2018
Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní
February 2018


Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní

ʻI he 1861, naʻe tapou ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi ki he kau fai hisitōlia ʻa e Siasí ke liliu ʻenau founga ngāué. Naʻá ne faleʻi kinautolu ke nau “Tohi ʻi ha founga fakamatala pea tohi fakafeʻunga pē ki ha vahe hongofulu ʻe taha.”1

ʻOku muimui e talanoa ʻi he ngaahi peesi ka hoko maí ʻi he faleʻi ko ʻení. ʻOku ou fiefia ke fakafeʻiloaki atu ha tohi voliume foʻou ʻe fā ʻoku ui ko e Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku fakakau ʻi he makasini ko ʻení ʻa e vahe 1, pea ʻe pulusi hokohoko atu e toenga ʻo e ngaahi vahé ʻi he makasini ʻo e ngaahi māhina ka hokó. ʻE malava ke maʻu ʻa e ʻuluaki tohí ʻi he konga kimui ʻo e taʻsu ní, pea ʻe toki muimui mai leva e toenga ʻo e ngaahi voliumé.

ʻĪmisi
Nauvoo

ʻE ʻasi atu e fakatātā ko ʻeni ʻo Nāvuú ʻi he takafi muʻa ʻo e Kau Māʻoniʻoní ʻi he voliume 1.

Tā fakatātā ʻe Greg Newbold

Naʻe faʻu ʻa e Kau Māʻoniʻoní ko ha tali ki he fekau ʻa e ʻEikí “ke tauhi ʻa e lekooti mo e hisitōlia ʻo e siasí maʻu ai pē” (T&F 47:3). ʻOku ʻikai tatau ia mo e ngaahi hisitōlia ʻo e Siasí kimuʻá, ka ko ha hisitōlia fakamatala ia ʻoku hiki ʻi ha founga fakamānako ʻe lava ke maʻu ʻe he toʻu tupú mo e kakai lalahí.

Ka, ʻoku ʻikai ko ha hisitōlia faʻu pē ʻa e Kau Māʻoniʻoní. Ko ha talanoa moʻoni ia ʻo fakatatau mo e ngaahi lekooti ʻa e kakai mei he kuohilí. ʻOku poupouʻi e fakamatala fakaikiiki mo e foʻi laine fepōtalanoaʻaki kotoa pē ʻe ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala fakahisitōlia. ʻOku ʻuhinga e ngaahi fakamatala ʻi he fakaʻosinga ʻo e vahe kotoa pē ki he ngaahi lekooti mo e ngaahi maʻuʻanga fakamatala kehé. ʻE maʻu ʻe kinauotolu ʻoku nau fie lau e lekooti totonú, fie mahino ange kiate kinautolu e ngaahi tefito ʻoku felāveʻi mo iá, mo ʻilo ha ngaahi talanoa lahi angé ha ngaahi tuʻasila ʻinitaneti ʻi he takafi ki mui ʻo e ngaahi tohí pea mo e ʻinitanetí ʻi he kaumaonioni.lds.org.

Ko e Kupesi Maʻongoʻonga ʻo e Fakafoki mai ʻo e Ongoongolelei

ʻOku ʻikai ko ha folofola ʻa e ngaahi tohí ni, kae hangē ko e folofolá, ʻoku nau maʻu ha ngaahi moʻoni fakalangi mo ha ngaahi talanoa ki he kakai taʻe-haohaoa naʻa nau feinga ke hoko ko ha Kāingalotu ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí (vakai, Mosaia 3:19).

ʻI hono fakatahaʻí, ʻoku tala ʻe he ngaahi voliume ʻe faá ʻa e talanoa ʻo e feinga ʻa e ʻEikí ke fakakakato ʻa e fekau ko ia ke fakahaohaoaʻi ʻa e Kaingalotu (vakai ʻEfesō 4:11–13).

Kuo maʻu ʻe he Kau Māʻoniʻoní ha founga, fotunga mo ha kau lautohi makehe mei he ongo voliume hisitōlia ʻa e Siasí kuo pulusi ʻi he kuohilí. Naʻʻe kamataʻi ʻa e ʻuluaki hisitōliá ʻe Siosefa Sāmita ʻi he 1830 pea kamata hono pulusí ʻi he 1842.2 Naʻe pulusi e tohi hono uá ʻi he 1930 ʻe he ʻasisiteni ʻo e fai hisitōlia ʻa e Siasí ʻa ia ko B.H. Roberts.3 Kuo fakaʻilonga ʻe he tuʻunga kuo aʻu fakamāmanilahi ki ai ʻa e siasí pea mo e fekau ʻa e ʻEikí ke tauhi maʻu ai pē e hisitōliá ke “ʻaonga ki he siasí, pea ki he ngaahi toʻu tangata tupu haké” (T&F 69:8) kuo taimi ke fakakau ʻi he talanoá ha Kāingalotu tokolahi ange ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.

ʻOku hiki ʻi he Kau Māʻoniʻoní e ngaahi talanoa ʻo e kakai tangata moe kakai fefine mei he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí ʻo aʻu ki he taimí ni, ʻOkú ne ʻomi foki ha ngaahi fakaikiiki foʻou mo ha fakakaukau ki he kakai ʻiloa mo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he hisitōlia ʻo e Siasí. ʻE tokoni atu e talanoa takitaha ke mahino kiate koe mo ke fakahoungaʻi e Kāingalotu ne nau muʻa mai ʻia koe ke langa e Siasí ki hono tuʻunga ʻi he ʻaho ní. Ne ʻi ai haʻanau ngaahi faingataʻaʻia mo e lavameʻa, pea ne nau feilaulau ke fokotuʻu ