he tuʻunga kuo ui koe ki aí. Feinga ke ke fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí ʻaki ha mata ʻoku hanga taha pē ki Hono fakalāngilangiʻí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:5).

ʻĪmisi
fakataha fakauooti

4.2.5

Vahe ʻa e Fatongiá mo Fakapapauʻi ʻOku Haʻisia Ki Ai

Naʻe ʻoange ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá ha ngaahi ngāue mo ha ngaahi fatongia ʻoku mahuʻinga (vakai, Luke 10:1). Naʻá Ne toe ʻoange foki ha faingamālie ke nau fakamatala ai ki he ngāue naʻe ʻoange ke nau faí (vakai, Luke 9:10).

ʻI hoʻo hoko ko e takí, te ke lava ai ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau tupulaki ʻaki hano vahe ʻa e ngāué ke nau fakahoko. Te ke tokoniʻi foki kinautolu ʻi he foungá ni ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he ngāué. Feinga ke fakakau kotoa e kāingalotú ʻi hono fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá.

ʻE hanga foki ʻe he vahe ʻo e ngāué ʻo ʻai hoʻo ngāué ke toe lelei ange. Kapau te ke feinga ke fai ha ngaahi meʻa ʻoku fuʻu lahi, te ke “fakaʻaʻau ʻo ʻosi moʻoni” (ʻEkesōtosi 18:18). Fekumi ki he tataki ʻa e Laumālié fekauʻaki mo e meʻa ke ke vahé, ka ke lava ʻo tokanga taha ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga taha kiate koé.

Ko hono vahevahe ʻo e ngāué ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hano ʻave ha ngāue ke faí. ʻOku toe kau foki ai hono akoʻi mo falala ki ha taha ke ne fakahoko ʻa e ngāué. ʻOku faʻa kau ai ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Talanoa mo e tokotahá pea fakaafeʻi ia ke ngāue maʻá e ʻEikí ʻi ha ngāue kuo vahe ange. Tokoni ke mahino ki he tokotahá ʻa e ngāué mo hono ngaahi taumuʻá.

  • Fealēleaʻaki fakataha ki he ngāué, ko hai ʻe lava ke toe kau mai ki aí, pea mo e taimi ʻoku totonu ke ʻosi aí. Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he tokotahá pea ʻokú ne tali fiemālie ʻa e ngāué. Fakahaaʻi hoʻo falala ki he meʻa te ne lavá.

  • Poupouʻi ʻa e tokotahá ke ne lotua ha tataki fakalaumālie ki he founga ke fakahoko ʻa e ngāué. Fakahaaʻi hoʻo falalá mo tokoniʻi ʻa e tokotahá ke ne ikuna. Fai ha fakahinohino mo ha poupou ʻo ka fiemaʻu.

  • Kole maʻu pē ki he tokotaha ko iá ke ne lipooti mai e ngāué. Tali ʻa e lelei taha ʻa e tokotahá, pea fakahaaʻi ha houngaʻia ʻi he meʻa kuó ne faí.

ʻOku totonu ke muimuiʻi ʻa e fakahinohino ki hono fakahoko ha uiuiʻí ʻi he 30.1.1 ʻi he taimi ʻoku vahe ai ʻa e ngāué, ʻo ka kaunga ki ai.

4.2.6

Teuteuʻi ha Niʻihi ke Nau Hoko ko ha Kau Taki mo ha Kau Faiako

Naʻe teuteuʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne Kau ʻAposetoló ke nau hoko ko ha kau taki ʻi Hono Siasí. Te ke tokoni pehē mo koe ʻo teuteuʻi ha niʻihi kehe ke nau hoko ko ha kau taki mo ha kau faiako. ʻOku tokanga taha e ngāue ʻa e ʻEikí ki hono tokoniʻi ʻo e kakaí, kae ʻikai ko hono fakahoko pē ʻo e ngaahi polokalama ʻa e Siasí. Ko e ngaahi polokalamá ni ʻoku ʻikai ngata pē ʻiate kinautolu. ʻOku nau ʻi aí ke tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau tupulaki.

Ko e taimi ʻoku fakakaukauʻi ai pe ko hai ʻe lava ʻo ngāue ʻi he ngaahi uiuiʻi pe ngaahi fatongia faka-Siasí, faʻa lotu. Manatuʻi ʻe fakafeʻungaʻi ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻokú Ne uí. Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga tahá ke nau loto-fiemālie ke ngāue, ke nau fekumi ʻi he loto-fakatōkilalo ki he tokoni ʻa e ʻEikí, pea ʻoku nau feinga ke moʻui taau. ʻE lava ʻa e ngaahi uiuiʻí mo e ngaahi ngāué ʻo tokoni ke nau tupulaki ʻaki hano ʻoange ha ngaahi faingamālie ke fakamālohia ʻenau tuí, ngāue mālohi, mo ongoʻi ʻoku faitokonia ʻe he ʻOtuá ʻenau feingá. Fai ha fakahinohino mo ha tokoni ki he toʻu tupú, kāingalotu foʻoú, mo ha niʻihi te nau ala fiemaʻu ha tokoni makehe ki hono fakahoko honau uiuiʻí.

ʻOku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻoku toutou ui pē ha kakai tatau ki ha ngaahi tuʻunga fakatakimuʻa. ʻE lava ke fakamafasia lahi e meʻá ni kiate kinautolu mo honau ngaahi fāmilí pea toʻo ai ha ngaahi faingamālie mei he toengá. Feinga ke ʻoange ki he kāingalotú kotoa ha ngaahi faingamālie ke ngāue mo tupulaki ai.

Ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi uiuiʻi ʻi he Siasí, vakai, vahe 30.

4.2.7

Palani ʻa e Ngaahi Fakatahá, Lēsoní, mo e ʻEkitivitií ʻaki ha Ngaahi Taumuʻa Mahino

Fekumi ki he tataki mei he ʻEikí ʻi hono palani ʻo e ngaahi fakataha, ngaahi lēsoni, mo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku ʻi ai hanau ngaahi taumuʻa mahinó. ʻOku totonu ke fakamālohia ʻe he ngaahi taumuʻa ko ʻení ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí, mo ne ʻomai kinautolu ke nau ofi ange kia Kalaisi, mo tokoni ke fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí (vakai, vahe 1 mo e 2). Ko e taimi ʻoku palani aí, muimui ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he 4.4.2 mo ia ʻi he vahe 20 mo e 29.

4.2.8

Ko e Vakavakaiʻi Hoʻo Ngaahi Ngāué

Toutou vakaiʻi maʻu pē ho ngaahi fatongiá mo hoʻo tupulaki fakalaumālie ko e takí. Fakakaukauʻi foki mo e tupulaki ʻa kinautolu ʻokú ke tatakí.

ʻOku meimei ke fuatautau hoʻo lavameʻa ko e takí mei hoʻo tukupā ke tokoniʻi e fānau ʻa e ʻOtuá ke hoko ko e kau ākonga faivelenga ʻa Sīsū Kalaisí. Koeʻuhí ʻoku maʻu ʻe he kakai kotoa pē ʻa e tauʻatāina ke filí, ʻe ala fili ai ha niʻihi ke nau mavahe mei he hala ʻo e fuakavá. ʻE ala fakatupu lotosiʻi ʻeni kiate koe ʻi ha taimi, ka ʻi hoʻo tafoki ki he ʻEikí, te Ne hiki hake mo fakafiemālieʻi koe (vakai, ʻAlamā 26:27). Te ke lava ʻo ʻilo ʻoku hōifua ʻa e ʻEikí ʻi hoʻo ngaahi ngāué, ʻi hoʻo ongoʻi ʻa e ngāue ʻa e Laumālié ʻiate koé.

4.3

Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasí

Kuo fokotuʻu ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi fakataha alēleá ko ha konga mahuʻinga ia ʻo hono maʻu e ueʻi fakalaumālié, fai ha ngaahi tuʻutuʻuní, mo e fakahoko ʻEne ngāué. Naʻe ʻi ai pē ʻa e ngaahi fakataha alēleá ia kimuʻa pea toki fakatupu ʻa e māmaní. Naʻa tau kau kotoa ʻi he ngaahi fakataha alēlea ko ʻení kimuʻa pea tau toki omi ki māmaní. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:32; ʻĒpalahame 3:22–28.)

‘I he muimui ki he sīpinga ko ʻení, ʻoku puleʻi ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻaki ha ngaahi fakataha alēlea ʻi he tuʻunga kotoa. Hangē ko ʻení, ko e Fakataha Alēlea ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (vakai, 5.1.1.1), Kau Palesitenisī Fakaʻēliá (vakai, 5.2.1), kau palesitenisī fakasiteikí, mo e kau pīsopelikí ko e ngaahi fakataha alēlea kotoa ia. Makehe mei he ngaahi fakataha alēlea fakasiteikí mo fakauōtí, ko e kau palesitenisī kotoa ʻo ha houalotu, kōlomu, pe kalasi ʻo e Siasí ko e fakataha alēlea foki mo ia.

Kuo fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau taki ʻo Hono Siasí ke nau fealēleaʻaki fakataha ʻi hono fakahoko ʻEne ngāué (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:2–3). ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi fakataha alēleá ha ngaahi faingamālie ke maʻu ai ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ha fakahā ʻi heʻenau feinga ke mahino ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá pea palani mo ha founga ke tokoni ai ke lavaʻi kinautolu.

ʻĪmisi
ongo tangata ʻokú na talanoa

4.4

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ngaahi Fakataha Alēlea Leleí

ʻOku fakamatalaʻi atu ʻi he konga ko ʻení ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ngaahi fakataha alēlea leleí.

4.4.1

Ngaahi Taumuʻa ʻo e Ngaahi Fakataha Alēleá

Ko e tefitoʻi taumuʻa ʻo e ngaahi fakataha alēleá ke tokoniʻi e kāingalotú ke nau ngāue fakataha ʻi hono maʻu ha tataki fakalangi ki he ngaahi meʻa te ne tāpuekina e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 43:8–9). ʻOku fakamamafaʻi makehe ʻe he ngaahi fakataha alēleá ʻa hono tokoniʻi e kāingalotú ke nau maʻu ʻa e ngaahi ouaú mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku fekauʻaki mo iá. ʻE lotua foki ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ha tataki fakalaumālie ki hono palaniʻi mo fakafekauʻaki e ngāue ʻa e ʻEikí ʻi honau ngaahi fatongiá.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi ngāue fakataki ʻe niʻihi, hangē ko e palani ʻo e tohi māhiná, mahalo naʻa ʻikai fiemaʻu ia ke aleaʻi ʻi ha fakataha alēlea. Ko ha konga lahi ʻo e meʻá ni ʻe lava ke fakahoko pē ʻi ha fetuʻutaki kimuʻa pea mo e ʻosi ʻa e ngaahi fakatahá.

ʻE tokanga makehe ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ki he ngaahi fiemaʻu vivili ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí. ʻE tokoni ʻa e ngaahi fakataha alēleá ki hono fakafekauʻaki ʻo e tokoní. Ko e fakamatala ki ha niʻihi ʻo e ngaahi fiemaʻu ko ʻení, fakataha mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ke mahino pea mo hono tokoniʻí, vakai, Tokoni ʻo e Moʻuí ʻi he Gospel Library.

4.4.2

Ko e Teuteu ki he Ngaahi Fakataha Alēleá

ʻOku fiemaʻu ʻa e kau palesitenisií mo e ngaahi fakataha alēleá ke nau fakataha maʻu pē. ʻE lotua ʻe he kau takí ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi hono palani ʻo e ngaahi fakataha alēleá. Te nau toe fekumi foki ki he fakakaukau ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻi hono fakakaukauʻi ʻa e meʻa ke aleaʻí.

