Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
32. Ko e Fakatomalá mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi he Siasí


“32. Ko e Fakatomalá mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoa: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní (2020).

“32. Ko e Fakatomalá mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí,” Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá.

ʻĪmisi
ko e kakai tangata ʻoku nau talanoa

32.

Ko e Fakatomalá mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí

32.0

Talateu

Ko e lahi taha ʻo e fakatomalá ʻoku hoko ia ʻi he vahaʻa ʻo ha taha fakafoʻituitui, ʻOtuá, mo kinautolu kuo uesia ʻe ha faiangahala ʻa ha taha. Neongo ia, ʻoku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻoku fiemaʻu ai e he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ke tokoni ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi heʻenau feinga ke fakatomalá.

ʻOku ʻofa mo tokanga ʻa e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí he taimi ʻoku nau tokoniʻi ai ha kāingalotu ke fakatomalá. Te nau muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí, ʻa ia naʻá Ne hiki hake mo tokoniʻi ʻa e fakafoʻituituí ke tafoki mei he angahalá pea hanga ki he ʻOtuá (vakai, Mātiu 9:10–13; Sione 8:3–11).

ʻOku fokotuʻutuʻu ʻa e vahé ni ke ne tataki ʻa e kau takí ʻi he ngaahi fili mahuʻinga mo e ngaahi ngāue ʻoku fiemaʻu ke faitokonia ha taha ke fakatomala mei ha angahala mamafa pea mo tokoni ke maluʻi ʻa e niʻihi kehé.

  • Ko e Fatongia ʻo e Siasí ʻi Hono Tokoniʻi ha Taha ke Fakatomala. ʻOku fakamatalaʻi ʻi he konga 32.1–32.4 ʻa e tokāteline ʻa e ʻEikí ki he fakatomalá mo e fakamolemolé. ʻOku toe fakamatalaʻi foki ʻe he ngaahi konga ko ʻení e ngaahi taumuʻa ʻe tolu ʻo e ngaahi fakangatangata pe toʻo e mēmipasipi he Siasí. ʻIkai ngata aí, ka ʻoku nau fakamatalaʻi e fatongia ʻo e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻi hono tokoniʻi ke fakatomalá.

  • Ko e Fakafuofuaʻi ʻo e Tuʻunga ki Hono Tokoniʻi ha Taha ke Fakatomalá. ʻOku ʻomi ʻe he konga 32.5–32.7 ʻa e ngaahi fakahinohino ki hono fakakaukauʻi pe ʻoku taau ke fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí pe ko ha faleʻi fakafoʻituitui ke tokoniʻi ai ha taha ke fakatomala.

  • Ko Hono Fakahoko ʻo e Faleʻi Fakafoʻituituí. ʻOku ʻomi ʻe he konga 32.8 ha fakahinohino ki hono faleʻi fakafoʻituitui ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteikí. ʻOkú ne toe fakamatalaʻi foki ha ngaahi fakangatangata ʻikai fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí.

  • Ko Hono Fakahoko ʻa e Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he konga 32.9–32.14 ʻa e tokotaha ʻoku ʻoʻona ʻa e fatongia ki he ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, founga ke fakahoko aí, mo e ngaahi tuʻutuʻuni ʻe ala fakahokó. ʻOku toe fakamatalaʻi foki ai e ola ʻo e ngaahi tuʻutuʻuni ko iá.

  • Ko Hono Fakafoki e Ngaahi Faingamālie ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he konga 32.15–32.17 ʻa e founga ʻe lava ai ke fakafoki ki ha taha e ngaahi faingamālie ʻo e mēmipasipi ʻi he Siasí ʻo fakafou ʻi he fakatomalá.

Tuku kehe ka toki fakamahino atu, ko e ngaahi fakamatala ki he kau palesiteni fakasiteikí ʻoku toe ʻuhinga pē ia ki he kau palesiteni fakamisioná. Ko e ngaahi fakamatala ki he kau pīsopé ʻoku toe ʻuhinga pē ia ki he kau palesiteni fakakoló.

Ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni mo e founga ki hono fakatomalaʻi ʻo e angahala mamafá. ʻOku tokoniʻi ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻe he ʻŌfisi ʻo e Ngaahi Lekooti ʻIkai Fakahāhāholo ʻa e Siasí. ʻE lava ke fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí pe pīsopé ki he ʻōfisi ko iá ʻi ha ngaahi fehuʻi fakataki pe tuʻutuʻuni. ʻE lava foki ke ʻoatu ʻe he ʻōfisi ko iá ha fakahinohino ki he founga hono fakahū ʻo e ngaahi kolé ki he ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOku ʻoatu ʻi lalo ʻa e fakamatala ki he founga fetuʻutakí:

Telefoní: 1-801-240-2053 pe 1-800-453-3860, laine 2-2053

Taʻe totongi (telefoni GSD): 855-537-4357

ʻĪmeili: ConfidentialRecords@ChurchofJesusChrist.org


KO E FATONGIA ʻO E SIASÍ ʻI HONO TOKONIʻI HA TAHA KE FAKATOMALÁ


32.1

Ko e Fakatomalá mo e Fakamolemolé

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí he “ʻikai lava ke maʻu ʻe ha meʻa taʻemaʻa ʻa e puleʻanga ʻo e langí” (ʻAlamā 11:37; vakai foki, 3 Nīfai 27:19). ʻOku ʻai ʻe heʻetau ngaahi angahalá ke tau taʻemaʻa—ʻikai taau ke nofo ʻi he ʻao ʻo ʻetau Tamai Hēvaní. ʻOku nau toe ʻomi foki e mamahí kiate kitautolu he moʻuí ni.

ʻOku fiemaʻu ʻe he fono ʻo e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ha nunuʻa ʻi he taimi ʻoku tau faiangahala aí (vakai, ʻAlamā 42:14, 17–18). Neongo ia, ka ʻe lava ʻe Heʻene palani lahi ʻo e ʻaloʻofá ʻo “totongi ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e fakamaau totonú, pea ʻōʻōfaki ʻa [kitautolu] ʻaki ʻa e toʻukupu ʻo e maluʻí” (ʻAlamā 34:16; vakai foki, Mōsaia 15:9).

Koeʻuhí ke fakahoko ʻa e palani ʻo e ʻaloʻofa ʻa e Tamai Hēvaní, naʻá Ne fekau mai ai ʻa Hono ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú, ʻa Sīsū Kalaisi, ke fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá (vakai, ʻAlamā 42:15). Naʻe fuesia ʻe Sīsū ʻa e tautea naʻe ʻekeʻi ʻe he fakamaau totonú koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15–19; vakai foki, ʻAlamā 42:24–25). ʻI he feilaulaú ni, naʻe fakatou fakahaaʻi ai ʻe he Tamaí mo e ʻAló ʻa ʻEna ʻofa taʻefakangatangata kiate kitautolú (vakai, Sione 3:16).

Ko e taimi ʻoku tau maʻu ai e “tui ke fakatomalá,” ʻoku fakamolemoleʻi ʻe he Tamai Hēvaní kitautolu, ʻo foaki ha ʻaloʻofa ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí (ʻAlamā 34:15; vakai foki, ʻAlamā 42:13). Ko e taimi ʻoku fakamaʻa mo fakamolemoleʻi ai kitautolú, ʻe malava leva ke tau maʻu e puleʻanga ʻo e ʻOtuá (vakai, ʻĪsaia 1:18; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42).

ʻOku ʻikai ko e fakatomalá ʻa e liliu pē ʻo e ʻulungāngá. Ko e sītuʻa mei he angahalá kae hanga ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. ʻOku fakaiku ia ki ha liliu ʻi he lotó mo e ʻatamaí (vakai, Mōsaia 5:2; ʻAlamā 5:12–14; Hilamani 15:7). ʻI heʻetau fakatomalá, ʻoku tau hoko ai ko ha kakai foʻou, kuo fakalelei mo e ʻOtuá (vakai, 2 Kolinitō 5:17–18; Mōsaia 27:25–26).

Ko e faingamālie ke fakatomalá ko e taha ia ʻo e ngaahi tāpuaki lelei taha kuo foaki mai ʻe he Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he meʻafoaki ʻo Hono ʻAló.

32.2

Ngaahi Taumuʻa ʻo e Ngaahi Fakangatangata pe Toʻo e Mēmipasipi ʻi he Siasí

Ko e taimi ʻoku papitaiso ai ha taha, ʻoku hoko ia ko ha konga ʻo e “fale ʻo e ʻOtuá” (ʻEfesō 2:19). ʻOku kau ʻi he fuakava ʻo e papitaisó ha palōmesi ke feinga ke moʻui fakatatau mo e ngaahi akonaki mo e ngaahi fekau ʻa Kalaisí. Ko e taimi ʻoku tōnounou ai ha taha, te ne ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí ke fakatomala, falala ʻe hanga ʻe Heʻene ʻaloʻofá ʻo fakamālohia mo fakamolemoleʻi ia.

Kapau ʻoku fakahoko ʻe ha mēmipa ha angahala mamafa, ʻe tokoniʻi ia ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ke ne fakatomala. Ko ha konga ʻo e foungá ni, ko hono taʻofi ha niʻihi ʻo e ngaahi faingamālie ʻo e mēmipasipi ʻi he Siasí ʻi ha vahaʻataimi. ʻI he ngaahi tūkunga ʻe niʻihi, ʻe ala fiemaʻu ai ke ne toʻo fakataimi e mēmipasipi ʻo e tokotahá.

ʻOku ʻikai fakataumuʻa e fakangatangata pe toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha ko ha tautea. Ka, ʻoku fiemaʻu e ongo ngāué ni he taimi ʻe niʻihi ke na tokoniʻi ha taha ke fakatomala mo foua ha liliu ʻo e lotó. ʻOku toe ʻoange foki ai ha taimi ki he tokotahá ke ne teuteu fakalaumālie ai ke ne toe fakafoʻou mo tauhi ʻene ngaahi fuakavá.

ʻE tokangaʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e ngaahi fakangatangata pe toʻo ʻo e mēmipasipí ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.5–32.14. ʻOku ʻalu fakataha ʻa e ongo ngāué ni mo ha ngaahi makatuʻunga ke fakatomala. Ko e taimi ʻoku fakatomala moʻoni ai ha taha, ʻe lava ke ne toe maʻu e ngaahi faingamālie ke fakafoki hono tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí.

Ko e taimi ʻe pau ke fakahoko ai ha ngaahi fakangatangata pe toʻo e mēmipasipí, ʻe muimui ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he tataki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní pea mo e ngaahi fakahinohino ʻi he vahe ko ʻení. Te ne fakahoko ia ʻi he laumālie ʻo e ʻofa (vakai, 32.3).

Ko e ngaahi fakangatangata ʻo e tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí ko ha meʻa fakalotu ia, ka ʻoku ʻikai ko ha meʻa fakapuleʻanga pe hia. ʻOkú ne uesia pē ʻa e tuʻunga ʻo ha taha ʻi he Siasí. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:10.)

Ko e ngaahi taumuʻa ʻeni ʻe tolu ʻo e ngaahi fakangatangata pe toʻo ʻo e mēmipasipí.

32.2.1

Tokoni ke Maluʻi ʻa e Niʻihi Kehé

Ko e ʻuluaki taumuʻá ke tokoni ke maluʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku hoko ha taha ko ha fakatupunga ia ʻo ha fakatuʻutāmaki fakatuʻasino pe fakalaumālie. Ko ha ngaahi founga ʻeni ʻe niʻihi ʻe lava ke hoko ai ʻeni, ngaahi tōʻonga fakamālohi, fakatupu lavea ki he sinó, ngaohikovia fakasekisuale, faitoʻo konatapu, kākā, mo e hē mei he moʻoní. ʻE ngāue ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ʻo fakatatau mo e ueʻi fakalaumālié ke maluʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he taimi ʻoku fakatupunga ai ʻe ha taha ha fakatuʻutāmaki ʻi he ngaahi foungá ni pea mo ha toe ngaahi founga fakatuʻutāmaki kehe (vakai, ʻAlamā 5:59–60).

32.2.2

Tokoniʻi ha Taha ke ne Maʻu e Mālohi Huhuʻi ʻo Sīsū Kalaisí ʻo fakafou ʻi he Fakatomalá

Ko e taumuʻa hono uá ke tokoniʻi ha taha ke ne maʻu e mālohi huhuʻi ʻo Sīsū Kalaisí ʻo fakafou ʻi he fakatomalá. ʻI he foungá ni, te ne toe lava ai ʻo maʻa mo taau ke maʻu kotoa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá.

Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ko e “loto mafesifesí mo e laumālie fakatomalá” ʻa e feilaulau ʻokú Ne fiemaʻu ki he fakamolemoleʻi ʻo e angahalá (3 Nīfai 9:20). ʻOku kau heni ʻa e loto mamahi moʻoni koeʻuhí ko e ngaahi angahalá mo honau ngaahi nunuʻá (vakai, 2 Kolinitō 7:9–10).

Ko e taimi ʻoku fai ai ʻe ha taha ha angahala mamafa, ʻe lava ke tokoni ʻa e ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipá pe ko hono toʻo ʻo e tuʻunga mēmipá, ke fakatupunga ha loto mafesifesi mo e laumālie fakatomala ʻa ia ʻoku fiemaʻu ke fakatomala, siʻaki moʻoni ʻa e angahalá, mo mahino kiate ia ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá. ʻE lava ke tokoni ʻa e mahino ko ʻení ke fakamahuʻingaʻi lahi ange ai ʻe he kakaí ʻenau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá pea holi ke tauhi e ngaahi fuakava ko iá ʻi he kahaʻú.

32.2.3

Maluʻi e Ngeia ʻo e Siasí

Ko e taumuʻa hono tolú ke maluʻi e ngeia ʻo e Siasí. ʻE ala fiemaʻu hano fakangatangata pe toʻo ha tuʻunga mēmipasipi ʻo ha taha ʻi he Siasí kapau ʻoku uesia lahi ʻe heʻene tōʻongá ʻa e Siasí (vakai, ʻAlamā 39:11). ʻOku ʻikai ke maluʻi e ngeia ia ʻo e Siasí ʻi hano fufuuʻi pe fakasiʻisiʻi e ngaahi angahala mamafá—ka ʻi hono fakahoko ha ngāue ki aí.

32.3

Ko e Fatongia ʻo e Kau Fakamaau ʻi ʻIsilelí

ʻĪmisi
pīsope ʻoku talanoa mo ha tangata

Ko e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻoku uiuiʻi pea vaheʻi kinautolu ke nau hoko ko e kau fakamaau ʻi ʻIsileli (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:72–74). ʻOku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke fakafofongaʻi ʻa e ʻEikí ʻi hono tokoniʻi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fakatomalá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13:1; 107:16–18).

ʻOku faʻa tokoni ʻa e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ki he fakatomalá ʻo fakafou ʻi ha faleʻi fakafoʻituitui. ʻE lava ke kau ʻi he tokoni ko ʻení hano fakangatangata ha ngaahi faingamālie ʻo e tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí ʻi ha vahaʻataimi. (Vakai, 32.8.)

ʻI he ngaahi angahala mamafa ʻe niʻihi, ʻoku tokoni e kau takí ki he fakatomalá ʻaki hano fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.6 mo e 32.9–32.14). ʻE ala kau ʻi he tokoni ko ʻení hano fakangatangata totonu ha ngaahi faingamālie ʻo e tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí pe toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha ʻi ha vahaʻataimi (vakai, 32.11.3 mo e 32.11.4).

ʻE tokoni e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ke mahino ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú. Koeʻuhí ʻokú Ne finangalo ke nau fiefia mo maʻu e ngaahi tāpuakí, ʻokú Ne toe tokanga lahi ʻaupito ke nau talangofua mo fakatomala.

ʻOku ʻofa mo tokanga e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻi heʻenau tokoniʻi e kāingalotú ke nau fakatomalá. ʻOku hoko e fefolofolai ʻa e Fakamoʻuí mo e fefine naʻe moʻua he tonó ko ha fakahinohino (vakai, Sione 8:3–11). Neongo naʻe ʻikai ke Ne folofola kuo fakamolemoleʻi e ngaahi angahala ʻa e fefiné, ka naʻe ʻikai ke Ne fakahalaiaʻi ʻa e fefiné. Ka, naʻá Ne folofola ange pē ki he fefiné ke “ʻoua ʻe toe faiangahala”—ke fakatomala pea liliu ʻene moʻuí.

ʻOku akoʻi ʻe he kau taki ko ʻení ʻoku ʻi ai ha “fiefia ʻi he langí … ʻi he fakatomala ʻa e angahala ʻe toko tahá” (Luke 15:7). ʻOku nau faʻa kātaki, poupou, mo fakatuʻamelie. ʻOku nau fakatupu ha ʻamanaki lelei. ʻOku nau akoʻi mo fakamoʻoni ʻoku tuʻunga ʻi he feilaulau fakalelei ʻa e Fakamoʻuí, ʻa e lava ke fakatomala e taha kotoa pea hoko ʻo maʻá.

ʻOku kolea ʻe he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí e fakahinohino ʻa e Laumālié ke nau ʻilo e founga ke tokoniʻi ai e tokotaha takitaha ke fakatomalá. Ko e ngaahi angahala mamafa tahá pē ʻoku ʻai ai ʻe he Siasí ha tuʻunga pau ʻi he meʻa ke fakahoko ʻe hono kau takí (vakai, 32.6 mo e 32.11). ʻOku ʻikai tatau ha ongo tūkunga kehekehe ʻe ua. Ko e faleʻi ʻoku fai ʻe he kau takí mo e founga ʻo e fakatomala ʻoku nau tuku atú kuo pau ke tataki fakalaumālie ia pea ʻe lava pē ke kehekehe ia ki he tokotaha takitaha.

ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e tūkunga, ivi malava, mo e matuʻotuʻa fakalaumālie ʻa e tokotaha takitaha. ʻE tokoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e kau takí ke nau ʻilo e founga ke tokoniʻi ai e kāingalotú ke nau fakahoko e ngaahi liliu ʻoku fie maʻú, kae lava ʻo fakamoʻui kinautolu mo nau tekeʻi e ʻahiʻahi ke toe fai e angahala tatau.

Ko hono tokoniʻi ko ia ha taha ke fakatomala, tafoki ki he ʻOtuá, pea mo fakamoʻui ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ko e taha ia ʻo e aʻusia fakafiefia taha ʻe lava ke foua ʻe ha taha. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10–13 ʻo pehē:

“Manatu, ʻoku mahuʻinga lahi ʻa e ngaahi laumālié ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá;

“He vakai, naʻe kātakiʻi ʻe he ʻEiki ko [homou] Huhuʻí ʻa e mate ʻi he kakanó; ko ia, naʻá ne kātakiʻi ai ʻa e mamahi ʻa e kakai kotoa pē, koeʻuhí ke lava ʻa e kakai kotoa pē ʻo fakatomala pea haʻu kiate ia.

“Pea kuó ne toe tuʻu hake mei he maté, koeʻuhí ke ne lava ʻo ʻomi ʻa e kakai kotoa pē kiate ia, tuʻunga ʻi he fakatomalá.

“Pea hono ʻikai ke lahi ʻa ʻene fiefia ʻi he laumālie ʻe toko taha ʻoku fakatomalá!”

32.4

Vetehiá, Tuʻunga ʻikai Fakahāhāholó, mo e Lipooti ki he Kau Maʻu Mafai Fakapuleʻangá

32.4.1

Vetehiá

ʻOku fiemaʻu ʻi he fakatomalá ke vete ʻa e ngaahi angahalá ki he Tamai Hēvaní. Naʻe folofola ʻa Sīsū Kalaisi, “Te mou ʻilo ʻi he meʻá ni ʻo kapau ʻoku fakatomala ha tangata mei heʻene ngaahi angahalá—vakai, te ne vete ia pea liʻaki ia” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43; vakai foki, Mōsaia 26:29).

Ko e taimi ʻoku fakahoko ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ha ngaahi angahala mamafa, ʻoku kau foki ʻi heʻenau fakatomalá ʻa e vetehia ki heʻenau pīsopé pe palesiteni fakasiteikí. Te ne toki lava leva ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi kī ʻo e ongoongolelei ʻo e fakatomalá maʻanautolu (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 13:1; 84:26–27; 107:18, 20). ʻOku tokoni ʻeni ke fakamoʻui kinautolu mo nau foki ki he hala ʻo e ongoongoleleí ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí.

Ko e taumuʻa ʻo e vetehiá ke fakalotolahiʻi e kāingalotú ke huʻi atu ʻenau kavengá ka nau lava ʻo kolea kakato e tokoni ʻa e ʻEikí ʻi he liliú mo e fakamoʻuí. ʻOku faitokonia hono fakatupulaki ha “loto-mafesifesi mo e laumalie fakatomalá” ʻe he vetehiá (2 Nīfai 2:7). ʻOku fakahaaʻi ʻe he vetehia ʻikai-fakakounaʻí ʻoku loto ‘a e tokotahá ke fakatomala.

Ko e taimi ʻoku vetehia ai ha taha, ʻe muimui ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 32.8. Te ne feinga ʻi he faʻa lotu ke maʻu ha fakahinohino fekauʻaki mo e tūkunga totonu ki hono tokoniʻi e mēmipá ke fakatomalá (vakai, 32.5). Te ne fakakaukauʻi pe ʻe ʻaonga ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. Kapau ʻe fiemaʻu ʻe he tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, te ne fakamatalaʻi ʻeni (vakai, 32.6 mo e 32.10).

Ko e taimi ʻe niʻihi kuo fai hala ha mēmipa ki hono hoa malí pe ko ha taha lahi kehe. Ko e konga ʻo e fakatomalá, ʻoku totonu ke ne vetehia ki he taha ko iá pea kole ha fakamolemole. Ko ha toʻu tupu ʻokú ne fakahoko ha angahala mamafa ʻoku faʻa poupouʻi ia ke ne talanoa mo ʻene ongomātuʻá.

32.4.2

Ko e Ngaahi Angahala Mamafa ʻOku ʻIkai Vete pe ʻOku Fakaʻikaiʻí

ʻOku meimei ke ʻilo ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ki ha angahala mamafa ʻi ha vetehia pe mei ha taha kehe. Te ne lava foki ke maʻu ha ueʻi fakalaumālie fekauʻaki mo ha ngaahi angahala mamafa ʻe ala hoko ʻo fou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní. Kapau te ne ongoʻi ʻoku ueʻi ia ʻe he Laumālié ʻoku fekuki ha taha mo ha angahala, ʻe lava ke ne fakataimi-tēpileʻi ha ʻinitaviu. Te ne fakamatalaʻi ʻene hohaʻá ʻi ha founga angaʻofa mo fakaʻapaʻapa, ʻi he lolotonga ʻo e ʻinitaviú. Te ne fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga leʻo ʻoku ongo tukuakiʻi.

Kapau ʻe fakaʻikaiʻi ʻe ha mēmipa naʻe ʻikai ke ne fakahoko ha angahala mamafa, ka ʻoku maʻu ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha fakamatala ke poupouʻi, ʻe lava pē ke kei fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai feʻunga ʻa e ongoʻi fakalaumālie ʻataʻatā pē ke fakahoko ai ha fakataha alēleá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:37). ʻE lava ke fakatahatahaʻi ʻe he takí ha fakamatala lahi ange, ʻo ka fiemaʻu. Te ne muimui ʻi he ngaahi fakahinohino ʻi he 32.4.3 mo e 32.10.2.

32.4.3

Ko Hono Tānaki ʻo e Fakamatalá

ʻE tānaki ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e fakamatala lahi taha te ne fie maʻú, kimuʻa pea toki fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻOku faʻa feʻunga pē ha fakamatala mei ha vetehia ʻa ha mēmipa. ʻE lava foki ke toe maʻu mo ha fakamatala mei ha mēmipa ʻo e fāmilí, ko ha takimuʻa ʻe taha ʻi he Siasí, ko ha taha ne fakamamahiʻi, pe ko ha taha ne kau ʻi he faiangahalá.

Ko e taimi ʻoku fakatahatahaʻi ai e fakamatalá, ʻoku totonu ke fakaʻaongaʻi pē ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e ngaahi founga ʻoku taau mo e taki lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku ʻikai totonu ke ne nofo ʻo siofi e ʻapi ʻo e tokotahá pe lekooti e tokotahá taʻe loto ki ai e tokotahá. Pe te ne fakaʻaongaʻi ha faʻahinga founga ʻoku fepaki mo e laó.

ʻOku hāhāmolofia e tukuakiʻi loí ka ʻe malava pē ke hoko. ʻOku totonu ke tokanga ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ʻi he taimi ʻoku siʻi ai e fakamatalá, makehe mei he fakamatala pē ha toko taha. Hangē ko ʻení, ko ha mēmipa ʻoku tukuakiʻi ki ha tono, te ne ala fakaʻikaiʻi ʻa e tukuakiʻí. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he folofolá “ʻe fakamoʻoniʻi ʻa e lea kotoa pē ʻoku talatalaakiʻi ʻaki ʻa e tangatá pe fefiné ʻe he fakamoʻoni ʻe toko ua ʻo e siasí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:80). ʻOku ʻuhinga e “fakamoʻoni ʻe toko uá” ko ha maʻuʻanga fakamatala kehekehe ʻe ua. ʻE lava ke kau heni e ʻilo ʻa ha taha naʻe kau ki ai pea mo ha maʻuʻanga fakamatala falalaʻanga kehe. Ko e taimi ʻe niʻihi mahalo naʻa fiemaʻu ʻe he taki lakanga fakataulaʻeikí ke tatali kae ʻoua kuo maʻu ha fakamatala lahi ange.

Ko e taimi ʻoku tānaki fakamatala ai ha takimuʻa ʻo e Siasí ki ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻoku totonu ke ne taʻofi he vave tahá kapau ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku lolotonga fakatotoloʻi ʻe he laó ʻa e mēmipá. ʻOku fakahoko ʻeni ke taʻofi ha tukuakiʻi ne fakafeʻātungiaʻi ʻe he takimuʻá ʻa e fakamaau totonú. Ke maʻu ha faleʻi fakalao ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení ʻi he ʻIunaiteti Siteití mo Kānata, ʻe fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he ʻŌfisi Faleʻi Fakalūkufua ʻo e Siasí (Churchʻs Office of General Counsel):

1-800-453-3860, laine 2-6301

1-801-240-6301

Mavahe mei he ʻIunaiteti Siteití mo Kānatá, ʻe fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he faleʻi fakalao ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá.

Ko e angamahení, ʻoku ʻikai ke fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ke fakakaukauʻi ha tōʻonga ʻoku lolotonga vakaiʻi ʻe ha fakamaauʻanga sivile pe hopo ki ha hia, kae ʻoua kuo fakahoko ʻe he fakamaauʻangá ha tuʻutuʻuni aofangatuku. ʻI he ngaahi tūkunga ʻe niʻihi, ʻe taau ke toloi e fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kae ʻoua kuo ʻosi e vahaʻataimi ʻo e tangi fakalaó pe kuo ʻikai tali e tohi tangí.

32.4.4

Tuʻunga ʻIkai Fakahāhāholó

ʻOku ʻo e kau pīsopé, kau palesiteni fakasiteikí, mo honau kau tokoní ha fatongia toputapu ke maluʻi ʻo ʻikai fakahāhāholo e fakamatala kotoa pē ne vahevahe ange kiate kinautolú. ʻOku lava ke maʻu e fakamatala ko ʻení ʻi he ngaahi ʻinitaviú, faleʻí, mo e ngaahi vetehiá. Ko e fatongia tatau pē fekauʻaki mo e tuʻunga ʻikai fakahāhāholó ʻoku tuku kiate kinautolu ʻoku kau ʻi he ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga e tuʻunga ʻikai fakahāhāholó koeʻuhí ʻe malava pē ke ʻikai fie vetehia pe kole tokoni e kāingalotú kapau he ʻikai tauhi ʻo ʻikai fakahāhāholo e meʻa ʻoku nau vahevahé. ʻOku hanga ʻe he ʻikai tauhi e tuʻunga ʻikai fakahāhāholó ʻo uesia e falala ʻa e kāingalotú mo fakatupu ha ʻikai ke nau toe falala ki honau kau takí.

ʻE fakatatau mo e fatongia ke ʻikai fakahāhāholo ʻe ha pīsope, palesiteni fakasiteiki, pe ko hona ongo tokoní, ʻa e malava ke nau toki vahevahe ʻa e faʻahinga fakamatala pehení ʻo makatuʻunga pē ʻi he ngaahi meʻá ni:

  • ʻOku fiemaʻu ke nau talanoa mo e palesiteni fakasiteiki, palesiteni fakamisiona, pe pīsope ʻa e mēmipá fekauʻaki mo hano fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí pe ko ha ngaahi meʻa ʻoku felāveʻi mo ia. ʻE lava foki ke talanoa e palesiteni fakasiteikí mo e Fitungofulu Fakaʻēlia kuo vahe ki aí. Kapau ʻe fiemaʻu, ʻe fakafetuʻutaki ʻa e Fitungofulu Fakaʻēliá ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he Kau Palesitenisī Fakaʻēliá. Ko e palesiteni fakasiteikí pē ʻe taha te ne tuʻutuʻuni pe ʻoku totonu nai ke fai ha fakataha alēlea pe ko e aofangatuku ʻo e fakatahá.

  • ʻOku hiki ʻa e mēmipá ki ha uooti foʻou (pe ʻoku tukuange ʻa e taki lakanga fakataulaʻeikí) lolotonga iá ʻoku fakatatali e tuʻutuʻuni ki he mēmipá pe ko ha ngaahi meʻa mamafa kehe ʻoku fai ki ai ha tokanga. ʻI he ngaahi tuʻunga ko ʻení, ʻe fetuʻutaki ʻa e takí ki he pīsope pe palesiteni fakasiteiki foʻoú fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fai ki ai e tokangá pe ngāue ʻoku kei fakatatalí (vakai, 32.14.7). Te ne toe fakahā foki ki he takí pe ʻe ala fakahoko ʻe he mēmipá ha fakatuʻutāmaki ki ha niʻihi kehe.

  • ʻOku ʻilo ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki naʻe kau ha mēmipa ʻo e Siasí ʻoku nofo mavahe mei he uōtí pe siteikí ʻi ha angahala mamafa. ʻI he tuʻunga ko iá, te ne fetuʻutaki fūfūnaki pē ki he pīsope ʻa e mēmipá.

  • ʻOku fiemaʻu ke fakahā ʻa e fakamatalá ʻi he lolotonga ʻo ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻOku ʻikai ke fakahāhāholo e fakamatala kotoa pē ʻoku tātānaki pea vahevahe ko ha konga ʻo ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

  • ʻOku fili ʻa e mēmipá ke ne fakangofua ha taki ke ne vahevahe e fakamatalá ki ha kakai pau. ʻE ala kau heni ʻa e ngaahi mātuʻá, kau taki ʻo e Siasí, pe ko ha niʻihi kehe te nau lava ke fai ha tokoni. ʻOku ʻikai vahevahe ʻe he takí ʻa e fakamatalá ki ha niʻihi kehe ne ʻikai ke fakangofua ʻe he mēmipá.

  • Mahalo naʻa fiemaʻu ke vahevahe ha kiʻi fakamatala feʻunga pē fekauʻaki mo e tuʻutuʻuni ʻo ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.12.2).

Ko e toenga ʻo e ngaahi tūkungá, ʻoku totonu ke muimui ʻa e takí ki he 32.4.5. ʻOku kau ʻi he ngaahi meʻá ni ʻa e taimi ʻe fiemaʻu ai ʻe he laó ke lipooti ha hia, hangē ko hano ngaohikovia ha fānau, ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá.

Ke tokoni ki he kau takí ke maluʻi e niʻihi kehé mo tauhi e laó, ʻoku ʻomi ʻe he Siasí ha tokoni mei ha kau palōfesinale kuo taukei. Ke maʻu e fakahinohino ko ʻení, ʻe telefoni fakavavevave ʻa e kau takí ki he laine tokoni ʻa e Siasí ki he ngaohikoviá, ʻi he feituʻu ʻoku maʻu aí (vakai, 32.4.5 mo e 38.6.2.1). ʻI he feituʻu ʻoku ʻikai maʻu aí, ʻe fetuʻutaki e palesiteni fakasiteikí ki he faleʻi fakalao fakaʻēlia ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá.

Ko e meʻa pē taha ʻe totonu ke toki fakahā ai ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ha fakamatala ʻoku ʻikai fakahāhāholo ʻo ʻikai tomuʻa fekumi ki ha fakahinohino peheé. Ko e taimi ia ʻoku fiemaʻu ai ke fakahā ke taʻofi ha meʻa tuʻu fakatuʻutāmaki ki he moʻuí pe lavea lahi ka ʻoku ʻikai ha taimi ke kumi ai ki ha fakahinohino. ʻI he ngaahi tūkunga peheé, ʻe mahuʻinga ange leva e fatongia ke maluʻi e niʻihi kehé ʻi he fatongia ʻo e ʻikai fakahāhāholó. ʻOku totonu ke fetuʻutaki ʻa e kau takí ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá ʻi he vave tahá.

Kapau ʻe hiki fakamatala e kau takí pe te nau fetuʻutaki fakaʻilekitulōnika pē, ʻoku nau maluʻi ai e fakamatalá ni. Te nau toe tāmateʻi (delete) pe fakaʻauha foki ʻa e fakamatalá ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke nau toe fiemaʻu ai iá. He ʻikai ke nau vahevahe noaʻia ʻa e fakamatala fakafoʻituituí.

Mahalo naʻa fehuʻia ʻe he kau maʻu mafai fakapuleʻangá ʻa e tuʻunga ʻikai fakahāhāholo ʻoku fiemaʻu ki ha taki lakanga fakataulaʻeiki. Kapau ʻoku hoko ʻeni ʻi he ʻIunaiteti Siteití mo Kānata, ʻe kumi faleʻi fakalao ʻa e palesiteni fakasiteikí mei he ʻŌfisi Faleʻi Fakalūkufua ʻo e Siasí:

1-800-453-3860, laine 2-6301

1-801-240-6301

Mavahe mei he ʻIunaiteti Siteití mo Kānatá, ʻe fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he faleʻi fakalao ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá.

32.4.5

Ko Hono Lipooti ki he Kau Maʻu Mafai ʻo e Puleʻangá

ʻOku ʻi ai ha kakai ʻe niʻihi ʻoku nau fakatomala ka kuo nau maumauʻi ha ngaahi lao fakapuleʻanga pe faihia. ʻI he ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai ʻiloʻi ʻeni ʻe he kau maʻu mafai fakapuleʻangá. ʻE poupouʻi ʻe he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻa e kāingalotú ke nau muimui ki he laó mo lipooti e ngaahi meʻa peheé ʻi he taimi ʻe fiemaʻu aí. ʻE faleʻi foki ʻe he kau takí e kāingalotú ke ʻi ai haʻanau faleʻi fakalao mataotao ke fakahinohino kinautolu ʻi hono lipōtí. Ko e tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ke talangofua ki he laó.

ʻI he ngaahi feituʻu lahi, ʻoku fiemaʻu e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke nau lipooti ha ngaahi tōʻonga taʻe-fakalao ʻoku nau ʻiloʻi. Hangē ko ʻení, ʻi he ngaahi siteiti mo e ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku fiemaʻu ia ke lipooti e ngaohikovia ʻo e fānaú ki he kau maʻu mafai fakalaó.

ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi, kuo ʻosi fokotuʻu ai ʻe he Siasí ha laine telefoni tokoni fūfūnaki ki he ngaohikoviá ke tokoni ki he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí. ʻOku totonu ke telefoni leva ʻa e kau taki ko ʻení he vave tahá ki he laine tokoní ʻo fekauʻaki mo e tūkunga kotoa pē ʻoku ngali ne ngaohikovia ai ha taha—pe ʻoku ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ke ngaohikovia (vakai, 38.6.2.1). ʻOku ngāue houa ʻe 24 ia he ʻaho, ʻi he ʻaho ʻe 7 ʻi he uike.

ʻI he ngaahi fonua ʻoku ʻikai ke nau maʻu ha laine telefoni tokoní, ʻe fetuʻutaki ha pīsope ʻokú ne ʻilo ki ha ngaohikovia ki heʻene palesiteni fakasiteikí, ʻa ia te ne toki feinga ke maʻu ha fakahinohino mei he faleʻi fakalao ʻi he ʻōfisi fakaʻēliá.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo hono lipooti ʻo e ngaohikoviá, vakai, 38.6.2.1 mo e 38.6.2.7.


KO E FAKAFUOFUAʻI ʻO E TUʻUNGA KI HONO TOKONIʻI HA TAHA KE FAKATOMALÁ


32.5

Ngaahi Tuʻunga ki Hono Tokoniʻi ha Taha ke Fakatomalá

Hili hono ʻilo kuo fai ʻe ha mēmipa ha angahala mamafá, ʻe fakahoko leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha ngaahi founga ke maluʻi e niʻihi kehé. Te ne kumia foki e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hono fakafuofuaʻi e tuʻunga ki hono tokoniʻi ha taha ke fakatomala mo ʻunu ke ofi ange ki he Fakamoʻuí.

32.5.1

Vakai Fakalūkufua ki he Tuʻungá

ʻOku hiki atu ʻi he tēpile ko ʻení ha tuʻunga ʻe tolu ki hono tokoniʻi ha taha ke fakatomalá. ʻOku toe fakaikiiki foki ai ha niʻihi ʻo e ngaahi fakakaukau maʻá e kau takí ʻi he taimi ʻoku nau fakakaukauʻi ai pe ko e tuʻunga fē ʻe fakaʻaongaʻí.

Ngaahi Tuʻunga ki Hono Tokoniʻi ha Taha ke Fakatomalá

Tuʻungá

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí (vakai foki, 32.7)

Tuʻungá

Fakataha Alēlea Fakasiteiki ki he Tuʻunga Mēmipasipí

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí (vakai foki, 32.7)

  • Ki he kāingalotu kuo ʻosi maʻu honau ʻenitaumeni fakatemipalé.

  • ʻOku fiemaʻu ʻeni kapau ʻoku ʻi ai ha tangata pe fefine kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻe ngalingali ke toʻo hono mēmipasipi ʻi he Siasí koeʻuhí ko ha taha ʻo e ngaahi angahala mamafa pe tōʻonga ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 32.6.1, 32.6.2, pe 32.6.3.

Tuʻungá

Fakataha Alēlea Fakauooti ki he Tuʻunga Mēmipasipí

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí (vakai foki, 32.7)

  • Ki ha faʻahinga mēmipa pē.

  • ʻOku fiemaʻu ʻeni ki he ngaahi angahala mamafa ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 32.6.1.

  • ʻE malava pē ke fiemaʻu ʻeni ki he ngaahi angahala mamafa mo e tōʻonga ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 32.6.2 mo e 32.6.3.

  • ʻOku ʻikai feʻunga ʻeni kapau ʻoku ʻi ai ha tangata pe fefine ne ʻosi maʻu ʻenitaumeni pea ʻe ngalingali ke toʻo hono mēmipasipi ʻi he Siasí koeʻuhí ko ha taha ʻo e ngaahi angahala mamafa pe tōʻonga ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 32.6.1, 32.6.2, pe 32.6.3.

Tuʻungá

Faleʻi Fakafoʻituitui (vakai, 32.8)

Ngaahi Meʻa ke Fakakaukauʻí (vakai foki, 32.7)

  • Ki ha faʻahinga mēmipa pē.

  • ʻE lava ke kau heni ha ngaahi fakangatangata pē ʻi tuʻa (informal) ki he tuʻunga mēmipasipi he Siasí.

  • Mahalo naʻa ʻikai feʻunga ʻeni ki he ngaahi angahala mamafa pe tōʻonga ʻe tokoni ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he ngāueʻi e fakatomalá (vakai, 32.6.2 mo e 32.6.3).

  • ʻOku ʻikai feʻunga ʻeni ki he ngaahi angahala mamafa ʻoku fiemaʻu ki ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.6.1).

  • ʻOku ʻikai feʻunga ʻeni kapau ʻoku ʻi ai ha tangata pe fefine ne ʻosi maʻu ʻenitaumeni pea ʻe ngalingali ke toʻo ʻene mēmipasipi ʻi he Siasí koeʻuhí ko ha taha ʻo e ngaahi angahala mamafa pe tōʻonga ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 32.6.1, 32.6.2 pe 32.6.3.

ʻOku ʻikai faʻa feʻunga he taimi ʻe niʻihi e faleʻi fakafoʻituitui pe ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ʻoku fakahoko ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ke ne tokoniʻi ha taha ke fakatomala mei he ngaahi angahala mamafá. Kuo ʻomi ʻe he ʻEikí e ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ke tokoni ki ha fakamaau ʻi ʻIsileli ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení. (Vakai, ʻEkesotosi 18:12–27; Mōsaia 26:29–36; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:80–83102.) ʻI he ngaahi angahala mamafa ʻe niʻihi, ʻoku fiemaʻu ʻe he tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ha fakataha alēlea ki ai (vakai, 32.6.1). ʻOku hoko ʻa hono maumau‘i ʻo e ngaahi fuakava fakatemipalé ke fakalalahi ai ʻa e faingamālie ki ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.7.4).

ʻI he uōtí, ʻoku tokoni ʻa e ongo tokoni pīsopé ʻi he ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻI he siteikí, ʻoku tokoni ʻa e ongo tokoni palesiteni fakasiteikí. ʻI he ngaahi fakataha alēlea fakasiteiki ʻe niʻihi ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻoku kau foki ki ai mo e fakataha aleaʻanga māʻolungá (vakai, 32.9.2). ʻI he fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe fakataha ai ʻa e kau pīsopelikí pe kau palesitenisī fakasiteikí mo e tokotahá ʻi he laumālie ʻo e ʻofa.

32.5.2

Ko hono Fakafuofuaʻi ʻo e Tuʻungá mo e Taimí

Ko e taimi ʻoku fakafuofuaʻi ai pe ko e fē ʻi he ngaahi tuʻungá ni ʻe tokoni lelei taha ki ha taha ke fakatomalá, ʻe kolea ʻe he kau takí e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Te nau toe fakakaukauʻi foki mo e ongo moʻoniʻi meʻa ko ʻení:

  • Ko e mafatukituki ʻo e angahalá mo e tuʻutuʻuni ʻa e Siasí pe ʻoku fiemaʻu nai ha fakataha alēlea (vakai, 32.6)

  • Ngaahi tūkunga ʻo e tokotahá (vakai, 32.7)

ʻE talanoa ʻa e pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí fekauʻaki mo ha ngaahi tūkunga pau. Kuo pau ke ne maʻu ha fakangofua mei he palesiteni fakasiteikí kimuʻa pea toki fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

ʻI he ngaahi meʻa faingataʻá, ʻe lava ke kole faleʻi ʻa e palesiteni fakasiteikí mei he Fitungofulu Fakaʻēlia kuo vahe ki aí. Kuo pau ke talanoa e palesiteni fakasiteikí mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi he 32.6.3. Ka neongo ia, ko e palesiteni fakasiteikí pē te ne tuʻutuʻuni pe ʻoku totonu ke fai ha fakataha alēlea ke aleaʻi ʻa e angafaí. Kapau ʻoku fakahoko ha fakataha alēlea, ko e palesiteni fakasiteikí pe pīsopé te ne tuʻutuʻuni e aofangatukú.

Kapau ʻe pehē ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ʻoku feʻunga pē ke fakahoko hano faleʻi fakafoʻituitui, te ne muimui ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 32.8. Kapau te ne pehē ʻoku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, pe ʻoku fiemaʻu ʻe he tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ke fai ha fakataha alēlea, ʻe muimui ʻa e tokotaha ʻokú ne tataki iá ki he ngaahi founga ʻi he 32.9–32.14.

Kimuʻa pea fai e fakataha alēleá, ʻe lava ke fakapapauʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí naʻa ko e lelei tahá ha ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻi ha vahaʻataimi. Te ne fakahoko e fakataha alēleá ʻi he taimi ʻe lelei taha ai ke fakaʻaiʻai ʻa e fakatomala moʻoni ʻa e mēmipá. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai totonu ke ne toloi ha fakataha alēlea kapau ʻoku fiemaʻu ke maluʻi ai ha niʻihi kehe.

32.6

Mafatukituki ʻo e Angahalá mo e Tuʻutuʻuni ʻo e Siasí

Ko e mafatukituki ko ia ʻo ha angahala ko ha fakakaukau mahuʻinga ia ʻi hono fakafuofuaʻi e tuʻunga ʻe (1) tokoni ke maluʻi e niʻihi kehé mo (2) tokoni ki ha taha ke fakatomala. Na‘e folofola ʻa e ʻEikí ʻoku “ʻikai te [Ne] lava ke mamata ki he angahalá ʻo momoʻi fakaʻatuʻi ia” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:31; vakai foki, Mōsaia 26:29). Kuo pau ke ʻoua naʻa tukunoaʻi ʻe Heʻene kau tamaioʻeikí ʻa e fakaʻilonga ʻo e angahala mamafá.

Ko e angahala mamafá ko ha maumauʻi ʻilopau mo lahi ʻo e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻoatu ʻi lalo ha ngaahi faʻahinga ʻo e faiangahala mamafá:

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi konga ko ʻení ʻa e taimi ʻoku fiemaʻu ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ko e taimi ʻe ala fiemaʻu aí, mo e taimi ʻoku ʻikai fiemaʻu aí.

32.6.1

Taimi ʻOku Fiemaʻu ai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

Kuo pau ke fakahoko ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he taimi ʻoku fakahaaʻi ai ʻe he fakamatalá ne ngali fakahoko ʻe ha mēmipa ha taha ʻo e ngaahi angahala ʻoku fakamatalaʻi ʻi he konga ko ʻení. ʻI he ngaahi angahala ko ʻení, ʻoku fiemaʻu ki ai ha fakataha alēlea ʻo tatau ai pē pe ko e hā e tuʻunga matuʻotuʻa fakalaumālie ʻo e mēmipá mo ʻene mahino ki he ongoongoleleí.

Vakai ki he 32.11 ki he ngaahi aofangatuku ʻe ala fakahoko ʻe ha fakataha alēlea ʻoku fai koeʻuhí ko e ngaahi angahala ʻoku lisi atu ʻi he konga ko ʻení. Ko e ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ki he mēmipá ʻoku ʻikai ko ha fili ia ke fakahoko ʻi he ngaahi fakataha alēlea ko ʻení.

32.6.1.1

Ngaahi Tōʻonga Fakamamahí mo e Ngaohikoviá

Fakapō. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau kuo fakapoongi ʻe ha mēmipa ha taha. Ko e fakapoó ʻi hono fakaʻaongaʻi hení, ko hano toʻo ha moʻui ʻo ha taha ʻi he ʻiloʻilo pau mo taʻetotonu. ʻOku fiemaʻu ke toʻo e mēmipasipi ʻo e tokotahá mei he Siasí.

ʻOku ʻikai ke kau ʻi he fakapoó ʻa e ngaahi ngāue fakaepolisi pe fakakautau ʻoku ʻi honau laine fatongiá. ʻOku ʻikai fakaʻuhingaʻi ʻa e fakatōtamá ko ha fakapō ʻi he puipuituʻa ko ʻení. Kapau naʻe tupunga ʻa e maté koeʻuhí ko ha fakatuʻutāmaki pe maluʻi kita pe ko e niʻihi kehé, mahalo he ʻikai fakaʻuhingaʻi ʻa hono toʻo e moʻui ʻo ha taha ko ha fakapō. ʻE lava pē foki ke moʻoni ʻeni ʻi ha ngaahi tūkunga kehe, hangē ko e taimi ʻoku ʻi ai ha taha ʻoku fakangatangata pē hono tuʻunga fakaeʻatamaí.

Tohotohó. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha tohotoho. Ko e tohotohó ʻi hono fakaʻaongaʻi hení, ko ha fakamālohiʻi fakasekisuale pe feohi fafale mo ha taha ʻoku ʻikai lava ke ne ʻomi ha fakangofua fakalao koeʻuhí ko haʻane taʻemalava fakaeʻatamai pe fakatuʻasino. ʻI hono fakaʻaongaʻi ʻi hení ʻoku ʻikai kau ʻi he tohotohó ʻa e felotoi ʻa ha ongomeʻa kei iiki ke na feohi fakasekisuale, ʻa ia ʻoku vāofi hona taʻu motuʻá.

Moʻua ʻi he Laó ko ha Fakamālohi Fakasekisuale. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku moʻua ha mēmipa ʻi he laó koeʻuhí ko ha fakamālohi fakasekisuale.

Ngaohikovia e Fānaú pe Toʻu Tupú. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku ngaohikovia ʻe ha taha ha fānau pe toʻu tupu ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 38.6.2.3.

Ngaohikovia ʻo e Malí pe ko ha Tokotaha Lahi Kehe. ʻOku kehekehe ʻa e tuʻunga mafatukituki ʻi he tōʻonga ngaohikoviá. Vakai ki he 38.6.2.4 ki he taimi ʻe fiemaʻu ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha ngaohikovia ʻo e hoá pe ko ha tokotaha lahi kehe.

Tōʻonga Fakamālohiʻi Fakamamahi. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku toutou fakamamahiʻi fakatuʻasino ʻe ha taha lahi ʻa e kakaí ʻi ha tōʻonga fakamālohi pea ʻoku hoko ia ko ha fakatupu tailiili ki he niʻihi kehé.

32.6.1.2

Angaʻuli Fakasekisualé

Angahala Fakamalaʻia. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha angahala fakamalaʻia, hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 38.6.10. ʻOku meimei ke fiemaʻu maʻu pē ke toʻo e mēmipasipi ʻo e tokotahá mei he Siasí.

Ponokalafi ʻaki e Fānaú. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻoku kau ʻi ha ponokalafi ʻaki e fānaú, hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 38.6.6.

Mali Tokolahí. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku kau ha taha ʻi he ʻiloʻilo pau ki he mali tokolahí. ʻOku ʻi ai ha ngaahi mali tokolahi ʻe niʻihi ʻoku fakahoko fakapulipuli, ʻo ʻikai ai ʻilo ʻe he hoa malí ki ha hoa mali kehe ʻe taha pe tokolahi ange. ʻOku fiemaʻu ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha mei he Siasí ʻo kapau ʻokú ne fakahoko ʻi he ʻiloʻilo pau ʻa e mali tokolahí.

Tōʻonga Fakamālohiʻi Fakasekisualé. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku toutou fakamamahiʻi fakasekisuale ʻe ha taha lahi ʻa e kakaí pea ʻoku hoko ia ko ha fakatupu tailiili ki he niʻihi kehé.

32.6.1.3

Ngaahi Ngāue Kākā

Tōʻonga Fakamālohiʻi Fakapaʻanga. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku ʻi ai ha hisitōlia ʻo ha tokotaha lahi ʻokú ne fakamamahiʻi fakapaʻanga ʻa e kakaí ʻi he ʻiloʻilo pau mo toutou fakahoko ia pea ʻokú ne hoko ko ha fakatupu tailiili ki he niʻihi kehé (vakai, 38.6.2.4). ʻOku kau heni ʻa e kākā ʻi he ʻinivesi paʻangá mo e ngaahi ngāue ʻoku faitatau mo iá. ʻOku ʻikai kau ʻa e ngaahi mole fakapaʻanga taʻeʻamanekina koeʻuhí ko ha ngaahi tuʻunga fakaʻekonōmiká, ʻi he kākaá. Kapau ʻoku fakahoko ha fakatonutonu fakalao, ʻe lava ke fakakaukau ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke fakatatali kae ʻoua kuo mahino ʻa e aofangatukú. Vakai, 32.6.3.3 kapau naʻe kau ha mēmipa ʻi hono ngāuehala ʻaki e paʻanga pe koloa ʻa e Siasí.

32.6.1.4

Maumauʻi ʻo e Falalá

Angahala Mamafa Lolotonga Hano Maʻu ha Lakanga Māʻolunga ʻi he Siasí. ʻE fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku fai ʻe ha mēmipa ha angahala mamafa lolotonga haʻane maʻu ha lakanga māʻolunga. ʻOku kau heni ha Taki Māʻolunga, ʻŌfisa Māʻolunga ʻo e Siasí, Fitungofulu Fakaʻēlia, palesiteni pe metuloni temipale, palesiteni fakamisiona pe ko hono hoá, palesiteni fakasiteiki, pēteliake, pe pīsope. ʻOku ʻikai fakaʻaongaʻi ʻeni ki he kau palesiteni fakakoló. Neongo iá, ka ʻe lava ke fakangatangata e ngaahi faingamālie ʻa ha palesiteni fakakolo pe toʻo ʻene mēmipasipi ʻi he Siasí, ʻo tatau pē mo e kāingalotu kehé.

32.6.1.5

Ngaahi Tōʻonga Kehé

Moʻua he Hia-matea. ʻOku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he ngaahi tūkunga lahi, ʻi he taimi ʻoku moʻua ai ha taha ʻi ha hia-matea.

32.6.2

Ko e Taimi ʻe Fiemaʻu ai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

ʻE malava ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení.

32.6.2.1

Ngaahi Tōʻonga Fakamamahí mo e Ngaohikoviá

Naʻe fekau ʻe he ʻEikí, “ʻOua naʻá ke … fakapō pe fai ha faʻahinga meʻa pehē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:6; tānaki atu hono fakamamafaʻí). ʻOku kau (kae ʻikai fakangatangata) ʻi he ngaahi tōʻonga fakamamahí mo e ngaohikoviá, ʻa ia ʻe lava ke fakahoko ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hā atu ʻi laló.

Feinga Fakapō. Feinga moʻoni ke tāmateʻi ha taha.

Ngaohikovia Fakasekisualé, Kau ai e Fakamālohiʻí mo e Fakamamahiʻí. ʻOku kau ʻi he ngaohikovia fakasekisualé ha ngaahi tōʻonga kehekehe (vakai, 38.6.18). ʻE lava ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha tokotaha kuó ne fakamālohiʻi pe ngaohikovia fakasekisuale ha taha. ʻOku ngalingali ʻe fiemaʻu ha fakataha alēlea ke tokoniʻi ha mēmipa ke fakatomala kapau kuó ne maumauʻi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé pe kapau naʻe toutou fai ʻa e angahalá. Vakai ki he 38.6.18.3 ki he taimi ʻe fiemaʻu ke fai ai ha fakataha alēlea.

Ngaohikovia ʻo e Hoa Malí pe ko ha Tokotaha Lahi Kehe. ʻOku kehekehe ʻa e ngaahi tuʻunga mafatukitukí ʻi he tōʻonga ngaohikoviá (vakai, 38.6.2.4). ʻE ala fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha tokotaha kuó ne ngaohikovia hano mali pe ko ha taha lahi kehe. ʻOku ngalingali ʻe fiemaʻu ha fakataha alēlea ke tokoniʻi ha mēmipa ke fakatomala kapau kuó ne maumauʻi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé pe kapau naʻe toutou fai ʻa e angahalá. Vakai, 38.6.2.4 ki he taimi ʻe fiemaʻu ai ke fai ha fakataha alēlea.

32.6.2.2

Angaʻuli Fakasekisualé

Ko e fono ko ia ʻa e ʻEikí ki he angamaʻá ko e ʻikai ha fetuʻutaki fakasekisuale ʻi ha tangata mo ha fefine ʻi tuʻa ʻi he mali fakalaó (vakai, ʻEkesōtosi 20:14; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:16). ʻE lava ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha angaʻuli fakasekisuale, hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 38.6.5 ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻoku ngalingali ʻe fiemaʻu ha fakataha alēlea ke tokoniʻi ha mēmipa ke fakatomala kapau kuó ne maumauʻi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé pe kapau naʻe toutou fai ʻa e angahalá. Vakai, 32.6.1.2 ki he taimi ʻe fiemaʻu ke fai ai ha fakataha alēlea.

32.6.2.3

Ngaahi Ngāue Kākaá

ʻOku akoʻi ʻe he Ngaahi Fekau ʻe Hongofulú, “ʻOua naʻá ke kaihaʻa” pe “[fakamoʻoni loi]” (ʻEkesōtosi 20:15–16). ʻE lava ke fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí koeʻuhí ko ha ngaahi tōʻonga hangē ko e kaihaʻa fakamālohí, hae falé, kaihaʻa, ngāuehala ʻaki ha paʻanga, fuakava loi, mo e kākā. ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻoku ngalingali ʻe fiemaʻu ha fakataha alēlea ke tokoniʻi ha mēmipa ke fakatomala kapau kuó ne maumauʻi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé pe kapau naʻe toutou fai ʻa e angahalá.

Vakai, 32.6.1.3 ki he taimi ʻe fiemaʻu ke fai ai ha fakataha alēlea koeʻuhí ko ha ngaahi ngāue kākā. Vakai, 32.6.3.3 kapau naʻe kau ha mēmipa ʻi hono ngāue hala ʻaki e paʻanga pe koloa ʻa e Siasí. Vakai, 38.8.2 ki he loto kākā he fakatupu paʻangá.

32.6.2.4

Maumau‘i ʻo e Falalá

ʻE malava ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku ʻi ai ha mēmipa:

  • ʻOkú ne fai ha angahala mamafa lolotonga haʻane maʻu ha lakanga maʻu mafai pe falalaʻanga ʻi he Siasí pe tukui koló.

  • ʻOkú ne fai ha angahala mamafa ʻoku ʻilolahia.

ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻoku ngalingali ʻe fiemaʻu ha fakataha alēlea ke tokoniʻi ha mēmipa ke fakatomala kapau kuó ne maumauʻi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé pe kapau naʻe toutou fai ʻa e angahalá.

Vakai ki he 32.6.1.4 ki he taimi ʻe fiemaʻu ke fai ai ha fakataha alēlea. Vakai, 32.6.3.3 kapau naʻe kau ha mēmipa ʻi hono ngāue hala ʻaki e paʻanga pe koloa ʻa e Siasí.

32.6.2.5

Ngaahi Tōʻonga Kehe ʻe Niʻihi

Naʻe akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní, “ʻOku ʻikai te u lava ʻo fakahā kiate kimoutolu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku mou lava ai ʻo fai angahalá; he ʻoku lahi ha ngaahi hala mo ha ngaahi founga kehekehe, ʻio ʻoku pehē fau honau lahí ʻoku ʻikai te u faʻa lau ia” (Mōsaia 4:29). ʻE malava ke fakahoko ha fakataha alēlea kapau ʻoku ʻi ai ha taha:

  • ʻOkú ne fakahaaʻi ha sīpinga ʻoku toutou fakahoko ha ngaahi angahala mamafa (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 82:7).

  • ʻOkú ne liʻaki hono ngaahi fatongia fakafāmilí ʻi he ʻiloʻilo pau, kau ai e ʻikai totongi ʻa e tauhi e fānaú mo e tangi tauhí.

  • Fakamanamanaʻi ke fakamamahiʻi fakaesino, ʻo tatau ai pē pe ko e fakahangatonu pe ʻi he ʻinitanetí (vakai, 32.2.1).

  • ʻOkú ne fakatau atu ha ngaahi faitoʻo konatapu.

  • ʻOkú ne fakahoko ha ngaahi hia mamafa kehe.

ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻoku ngalingali ʻe fiemaʻu ha fakataha alēlea ke tokoniʻi ha mēmipa ke fakatomala kapau kuó ne maumauʻi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé pe kapau naʻe toutou fai ʻa e angahalá.

ʻE ala fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku ʻi ai ha mēmipa ʻoku loto, fakahoko, aleaʻi, totongi, pe poupou ki ha fakatōtama. Vakai ki he 38.6.1 ki ha ngaahi fakahinohino.

Taimi Kuo Pau ke Fakahoko ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí pe ʻe Malava ke Fakahoko

Faʻahinga ʻo e Angahalá

Kuo Pau ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.1)

Malava ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.2)

Faʻahinga ʻo e Angahalá

Ngaahi Tōʻonga Fakamamahí mo e Ngaohikoviá

Kuo Pau ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.1)

  • Fakapō

  • Tohotoho

  • Moʻua ʻi he laó ko ha fakamālohi fakasekisuale

  • Ngaohikovia ʻo e fānaú pe toʻu tupú

  • Tōʻonga fakamālohiʻi fakamamahi

Malava ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.2)

  • Feinga fakapō

  • Ngaohikovia fakasekisualé, kau ai ʻa e fakamālohiʻí mo e fakamamahiʻí (vakai ki he 38.6.18 ki he taimi kuo pau ke fai ai ha fakataha alēlea)

  • Ngaohikovia ʻo e hoa malí pe ko ha toe tokotaha lahi kehe (vakai ki he 38.6.2.4 ki he taimi kuo pau ke fai ai ha fakataha alēlea)

Faʻahinga ʻo e Angahalá

Angaʻuli Fakasekisuale

Kuo Pau ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.1)

  • Angahala Fakamalaʻia

  • Ponokalafi ʻaki e fānaú

  • Mali tokolahi

  • Tōʻonga fakamālohiʻi fakasekisuale

Malava ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.2)

  • Tonó, feʻauakí, fetuʻutaki fakasekisuale ʻa e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné, pea mo e ngaahi fetuʻutaki fakasekisuale kehe kotoa pē ʻi tuʻa ʻi ha nofomali fakalaó ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine, kau ai e ngaahi fetuʻutaki fakasekisuale ʻi he ʻinitanetí pe ʻi he telefoní

  • Nonofo fakataha, nonofo fakamali mo e feohi fakasekisuale, mo e mali ʻa e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefine

  • Fakaʻaongaʻi tuʻo lahi mo fakaʻaongaʻi tavale ʻo e ponokalafí ʻa ia kuó ne fakatupunga ha maumau lahi ki he nofomali pe fāmili ʻo ha mēmipa

Faʻahinga ʻo e Angahalá

Ngaahi Ngāue Kākā

Kuo Pau ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.1)

  • Tōʻonga fakapaʻanga kovi, hangē ko e kākaá mo e ngaahi ngāue tatau pehē (vakai, 32.6.3.3 kapau naʻe kau ha mēmipa ʻi hono ngāuehala ʻaki e paʻanga pe koloa ʻa e Siasí)

Malava ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.2)

  • Kaihaʻa fakamālohi, kaihaʻa, alanoa pe ngāuehala ʻaki (vakai, 32.6.3.3 kapau naʻe kau ha mēmipa ʻi hono ngāuehala ʻaki e paʻanga pe koloa ʻa e Siasí)

  • Fuakava Loi

Faʻahinga ʻo e Angahalá

Maumauʻi ʻo e Falalá

Kuo Pau ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.1)

  • Angahala mamafa lolotonga hano maʻu ha lakanga māʻolunga ʻi he Siasí

Malava ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.2)

  • Angahala mamafa lolotonga hono maʻu ha lakanga maʻu mafai pe falalaʻanga ʻi he Siasí pe tukui koló (vakai, 32.6.3.3 kapau naʻe kau ha mēmipa ʻi hono ngāuehala ʻaki e paʻanga pe koloa ʻa e Siasí)

  • Angahala mamafa ʻoku ʻilolahia

Faʻahinga ʻo e Angahalá

Ngaahi Tōʻonga Kehe ʻe Niʻihi

Kuo Pau ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.1)

  • Moʻua ʻi ha ngaahi hia-matea

Malava ke Fai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.6.2)

  • Fakatōtamá (tukukehe ʻi ha fakaʻatā makehe ʻi he 38.6.1 )

  • Sīpinga ʻoku toutou fai e ngaahi angahala mamafá

  • Liʻaki e ngaahi fatongia fakafāmilí ʻi he ʻiloʻilo pau, kau ai e ʻikai totongi ʻa e tauhi e fānaú mo e tangi tauhí

  • Fakatau atu ha faitoʻo konatapu

  • Ngaahi tōʻonga faihia mamafa kehe

32.6.3

Ko e Taimi ʻOku Talanoa ai e Palesiteni Fakasiteikí mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá fekauʻaki pe ʻoku Fiemaʻu ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga ʻo e Mēmipasipí pe ʻoku Fiemaʻu ha Tuʻutuʻuni Kehe

ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi kuo pau ke mātuʻaki pelepelengesi pea fiemaʻu mo ha toe fakahinohino. Kuo pau ke talanoa ʻa e palesiteni fakasiteikí mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá fekauʻaki mo e ngaahi tūkunga ʻi he konga ko ʻení, ke ʻilo e founga lelei taha ke tokoni aí. Ka neongo ia, ko e palesiteni fakasiteikí pē te ne tuʻutuʻuni pe ʻoku totonu ke fai ha fakataha alēlea ke aleaʻi ʻa e angafaí. Kapau ʻoku fai ha fakataha alēlea, ko e palesiteni fakasiteikí pe pīsopé te ne tuʻutuʻuni e aofangatukú.

Kapau ʻoku fakahoko ha fakataha alēlea koeʻuhí ko ha taha ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻi he konga ko ʻení, kuo pau ko e tuʻutuʻuni ʻo e fakataha alēleá ke “kei ʻi he tuʻunga lelei pē,” “ngaahi tuʻutuʻuni fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí,” pe “toʻo e mēmipasipí.” ʻOku fiemaʻu e fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí kae toki toʻo ha ngaahi fakangatangata pe fakafoki mai e tokotahá ki he Siasí (vakai, 32.16.1, fika 9).

32.6.3.1

Ngaahi Tuʻutuʻuni Kehe

Kapau ʻoku ʻikai fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe lava ke kau ʻi he ngaahi tuʻutuʻuni kehé ha:

  • Ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.8.3).

  • Kiʻi fakamatala makehe ʻi he lekooti mēmipasipí (vakai, 32.14.5).

  • Ngaahi fakangatangata ki he ouaú, ʻa ia ʻoku taʻofi ai ha taha mei haʻane maʻu pe fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí pe ko haʻane maʻu pe fakaʻaongaʻi ha lekomeni temipale.

ʻE talanoa ʻa e palesiteni fakasitiekí mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá kimuʻa pea toki fakahoko ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení.

32.6.3.2

Hē mei he Moʻoní

Ko e ngaahi palōpalema ʻo e hē mei he moʻoní ʻoku faʻa ope atu ʻene uesiá ʻi he ngaahi ngataʻanga ʻo ha uooti pe siteiki. ʻOku fiemaʻu ke ngāue vave ki ai ke maluʻi ʻa e niʻihi kehé.

ʻE talanoa ʻa e pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí kapau ʻokú ne ongoʻi ʻe lava ke hoko e tōʻonga ʻa ha mēmipa ke fakatupunga ai ha hē mei he moʻoní. ʻE lava ke tuʻutuʻuni ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ki he mēmipá (vakai, 32.8.3). ʻE talanoa ʻa e palesiteni fakasiteikí mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ʻi he taimi pē ko iá. Ka neongo ia, ko e palesiteni fakasiteikí pē te ne tuʻutuʻuni pe ʻe fiemaʻu nai ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí pe ko ha tuʻutuʻuni kehe.

ʻI hono fakaʻaongaʻi hení, ʻoku ʻuhinga ʻa e hē mei he moʻoní ki ha mēmipa ʻoku kau ʻi ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Toutou fakafepakiʻi mahino mo ʻiloʻilo pau ʻi he tokolahí ʻa e Siasí, ko hono tokāteliné, ko hono ngaahi tuʻutuʻuní, pe ko hono kau takí.

  • Vilitaki ʻi hono akoʻi ko ha tokāteline faka-Siasi ha meʻa ʻoku ʻikai ko ha tokāteline ʻa e Siasí, hili hano fakatonutonu ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí.

  • Fakahaaʻi ha faʻahinga tōʻonga ʻo ha ngāue fakataumuʻa ke holoki e tui mo e mālohi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí.

  • Kei hokohoko atu ke muimui ki ha ngaahi akonaki ʻa ha kulupu hē mei he moʻoní hili hano fakatonutonu ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí.

  • Kau moʻoni ki ha siasi kehe mo taukaveʻi hono ngaahi akonakí (ʻOku ʻikai ko ha hē mei he moʻoní ʻa e māmālohi ʻi he Siasí pe maʻulotu ʻi ha siasi kehé. Ka neongo ia, kapau ʻoku kau moʻoni ha mēmipa ki ha siasi kehe mo taukaveʻi hono ngaahi akonakí, ʻe malava ke toʻo ʻene mēmipasipí.)

Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí e kakai Nīfaí ʻoku totonu ke nau hoko atu ʻi he tokoni ki ha taha kuo faiangahala. “Ka ʻo kapau ʻe ʻikai te ne fakatomala ʻe ʻikai ke lau ia fakataha mo hoku kakaí, koeʻuhí ke ʻoua naʻá ne fakaʻauha ʻa hoku kakaí” (3 Nīfai 18:31).

32.6.3.3

Ko e Ngāuehala ʻaki e Paʻanga ʻa e Siasí

Kapau ʻe ngāuehala ʻaki ʻe ha mēmipa e paʻanga ʻa e Siasí pe kaihaʻasi ha koloa mahuʻinga ʻa e Siasí, ʻe talanoa e palesiteni fakasiteikí mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá pe ʻe fiemaʻu ke fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí pe ko ha toe ngāue kehe. ʻE fakakaukauʻi ʻe he kau takí:

  • ʻA e lahi ʻo e paʻanga naʻe ngāuehala ʻakí pe kaihaʻasí.

  • Pe naʻe hoko tuʻo taha pē ʻa e ngāuehala ʻakí pe toutou fakahoko.

  • Pe kuo fakahoko ha totongi fakafoki.

  • Tuʻunga loto-mamahi ʻa e tokotahá.

  • Ko e lakanga naʻe maʻu ʻe he mēmipá (vakai ki he 32.6.1.4 ki he kāingalotu ʻoku nau maʻu ha lakanga māʻolunga ʻi he Siasí).

ʻE lipooti ʻe he palesiteni fakasiteikí ha taha ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi he Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Takí mo e Kalaké:

  • Ko e ngaahi ola ʻo ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí

  • Naʻá ne talanoa mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá pea fakakaukau he ʻikai fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí

Kapau ʻe pehē ʻe he Potungāue ʻAotita ʻa e Siasí kuo ngāuehala ʻaki ʻe ha taki pe tokotaha ngāue ʻi he Siasí ʻa e paʻanga pe koloa ʻa e Siasí, ʻe fakahinohinoʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke ʻai ha fakamatala makehe ʻi hono lekooti mēmipasipí. ʻOku fakaʻuhingaʻi ʻa e “takí” ko ha taha ʻokú ne maʻu ha tuʻunga māʻolunga ʻi he Siasí, kae pehē ki hono ongo tokoní, kau kalaké, mo e kau palesitenisī fakakoló. Ko e taimi ʻe kakato ai ʻa e fakatomalá, ʻe lava ke kole ʻe he palesiteni fakasiteikí ke toʻo e kiʻi fakamatala makehé (vakai, 32.14.5 mo e 34.7.5). ʻOku ʻikai ʻuhinga e kiʻi fakamatalá ia kuo fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí pe kuo fai ha toe ngāue kehe.

32.6.3.4

Niʻihi Fakafoʻituitui ʻoku Fakafāfine/Fakatangatá

ʻOku totonu ke muimui e kau pīsope mo e kau palesiteni fakasiteiki ʻoku ngāue mo e kakai ʻoku mahino kuo nau fakafāfine/fakatangatá ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.6.23.

32.6.4

Taimi ʻOku ʻIkai Faʻa Fiemaʻu ai ha Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

‘Oku ʻikai faʻa fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení:

32.6.4.1

ʻIkai Lava ʻo Faipau ki ha Niʻihi ʻo e Ngaahi Tuʻunga Moʻui ʻa e Siasí

ʻOku ʻikai fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he ngaahi tōʻonga ʻoku hā atu ʻi laló: Neongo ia, fakatokangaʻi e fakaʻatā makehe ʻi he meʻa fakaʻosí.

  • Māmālohi ʻi he Siasí

  • ʻIkai fakahoko hono ngaahi fatongia faka-Siasí

  • ‘Ikai totongi vahehongofulu

  • Angahala ʻo e ʻikai fakahoko ha meʻa

  • Ngāue Fakatonga

  • ‘Ikai tauhi e Lea ʻo e Potó

  • Fakaʻaongaʻi ʻo e ponokalafí, tuku kehe ʻa e ponokalafi ʻo e fānaú (hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 38.6.6) pe fakaʻaongaʻi tuʻo lahi mo fakaʻaongaʻi tavale ʻo e ponokalafí ʻo fakatupu ai ha maumau lahi ki he nofomali pe fāmili ʻo ha mēmipa (hangē ko hono fakamatalaʻi ‘i he 38.6.13).

32.6.4.2

Palopalema Fakapisinisi pe ʻIkai Totongi e Ngaahi Moʻuá

ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau takí e ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ke fakaleleiʻi e ngaahi palopalema fakapisinisí. Ko e ngaahi palopalema fakapisinisí mo e ʻikai totongi ʻo e ngaahi moʻuá, ʻoku ʻikai ko ha ʻuhinga ia ke fakahoko ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. Neongo ia, ka kuo pau ke fakahoko ha fakataha alēlea ʻi ha ngaahi ngāue kākā fakapaʻanga mamafa (vakai, 32.6.1.3).

32.6.4.3

Ngaahi Fakakikihi Fakalaó

ʻOku ʻikai fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ke fakaleleiʻi ai ha ngaahi fakakikihi fakalao (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:11).

32.7

Ngaahi Tūkunga ʻo e Tokotahá

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “ʻOku mafao atu hoku nima ʻo e ʻaloʻofá kiate kimoutolu, pea ko ia ia ʻe haʻú, te u maʻu ia; pea ʻoku monūʻia ʻa kinautolu ʻa ia ʻoku haʻu kiate aú” (3 Nīfai 9:14). Ko ha meʻa mahuʻinga e ngaahi tūkunga ʻo ha taha, ʻi hono fakafuofuaʻi:

  • Ha founga taau ki hono tokoniʻi ha taha ke fakatomala mei he ngaahi angahala mamafá (vakai, 32.5 mo e 32.6).

  • ʻA e ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku fakahoko ʻi ha faleʻi fakafoʻituitui pe ʻi ha ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.8 mo e 32.11).

ʻE fekumi e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ki he fakakaukau mo e finangalo ʻo e ʻEikí ʻi he tūkunga takitaha. Te nau fakakaukauʻi ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ko ʻení ʻi hono fakakaukauʻi pe ko e fē ʻa e founga ke ngāue ʻakí pea mo e tuʻutuʻuni aofangatuku ʻe faí. ʻOku ʻikai tuʻutuʻuni ʻe he ngaahi moʻoniʻi meʻa ko ʻení ha tuʻutuʻuni pau. Ka, ko ha tokoni kinautolu ki ha tuʻutuʻuni kuo pau ke fakahoko ʻe he kau takí ʻi he faʻa lotu pea mo hono fakahinohino ʻe he Laumālié.

32.7.1

Ko e Mafatukituki ‘o e Angahalá

ʻOku fuatautau e mamafa ʻo ha angahala ʻi hono mafatukitukí. ʻE ala kau heni e lahi mo e tuʻo lahi ʻo hono fakahoko e angahalá, lahi ʻo e kovi ne tupu mei aí, pea mo e tokolahi ʻo e kakai ʻoku loto-mamahi koeʻuhí ko e angahala kuo fakahokó.

32.7.2

Lelei ki he Taha Mamahí

ʻE fakakaukauʻi ʻe he kau takí e meʻa ʻe lelei ki he kau mamahí mo e niʻihi kehé. ʻE lava ke kau heni e mali ʻo e tokotahá pea mo e kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí. ʻE toe fakakaukauʻi foki ʻe he kau takí hono lahi ʻo e maumaú.

32.7.3

Fakaʻilonga ʻo e Fakatomalá

ʻOku fiemaʻu ha fakahinohino fakalaumālie ke ʻiloʻi pe kuo fakatomala fakamātoato ha taha. Ko e fakatomala peheé ʻoku hāsino mahino ange ʻo fou ʻi he ngaahi ngāue māʻoniʻoni ʻi ha vahaʻataimi, kae ʻikai ko ha loto-mamahi lahi pē lolotonga ha ʻinitaviu. ‘Oku kau ʻi he ngaahi moʻoniʻi meʻa ke fakakaukauʻí ʻa e:

  • Mālohi ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí.

  • Natula ʻo e vetehiá.

  • Lahi ʻo e mamahi koeʻuhí ko e angahalá.

  • Totongi huhuʻi ki he kakai ne uesiá.

  • Talangofua ki he ngaahi tuʻutuʻuni fakalaó.

  • Lavameʻa ʻi hono siʻaki ʻo e angahalá.

  • Faivelenga ʻi he talangofua ki he ngaahi fekaú talu mei he angahalá.

  • Faitotonu ki he kau taki ʻo Siasí mo e niʻihi kehé.

  • Loto-fiemālie ke muimui ki he faleʻi ʻa e kau taki ʻo e Siasí.

ʻĪmisi
ko ha fefine ʻoku lotu

32.7.4

Maumauʻi ʻo e Ngaahi Fuakava Fakatemipalé

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí, “He ko ia ʻoku foaki ki ai ʻa e meʻa lahí ʻoku ʻekeʻi ʻa e meʻa lahi meiate ia” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 82:3). Ko ha taha kuó ne maʻu e ʻenitaumeni fakatemipalé, kuó ne fakahoko ha fuakava ke moʻui ʻi ha tuʻunga moʻui ʻoku māʻolunga ange. ʻOku hanga ʻe hono maumauʻi ʻo e ngaahi fuakava ko ʻení ʻo fakalahi ʻa e mafatukituki ʻo e angahalá. ʻOkú ne fakalahi e tuʻunga ke fiemaʻu ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

32.7.5

Tuʻunga Falalaʻangá pe Maʻu Mafaí

Ko e mamafa ʻo ha angahala ʻe mafatukituki ange kapau naʻe fakahoko ia ʻe he tokotahá ʻoku lolotonga ʻi ha tuʻunga falalaʻanga pe maʻu mafai, hangē ko ha mātuʻa, takimuʻa, pe faiako.

32.7.6

Toutou Fakahokó

ʻE lava ke tala ʻe he angaʻaki hono toutou fakahoko ʻo ha angahala mamafa tataú, ko ha tōʻonga angaʻaki pe maʻunimā ʻokú ne taʻofi ha fakalakalaka ki he fakatomala moʻoni. Makehe mei he ngaahi fakangatangata ʻo e tuʻunga mēmipasipí, ʻe ala ʻaonga mo e ngaahi polokalama fakaakeake ʻi he maʻunimaá mo e faleʻi fakapalōfesinalé (vakai, 32.8.2).

32.7.7

Taʻu Motuʻá, Fakapotopotó, mo e Taukeí

ʻE fakakaukauʻi ʻe he kau takí ʻa e taʻu motuʻá, fakapotopotó, mo e taukeí ʻi he taimi ʻoku faleʻi ai ha mēmipa pe fakakaukauʻi e ola ʻo ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻE ʻaonga foki ke faʻa fakaʻatuʻi kinautolu ʻoku teʻeki matuʻotuʻa ʻi he ongoongoleleí. Hangē ko ‘ení, mahalo naʻa feʻunga ke fakaʻatuʻi e kau mēmipa kei talavou ʻoku nau kau ʻi ha ʻulungaanga ʻuli kapau ʻoku nau siʻaki ʻa e angahalá mo fakahaaʻi ha fakatomala fakamātoato. Ka neongo ia, ʻe ala fiemaʻu ha tuʻutuʻuni mamafa ange kapau ʻoku nau kei vilitaki pē ʻi he tōʻonga ko iá.

32.7.8

Tu‘unga Fakaeʻatamaí

ʻOku ʻikai fakatonuhiaʻi ʻe he puke fakaeʻatamaí, maʻunimaá, mo e ʻatamai vaivaí ha taha kuó ne fakahoko ha angahala mamafa. Ka neongo ia, ko ha ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻeni ke fakakaukauʻi. ʻE fekumi ʻa e kau takí ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e mahino ʻa ha taha ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo hono tuʻunga ala fakamāuʻiá.

32.7.9

Vetehia ʻIkai Fakakounaʻí

ʻOku fakahaaʻi ʻe ha vetehia ʻikai-fakakounaʻi mo e mamahi faka-ʻOtua ʻi ha ngaahi angafai ʻa ha taha ʻa e holi ke fakatomalá.

32.7.10

Vahaʻataimi ʻo e Faiangahalá mo e Vetehiá

Ko e vetehiá ko ha konga ia ʻo e fakatomalá pea ʻoku ʻikai totonu ke toe fakatoloi. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku muiaki ʻi he faiangahalá ha vahaʻataimi totongi huhuʻi mo e moʻui faivelenga lōloa. Kapau ʻoku vete ʻe ha mēmipa ha angahala pea kuo teʻeki ke ne toe fai ia, ʻe lava ke fakahaaʻi ai kuó ne siʻaki ia. ʻI he tuʻunga ko iá, ʻe lava ke hoko ʻa e vetehiá ke fakakakato ai ʻa e fakatomalá kae ʻikai ke ne kamataʻi e ngāue ki he fakatomalá.

32.7.11

Ngaahi Angahala ʻOku Kau ai ʻa e Kāingalotu ʻOku Nofo ʻi ha Ngaahi Uooti pe Siteiki Kehekehe

ʻOku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ko kinautolu ʻoku nau fakahoko fakataha ha angahala mamafá ʻoku nau nofo ʻi ha ngaahi uooti pe ngaahi siteiki kehekehe. ʻI he tūkunga ko ʻení, ʻe fealēleaʻaki fakataha ai ʻa e kau palesiteni fakasiteikí fekauʻaki mo e fiemaʻu ke ʻi ai ha ngaahi tuʻutuʻuni fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí pe fakataha alēleá. Te nau toe aleaʻi foki pe ʻoku ʻi ai ha tuʻunga totonu ki he ngaahi fakangatangatá pe tuʻutuʻuni ʻa e fakataha alēleá ʻokú na tatau aí, pe ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa kehe te ne ala fakahaaʻi ha fiemaʻu ki ha ngaahi ola kehe.


KO HONO FAKAHOKO E FALEʻI FAKAFOʻITUITUÍ


32.8

Faleʻi Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fakangatangata ʻi Tuʻa ki he Tuʻunga Mēmipasipí

ʻOku faʻa feʻunga pē faleʻi fakafoʻituituí ke maluʻi ha niʻihi mo tokoniʻi ha taha ke ne maʻu e mālohi huhuʻi ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo fou he fakatomalá. ʻE toe ala tokoni foki e faʻahinga faleʻi peheé ke maluʻi ai e kāingalotú mei ha ngaahi angahala mamafa ange. ʻE lava foki ʻa e kau takí, ʻi he faleʻi fakafoʻituituí, ke fakahoko ha ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ki he tuʻunga mēmipasipí ke tokoniʻi ʻa e mēmipá ke fakatomala mei ha ngaahi angahala mamafa (vakai, 32.8.3).

ʻOku ʻikai totonu ke fakaoleoleʻi ʻa e ngaahi angahala mamafá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:31). ʻOku hoko ʻa hono maumau‘i ʻo e ngaahi fuakava fakatemipalé ke fakalalahi ai ʻa e faingamālie ki ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.7.4).

ʻOku ʻoatu ʻi lalo ha ngaahi fakahinohino ke tokoni ki he kau takí ke nau ʻilo ʻa e taimi ʻe ala fiemaʻu ai ʻa e faleʻí mo e ngaahi fakangatangata ʻi tuʻá (vakai foki, 32.7):

  • Ko ha taha kuo teʻeki ke ne fakahoko ha angahala ʻe fiemaʻu ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.6.1).

  • Kuo vetehia ʻikai-fakakounaʻi ha taha pea ʻoku fakatomala fakamātoato.

  • ʻOku fakatomalaʻi ʻe ha taha ha angahala mamafa kuo teʻeki ai ke ne fakahoko kimuʻa.

  • Ko ha angahala ʻa ha taha kuo ʻikai ke ne maumauʻi ai e ngaahi fuakava fakatemipalé.

  • Ko ha taha ʻoku ʻi ai haʻane ngaahi ʻuhinga mahuʻinga ke fakatonuhiaʻi.

32.8.1

Fale‘i Fakafoʻituituí

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ʻi he taimi ʻoku faleʻi ai ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ha mēmipa ke tokoniʻi ia ke ne fakatomala.

  • Fehuʻi ke maʻu pē ha fakamatala feʻunga ke fakafuofuaʻi (1) e loto ʻo e mēmipá ki he tōʻonga angahalá mo e (2) natula, tuʻo lahi, pea mo e vahaʻataimi lōloa ʻo e palopalemá. ʻOua ʻe ʻeke ha fakaikiiki ʻo ope atu ʻi he meʻa ʻoku fiemaʻu ke mahino ai e tūkungá. ʻOua ʻe ʻeke ha ngaahi fehuʻi ʻoku tupu ʻi ha fieʻilo fakafoʻituitui.

  • ʻEke pe kuo uesia fēfē ʻe he ʻulungāngá ʻa e niʻihi kehé.

  • Tokanga pē ki he ngaahi tuʻunga ʻoku leleí ʻa ia te ne matuʻaki tokoniʻi e ului mo e tukupā ʻa e mēmipá ki he ʻEikí. Poupou‘i ʻa e mēmipá ke ne fakahoko ha ngaahi ngāue pau ke fakahoko ai ha liliu he ʻulungāngá mo liliu e lotó ke fakatomala. Fakaafeʻi ia ke ʻunu ke ofi ki he Fakamoʻuí, kolea Hono mālohí mo ongoʻi ʻEne ʻofa huhuʻí.

  • Poupou‘i ʻa e ngaahi ‘ekitivitī langaki moʻuí, hangē ko e lotú, ako folofolá, mo e maʻulotu ʻi he ngaahi houalotu ʻo e Siasí. Akoʻi ange ʻe lava ʻe he hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue fakatemipalé ʻo holoki e mālohi ʻo e filí. Poupou‘i e tokoni ki he niʻihi kehé mo hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí.

  • Poupou‘i hono fakahoko ʻo ha totongi huhuʻi kiate kinautolu kuo uesia ʻe he angahalá ʻaki ha kole fakamolemole

  • Poupou‘i ke tafoki mei he ngaahi tākiekina koví. Tokoni‘i e kāingalotú ke nau ngāue kei taimi ke fakafepakiʻi ha ngaahi ʻahiʻahi pau.

  • Fakatokanga‘i ko e taki fakalotu koe, ka ʻoku ʻikai ko ha faifaleʻi fakapalōfesinale. Makehe mei he faleʻi ʻokú ke faí, ʻe ʻaonga ki ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻa e faleʻi fakaeʻulungāngá. ʻOku uesia ha niʻihi ʻi he puke fakaeʻatamaí. Faleʻi ʻa e kāingalotú ke nau kumi tokoni mei ha kau palōfesinale ki he meʻa fakafaitoʻó mo e moʻui lelei fakaeʻatamaí, ʻo ka fiemaʻu (vakai, 31.3.6).

  • Faʻa lotu mo kole ha fakahinohino mei he Laumālié kimuʻa pea toki fakahoko ha ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa, ki he tuʻunga mēmipasipí. Mahalo naʻa ʻaonga ki ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo ka fakaʻaongaʻi lahi e ngaahi faingamālie ʻo e mēmipa he Siasí kae ʻoua ʻe fakangatangata kinautolu.

  • Toe vakai‘i ke fakahoko ha fakalotolahi, fakaivia e ivi fakalaumālié, mo muimuiʻi e fakalakalaká.

Ka hili ha vetehia ʻa ha mēmipa ki ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki, ʻe lava ke fakahoko ʻa hono muimuiʻi e faleʻí ʻi ha ngaahi founga kehekehe. ʻE lava ke fakahoko tonu ia ʻe he takí. Pe, te ne vahe ki ha taha ʻo hono ongo tokoní ke ne fakahoko ia, ʻo ka loto ki ai e mēmipá.

ʻE lava ke vahe ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí, ʻo ka loto ki ai ʻa e mēmipá, ha kau mēmipa ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá pe Fineʻofá ke nau tokoni ʻi ha ngaahi founga pau. Ko e toʻu tupú, ʻe lava ke ne vahe ki he kau palesitenisī ʻo e Finemuí pe kau ʻetivaisa ʻo e kōlomu e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ke nau tokoni. ‘Oku maʻu ‘e kinautolu kuo vahe ke nau tokoní ʻa e totonu ki ha tataki fakalaumālile ke fakahoko e ngāue ko iá (vakai, 4.2.6).

Ko e taimi ʻoku vahe ai ki ha taha ke tokoni ʻi hono muimuiʻi e faleʻí, ʻe ʻoange ʻe he takí ha fakamatala feʻunga pē ke tokoniʻi ʻaki e mēmipá. Kuo pau ke tauhi ‘e he tokotaha kuo vahe ki aí ʻa e tuʻunga ʻo e ʻikai fakahāhāholó. Te ne toe fakahoko foki ki he pīsopé ʻa e fakalakalaka mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e mēmipá.

ʻĪmisi
ko ha fefine ʻoku lotu

32.8.2

Ko e Tokoniʻi ʻo e Kakaí ke Nau Tokangaekina ʻa e Maʻunimaá mo hono Fakaʻaongaʻi ʻo e Ponokalafí

ʻOku faʻa kau ʻi he faleʻi fakafoʻituituí ʻi he taimi niʻihi hano tokoniʻi ʻo e kāingalotú ke nau fakatomala mei he ngaahi angahala ʻoku fekauʻaki pe fakatupu ʻe he maʻunimaá. ʻE lava ke kau ʻi he maʻunimā ko ʻení ha ngaahi faitoʻo pe ko ha ngaahi tōʻonga ʻulungaanga kehekehe. ʻOku uesia ʻe he maʻunimaá ʻa e fakafoʻituituí, nofomalí, mo e ngaahi fāmilí. ʻE lava ke faleʻi ʻe he kau pīsopé ʻa e kāingalotú ke nau kumi tokoni ki he ngaahi polokalama ʻa e Siasí ke fakaakeake mei he maʻunimaá, pea mei ha kau palōfesinale ki he meʻa fakafaitoʻó mo e moʻui lelei fakaeʻatamaí.

ʻOku fakaʻau ke lahi ange hono fakaʻaongaʻi ʻo e ponokalafí. Tatau ai pē pe ʻoku faʻa fakaʻaongaʻi lahi pe tātātaha ʻa e ponokalafí, ka ʻoku fakatuʻutāmaki ia. ʻOkú ne tuli ʻa e Laumālié. ʻOkú ne fakavaivaiʻi ʻa e ivi ke fakaʻaongaʻi e mālohi ʻoku maʻu mei he tauhi ʻo e ngaahi fuakavá. ʻOkú ne toe uesia foki mo e ngaahi vā fetu‘utaki mahuʻingá.

‘Oku meimei ke feʻunga pē ʻa e faleʻi fakafoʻituituí mo e ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ʻo e mēmipá ki hono tokoniʻi ha taha ke fakatomala mei hono fakaʻaongaʻi ʻo e ponokalafí. ʻOku ʻikai ke faʻa fakahoko ha ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. Ko e ngaahi fakaʻatā makehé, vakai ki he 38.6.6 mo e 38.6.13. ʻE lava pē ke ʻaonga ʻa e faleʻi fakapalōfesinalé.

ʻE tokoniʻi ʻe he kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻo ka fiemaʻu. ʻE lava ke fakakau mai ʻa e ngaahi mātuʻá ʻi he taimi ʻoku faleʻi ai ʻa e toʻu tupú fekauʻaki mo hono ngāue ʻaki ʻo e ponokalafí. ʻE lava ke fakakau mai ʻa e hoa malí ʻi he taimi ʻoku faleʻi ai ha taha mali.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo hono faleʻi ʻo e kāingalotu ʻoku moʻua ʻi he ponokalafí, vakai, 38.6.13.

32.8.3

Ngaahi Fakangatangata ʻi Tuʻa ki he Tuʻunga Mēmipasipí

Makehe mei hono poupouʻi ʻo e ngaahi tōʻonga ʻoku leleí ʻi he taimi ʻoku fakahoko ai ʻa e faleʻí, ʻe lava ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ke fakangatangata ʻi tuʻa ha ngaahi faingamālie ʻo ha kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ha vahaʻataimi. Ka fakahoko fakapotopoto, ʻe lava ʻa e ngaahi fakangatangatá ni ke tokoni ʻi he fakatomalá mo e fakalakalaka fakalaumālié. ʻOku lau ʻeni ʻoku ʻi tuʻa koeʻuhí he ʻoku ʻikai hiki ia ʻi he lekooti mēmipasipí.

ʻE lava e ngaahi fakangatangata ʻi tuʻá ke ʻi ha ngaahi uike siʻi pē, pe lau māhina hono fuoloá, pe toe lōloa ange ʻo ka fiemaʻu ia ke fakatomala kakato ai ʻa e tokotahá. ʻE lava ke lōloa ange ʻi he taʻu ʻe tahá, ʻi ha ngaahi tūkunga hāhāmolofia.

ʻE lotua ʻe he kau takí e fakahinohino ʻa e Laumālié pe ko e fē ʻa e ngaahi fakangatangata ʻe lelei taha ke ne tokoniʻi ʻa e tokotahá ke fakatomalá. ʻE lava ke kau heni (ka ʻe ʻikai fakangatangata pē ki) hano taʻofi fakataimi ʻo e faingamālie ke ngāue ʻi ha uiuiʻi faka-Siasi, fakaʻaongaʻi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, pe hū ki ha temipale. ʻE lava foki ke fakangatangata ʻe he takí ʻa e tokotahá mei haʻane fakahoko ha malanga, lēsoni, pe lotu ʻi ha polokalama ʻa e Siasí. Kapau ʻe taʻofi fakataimi ʻe he takí ʻa e totonu ke hū ki ha temipalé, te ne kaniseli ʻene lekomeni temipalé ʻi he Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Takí mo e Kalaké (MTTK).

Ko ha konga mahuʻinga ʻo e fakatomalá ʻa hono maʻu ʻo e sākalamēnití. ʻOku ʻikai totonu ke hoko ia ko e ʻuluaki fakangatangata ki ha taha fakatomala ʻokú ne maʻu e loto-mafesifesí mo e laumālie ʻo e fakatomalá. Ka neongo ia, kapau kuo fakahoko ‘e ha taha ha angahala mamafa, ʻe lava ke taʻofi fakataimi ʻe ha taki ʻa e faingamālié ni ʻi ha vahaʻataimi.

Ko e angamahení, ʻoku ʻikai fakahā ʻe he takí ki ha taha kehe ʻa e ngaahi fakangatangatá ni tuku kehe kapau ʻoku ʻi ai ha fiemaʻu ke ʻilo ki ai (vakai, 32.12.2).

ʻE lava ke toʻo ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e ngaahi fakangatangata ʻi tuʻá ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e Laumālié ʻi he taimi ʻoku fakahoko ai ʻe he tokotahá ha fakalakalaka pau ʻi he fakatomala fakamātoató. Kapau ʻe kei hoko atu ʻa e mēmipá ʻi he tōʻonga angahala ko iá, mahalo naʻa ʻaonga pe fiemaʻu ke fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipá.