ʻE tomuʻa fakahā ʻe he kau takí ki he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ‘a e ngaahi meʻa ke aleaʻí. ‘E teuteu ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ke vahevahe ha ngaahi ‘ilo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ‘ení. Ki he ngaahi fakataha alēlea fakauōtí mo fakasiteikí, ko e konga lahi ʻo e teuteu ko ʻení ʻoku hoko ia ʻi he ngaahi fakataha fakapalesitenisií.

ʻE teuteu fakalaumālie ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ke nau kau ʻi he ngaahi fakataha alēleá.

4.4.3

Fealēleaʻakí mo e Ngaahi Tuʻutuʻuní

Naʻe folofola e ʻEikí, “Tuku ke lea pē ha toko taha, pea tuku ke fanongo kotoa pē ki heʻene ngaahi leá, koeʻuhí ka ʻosi lea kotoa ke fakamāmaʻi kotoa pē, pea ke maʻu ʻe he tangata kotoa pē ʻa e faingamālie tatau” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:122). ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he ngaahi fakataha alēlea ʻo e Siasí.

ʻI he lolotonga ʻo ha fakataha alēlea, ʻe fakamatalaʻi ʻe he takí (pe ha taha ʻoku vahe ki ai ʻe he takí) ʻa e meʻa naʻe fakakaukauʻí. ʻE toki fakalotolahiʻi leva ʻe he takí ke fealēleaʻaki ʻa e kau mēmipa kotoa ʻo e fakataha alēleá, ʻo fai ha ngaahi fehuʻi mo fekumi ki ha ngaahi fakakaukau.

ʻE fakalotolahiʻi ʻe he takí ʻa e kau mēmipá ke nau lea tauʻatāina mo moʻoni. ʻOku hanga ‘e he kehekehe ‘o e puipuituʻá, taʻu motuʻá, ngaahi taukeí, mo e fakakaukau ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻo fakakoloaʻi ʻa e fakataha alēleá. ʻOku fevahevaheʻaki ʻe he kau mēmipá ʻa e ngaahi fokotuʻú mo fefanongoʻaki ʻi he fakaʻapaʻapa. ʻI heʻenau feinga ke ʻiloʻi e finangalo ʻo e ʻEikí, ʻe lava ke ʻi ai ha laumālie ʻo e fakahā mo e uouangataha.

Ko e fakataha alēlea ʻoku fakakau ai ʻa e houʻeiki fafine mo tangatá, ʻe feinga ʻa e takí ke maʻu ha ngaahi ʻilo mo ha ngaahi fakakaukau mei he ongo tafaʻakí fakatouʻosi. ʻOku faʻa kehekehe pē ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e houʻeiki fafiné mo e houʻeki tangatá ʻoku maʻu ai ʻa e potupotutatau ʻoku fiemaʻú. ʻOku fakahoko ʻe he houʻeiki tangatá mo e houʻeiki fefiné ha ngaahi tuʻutuʻuni lelei ange mo ola lelei ange ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí ʻi heʻenau fefakamahuʻingaʻiʻaki ʻenau ngaahi tokoní mo ngāue fakatahá.

ʻE tataki ʻe ha taki ʻa e fealēleaʻaki ʻa e fakataha alēleá. Neongo ia, ka ʻoku totonu ke lahi ange ʻene fakafanongó ʻi heʻene leá. Ko e taimi ʻoku fuʻu vave ai ke vahevahe ʻe ha taki ʻo ha fakataha alēlea ʻene fakakaukaú, te ne lava ke taʻofi ai ʻa e ngaahi tokoni ʻa e niʻihi kehé. Kapau ʻe fiemaʻu, ʻe afeʻi pe toe fakatonutonu lelei pē ʻe he takí ʻa e fealēleaʻakí.

Ka hili ʻa e fealēleaʻakí, ʻe ala fili ʻe he takí ʻa e meʻa ke faí pe toloi ʻa e tuʻutuʻuní kae fekumi ki ha fakamatala pe fakahinohino lahi ange. ʻOku totonu ke fakahoko e fai tuʻutuʻuní mei he fealēleaʻakí pea fakapapauʻi ʻe he Laumālié. ʻOku tokoni ʻa e founga ʻo e fakataha alēleá ke maʻu ai ha tuʻutuʻuni fakalaumālie ʻoku mahulu hake ʻi he fakakaukau lelei taha ʻa ha taki. ʻE lava foki ke toloi ʻe he takí ʻa e meʻá ni ki ha fakataha alēlea ʻe taha.