KO HONO FAKAHOKO ʻO E NGAAHI FAKATAHA ALĒLEA FAKASIASI KI HE TUʻUNGA MĒMIPÁ


ʻOku fakahoko ʻa e ngaahi fakataha alēlea faka-Siasi ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he taimi kuo fakapapauʻi ai ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻe ʻaongá, pe ko e taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻe he tuʻutuʻuni ʻo e Siasí (vakai, 32.6). ʻOku fakahoko ia ʻi he tuʻunga ʻo e uōtí, siteikí, koló, vahefonuá, pe misioná. ʻOku ʻoatu ʻe he konga ko ʻení ha fakamatala fekauʻaki mo e founga ki hono fakahokó.

32.9

Ko e Niʻihi ʻoku Kau Ki Aí mo e Fatongiá

ʻOku fakahā ʻe he tēpile ko ʻení pe ko hai ʻoku faʻa kau ʻi he ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

Kinautolu ʻoku Kau ʻi he Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

Fakataha Alēlea Fakauooti ki he Tuʻunga Mēmipasipí

Kinautolu ʻoku Kau ʻi he Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

  • Tokotaha ʻoku fakahoko ki ai ʻa e fakataha alēleá

  • Pīsopé mo hono ongo tokoní

  • Kalake ʻo e uōtí

  • Palesiteni ʻo e kōlomu e Kaumātuʻá pe palesiteni ʻo e Fineʻofá (fili pē; vakai ki he 32.10.1)

Fakataha Alēlea Fakasiteiki ki he Tuʻunga Mēmipasipí

Kinautolu ʻoku Kau ʻi he Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

  • Tokotaha ʻoku fakahoko ki ai ʻa e fakataha alēleá

  • Palesiteni fakasiteikí mo hono ongo tokoní

  • Kalake fakasiteikí

  • Kau alea‘anga māʻolungá (ʻi ha ngaahi tūkunga pē ʻe niʻihi, hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.9.2)

  • Pīsope ʻa e tokotaha ʻoku fakahoko ki ai e fakataha alēleá (fili pē; vakai, 32.9.3)

  • Palesiteni ʻo e kōlomu e Kaumātuʻá pe palesiteni ʻo e Fineʻofá (fili pē; vakai, 32.10.1)

32.9.1

Palesiteni Fakasiteikí

Ko e palesiteni fakasiteikí:

  • ʻOkú ne maʻu e mafai ki he ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻi he siteikí; ka neongo ia, ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakataha alēleá ni ʻoku fakahoko ia ʻe he kau pīsopé.

  • Kuo pau ko ia te ne fakangofua kimuʻa pea toki lava ʻe ha pīsope ke fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

  • Te ne fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kapau ʻoku ngalingali ʻe toʻo e mēmipasipi ʻo ha tangata pe fefine ne ʻosi maʻu ʻenitaumeni temipale.

  • Te ne lava ʻo fakahoko ha fakataha alēlea kapau ʻoku tohitangi ha mēmipa ʻi ha tuʻutuʻuni ʻa ha fakataha alēlea fakauooti ki hono tuʻunga mēmipasipí.

  • Kuo pau ke ne fakangofua kimuʻa pea toki aofangatuku ha fokotuʻu ʻa ha fakataha alēlea fakauooti ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha ʻoku ʻikai maʻu ʻenitaumeni.

32.9.2

Fakataha Aleaʻanga Māʻolungá

ʻOku ʻikai ke faʻa kau e kau mēmipa ʻo e fakataha aleaʻanga māʻolungá ʻi he ngaahi fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí. Ka neongo ia, ʻe lava ke kau mai e fakataha aleaʻanga māʻolungá ʻi he ngaahi tūkunga ʻoku faingataʻá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 102:2). Hangē ko ‘ení, ʻe lava ke fakaafeʻi ʻe he kau palesitenisī fakasiteikí ʻa e kau aleaʻanga māʻolungá ke nau kau mai ʻi he taimi:

  • ʻOku fakafekikiʻi ai ha ngaahi moʻoniʻi meʻa.

  • Te nau ʻomi ai ha ngaahi meʻa mahuʻinga mo potupotutatau.

  • ʻE kole ai ʻe he mēmipá ke nau kau mai.

  • ʻOku kau ai ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakasiteikí pe ko hono fāmilí (vakai, 32.9.7).

32.9.3

Pīsope (pe Palesiteni Fakakolo ‘i ha Siteiki)

Ko e pīsopé:

  • ʻOkú ne maʻu ʻa e mafai ki he ngaahi fakataha alēlea fakauooti ki he tuʻunga mēmipasipí.

  • ʻOkú ne talanoa mo e palesiteni fakasiteikí mo maʻu ha ngofua kimuʻa pea toki fakahoko ha fakataha alēlea.

  • He ʻikai ke ne lava ʻo fakahoko ha fakataha alēlea kapau ʻoku ʻi ai ha tangata pe fefine kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni temipale ʻe ngalingali ke toʻo ʻene mēmipasipi ʻi he Siasí. Kuo pau ke fakahoko ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he ngaahi tūkunga ko iá.

  • ʻE lava ke fakaafeʻi ke kau ʻi ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he mēmipasipi ʻo ha taha ʻi hono uōtí ʻa ia ʻoku lolotonga vakaiʻi hono tuʻunga mēmipasipí. Kuo pau ke fakangofua ʻe he palesiteni fakasiteikí pea mo e tokotahá ʻa ʻene kau mai ki he fakatahá.

ʻE lava pē ke fokotuʻu ʻe ha fakataha alēlea fakauooti pe fakakolo ki he tuʻunga mēmipasipí ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha he Siasí ʻo kapau kuo teʻeki ke maʻu ʻenitaumeni e tokotaha ko iá. Ka neongo ia, ʻe ʻuluaki fiemaʻu e fakangofua ʻa e palesiteni fakasiteikí kimuʻa pea toki aofangatuku e tuʻutuʻuní.

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku fai ha fakataha alēlea fakauooti ki he tuʻunga mēmipasipi ʻo ha mēmipa kuo maʻu ʻenitaumeni, pea toki mahino ʻi he fakatahá ʻoku ngalingali ʻe toʻo e mēmipasipi ʻo e tokotahá. ʻI he ngaahi tūkunga pehení, ʻe ʻave ʻe he pīsopé ʻa e meʻá ni ki he palesiteni fakasiteikí.

32.9.4

Palesiteni Fakamisioná

Ko e palesiteni fakamisioná:

  • ʻOkú ne maʻu ʻa e mafai ki he ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻi he ngaahi kolo mo e vahefonua ʻo e misioná.

  • Kuo pau ko ia te ne toki fakangofua ha palesiteni fakavahefonua pe palesiteni fakakolo ke ne fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

  • ʻOkú ne fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻo ha tangata pe fefine kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni temipale ʻe ngalingali ke toʻo ʻene mēmipasipi ʻi he Siasí. Kapau ʻe ʻikai lava ʻeni koeʻuhí ko e taimí mo e vāmamaʻó, te ne ala vahe ki ha taha ʻo hono ongo tokoní ke ne puleʻi ʻa e fakataha alēleá. Te ne fokotuʻu ha ongo maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ʻe toko ua ke na kau ki ai.

  • ʻI he feituʻu ʻe lava aí, te ne fakahoko ha ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kiate kinautolu kuo teʻeki maʻu ʻenitaumení. Kapau he ʻikai lava ʻeni koeʻuhí ko e taimí mo e vāmamaʻó, te ne ala fakamafaiʻi ha kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ʻe toko tolu ke nau fakahoko ia. ʻI he tuʻunga ko ʻení, ʻoku angamaheni ʻaki pē ke tataki ʻe he palesiteni fakavahefonua pe palesiteni fakakolo ʻa e mēmipá e fakataha alēleá.

  • Te ne ala fakahoko ha fakataha alēlea kapau naʻe tohitangi ha mēmipa ʻi ha tuʻutuʻuni ʻa ha fakataha alēlea fakavahefonua pe fakakolo ki hono tuʻunga mēmipasipí.

  • Ka fakangofua ʻe ha Taki Māʻolunga mei he Potungāue ʻo e Ngāue Fakafaifekaú, te ne fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻo kapau ne fakahoko ʻe ha faifekau ha angahala mamafa ʻi he malaʻe ngāue fakafaifekaú (vakai, 32.9.8). Te ne toe vakaiʻi foki ʻa e meʻa ko iá mo ha mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá pea talanoa mo e palesiteni fakasiteiki totonu ʻo e faifekaú.

  • Kuo pau ke ne ʻuluaki fakangofua kimuʻa pea toki aofangatuku ha fokotuʻu ʻa ha fakataha alēlea fakakolo pe fakavahefonua ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha ʻoku ʻikai maʻu ʻenitaumeni.

Kapau ʻe vetehia ʻe ha faifekau ha angahala mamafa naʻá ne fakahoko kimuʻa pea toki hū ki he ngāue fakafaifekaú, ʻe fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakamisioná ki hono fakafofonga ʻi he ngāueʻangá (in-field representative) ʻi he Potungāue ʻo e Ngāue Fakafaifekaú ke maʻu ha fakahinohino.

Ko e taimi ʻoku fakahoko ai ʻe ha palesiteni fakamisiona ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, te ne fili ha ongo maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ʻe toko ua ke na tokoni kiate ia. Ko ha toki tūkunga hāhāmolofia pē ʻe toki totonu ai ke ne fokotuʻu ha kau faifekau kei talavou ke tokoni ange. Te ne muimui ʻi he ngaahi founga ngāue tatau ʻoku fakahoko ʻi ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.10). Ka ʻoku ʻikai ke kau heni ha aleaʻanga māʻolunga pe aleaʻanga fakavahefonua.

32.9.5

Palesiteni Fakavahefonua pe Fakakolo ʻi ha Misiona

ʻE lava ke fakahoko ʻe he palesiteni fakavahefonua pe fakakolo ʻi ha misiona ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he taimi ʻe fakamafaiʻi ai ʻe he palesiteni fakamisioná. ʻOku ʻikai kau ai ʻa e fakataha alēlea fakavahefonuá.

ʻE lava ke fokotuʻu ʻe ha fakataha alēlea fakavahefonua pe fakakolo ki he tuʻunga mēmipasipí, ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha mei he Siasí ʻo kapau kuo teʻeki ke ne maʻu ʻenitaumeni temipale. Ka neongo ia, ‘e fiemaʻu e fakangofua ʻa e palesiteni fakamisioná kimuʻa pea toki aofangatuku ʻa e tuʻutuʻuní.

32.9.6

Kalake ʻo e Siteikí pe Uōtí

Ko e kalake ʻo e siteikí pe uōtí:

  • Te ne hiki e fakamatala ʻo e fakataha alēleá ʻo fakatatau pē mo e lōloa ʻe fiemaʻu ke fakahū ai e foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí.

  • Te ne teuteu ʻa e fōmú kapau ʻe kole ange ʻe he taki ʻokú ne tataki e fakataha alēleá.

  • ʻOku ʻikai ke ne kau ʻi he fealēleaʻakí pe ko e fakahoko tuʻutuʻuni ʻi he fakataha alēleá.

32.9.7

Ko e Kau ʻi ha Ngaahi Tūkunga Hāhāmolofia

Kapau ʻoku ʻikai lava ha tokoni ʻi he kau palesitenisī fakasiteikí ʻo kau ʻi ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe kole ʻe he palesiteni fakasiteikí ki ha aleaʻanga māʻolunga pe ko ha taulaʻeiki lahi kehe ke ne fetongi [ʻa e tokoni palesitení]. Kapau he ʻikai lava ʻa e palesiteni fakasiteikí ʻo kau mai, ʻe lava ke fakamafaiʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ha taha ʻo hono ongo tokoní ke ne tokangaʻi e fakatahá ko hano fetongi.

Kapau ʻoku ʻikai lava ha tokoni ʻi he kau pīsopelikí ke kau ʻi ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe lava ke kole ʻe he pīsopé ha taulaʻeiki lahi ʻi he uōtí ke ne fetongi ia. Kapau he ʻikai lava ʻa e pīsopé ke kau mai, te ne ʻave ʻeni ki he palesiteni fakasiteikí, ʻa ia te ne fakahoko ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí. He ʻikai lava ke tuku ʻe he pīsopé ki ha taha ʻo hono ongo tokoní ke ne fakahoko ha fakataha alēlea fakauooti ki he tuʻunga mēmipasipí.

Kapau ʻoku fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻo ha taha ʻi he fāmili ʻo e pīsopé pe taha ʻo hono ongo tokoní, ʻe fakahoko fakasiteiki leva ia. Kapau ʻoku fakahoko ia ki ha mēmipa ʻo e fāmili ʻo ha taha ʻo e ongo tokoni palesiteni fakasiteikí, ʻe vahe ʻe he palesiteni fakasiteikí ki ha taulaʻeiki lahi kehe ke ne fetongi e tuʻunga ʻo hono tokoní. Kapau ‘oku fakahoko ha fakataha alēlea ki ha mēmipa ʻo e fāmili ʻo e palesiteni fakasiteikí, ʻe talanoa ʻa e palesiteni fakasiteikí mo e ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

Kapau he ʻikai tali ʻe ha mēmipa ke kau mai ʻene pīsopé pe ko hono ongo tokoní, ʻe fakahoko fakasiteiki leva ʻa e fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. Kapau ʻoku ʻikai tali ʻe ha mēmipa ke kau mai ha taha ʻo e ongo tokoni ʻa e palesiteni fakasiteikí, ʻe vahe ʻe he palesiteni fakasiteikí ki ha taulaʻeiki lahi kehe ke ne fetongi e tuʻunga ʻo hono tokoní. Kapau he ʻikai tali ʻe he mēmipá ke kau mai ʻa e palesiteni fakasiteikí, pe kapau ʻe ongoʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí he ʻikai ke ne lava ʻo taʻe-filifilimānako, te ne talanoa mo e ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí.

32.9.8

Ko Hono Fakapapauʻi ʻa e Takimuʻa Te Ne Fakahoko ha Fakataha Alēlea ʻi ha Ngaahi Tūkunga Makehé

Ko e ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻoku meimei ke fakahoko maʻu pē ʻi he ʻiuniti fakasiokālafi ʻo e Siasí ʻoku ʻi ai e lekooti mēmipasipi ʻo e tokotahá.

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻe fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻo ha taha ʻoku hiki. Kapau ko e hikí ʻoku ʻi loto pē he siteikí, ʻe talanoa ʻa e palesiteni fakasiteikí mo e pīsope ʻo e ongo uōtí fakatouʻosi ʻo fakakaukauʻi ʻa e feituʻu ʻoku totonu ke fakahoko aí.

Kapau ʻoku hiki ʻa e mēmipá ki tuʻa mei he siteikí, ʻe talanoa ʻa e palesiteni fakasiteiki ʻo e ongo siteikí fakatouʻosi ʻo fakakaukauʻi pe ko e fē ʻa e feituʻu ʻoku totonu ke fakahoko ai e fakataha alēleá. Kapau te na pehē ke fakahoko ʻi he uooti pe siteiki kimuʻá, ʻe tauhi ʻa e lekooti mēmipasipí ʻi he uooti ko iá kae ʻoua kuo kakato ʻa e fakataha alēleá. Ka ‘ikai, ʻe ʻave leva ʻa e lekōtí ki he uooti foʻoú. ʻE fakahā fūfūnaki leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he pīsope pe palesiteni fakasiteiki lolotonga ʻa e mēmipá fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai ke fai ha fakataha alēleá.

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku fiemaʻu ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻo ha mēmipa ʻoku nofo mavahe fakataimi mei ʻapi. Hangē ko ‘ení, mahalo naʻa fiemaʻu ha fakataha alēlea ki ha taha ako pe ko ha mēmipa ʻi he ngāue fakakautaú. ʻE lava ʻe he pīsope ʻo ha ʻiuniti ʻoku nofo fakataimi ai e mēmipá ke fakahoko ha faleʻi mo ha poupou. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai totonu ke ne fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí kae ʻoua kuo ʻi hono ʻiunití e lekooti mēmipasipí pea kuó ne ʻosi talanoa mo e pīsope ʻo e uooti totonú.

ʻOku ʻi ai ha taimi ʻe niʻihi ʻoku fakahoko ʻe ha faifekau ha angahala mamafa ʻi he malaʻe ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻo ʻikai fakahā kae ʻoua kuo tukuange ia. ʻE talanoa ʻa e pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí pe ko hai ʻiate kinaua te ne fakahoko e fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻE talanoa ha taha ʻiate kinaua mo e palesiteni fakamisiona kimuʻa [ʻa e mēmipá] kimuʻa pea toki fakahoko iá.

32.10

Founga Ngāue ki he Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

32.10.1

Tufa ha Tohi Fekau mo Teuteu ki he Fakataha Alēleá

ʻE ʻoatu ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha tohi fekau ki he mēmipá fekauʻaki mo e fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻe fakahoko koeʻuhí ko ia. ʻE fakamoʻoni hingoa ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻi he tohí. ʻE kau ai ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení:

“ʻE fakahoko ʻe he [kau pīsopelikí pe kau palesitenisī fakasiteikí] ha fakataha alēlea ki hoʻo tuʻunga mēmipasipí. ʻE fakahoko ʻa e fakataha alēleá ʻi he [ʻahó mo e taimí] ʻi he [feituʻú].

“ʻE fakakaukauʻi ai ʻe he fakataha alēleá ni ʻa e [fakamatalaʻi nounou e ngāue pangó ʻi ha ngaahi lea fakalūkufua, kae ʻoua naʻa tuku atu ha fakaikiiki pe fakamoʻoni].

“‘Oku fakaafeʻi koe ke ke meʻa mai ki he fakataha alēleá ke fakahoko haʻo tali. Te ke lava ke ʻomi ha tohi fakamatala mei ha niʻihi te nau lava ke fai ha fakamatala fekauʻaki mo ia. Te ke lava ke fakaafeʻi ʻa e niʻihi ko iá ke nau lea maʻau ʻi he fakataha alēleá ʻo kapau ʻe tomuʻa fakangofua ʻe he palesiteni fakasiteikí pe pīsopé. Te ke lava foki ke fakaafeʻi e [Palesiteni Fineʻofa ʻo e uōtí pe palesiteni ʻo e kōlomu e kaumātuʻá] ke ne ʻi ai ke tokoni.

“Kuo pau ke loto-fiemālie ha taha pē ʻe kau ki ai, ke talangofua ki he natula fefakaʻapaʻapaʻaki ʻo e fakataha alēleá, ʻo kau ai hono ngaahi founga ngāué mo e tuʻunga ʻikai fakahāhāholó. He ʻikai ke kau ki ai ha faleʻi fakalao mo ha kau poupou ʻoku kehe mei he niʻihi ko ia ʻoku fakamatala atu ʻi ʻolungá.”

ʻE lava ke fakakau ʻi ha palakalafi fakaʻosi hano fakahaaʻi ha ʻofa, fakatuʻamelie, mo ha tokanga.

ʻOku ʻoatu e ngaahi fakahinohino ki he niʻihi ʻe lava ke fakaafeʻi ʻe he tokotahá ke lea ki he fakataha alēleá ʻi he 32.10.3, ko e fika 4.

Kapau he ʻikai ke lava ʻo ʻave hangatonu e tohí, ʻe lava ke ʻave lesisita pe ʻi ha meili fakamoʻoni, fakataha mo ha kole ke fakamoʻoni ʻi hono maʻú.

ʻE fakataimi-tēpileʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ki ha taimi ʻe faingamālie ki he tokotahá. Te ne toe fakapapauʻi foki ne ʻi ai ha taimi ke maʻu ai ha ngaahi fakamatala mei he kau mamahí fekauʻaki mo e ngāue pangó kapau ʻoku nau loto ke ʻomi ha fakamatala (vakai, 32.10.2).

ʻE teuteu ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e mēmipá ki he fakataha alēleá ʻaki haʻane fakamatalaʻi ange ʻa e taumuʻa mo e founga ngāue ʻo e fakatahá. Te ne toe fakamatalaʻi ange foki e ngaahi tuʻutuʻuni ʻe ala fakahokó pea mo honau ngaahi nunuʻá. Kapau kuo ʻosi vetehia ha mēmipa, ʻe fakamatalaʻi ange ʻe he takí, ʻe fiemaʻu ke fakaʻaongaʻi e vetehiá ʻi he lolotonga ʻo e fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

32.10.2

Maʻu ha Fakamatala mei he Kau Mamahí

Ko e taimi ʻoku hoko ai ha mēmipa ʻo e Siasí ko ha taha mamahi (hangē ʻi he angahala fakamalaʻiá, ngaohikovia e fānaú, ngaohikovia ʻo e malí, pe kākā), ʻe fetuʻutaki ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he pīsope pe palesiteni fakasiteiki lolotonga ʻa e tokotahá. ʻE fakakaukauʻi ʻe he ongo takí ni pe ʻe ʻaonga ke tuku ki he taha mamahí ha faingamālie ke ne fakahoko mai ha fakamatala tohi fekauʻaki mo e angakoví mo hono ngaahi nunuʻá. ʻE lava ke lau ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi he fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.10.3, fika 3). ʻOku ʻikai maʻu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha mafai ke fakahoko ha fetuʻutaki ki he kau mamahi ʻoku ʻikai mēmipa he Siasí.

Ko ha fetuʻutaki mo ha taha mamahi ki he taumuʻa ko ʻení ʻe fakahoko ia ʻe heʻene pīsope pe palesiteni fakasiteiki lolotongá. Kapau ʻoku ʻomi ʻe ha taha mamahi ha fakamatala, ʻe ʻoatu ʻe he taki ko ʻení ki he pīsope pe palesiteni fakasiteiki ʻokú ne fakahoko e fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. Kuo pau ke tokanga lahi e kau takí ke fakaʻehiʻehi mei hano toe fakatupunga ha palopalema lahi ange. Vakai ki he 32.4.3 ki ha ngaahi fakatokanga kehe.

Ko ha fakaʻekeʻeke fekauʻaki mo ha taha mamahi ʻoku siʻi hifo he taʻu 18, ʻe fakahoko ia ʻi he ongomātuʻa pe tauhi fakalao ʻo e kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné, tuku kehe kapau ʻe tuʻu fakatuʻutāmaki ki he mamahí hano fakahoko ia.

Ko e fakamatala fekauʻaki mo hono maʻu ʻe he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ha fakahinohino ʻi he ngaahi palopalema ʻo e ngaohikoviá, vakai, 32.4.5 mo e 38.6.2.1.

32.10.3

Fakahoko ʻo e Fakataha Alēleá

Kimuʻa pē pea kamata ʻa e fakataha alēleá, ʻe fakahā ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he niʻihi ʻi he fakatahaʻangá ʻa e tokotaha ʻoku fai ki ai e fakataha alēleá pea mo e ngāue pango kuo lipooti maí. Kapau ʻe fiemaʻu, te ne fakamatalaʻi ʻa e founga ʻo e fakataha alēleá.

ʻE fakahū mai leva ʻa e tokotahá, kapau ʻokú ne ʻi ai, ki he lokí. Kapau naʻe fakaafeʻi ʻa e pīsopé ke kau ʻi ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe fakaafeʻi mai foki mo ia ki loto ki he lokí he taimi ko ʻení. Kapau na‘e fakaafeʻi ‘e he tokotahá e palesiteni Fineʻofá pe palesiteni ʻo e kōlomu kaumātuʻa he uōtí ke na ʻi ai ʻo tokoni, ʻe fakaafeʻi mai foki mo ia ki loto ki he lokí.

ʻE tataki ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e fakataha alēleá ‘i he laumālie ʻo e ‘ofa, ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi atu ʻi laló.

  1. Te ne fakaafeʻi ha taha ke ne fakahoko e fua lotú.

  2. Te ne fakahā e ngāue pango ne lipooti maí. Te ne ʻoange ki he tokotahá (kapau ʻoku ʻi ai) ha faingamālie ke ne tali, fakaʻikaiʻi, pe fakamahinoʻi e fakamatala ko ʻení.

  3. Kapau ‘e fakamoʻoniʻi ʻe he mēmipá ʻe ngāue pangó, ʻe hoko atu leva e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he fika 5 ʻi lalo. Kapau ʻe fakaʻikaiʻi ʻe he mēmipá, ʻe tuku atu leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí e fakamatala fekauʻaki mo iá. ʻE ala kau heni hano fakahaaʻi ha ʻū fakamatala fakapepa falalaʻanga mo hano lau leʻolahi ha ʻū tohi fakamatala mei he kau mamahí (vakai, 32.10.2). Kapau te ne lau ha ngaahi fakamatala pehē, te ne maluʻi ke ʻoua naʻa ʻiloʻi pe ko hai ʻa e tokotaha mamahí.

  4. Kapau ʻe fakaʻikaiʻi ʻe he mēmipá e ngāue pangó, te ne ala fakahoko ha fakamatala ki he fakataha alēleá. ʻE lava pē ke tohi ʻeni. Pe ʻe lava ke kole ʻe he mēmipá ha niʻihi te nau lava ʻo ʻomi ha fakamatala mahuʻinga ke nau lea taha-taha ki he fakataha alēleá. Ko e niʻihi peheé ʻoku totonu ko ha kau mēmipa kinautolu ʻo e Siasí, tukukehe kapau ne ʻosi tomuʻa fakapapauʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻe lava ke kau mai ha taha taʻe-siasi. Te nau talitali pē ʻi ha loki kehe kae ʻoua kuo fakaafeʻi mai ke nau lea. Ko e taimi pē ʻe ʻosi ai e lea ʻa e tokotaha takitaha, te ne mavahe leva mei he loki fakataha alēleá. Kuo pau ke nau loto-fiemālie ke talangofua ki he natula fefakaʻapaʻapaʻaki ʻo e fakataha alēleá, kau ai e ngaahi founga ngāué mo e tu‘unga ʻikai fakahāhāholó. He ʻikai ngofua ke ʻi ai ha fakafofonga fakalao ʻo e kāingalotú. Pe ko haʻanau kau poupou ʻo kehe mei he niʻihi ʻoku fakamatala ki ai ʻi he palakalafi ua ʻo e konga ko ʻení.

  5. ʻE lava ke fakahoko ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha ngaahi fehuʻi ki he mēmipá ʻi ha founga lelei mo fakaʻapaʻapa. Te ne lava foki ke ʻeke ha ngaahi fehuʻi ki ha kakai kehe ne kole ʻe he mēmipá ke nau fai ha fakamatala. ʻE lava foki ʻe he ongo tokoni ʻi he kau pīsopelikí mo e kau palesitenisī fakasiteikí ke ʻeke ha ngaahi fehuʻi. ʻOku totonu ke nounou mo fakangatangata pē ʻa e ngaahi fehuʻí ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻoku fie maʻú.

  6. Ka hili hano fakahoko e ngaahi fakamatala kotoa ʻoku fie maʻú, ʻe fakaʻatā leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e mēmipá mei he lokí. ʻE fakaʻatā foki mo e kalaké, tukukehe kapau naʻe kau ʻa e kau aleaʻanga māʻolungá ʻi ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí. Kapau ʻoku ʻi ai e pīsope ʻa e mēmipá ki ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe fakaʻatā mo ia. Kapau ʻoku kau mai ʻa e palesiteni Fineʻofá pe palesiteni ʻo e kōlomu kaumātuʻá ke tokoni, ʻe fakaʻatā foki mo ia.

  7. ʻE kole ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ke fai mai ha fakamatala pe ngaahi fakakaukau mei hono ongo tokoní. Kapau naʻe kau ʻa e kau aleaʻanga māʻolungá ʻi ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí, te ne kole haʻanau fakamatala mo ha ngaahi fakakaukau.

  8. ʻE kolea ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí mo hono ongo tokoní e finangalo ʻo e ʻEikí fekauʻaki mo e meʻá ni. Ko e palesiteni fakasiteikí pē mo hono ongo tokoní pe ko e pīsopé mo hono ongo tokoní ʻoku totonu ke nau ʻi he lokí he lolotonga ʻo e taimi ko ʻení. Kapau ʻoku kau ʻa e kau aleaʻanga māʻolungá ʻi ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe meimei ke hū ʻa e kau palesitenisī fakasiteikí ki he ʻōfisi ʻo e palesiteni fakasiteikí.

  9. ʻE fakahā ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki hono ongo tokoní ʻa ʻene tuʻutuʻuní pea te ne kole ke na poupouʻi ia. Kapau ʻoku kau ʻa e kau aleaʻanga māʻolungá ʻi ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe foki mai ʻa e kau palesitenisī fakasiteikí ki he lokí ʻo kole ki he kau aleaʻanga māʻolungá ke nau poupouʻi ia. Kapau ʻoku kehe ha fakakaukau ʻa ha tokoni pe ko ha aleaʻanga māʻolunga, ʻe fakafanongo ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí pea te ne feinga ke fakaleleiʻi ʻa e faikehekehé. Ko e fatongia ki he tuʻutuʻuní ʻoku ʻi he ʻōfisa maʻu mafai pulé ia.

  10. Te ne fakaafeʻi ʻa e tokotahá ke toe hū mai ki he lokí. Kapau naʻe fakaʻatā ʻa e kalaké mei he lokí, ʻe fakaafeʻi mai foki mo ia ki he lokí. Kapau naʻe ʻi ai e pīsope ʻa e mēmipá ki ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe fakaafeʻi mai foki mo ia ki he lokí. Kapau naʻe ʻi ai e palesiteni Fineʻofá pe ko e palesiteni ʻo e kōlomu kaumātuʻá ke tokoni, ʻe fakafoki mai foki mo ia ki he lokí.

  11. ʻE fakamatalaʻi leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí e tuʻutuʻuni ʻa e fakataha alēleá ʻi he laumālie ʻo e ʻofa. Kapau ko e tuʻutuʻuní ke fakangatangata e ngaahi faingamālie ʻo e mēmipasipí pe toʻo e mēmipasipi ʻo e tokotahá mei he Siasí, te ne fakamatalaʻi ange ʻa e ngaahi makatuʻungá (vakai, 32.11.3 mo e 32.11.4). Te ne toe fakamatalaʻi ange foki mo e founga ke ikunaʻi ʻaki e ngaahi fakangatangatá pea fai mo ha ngaahi fakahinohino mo e faleʻi kehe. ʻE lava ke toloi fakatatali ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki ha fakataha alēlea kae fekumi ki ha fakahinohino pe fakamatala lahi ange kimuʻa pea toki fai ha tuʻutuʻuni. ʻI he tuʻunga peheé, te ne fakamatalaʻi ange ʻeni.

  12. Te ne fakamatalaʻi ange e totonu ʻa e tokotahá ke fai haʻane tohitangí (vakai, 32.13).

  13. Te ne fakaafeʻi ha taha ke ne fai ha lotu tuku.

ʻOku tatau ai pē pe ʻoku ʻi ai ʻa e tokotahá pe ʻikai, ka ʻe fakahā ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e tuʻutuʻuní kiate ia, ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.12.1.

ʻOku ʻikai ngofua ke hikitepi, hikivitiō, pe lekooti ʻe ha taha ha meʻa ʻi ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻE lava ke hiki fakamatala ha kalake, ʻi he taumuʻa ke teuteu e Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí. Ka neongo iá, ko e ngaahi fakamatala peheé kuo pau ke ʻoua naʻa lekooti fakaʻāuliliki pe hiki tatau. Ka hili hono teuteu ʻo e lipōtí, te ne fakaʻauha leva ʻa e fakamatalá.

32.11

Ngaahi Tuʻutuʻuni mei he Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

ʻOku totonu ke tataki ʻe he Laumālié ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni mei he ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻOku totonu ke nau fakafōtunga e ʻofa mo e fakatuʻamelie ʻoku foaki ʻe he Fakamoʻuí kiate kinautolu ʻoku fakatomalá. ʻOku fakamatalaʻi atu ʻi lalo ha ngaahi tuʻutuʻuni ʻe malava ke fakahoko. Ko e taimi ʻoku fakahoko ai e ngaahi tuʻutuʻuni ko ʻení, ʻe fakakaukauʻi ʻe he kau takí ʻa e ngaahi tūkunga ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi he 32.7.

Ko ʻene hili pē ha faʻahinga fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe fakahū leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí ʻo fakafou he MTTK (vakai, 32.14.1).

ʻOku fakamatalaʻi atu ha ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku lava ke fakahoko ʻi ha ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi he ngaahi konga ko ʻení.

32.11.1

Kei Tuʻunga Lelei Pē

ʻI ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻe lava ke tonuhia ʻa e tokotahá pea kei ʻi ha tuʻunga lelei pē. ʻI ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi, mahalo ne fakahoko ʻe he tokotahá ha angahala, fakatomala fakamātoato, pea ʻi ha tuʻunga lelei pē. ʻE lava ke fakahoko ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha faleʻi mo ha fakatokanga telia e ngaahi angafai he kahaʻú. Ka hili e fakataha alēleá, te ne kei fakahoko pē ha tokoni, ʻo ka fiemaʻu.

ʻĪmisi
ongomātuʻa ʻokú na tangutu fakataha

32.11.2

Faleʻi Fakafoʻituitui mo e Pīsopé pe Palesiteni Fakasiteikí

ʻI ha ngaahi fakataha alēlea ʻe niʻihi ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe lava ke fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku ʻikai ke ʻi ha tuʻunga lelei ʻa e mēmipá—ka ʻe ʻikai fiemaʻu ai ha ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻe lava ke tuʻutuʻuni ʻe he fakataha alēleá ʻoku totonu ke fai ha faleʻi fakafoʻituitui mo ha fakatonutonu ki he tokotahá mei he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí. ʻE lava ke kau ʻi he faleʻi ko ʻení ha ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ki he tuʻunga mēmipasipí ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.8.3.

Ko e faleʻi fakafoʻituituí mo e ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ki he tuʻunga mēmipasipí ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ke fili pe ʻe fai pe ʻikai ʻi he taimi ʻoku fai ai ha fakataha alēlea ki he ngaahi angahala ʻoku lisi atu ʻi he 32.6.1.

32.11.3

Ngaahi Fakangatangata ki he Mēmipasipí

ʻI ha ngaahi fakataha alēlea ʻe niʻihi ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe lava ke tuʻutuʻuni ai ʻe he kau takí, ko e lelei tahá ke fakangatangata ʻi he fakataha alēleá e ngaahi faingamālie mēmipasipi ʻo e tokotahá ʻi he Siasí ʻi ha vahaʻataimi. Mahalo naʻa feʻunga pē ʻa e ngaahi fakangatangata totonú ʻi he meʻa kotoa, tukukehe ʻa e ngaahi angahala mamafá pe ngaahi tuʻunga ʻe toʻo ai e mēmipasipí (vakai, 32.11.4).

ʻE kei hoko pē ʻa kinautolu ʻoku fakahoko ki ai e ngaahi fakangatangata totonu ki honau mēmipasipí ko e kau mēmipa ʻo e Siasí. Neongo ia, ka ʻoku fakangatangata honau ngaahi faingamālie ko e mēmipa ʻo e Siasí ʻo peheni:

  • He ʻikai ke nau lava ʻo hū ki ha temipale. Ka neongo ia, te nau lava pē ke kei tui honau kāmeni fakatemipalé kapau kuo nau ʻosi maʻu ʻenitaumeni. Kapau ‘oku ʻi ai ha lekomeni temipale ʻa e mēmipá, ʻe kaniseli ia ʻe he takí ʻi he MTTK.

  • He ʻikai ke nau lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.

  • He ʻikai ke nau lava ʻo maʻu ʻa e sākalamēnití pe kau ʻi hono hikinimaʻi ʻo e kau ʻōfisa ʻo e Siasí.

  • He ʻikai ke nau lava ʻo fai ha malanga, lēsoni, pe lotu ʻi he ngaahi houalotu ʻa e Siasí. Pe te nau lava ʻo ngāue ʻi ha uiuiʻi faka-Siasi.

ʻOku poupouʻi kinautolu ke nau ʻalu ki he ngaahi houalotu mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí ʻo kapau ʻoku nau angamaau. ʻOku toe poupouʻi foki ke nau totongi vahehongofulu mo e ngaahi foaki kehé.

ʻE lava ke tānaki atu ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha ngaahi makatuʻunga kehe, hangē ko e fakamamaʻo mei he ngaahi meʻa fakaponokalafí mo ha ngaahi ivi tākiekina kovi kehe. ʻE meimei ke ne tānaki atu mo ha ngaahi makatuʻunga lelei. ʻE lava ke kau heni ʻa e maʻulotu maʻu peé, lotu maʻu peé, mo e lau e folofolá mo e ʻū tohi kehe ʻa e Siasí.

Kapau ʻoku fakangatangata totonu ha ngaahi faingamālie ʻo e tuʻunga mēmipasipi ʻo ha taha he Siasí, ʻoku hiki ia ʻi he lekooti mēmipasipí.

Ko e lōloa ʻo e fakangatangata totonú ʻoku meimei ke taʻu ʻe taha pea ʻe lava ke toe lōloa ange ai. Ko e taimi ʻoku fakahoko ai ʻe he mēmipá ha fakalakalaka mahino mo fakatomala fakamātoató, ʻe fakahoko leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha toe fakataha alēlea ke fakakaukauʻi hano toʻo ʻo e ngaahi fakangatangatá (vakai, 32.16.1). Kapau ʻe kei hokohoko atu pē ʻa e tōʻonga angahala ʻa e mēmipá, ʻe lava ke fakahoko ʻe he takí ha toe fakataha alēlea ke fakakaukauʻi ha ngaahi founga kehe.

32.11.4

Toʻo ʻo e Tuʻunga Mēmipasipí

ʻI he ngaahi fakataha alēlea ʻe niʻihi ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe lava ke fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku lelei taha ange ke toʻo e mēmipasipi ʻo e tokotahá mei he Siasí, ʻi ha vahaʻataimi (vakai, Mōsaia 26:36; ‘Alamā 6:3; Molonai 6:7; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:83).

ʻOku fiemaʻu ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha mei he Siasí koeʻuhí ko ha fakapō (hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.6.1.1) mo e mali tokolahí (hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.6.1.2). ʻOku meimei fiemaʻu maʻu pē ʻeni ʻi he angahala fakamalaʻiá hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.6.1.2 mo e 38.6.10.

Fakatatau mo e fakahinohino ‘a e Laumālié, ʻe lava foki ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha ʻo hangē ko ʻení:

  • Ko kinautolu ʻoku hoko ʻenau tōʻongá ko ha tuʻunga fakatuʻutāmaki lahi ki he niʻihi kehé.

  • Ko kinautolu kuo nau fakahoko ʻa e ngaahi angahala mātuʻaki mamafá.

  • Kinautolu ʻoku ʻikai ke nau fakahaaʻi ha fakatomala ʻi he ngaahi angahala mamafá (vakai ki he ngaahi fakakaukau ʻi he 32.7).

  • Ko kinautolu kuo nau fakahoko ha ngaahi angahala mamafa ʻo ne uesia ʻa e Siasí.

ʻE lava ke fokotuʻu ʻe ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi ha uooti, kolo, pe vahefonua ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha kuo teʻeki maʻu hano ʻenitaumeni temipale. Ka neongo ia, ʻe fiemaʻu ha fakangofua mei he palesiteni fakasiteikí pe palesiteni fakamisioná kimuʻa pea toki aofangatuku e tuʻutuʻuní.

Ko kinautolu kuo toʻo honau mēmipasipí mei he Siasí, he ʻikai lava ke nau maʻu ha ngaahi faingamālie ʻo e tuʻunga mēmipasipí.

  • He ʻikai lava ke nau hū ki ha temipale pe tui e kāmeni temipalé. Kapau ʻoku ʻi ai ha lekomeni temipale ʻa e tokotahá, ʻe kaniseli ia ʻe he takí ʻi he MTTK.

  • He ʻikai ke nau lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.

  • He ʻikai ke nau lava ʻo maʻu ʻa e sākalamēnití pe kau ʻi hono hikinimaʻi ʻo ha kau ʻōfisa ʻo e Siasí.

  • He ʻikai ke nau lava ʻo fai ha malanga, lēsoni, pe lotu ʻi ha feituʻu ʻo e Siasí pe tataki ha ʻekitivitī ʻi he lotú. Pe te nau lava ʻo ngāue ʻi ha uiuiʻi faka-Siasi.

  • He ʻikai ke nau lava ʻo totongi vahehongofulu mo e ngaahi foakí.

ʻE poupouʻi kinautolu ke nau omi ki he ngaahi houalotu mo e ngaahi ʻekitivitī ʻo e Siasí ʻo kapau ʻoku nau angamaau.

Ko kinautolu kuo toʻo honau mēmipasipi ʻi he Siasí, ʻe lava ke fakakaukauʻi ke toe fakafoki mai ʻo fou ʻi he papitaisó mo e hilifakinimá. Ko e angamahení, ʻe ʻuluaki fiemaʻu ke nau fakahaaʻi ha fakatomala fakamātoato ʻi ha taʻu ʻe taha pe lahi ange. ʻE fakahoko ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha toe fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ke fakakaukauʻi ʻa hono fakafoki maí (vakai, 32.16.1).

Ngaahi Tuʻutuʻuni mo e Ngaahi Ola ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí

Tuʻutuʻuní

Ngaahi Olá

Tuʻutuʻuní

Kei Tuʻunga Lelei Pē (vakai, 32.11.1)

Ngaahi Olá

  • ‘Ikai ha ola

Tuʻutuʻuní

Faleʻi Fakafoʻituitui mo e Pīsopé pe Palesiteni Fakasiteikí (vakai, 32.11.2)

Ngaahi Olá

  • Lava ke fakahoko ha ngaahi fakangatangata ʻi tuʻa ki he tuʻunga mēmipasipí.

  • Ko e ngaahi fakangatangatá ʻoku meimei ke siʻi ange ʻi he taʻu ʻe tahá; ka ʻi ha ngaahi tūkunga hāhāmolofia, ʻe lava ke fuoloa ange.

  • ʻOku toʻo ʻa e ngaahi fakangatangata ʻi tuʻá ʻo ka hili ha fakatomala fakamātoato.

  • ʻOku ʻikai lekooti e tuʻutuʻuní ʻi he lekooti mēmipasipí.

Tuʻutuʻuní

Ngaahi Fakangatangata Totonu ki he Tuʻunga Mēmipasipí (vakai, 32.11.3)

Ngaahi Olá

  • ʻOku fakangatangata totonu ʻa e ngaahi faingamālie ki he tuʻunga mēmipasipí.

  • ʻOku meimei ke taʻu ʻe taha e ngaahi fakangatangatá pea ʻe lava ke toe fuoloa ange ai.

  • ʻOku hiki ʻa e tuʻutuʻuní ʻi he lekooti mēmipasipí.

  • ʻE toʻo e ngaahi fakangatangatá ʻo ka hili e fakatomala fakamātoató, ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, pea kapau ʻe fiemaʻu, ko e fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

  • ʻE toʻo ʻa e fakaʻilonga ʻi he lekooti mēmipasipí kapau ʻoku toʻo e ngaahi fakangatangatá ʻi he hili ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (tukukehe ʻa e fanga kiʻi fakamatala makehé; vakai, 32.14.5).

Tuʻutuʻuní

Toʻo ʻo e Mēmipasipí (vakai, 32.11.4)

Ngaahi Olá

  • ʻE fakataʻeʻaongaʻi ʻa e ngaahi ouaú kotoa.

  • Toʻo ʻa e ngaahi faingamālie kotoa ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻo meimei ke taʻu ʻe taha pe lahi ange.

  • ʻE toki taau pē ha taha ke fakafoki mai ʻi hano papitaiso mo hilifakinima hili ha fakatomala fakamātoato, fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, pea, ʻo ka fiemaʻu, mo ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí (vakai, 32.16).

  • ʻOku toki taau pē ha taha naʻe ʻosi maʻu ʻenitaumeni ke fakafoki hono ngaahi tāpuakí ʻo ka fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi ha kakato ha taʻu ʻe taha mei hono fakafoki maí (vakai, 32.17.2).

  • Ko ha taha naʻe ʻosi maʻu ʻenitaumeni kimuʻa, ʻe toki toʻo pē fakaʻilonga ʻo e “Fiemaʻu ke Fakafoki e Ngaahi Tāpuakí” mei he lekooti mēmipasipí ʻo ka hili hano fakahoko e ouau ko iá (kae tuku pē ai e fanga kiʻi fakamatala makehé; vakai, 32.14.5).

32.11.5

Ngaahi Fehuʻi fekauʻaki mo hono Fakakaukauʻi ʻo e Ngaahi Meʻa Faingataʻá

ʻE ʻave ʻe he kau pīsopé ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi fakahinohino he tohi tuʻutuʻuní ki he ngaahi fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ki he palesiteni fakasiteikí.

ʻI he ngaahi meʻa ʻoku faingataʻá, ʻe lava ke kumi faleʻi ʻa e palesiteni fakasiteikí mei heʻene Fitungofulu Fakaʻēlia kuo vahe ki aí. Kuo pau ke talanoa ʻa e palesiteni fakasiteikí mo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá ki he ngaahi meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 32.6.3. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai totonu ke fehuʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí ki ha Fitungofulu Fakaʻēlia pe Taki Māʻolunga ʻa e founga ke fakakaukauʻi ai ha ngaahi meʻa faingataʻa. ʻE fakakaukauʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí pe ʻoku totonu ke fakahoko ha fakataha alēlea ke aleaʻi ʻa e angafaí. Kapau ʻoku fakahoko ha fakataha alēlea, ko e palesiteni fakasiteikí pe pīsopé te ne tuʻutuʻuni e aofangatukú.

32.11.6

Mafai ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí

Ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻoku nau maʻu e mafai aofangatuku kotoa ki he ngaahi fakangatangata mo e toʻo ʻo ha mēmipasipi ʻi he Siasí.

32.12

Tohi Fekaú mo e Ngaahi Fanongonongó

Ko e tuʻutuʻuni ʻo ha fakataha alēlea ki ha tuʻunga mēmipasipi, ʻoku fakahā ia ki he tokotahá—mo ha niʻihi kehe ʻo ka fiemaʻu—ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi atu ʻi laló.

32.12.1

Ko Hono Fakahā ki ha Taha ʻa e Tuʻutuʻuní

ʻOku angamaheni ʻaki ke fakahā ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he tokotahá ʻa e ola ʻo e fakataha alēleá ʻi he taimi ʻe tuku aí. Ka neongo ia, te ne lava ke toloi ha fakataha alēlea ʻi ha vahaʻataimi kae fekumi ki ha fakahinohino pe fakamatala lahi ange kimuʻa peá ne toki fai ha tuʻutuʻuní.

ʻE lava ke fokotuʻu ʻe ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻi ha uooti, kolo, pe vahefonua ke toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha kuo teʻeki maʻu hano ʻenitaumeni temipale. Ka neongo ia, ʻe fiemaʻu e fakangofua ʻa e palesiteni fakasiteikí pe palesiteni fakamisioná kimuʻa pea toki aofangatuku ʻa e tuʻutuʻuní.

ʻE fakamatalaʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e tuʻutuʻuní ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.11. Ko e angamahení, te ne fai ha faleʻi ki he ngaahi makatuʻunga ʻo e fakatomalá kae lava ke toʻo ʻa e ngaahi fakangatangatá pe fakafoki mai ʻa e tokotahá ki he Siasí.

ʻE ʻave ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha tohi fekau ʻo e tuʻutuʻuní mo hono ngaahi nunuʻá ki he tokotahá he vave tahá. ʻE kau ʻi he tohi ko ʻení ha fakamatala fakalūkufua ʻo e tuʻutuʻuni naʻe fakahoko fekauʻaki mo ha tōʻonga ʻoku fepaki mo e ngaahi fono mo e founga ʻo e Siasí. ʻE lava foki ke kau ai ha faleʻi fekauʻaki mo hono toʻo ʻo e ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí pe ko hono fakafoki mai ki he Siasí. ʻOku totonu ke fakahā ai ki he tokotahá ʻe lava pē ke ne tohitangi ʻa e tuʻutuʻuní (vakai, 32.13).