ʻOku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻe ʻikai tatau ai e ongo ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ki ha tuʻutuʻuni mahuʻinga. Ka hoko ʻeni, ʻe lava ke tatali ʻa e takí ki ha toe fakataha ʻe taha ke toe fakakaukauʻi lahi ange ai ʻa e meʻa ko iá mo lotua ha fakamahino fakalaumālie mo nau uouangataha. ʻI ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻe lava ke loto ha mēmipa ʻo e fakataha alēleá ke talanoa fakafoʻituitui mo e takí ke aleaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ne hohaʻa ki aí.

4.4.4

Uouangatahá

Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻEne kau ākongá ke nau “taha pē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:27). ʻE feinga e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ke nau taha ʻi he fakaʻamu mo e taumuʻa pea mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. Te nau feinga ke taha ʻi heʻenau fealēleaʻakí mo e ngaahi tuʻutuʻuní.

ʻOku totonu ke fakaʻehiʻehi e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá mei he fakakikihí, fakamaau taʻemāʻoniʻoní, mo e ngutu laú (vakai, 3 Nīfai 11:28–30). ʻI heʻenau ngāue fāitahá, ʻe tāpuekina leva ʻe he Tamai Hēvaní ʻenau ngaahi ngāué.

4.4.5

Ngāué mo e Haʻisiá

ʻOku fakahoko ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻa e konga lahi taha ʻo ʻenau ngāué kimuʻa pea ʻi he ʻosi ʻa e ngaahi fakataha alēleá. ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi fakatahá, te nau lotua ha tataki fakalaumālie ki hono faʻufaʻu ʻo ha ngaahi palani ke fakahoko ʻaki e ngaahi tuʻutuʻuní. ʻE fakaafeʻi ʻe he taki ʻo e fakataha alēleá e kau mēmipá ke nau fakahoko e ngaahi ngāue naʻe vahe fekauʻaki mo e ngaahi palani ko ʻení. ʻOku meimei ke faʻa fakaafeʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ha niʻihi kehe ʻi heʻenau houalotú ke nau tokoni. ʻOku ʻikai totonu ke fuʻu fakamafasiaʻi ʻaki ha niʻihi fakafoʻituitui e ngaahi ngāue ʻoku vahé.

ʻE lipooti ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻenau ngaahi ngāué. ʻOku meimei ke fiemaʻu ʻe he fakalakalaká ha tokanga maʻu ai pē pea mo ha ngaahi ngāue ke muimuiʻi ʻaki.

4.4.6

Tuʻunga ʻIkai Fakahāhāholó

ʻE fakakaukau fakapotopoto ʻa e kau takí ʻi he taimi ʻoku ngāue ʻaki ai ha fakamatala fakafoʻituitui ʻi ha fakataha alēlea. ʻE meimei ke nau kole ha ngofua mei he mēmipá ke vahevahe ʻa e fakamatalá.

ʻE fakaʻapaʻapaʻi ʻe he fakataha alēleá ʻa e loto ʻo ha taha ʻokú ne kole ke ʻoua naʻa fakahāhā holo. ʻOku ʻikai totonu ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ha fakamatala fakafoʻituitui mavahe mei he fakataha alēleá tuku kehe kapau ʻoku fiemaʻu ke fakahoko ʻaki ha ngāue mei he taki ʻo e fakataha alēleá.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻoku fuʻu pelepelengesi ke ʻomi ki he ʻao ʻo e fakataha alēleá kakato. Ka taau, ʻe vakaiʻi ʻe he kau takí ʻa e ngaahi meʻá ni mo e kau mēmipa fakataautaha ʻo e fakataha alēleá. Pe te nau ala ʻave ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ki ha fakataha alēlea ʻe taha.