Kapau he ʻikai haʻu ʻa e tokotahá ki he fakataha alēleá, ʻe lava ke feʻunga pē ha tohi fekau ke fakahā kiate ia ʻa e tuʻutuʻuní. ʻE toe lava pē foki ke fakataha ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí mo e tokotahá.

He ʻikai ʻoange ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he tokotahá ha tatau ʻo e foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi he Siasí.

32.12.2

Ko Hono Fakahā ki he Niʻihi Kehé ha Tuʻutuʻuni

Kapau ʻe fakangatangata totonu ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki e ngaahi faingamālie ʻo e tuʻunga mēmipasipi ʻo ha taha ʻi ha faleʻi fakafoʻituitui, ko e angamahení ʻoku ʻikai ke ne toe fakahā ia ki ha taha kehe (vakai, 32.8.3). Ka neongo ia, ʻe fetuʻutaki ʻa e kau taki ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi fakangatangata ʻi tuʻá, ʻi heʻenau tokoniʻi ʻa e kāingalotú.

Kapau ʻoku fakangatangata totonu pe toʻo ʻa e ngaahi faingamālie ki he tuʻunga mēmipasipi ʻo ha taha ʻi ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe fakafetuʻutaki ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e tuʻutuʻuní kiate kinautolu pē ʻoku fiemaʻu ke nau ʻilo ki aí. ʻOku fakaʻaongaʻi ki ai e ngaahi fakahinohino ko ʻení.

  • Te ne faʻa fakakaukau ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e kau mamahí mo ha niʻihi ʻe ala fakamamahiʻi pea mo e ngaahi ongo ʻa e fāmili ʻo e tokotahá.

  • He ʻikai ke ne fakahā e tuʻutuʻuní kapau ʻe tohitangi e tokotahá. Ka neongo ia, te ne lava ke fakahā ʻoku fai ha tohitangi ʻo kapau te ne ongoʻi ʻoku fiemaʻu ke maluʻi ai ha niʻihi ʻe ala hoko ki ai e mamahí. Te ne lava foki ke fakahā ia ke tokoniʻi e fakaakeake ʻa e kau mamahí (neongo he ʻikai ke ne fakahā e hingoa ʻo e kau mamahí) pe ke maluʻi e ngeia ʻo e Siasí.

  • Ka fiemaʻu, ʻe fakahā ʻe he pīsopé ʻa e tuʻutuʻuní ʻi ha tuʻunga fūfūnaki ki he kau mēmipa ʻo e fakataha alēlea fakauōtí. ʻOku fai ʻeni ke fakahā ki ha kau taki te nau ala fakakaukau ʻe ʻatā ʻa e tokotahá ki ha ngaahi uiuiʻi, akoʻi ha ngaahi lēsoni, pe fakahoko ha lotu pe malanga. ʻOku fai foki ia ke poupouʻi ʻa e kau takí ke nau tokanga mo poupouʻi ʻa e mēmipá mo hono fāmilí.

  • Ka fakangofua mei he palesiteni fakasiteikí, ʻe lava ke fakahā ʻe he pīsopé ʻa e tuʻutuʻuní ki he ongo houalotu ʻa e kōlomu ʻo e kaumātuʻá mo e Kau Fineʻofá ʻi hono uōtí, kapau ʻoku kau ʻi he tūkungá ha:

    • Ngaahi ‘ulungaanga fakatuʻutāmaki ʻe ala uesia ai ha niʻihi kehe.

    • Akoʻi ha tokāteline loi pe ko ha ngaahi founga kehe ʻo e hē mei he moʻoní.

    • Ngaahi angahala mataʻāʻā hangē ko e mali tokolahí pe fakaʻaongaʻi ha ngaahi akonaki hala ke tohoakiʻi ha kau muimui.

    • Fakafepakiʻi fakahāhā ʻa e ngaahi ngāue pe akonaki ʻa e kau taki māʻolungá pe kau taki fakalotofonua ʻo e Siasí.

  • ʻI he ngaahi tūkunga peheé, ʻe ala fiemaʻu ke fakamafaiʻi foki ʻe he palesiteni fakasiteikí ha fetuʻutaki ki he kāingalotu ʻo e ngaahi uooti kehe ʻi he siteikí.

  • ʻI he ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻe ala ongoʻi ai ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻe ʻaonga ke fakahā ki ha niʻihi pe kotoa ʻo kinautolu ʻoku mamahí pea mo honau ngaahi fāmilí, kuo ʻosi fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻo e tokotahá. Te ne fakahoko ʻeni ʻo fou ʻi heʻenau pīsopé pe palesiteni fakasiteikí.

  • Kapau ʻoku hoko e tōʻonga fakatuʻutāmaki ʻo ha taha ke ne uesia ai ha niʻihi kehe, ʻe lava ke fai ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha fakatokanga ke tokoni ke maluʻi ʻa e niʻihi kehé. He ʻikai ke ne fakahā e fakamatala ʻoku ʻikai fakahāhāholó pea ʻoku ʻikai ke ne fakamahamahalo.

  • Ko e toenga ʻo e ngaahi meʻa kehé, ʻe fakangatangata ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha toe fetuʻutaki ʻaki pē ha fakamatala fakalūkufua. Te ne fakahā pē kuo fakangatangata pe toʻo ʻa e ngaahi faingamālie mēmipasipi ʻo e tokotahá he Siasí koeʻuhí ko ha ʻulungaanga ʻoku fepaki mo e ngaahi fono mo e founga ʻo e Siasí. Te ne kole kiate kinautolu ʻoku ʻi aí ke ʻoua naʻa nau talanoaʻi ia. He ʻikai ke ne fehuʻi pe ʻoku nau poupouʻi pe fakafepakiʻi ʻa e tuʻutuʻuní.

  • Kapau ʻoku ʻi ha tuʻunga lelei ha mēmipa hili ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.11.1), ʻe lava ke fakahā ia ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ke taʻofi ai ha talanoa loi.

32.12.3

Ko Hono Fakahā ʻa e Toʻo ʻo e Mēmipasipí (Resignation of Membership)

‘I ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi, ʻe ala fiemaʻu ke fakahā ʻe he pīsopé kuo toʻo ʻe ha taha hono mēmipasipi ʻi he Siasí (vakai, 32.14.9). He ʻikai ke fakahā ʻe he pīsopé ha toe fakaikiiki.

32.13

Tohitangi ʻo ha Tuʻutuʻuni

ʻE lava ke tangi ha mēmipa ʻi ha tuʻutuʻuni ʻa ha fakataha alēlea fakuooti ki he tuʻunga mēmipasipí ki he siteikí ʻi loto he ʻaho ʻe 30. ʻE fakahoko ʻe he palesiteni fakasiteikí ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí, ke fakakaukauʻi ʻa e tohitangí. Te ne toe lava foki ʻo kole ki he pīsopé ke fakahoko ha toe fakataha alēlea mo toe fakakaukauʻi ha tuʻutuʻuni, tautautefito kapau ʻoku ʻi ai ha fakamatala foʻou.

ʻE lava ke tohitangi ʻe ha mēmipa ha tuʻutuʻuni ʻa ha fakataha alēlea fakasiteiki ki he tuʻunga mēmipasipí ʻaki haʻane fai ha tohi ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi loto he ʻaho ʻe 30. ʻE ʻave ʻe he mēmipá ʻa e tohí ki he palesiteni fakasiteikí ke ne fakahū ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

ʻI he misioná, ʻe lava ke tangi ʻe ha mēmipa ʻa e tuʻutuʻuni ʻa ha fakataha alēlea fakakolo pe fakavahefonua ki he tuʻunga mēmipasipí, ki he palesiteni fakamisioná ʻi loto he ʻaho ʻe 30. ʻE fakahoko ʻe he palesiteni fakamisioná ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ke fakakaukauʻi ʻa e tohitangí. Kapau ʻoku taʻofi ʻe he taimí pe vāmamaʻó ia mei hano fakahoko ʻeni, ʻe muimui leva ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 32.9.4.

Kapau ko ha palesiteni fakamisiona naʻá ne fakahoko e fakataha alēleá, ʻe lava ke tohitangi ʻe he mēmipá ʻa e tuʻutuʻuní ʻaki haʻane fai ha tohi ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi loto he ʻaho ʻe 30. ʻE ʻave ʻe he mīmipá ʻa e tohí ki he palesiteni fakamisioná ke ne fakahū ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

ʻE fakamahino ʻe ha taha ʻokú ne tohitangi ha tuʻutuʻuni, ʻa e ngaahi fehalaaki pe taʻetotonu ʻi he foungá pe tuʻutuʻuní, ʻi heʻene tohí.

Kapau ʻoku fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ke fakakaukauʻi ha tohitangi, ko ha tuʻutuʻuni pē ʻe taha mei he ongo tuʻutuʻuni ko ʻení ʻe lava ke fakahokó:

  • Tuku ke kei tuʻu pē ʻuluaki tuʻutuʻuní.

  • Liliu e ʻuluaki tuʻutuʻuní.

Ko e tuʻutuʻuni ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻoku aofangatuku pea he ʻikai ke toe fai ha tohitangi ai.

32.14

ʻŪ Lipōtí mo e Lekooti Mēmipasipí

32.14.1

Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí

Ka hili ha faʻahinga fakataha alēlea pē ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe fakahū leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí ʻo fakafou he MTTK. ʻE lava ke ne kole ki he kalaké ke ne teuteu ʻa e lipōtí. Te ne fakapapau‘i ʻoku ʻikai tauhi fakalotofonua ha tatau fakapepa pe fakaʻilekitulōnika ʻo e fōmú. Te ne fakapapau‘i foki ʻoku fakaʻauha mo ha fakamatala pē ne hiki ʻo fakaʻaongaʻi ke teuteu ʻaki e lipōtí.

32.14.2

Ngaahi Fakangatangata Totonu ʻi he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí

ʻE fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi fakangatangata totonu ʻi he tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí ʻi he lekooti mēmipasipi ʻo e tokotahá. ʻOku fokotuʻu ʻe he hetikuota ʻo e Siasí ʻa e fakaʻilonga ko ʻení ʻi he hili haʻanau maʻu e Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí. Ko e taimi kuo ʻosi fakatomala ai ha mēmipa, kuo pau ke toe fakahoko ʻe he takí ha fakataha alēlea ke fakakaukauʻi hano toʻo e ngaahi fakangatangata ko ʻení (vakai, 32.16.1).

32.14.3

Ngaahi Lekooti ʻi he hili hano Toʻo e Mēmipasipi ʻo ha Taha ʻi he Siasí

Kapau ʻoku toʻo ha mēmipasipi ʻo ha taha mei he Siasí, ʻe toʻo ʻe he hetikuota ʻo e Siasí ʻa e lekooti mēmipasipí ʻi he hili haʻanau maʻu e Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí. Kapau ʻe loto ki ai ʻa e tokotahá, ʻe tokoniʻi ia ʻe he kau takí ke ne mateuteu ke fakafoki mai ki he Siasí ʻi hano papitaiso mo hilifakinima (vakai, 32.16.1).

32.14.4

Ngaahi Lekōtí ʻi he Hili Hono Fakafoki Mai ki he Siasí

Ka hili hano fakafoki mai ha taha ki he Siasí, ʻe fakahū leva ʻe he pīsopé ha foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí. ʻOku ʻikai teuteuʻi ha Tohi Fakamoʻoni ki he Papitaisó mo e Hilifakinimá. Ka, ʻoku lekooti ʻa e papitaisó mo e hilifakinimá ʻi he foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí.

Kapau naʻe ʻikai maʻu ʻenitaumeni ʻa e mēmipá, ʻe fokotuʻu ʻe he hetikuota ʻo e Siasí ha lekooti mēmipasipi ʻoku hā ai ʻa e ʻaho ʻo e ʻuluaki papitaiso ʻo e tokotahá mo e ngaahi ouau kehé. He ʻikai fakamatala ʻe he lekōtí ia e mole ʻo e tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí.

Kapau naʻe ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻa e mēmipá, ʻe fakatonutonu ʻe he hetikuota ʻo e Siasí ʻa e lekooti mēmipasipí ke ʻasi ai e ʻaho foʻou ʻo e papitaisó mo e hilifakinimá. ʻE kau foki ʻi he lekooti ko ʻení ha kiʻi pōpoaki “Fiemaʻu ke Fakafoki e Ngaahi Tāpuakí.” Ka hili hono fakafoki e ngaahi tāpuaki ʻo e mēmipá (vakai, 32.17.2), ʻe fakatonutonu leva e lekooti mēmipasipí ke ʻasi ai e ʻaho ʻo e ʻuluaki papitaisó mo e ngaahi ouau kehé. He ʻikai hā ai ha fakamatala ki he mole ʻo e tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí.

32.14.5

Ngaahi Lekooti Mēmipasipi mo e Fanga Kiʻi Fakamatala Makehé

Ka fakamafaiʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻe fokotuʻu ʻe he hetikuota ʻo e Siasí ha kiʻi fakamatala makehe ʻi he lekooti mēmipasipi ʻo e tokotahá ʻi ha taha ʻo e ngaahi tūkunga ʻoku hā atu ʻi laló.

  1. ʻE fakahū ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí ʻo fakahā ai naʻe fakangatangata pe toʻo e mēmipasipi ʻo e tokotahá koeʻuhí ko ha taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení:

    1. Angahala Fakamalaʻia

    2. Ngaohikovia fakasekisuale ʻo ha fānau pe toʻu tupu, ngāue kovi fakasekisuale ki ha fānau pe toʻu tupu, pe ngaohikoviʻi lahi fakatuʻasino pe fakaeloto ʻo ha fānau pe toʻu tupu.

    3. Kau he ponokalafi ʻaki e fānaú hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 38.6.6

    4. Mali tokolahi

    5. Tōʻonga fakasekisuale fakamālohi

    6. Liliu e tuʻunga tangata pe fefiné—ngaahi ngāue ke liliu ki he tuʻunga tangata pe fefine ʻoku fehangahangai mo e tuʻunga totonu ne fanauʻi mai ʻakí (vakai, 38.6.23)

    7. Ngāuehala ʻaki e paʻanga ʻa e Siasí pe kaihaʻasi e koloa ʻa e Siasí (vakai, 32.6.3.3)

    8. Fakaʻaongaʻi hala e uelofea ʻa e Siasí

    9. ʻUlungaanga fakatuʻutāmaki (hangē ko e fakasekisuale, fakamamahi, pe meʻa fakapaʻanga) pe tōʻonga ʻokú ne uesia e Siasí

  2. ʻE fakahū ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha tohi fakatokanga ko e tokotahá:

    1. Kuó ne ʻosi tala moʻoni pe kuo ʻosi moʻua ʻi ha hia ʻoku kau ai ha taha ʻo e ngaahi tōʻonga ʻoku hā atu ʻi ʻolungá.

    2. Kuo ʻilo ʻoku moʻua ʻi ha hopo fakapuleʻanga ko e kākā pe ngaahi tōʻonga kehe taʻe-fakalao ʻoku kau ai ha taha ʻo e ngaahi tōʻonga ʻoku hā atu ʻi ʻolungá.

Ko e taimi pē ʻe maʻu ai ʻe ha pīsope ha lekooti mēmipasipi ʻoku ʻi ai ha kiʻi fakamatala makehe, te ne muimui leva ki he fakahinohino ʻoku ʻi he kiʻi fakamatala makehe ko iá.

Ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí pē te nau lava ʻo fakamafaiʻi ke toʻo ha kiʻi fakamatala makehe mei ha lekooti mēmipasipi. Kapau ʻoku fokotuʻu mai ʻe he palesiteni fakasiteikí ke toʻo ha kiʻi fakamatala makehe, te ne fakaʻaongaʻi ʻa e MTTK (vakai, 6.2.3). ʻE fetuʻutaki mai ʻa e ʻŌfisi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí kiate ia pe ʻoku tali pe ʻikai tali ʻa e fokotuʻú.

32.14.6

Ko Hono Lipooti e Kaihaʻasi ʻo e Paʻanga ʻa e Siasí

Kapau ʻoku fakangatangata pe toʻo ha tuʻunga mēmipasipi ʻo ha taha ʻi hano ngāuehala ʻaki e paʻanga ʻa e Siasí, ʻe lipooti ia ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 34.7.5.

32.14.7

Fehikitaki ʻa e Ngaahi Fakangatangata ʻi he Lekooti Mēmipasipí

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku hiki ha mēmipa ʻo e Siasí lolotonga ia ʻoku kei fakatatali ha ngāue ki hono tuʻunga mēmipasipí pe ko ha toe ngaahi meʻa mamafa kehe. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻe fiemaʻu ʻe ha pīsope ke ne vahevahe ʻa e fakamatalá mo e pīsope foʻoú kimuʻa pea toki ʻave ʻa e lekooti mēmipasipí ki he ʻiuniti foʻoú. ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻe lava ke fokotuʻu ʻe he pīsopé (pe kalaké kapau ʻoku fakamafaiʻi) ha fakangatangata ki he fehikitaki ʻa e lekooti mēmipasipí. ʻE tuku pē lekōtí ʻi he ʻiunití kae ʻoua kuo toʻo ʻe he pīsopé (pe kalaké kapau ne fakamafaiʻi) ʻa e fakangatangatá. ʻE lava ke maʻu heni ʻe he pīsopé ha faingamālie ke fakafetuʻutaki e fakamatalá mo ha meʻa ʻokú ne tokanga ki ai.

32.14.8

Ngaahi Lekooti ʻo Kinautolu ʻOku Ngāue Pōpulá

ʻOku ʻi ai ha kāingalotu ʻe niʻihi kuo fakaʻilo ʻi ha hia pea ʻoku nau ngāue pōpula. ʻE fakahoko ʻe he pīsope pe palesiteni fakasiteiki ʻo e ʻiuniti naʻe nofo ai ʻa e tokotahá ʻi he taimi naʻe fai ai ʻa e hiá, ha faʻahinga ngāue pē ʻe fiemaʻu ke fakahoko ha ngaahi fakangatangata totonu pe toʻo ʻa e mēmipasipí. Kapau naʻe fakangatangata e ngaahi faingamālie ki he tuʻunga mēmipasipí, ʻe ʻave ʻe he takí (pe kalaké kapau naʻe fakamafaiʻi) ʻa e lekooti mēmipasipí ki he ʻiuniti ʻokú ne tokangaʻi ʻa e feituʻu ʻoku ngāue pōpula ai ʻa e tokotahá. Kapau na‘e toʻo ʻa e mēmipasipí, ʻe fetuʻutaki leva ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he taki ʻo e ʻiuniti ko iá. (Vakai, 32.15.)

32.14.9

Kole ke Toʻo e Mēmipasipí

Kapau ʻe kole ʻe ha mēmipa ke toʻo hono mēmipasipi ʻi he Siasí, ʻe feinga ʻa e pīsopé ke sio pe ʻe loto-fiemālie ʻa e tokotahá ke na talanoa ki he palopalemá mo feinga ke fakaleleiʻi. ʻE lava foki ke talanoa ʻa e pīsopé mo e mēmipá pea mo e palesiteni fakasiteikí. ʻE fakapapauʻi ʻe he takí ʻoku mahino ki he mēmipá ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo hono toʻo ʻo e mēmipasipí mei he Siasí:

  • Te ne fakataʻeʻaongaʻi ʻa e ngaahi ouau kotoa pē.

  • Te ne toʻo e ngaahi faingamālie kotoa pē ʻo e tuʻunga mēmipasipí.

  • ʻE toki lava pē ke fakahoko ha papitaiso fakafoki mo ha hilifakinima ka ʻi he hili ha ʻinitaviu fakaʻāuliliki pea, ʻi ha ngaahi tūkunga lahi, mo ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí (vakai, 32.16.2).

  • ʻE toki feʻunga pē ha taha naʻe ʻosi maʻu ʻenitaumeni ke fakafoki hono lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi tāpuaki fakatemipalé ʻi hano fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí pea hili mo ha taʻu kakato ʻe taha pe lōloa ange ai mei hono fakafoki maí (vakai, 32.17.2).

Kapau ʻe kei loto pē ʻa e mēmipá ke toʻo hono mēmipasipi ʻi he Siasí, te ne ʻoange ki he pīsopé ha tohi kole kuó ne ʻosi fakamoʻoni hingoa ki ai. ʻE fakahū ʻe he pīsopé ʻa e tohi kolé ki he palesiteni fakasiteikí ʻo fakafou ʻi he MTTK. ʻE vakaiʻi leva ʻe he palesiteni fakasiteikí pea fakahū ʻa e kolé ʻo fakafou he polokalama ko iá. ʻOku totonu ke ngāue vave ʻa e kau takí ki he ngaahi kolé.

ʻE toe lava foki ha taha ke toʻo hono tuʻunga mēmipá ʻaki haʻane ʻoatu ha kole kuo fakamoʻoni hingoa ai, pe fakamoʻoniʻi fakalao (notarized) ki he hetikuota ʻo e Siasí.

Ko ha taha ʻoku teʻeki taʻu fakalao ʻoku fakaʻamu ke toʻo hono tuʻunga mēmipa he Siasí, ʻoku totonu ke muimui ʻi he ngaahi founga tatau mo ha taha lahi, tukukehe pē meʻa ʻe taha: kuo pau ke fakamoʻoni hingoa ʻi he kolé ʻa e taha taʻu siʻí (kapau ʻoku lahi ange ʻi he taʻu 8) pea mo e (ongo) mātuʻá pe (ongo) tauhi ʻokú na tokangaʻi fakalao ʻa e tokotaha taʻu siʻí.

Kapau ʻoku ʻi ai ha mēmipa ʻokú ne kole ke toʻo hono mēmipasipí pea ʻokú ne fakamanamana ke fakaʻilo ʻa e Siasí pe ko hono kau takí, ʻe muimui ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he ngaahi fakahinohino ʻi he 38.8.23.

ʻOku totonu ke fai ha ngāue ki ha kole ke toʻo e tuʻunga mēmipasipí, ʻo tatau ai pē kapau ʻoku maʻu ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ha fakamatala fekauʻaki mo ha angahala mamafa. ʻE hiki ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi angahala ʻoku teʻeki fakaleleiʻí ʻi he taimi ʻe fakahū ai e kolé ʻo fakafou ʻi he MTTK. ʻE lava heni ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke fakaleleiʻi ha ngaahi meʻa pehē ʻi he kahaʻú ʻo kapau ʻe kole ʻe he tokotahá ke toe fakafoki mai ia ki he Siasí (vakai, 32.16.2).

ʻOku ʻikai totonu ke fokotuʻu ʻe ha taki lakanga fakataulaʻeiki ke toʻo e tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí koeʻuhí ke fakaʻehiʻehi ai mei hano fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí.

ʻE kei hokohoko atu pē ʻa e ngāue fakaetauhi ʻa e kau takí kiate kinautolu kuo toʻo honau mēmipasipí tukukehe kapau te nau kole ke ʻoua naʻa toe fai ange ha fetuʻutaki.


KO HONO FAKAFOKI ʻO E NGAAHI FAINGAMĀLIE KI HE TUʻUNGA MĒMIPASIPI ʻI HE SIASÍ


Kapau naʻe fakangatangata e ngaahi faingamālie pe toʻo e mēmipasipi ʻo ha taha ʻi he Siasí, ʻe kei fakafeohi, faleʻi, mo poupouʻi ʻe he kau takí ʻa e tokotahá ʻo ka ne fakangofua. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he konga ko ʻení ʻa e founga ʻe lava ke toe fakafoki ange ai ʻa e ngaahi faingamālie ko iá.

32.15

Hokohoko atu e Ngāue Fakaetauhí

ʻOku ʻikai ngata e fatongia ʻo e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻo ʻene hoko ko e fakamāú, ʻi he taimi kuo maʻu ai ʻe ha mēmipa ha ngaahi fakangatangata pe kuo toʻo hono tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí. ʻE kei hoko atu pē ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ke tokoni, ʻo fakatatau mo hono fakangofua ʻe he tokotahá, koeʻuhí ke lava ʻe he tokotahá ʻo toe maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e mēmipa he Siasí. ʻE fakataha maʻu pē ʻa e pīsopé mo e tokotahá pea, ʻi he taimi ʻe tokoni mo ʻaonga aí, ʻe lava ke kau mai mo e hoa mali ʻa e tokotahá. Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kau Nīfaí:

“ʻOua naʻa mou kapusi ia ki tuʻa mei … homou ngaahi potu ʻoku mou hū aí, he ko e faʻahinga peheé te mou kei fai atu ʻa e tokoní ki ai; he ʻoku ʻikai te mou ʻilo naʻa faifai pea nau tafoki mai ʻo fakatomala, pea haʻu kiate au mo e loto-fakamātoato moʻoni, pea te u fakamoʻui ʻa kinautolu; pea mou hoko ai ko e vaka ʻo e fakamoʻuí kiate kinautolu” (3 Nīfai 18:32).

Ko e taimi faingataʻa mo pelepelengesi ki ha fāmili ʻo ha taha ne toki fakangatangata pe toʻo hono tuʻunga mēmipasipí. ʻOku totonu ke ongoʻingofua ʻe he kau takí ʻa e ngaahi fiemaʻu ko ʻení pea fakalotolahiʻi mo tokoniʻi e kau mēmipa ʻo e fāmilí.

ʻE fakapapauʻi ʻe he pīsopé ʻoku vahe ha kāingalotu tokanga ke nau ngāue fakaetauhi ki ha taha kuo fakangatangata pe toʻo hono tuʻunga mēmipasipi he Siasí, ʻo fakatatau mo hono fakangofua ʻe he tokotahá. Te nau ngāue fakaetauhi foki ki he kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí. Mahalo ʻe ‘aonga ki ha fakafoʻituitui ʻoku fakangatangata hono tuʻunga mēmipasipí ke kau ʻi he fakahokohoko fakamotuʻaleá (indexing) (vakai, 25.4.3).

Kapau ʻe hiki ʻa e mēmipá mei he uōtí, ʻe fakahā ʻe he pīsopé ki he pīsope foʻoú mo fakamatalaʻi ange ʻa e meʻa ʻoku kei fiemaʻu ke hokó kae toki lava ke toʻo ʻa e ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí. Kapau naʻe toʻo e mēmipasipi ʻo e tokotahá mei he Siasí pe naʻe toʻo ʻe he tokotahá hono tuʻunga mēmipasipí, ʻe fai ʻe he pīsopé ʻa e fetuʻutaki tatau ʻo kapau naʻe loto-lelei ʻa e tokotahá ke tokoni ange ʻa e kau taki ʻo e Siasí.

32.16

Ko Hono Toʻo ʻo e Ngaahi Fakangatangata Totonú pe ko Hono Fakafoki mai ki he Siasí

32.16.1

Ko e Ngaahi Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipí ke Toʻo ʻa e Ngaahi Fakangatangatá pe Fakafoki Mai ha Taha

Ko e taimi ʻoku fakangatangata pe toʻo ai ʻa e ngaahi faingamālie ʻo e tuʻunga mēmipasipí ʻi ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí, kuo pau ke fai ha fakataha alēlea ʻe taha ke fakakaukauʻi hano toʻo ʻo e ngaahi fakangatangatá pe ko hano fakafoki mai ʻo e tokotahá ki he Siasí. ʻOku totonu foki ke maʻu ʻe he fakataha alēlea ko ʻení ʻa e tuʻunga maʻu mafai tatau (pe toe māʻolunga ange) mo e ʻuluaki fakataha alēleá. Hangē ko ʻení, kapau ko ha palesiteni fakasiteiki pe fakamisiona naʻá ne puleʻi ʻa e ʻuluaki fakataha alēleá, ʻe puleʻi ʻe ha palesiteni fakasiteiki pe fakamisiona ʻa e fakataha alēlea te ne fakakaukauʻi hono toʻo ʻo e ngaahi fakangatangatá pe ko hono fakafoki mai ʻo e tokotahá.

Ko e pīsope pe palesiteni fakasiteiki lolotongá te ne fakahoko ʻa e fakataha alēleá. Te ne ʻuluaki fakapapauʻi kuo ʻosi fakatomala ʻa e tokotahá mo mateuteu pea mo taau ke ne maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e mēmipa ʻi he Siasí.

Ko kinautolu ne fakangatangata totonu honau tuʻunga mēmipasipi he Siasí, ʻoku meimei ke fiemaʻu ke nau fakahaaʻi ha fakatomala fakamātoato ʻi ha taʻu ʻe taha pe lahi ange ai kimuʻa pea toki fakakaukauʻi ke toʻo ʻa e ngaahi fakangatangatá. Ko kinautolu ne toʻo honau mēmipasipi he Siasí, ʻe meimei ke fiemaʻu maʻu pē ke nau fakahaaʻi ha fakatomala fakamātoato ʻi ha taʻu ʻe taha pe lahi ange ai kimuʻa pea toki lava ke fakakaukauʻi hano papi fakafoki mai. Ko ha mēmipa naʻá ne maʻu ha lakanga māʻolunga ʻi he Siasí ʻi he taimi ʻo e angahala mamafá, ʻoku angamaheni ke lōloa ange ʻa e vahaʻataimí (vakai, 32.6.1.4).

ʻE muimui ha fakataha alēlea ʻokú ne fakakaukau ke toʻo e ngaahi fakangatangatá pe fakafoki mai ha taha ki he Siasí ʻi he ngaahi fakahinohino tatau mo e ngaahi fakataha alēlea kehe ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻE fiemaʻu ʻe ha pīsope ha fakangofua mei he palesiteni fakasiteikí ke ne fakahoko ha fakataha alēlea. ʻI he misioná, ʻe fiemaʻu ʻe ha palesiteni fakakolo pe fakavahefonua ha fakangofua mei he palesiteni fakamisioná.

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ʻi he taimi ʻoku fakahoko ai ha fakataha alēlea ke fakakaukauʻi hano toʻo ʻo e ngaahi fakangatangata ki he tuʻunga mēmipasipí pe ko hano fakafoki mai ha taha ki he Siasí. Mahalo he ʻikai fakaʻaongaʻi e ngaahi fakahinohino kotoa ko ʻení ʻi he ngaahi tūkunga takitaha.

  1. Toe vakaiʻi ʻa e ʻuluaki fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻE toe vakaiʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi he Siasí. Te ne kole ha tatau ʻo fakafou ʻi he MTTK. Hili ʻene vakaiʻi e fōmú, te ne ala fetuʻutaki ki he pīsope pe palesiteni fakasiteiki ʻa ia naʻe fakahoko ai ʻa e ʻuluaki fakataha alēleá, ke maʻu ha fakamaʻalaʻala.

  2. ʻInitaviu ʻa e tokotahá. ʻE ʻinitaviu fakaʻāuliliki ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e tokotahá ke ʻilo e tuʻunga mālohi ʻo ʻene tui kia Sīsū Kalaisí pea mo e lahi ʻo ʻene fakatomalá. Te ne toe fakafuofuaʻi foki pe kuo aʻusia ʻe he tokotahá ʻa e ngaahi makatuʻunga ne fakamatalaʻi ʻi he ʻuluaki tuʻutuʻuní.

  3. Fakafuofuaʻi e tūkunga ʻo e tuʻutuʻuni ʻa e fakamaau hiá pe fakapuleʻangá. Ko e taimi ʻe niʻihi ne ʻosi tali halaia ha taha pe ʻosi moʻua ʻi ha hia. Ko e taimi ʻe niʻihi ne ʻosi halaia ha taha ʻi ha tuʻutuʻuni fakapuleʻanga ki he kākā pe ko ha ngaahi ngāue taʻefakalao kehe. ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻoku angamaheni ke ʻoua naʻa fakahoko ʻe ha taki ha fakataha alēlea kae ʻoua kuo fakakakato ʻe he tokotahá ʻa e ngaahi makatuʻunga kotoa ʻo ha tautea, tuʻutuʻuni, pe fakamaau naʻe fai ʻe ha kau maʻu mafai fakalao. ʻE ala kau ʻi he ngaahi makatuʻunga ko ʻení ʻa e ngāue pōpulá, maluʻi angaleleí, maluʻi angalelei ki tuʻa mei pilīsoné, moʻua paʻanga pe totongi huhuʻi. Ka ʻi ai ha ngaahi fakaʻatā makehe, ʻe fiemaʻu leva ha fakangofua ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí kimuʻa pea toki fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí. ʻE ala kau ʻi he ngaahi fakaʻatā makehé ni ha taha kuó ne ʻosi fakakakato e ngaahi tuʻutuʻuni fakalaó mo ne fakahaaʻi ha fakatomala fakamātoato ka ʻoku maluʻi angalelei ʻi he toenga ʻo ʻene moʻuí pe ʻi ai hano fuʻu moʻua lahi fau.

  4. Fetu‘utaki ki he kau taki lakanga fakataula‘eiki ʻa e kau mamahí. ʻE fetuʻutaki ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he pīsope pe palesiteni fakasiteiki lolotonga ʻa ha kau mamahi (vakai, 32.10.2).

  5. Fanongonongo ʻo e fakataha alēleá. Te ne fakahoko ki he tokotahá ʻa e ʻaho, taimi, mo e feituʻu ʻo e fakataha alēleá.

  6. Fakahoko ʻo e fakataha alēleá. Te ne fakahoko e fakataha alēleá ʻo fakatatau mo e ngaahi fakahinohino ʻi he 32.10.3. Te ne fehuʻi ki he tokotahá pe ko e hā kuó ne fakahoko ke fakatomalá. Te ne toe fehuʻi foki fekauʻaki mo haʻane tukupā kia Sīsū Kalaisi pea mo e Siasí. Ko e taimi ʻe ʻosi kotoa ai e ngaahi meʻa mahuʻingá hono fakamatalaʻí, te ne fakaʻatā leva ʻa e tokotahá ke mavahe. Te ne lotu mo hono ongo tokoní ke fakakaukauʻi pe ko e hā e meʻa ke faí. Ko e ngaahi tuʻutuʻuni ʻe tolu ʻe ala fakahokó ko e:

    1. Hoko atu e ngaahi fakangatangatá pe hoko atu e toʻo ʻo e mēmipasipí.

    2. Toʻo e ngaahi fakangatangatá pe fakamafaiʻi ke fakafoki mai.

    3. Fokotuʻu ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke toʻo ʻa e ngaahi fakangatangatá pe fakangofua hano fakafoki mai (kapau ʻoku fiemaʻu ʻo fakatatau mo e “Kole ki ha Fakangofua ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí” ʻi laló).

  7. Fakamatalaʻi ʻa e tuʻutuʻuní. Ka hili hano fakahoko ʻe he fakataha alēleá ha tuʻutuʻuni, ʻe vahevahe leva ia ʻe he maʻu mafai pulé mo e tokotahá. Kapau ʻoku fiemaʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí, te ne fakamatalaʻi ko e tuʻutuʻuní ko ha fokotuʻu pē ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

  8. Fakahū ha lipooti. ʻE fakahū ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha foomu Lipooti ʻo e Fakataha Alēlea ki he Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí ʻo fakafou ʻi he polokalama MTTK. Te ne lava ʻo kole ki he kalaké ke ne teuteuʻi ʻa e lipooti ko ʻení. Te ne fakapapauʻi ʻoku ʻikai ha tatau fakapepa pe tatau fakaʻilekitulōnika ʻe kei tauhi fakalotofonua. Te ne toe fakapapauʻi foki ko e ngaahi fakamatala kotoa ne hiki ʻo fakaʻaongaʻi ki hono teuteu ʻo e lipōtí ʻoku fakaʻauha he vave tahá.

  9. Tohi Kole ki he Fakangofua ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí (kapau ʻoku fiemaʻu). ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻe fiemaʻu ha fakangofua ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ke toʻo ʻaki ha ngaahi fakangatangata totonu ki he tuʻunga mēmipasipí pe fakafoki mai ʻa e tokotahá ki he Siasí. ʻOku fiemaʻu ʻa e fakangofua ko ʻení neongo kapau ko e tōʻongá naʻe hoko ia ʻi he hili hano fakangatangata totonu pe toʻo ʻa e mēmipasipi ʻi he Siasí.

    ʻE toki fakahū pē ʻe he palesiteni fakasiteikí ha tohi kole ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí kapau te ne fakaongoongoleleiʻi ke fakangofua (vakai ki he 6.2.3).

    1. Fakapō

    2. Angahala Fakamalaʻia

    3. Ngaohikovia fakasekisuale ha fānau pe toʻu tupu, fakaʻaongaʻi fakasekisuale ha fānau pe toʻu tupu, pe ngaohikovia fakatuʻasino pe fakaeloto ha fānau pe toʻu tupu ʻe ha taha lahi pe ʻe ha toʻu tupu ʻokú ne lahi ʻaki ha ngaahi taʻu

    4. Kau ʻi he ponokalafi ʻaki e fānaú ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ha moʻua fakalao

    5. Hē mei he Moʻoní

    6. Mali tokolahí

    7. Fai ha angahala mamafa lolotonga ʻoku ʻi ha lakanga māʻolunga ʻi he Siasí

    8. Liliu e tuʻunga tangata pe fefiné—ngaahi ngāue ke liliu ki he tuʻunga tangata pe fefine ʻoku fehangahangai mo e tuʻunga totonu ne fanauʻi mai ʻakí (vakai, 38.6.23)

    9. Ngāuehala ʻaki e paʻanga pe koloa ʻa e Siasí

  10. ʻAve ha tohi fekau ʻo e tuʻutuʻuní. ʻE fakapapauʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻoku maʻu ʻe he tokotahá ha tohi fekau ʻo e tuʻutuʻuní mo hono ngaahi nunuʻá he vave tahá.

  11. Papitaisó mo e hilifakinimá. Kapau naʻe toʻo ha mēmipasipi ʻo ha taha mei he Siasí ʻi he ʻuluaki fakataha alēleá, kuo pau ke toe papitaiso mo hilifakinima ia. Kapau ʻoku fiemaʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻe toki lava pē ke fakahoko ʻa e ngaahi ouau ko ʻení ʻi he hili hano maʻu ʻo e fakangofuá. ʻOku ʻikai ʻai ha Tohi Fakamoʻoni ʻo e Papitaisó mo e Hilifakinimá (vakai, 32.14.4).

32.16.2

Ko Hono Fakafoki Mai hili Hano Toʻo ʻo e Tuʻunga Mēmipasipi ʻi he Siasí

Kapau naʻe kole moʻoni ʻe ha taha ke toʻo totonu hono tuʻunga mēmipasipi ʻi he Siasí, kuo pau ke toe papitaiso mo hilifakinima ia kae lava ke fakafoki mai ki he Siasí. Ko e kakai lalahí, ʻoku ʻikai faʻa fakakaukauʻi hano fakafoki mai kae ʻoua kuo ʻosi ha taʻu ʻe taha pe lahi ange mei hono toʻo ʻo hono tuʻunga mēmipasipí.

Ko e taimi ʻoku kole ai ʻe ha taha ke fakafoki mai, ʻe maʻu ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha tatau ʻo e foomu Lipooti ʻo e Tuʻutuʻuni Fakatakí naʻe ʻave fakataha mo e kole ke toʻo e mēmipasipí. ʻE lava ke ne ma‘u ʻeni ʻi he polokalama MTTK.

ʻE toki ʻinitaviu fakaʻāuliliki leva ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻa e tokotahá. Te ne fakaʻekeʻeke fekauʻaki mo e ngaahi ʻuhinga ʻo e ʻuluaki kolé pea mo ʻene fakaʻamu ke toe fakafoki maí. ʻI he laumālie ʻo e ʻofa, te ne fehuʻi fekauʻaki mo ha ngaahi angahala mamafa ne fakahoko ʻe he tokotahá kimuʻa pe hili e toʻo hono mēmipasipí. He ‘ikai hoko atu ‘a e takí ki hono fakafoki maí kae ʻoua kuó ne fiemālie kuo fakatomala ʻa e tokotahá pea ʻoku mateuteu mo taau ke ne maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e mēmipasipi ʻi he Siasí.

Ngaahi fakahinohino ki he fakafoki mai hili e toʻo ʻo e mēmipasipí:

  • ʻE fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻo kapau naʻe fakangatangata totonu e tuʻunga mēmipasipí ʻi he taimi ʻo e toʻo ʻo e mēmipasipí.

  • ʻE fakahoko ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí ʻo kapau ne fakahoko ʻe he tokotahá ha angahala mamafa, kau ai e hē mei he moʻoní, kimuʻa pea toʻo hono mēmipasipí.

ʻI he ngaahi tūkunga kehé, he ʻikai fai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipí tukukehe kapau ʻe pehē ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ʻe fiemaʻu.

Ko e taimi ʻoku fiemaʻu ai ha fakataha alēlea ki he tuʻunga mēmipasipi ʻo ha taha naʻe ʻosi maʻu ʻenitaumeni temipale, ʻe fakahoko ia ʻe he palesiteni fakasiteikí. Ko e taimi ʻoku fiemaʻu ai ha fakataha alēlea ki ha taha naʻe ʻikai maʻu ʻenitaumeni, ʻe fakahoko ia ʻe he pīsopé, ʻi hano fakangofua ʻe he palesiteni fakasiteikí.

Kapau naʻe kau ʻa e tokotahá ʻi ha taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻi he 32.16.1, fika 9, ʻi he kimuʻa pe hili hono toʻo hono tuʻunga mēmipá, ʻe fiemaʻu ʻa e fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí ki hono fakafoki maí. Kapau naʻe kau ʻa e tokotahá ʻi ha taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻi he 32.14.5, fika 1, kimu‘a pe hili e toʻo hono tuʻunga mēmipá, ʻe fokotuʻu ha kiʻi fakamatala ʻi he lekooti memipasipí.

Ko ha taha ʻokú ne kole ke fakafoki mai kuo pau ke ne aʻusia ʻa e ngaahi fiemaʻu tatau mo e niʻihi kehe ʻoku papitaisó. Ko e taimi ʻe fiemālie ai ʻa e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí kuo taau ʻa e tokotahá mo fakamātoato ʻene fiemaʻu ke fakafoki maí, ʻe lava leva ke papitaiso mo hilifakinima e tokotahá. ʻOku ʻikai ʻai ha Tohi Fakamoʻoni ʻo e Papitaisó mo e Hilifakinimá (vakai, 32.14.4).

ʻĪmisi
tangata ʻokú ne maʻu e sākalamēnití

32.17

Mālohi ‘i he Siasí, Fakanofo, mo e Fakafoki ʻo e Ngaahi Tāpuakí hili hono Fakafoki Maí

32.17.1

Mālohi ʻi he Siasí mo e Fakanofó

‘Oku fakahaaʻi ʻe he saati ko ʻení ʻa e tuʻunga mālohi ʻi he Siasí ki ha taha kuo fakafoki mai ʻi he papitaiso mo e hilifakinima.

ʻIkai Maʻu ʻEnitaumeni Kimuʻa

Ma‘u ʻEnitaumeni Kimuʻa

Maʻu Lakanga Fakataulaʻeiki Kimuʻa

ʻIkai Maʻu ʻEnitaumeni Kimuʻa

  • Hili pē ʻa e papitaisó mo e hilifakinimá, ʻe lava ke foaki e lakanga fakataulaʻeikí kiate kinautolu pe fakanofo ki ha tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeiki naʻa nau maʻu ʻi he taimi naʻe toʻo pe kole ai ke toʻo honau mēmipasipi ʻi he Siasí. ʻOku ʻikai fokotuʻu kinautolu ke hikinimaʻi.

  • ʻE lava ke foaki ange haʻanau lekomeni temipale ki he papitaiso mo e hilifakinima fakafofongá.

Ma‘u ʻEnitaumeni Kimuʻa

  • He ʻikai lava ʻo fakanofo ki ha tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko e taimi ʻe fakafoki ai honau lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi tāpuaki fakatemipalé, ʻe fakafoki mo honau tuʻunga lakanga fakataulaʻeiki kimuʻá hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he 32.17.2. He ʻikai lava ke nau fakahoko ha ngaahi ouau kae ʻoua kuo hokosia e taimi ko iá.

  • Te nau ala kau ʻi ha ʻekitivitī faka-Siasi pē ʻoku ngofua ki ha mēmipa ʻoku teʻeki maʻu ʻenitaumeni ʻa ia ʻoku ʻikai ke ne maʻu e lakanga fakataulaʻeikí.

  • He ʻikai ke nau tui e kāmeni fakatemipalé pe maʻu ha faʻahinga lekomeni temipale kae ʻoua kuo fakafoki honau ngaahi tāpuakí.

Kāingalotu Kehé

ʻIkai Maʻu ʻEnitaumeni Kimuʻa

  • Te nau ala kau ʻi ha ʻekitivitī faka-Siasi ʻo hangē ha taha ului foʻoú.

  • ʻE lava ke foaki ange haʻanau lekomeni temipale ki he papitaiso mo e hilifakinima fakafofongá.

Ma‘u ʻEnitaumeni Kimuʻa

  • Te nau ala kau ʻi ha ʻekitivitī faka-Siasi pē ʻoku ngofua ki ha mēmipa ʻoku teʻeki maʻu ʻenitaumeni ʻa ia ʻoku ʻikai ke ne maʻu e lakanga fakataulaʻeikí.

  • He ʻikai ke nau tui e kāmeni fakatemipalé pe maʻu ha faʻahinga lekomeni temipale kae ʻoua kuo fakafoki hono ngaahi tāpuakí (vakai, 32.17.2).

32.17.2

Fakafoki ʻo e Ngaahi Tāpuakí

ʻE toki lava pē ʻa e kakai ne nau ʻuluaki maʻu ʻenitaumeni fakatemipale mo fakafoki mai ki he Siasí ʻi he papitaisó mo e hilifakinimá, ke maʻu honau lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi tāpuaki fakatemipalé ʻo fakafou ʻi he ouau ki hono fakafoki mai ʻo e ngaahi tāpuakí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109: 21). ʻOku ʻikai fakanofo kinautolu ki he ngaahi tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pe toe maʻu ʻenitaumeni. ʻOku fakafoki ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻi he ouau. ʻOku fakafoki ʻa e houʻeiki tangatá ki honau tuʻunga fakataulaʻeiki kimuʻá, tukukehe ʻa e tuʻunga ʻo e Fitungofulú, pīsopé, pe pēteliaké.

Ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí pē te nau lava ʻo fakangofua ke fakahoko ʻa e ouau ki hono fakafoki mai ʻo e ngaahi tāpuakí. He ʻikai ke nau fakakaukauʻi ha tohi kole ki he ouaú ni ʻoku nounou ange ʻi he taʻu ʻe taha, hili hono fakafoki mai ʻo e tokotahá ʻi he papitaiso mo e hilifakinimá.

ʻE ʻinitaviu ʻe he pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí ʻa e tokotahá ke fakapapauʻi ʻene tuʻunga moʻui tāú mo ʻene mateuteú. Ko e taimi ʻe ongoʻi ai ʻe he palesiteni fakasiteikí kuo mateuteu ʻa e tokotahá, te ne kole leva ke fakafoki mai hono ngaahi tāpuakí ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e MTTK. Vakai ki he 6.2.3 fekauʻaki mo e fatongia ʻo e palesiteni fakasiteikí ʻi he taimi ʻokú ne fakahū ai e ʻū tohi kolé ki he Kau Palesitenisī ʻUluakí.

Kapau ʻe fakangofua ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke fakafoki mai e ngaahi tāpuakí, te nau vahe ki ha Taki Māʻolunga pe palesiteni fakasiteiki ke ne ʻinitaviu ʻa e tokotahá. Kapau ‘oku taau ʻa e tokotahá, ʻe fakahoko leva ʻe he taki ko ʻení ʻa e ouau ke fakafoki ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e tokotahá.

Ko e fakamatala fekauʻaki mo e lekooti memipasipí mo e fakafoki ʻo e ngaahi tāpuakí, vakai, 32.14.4.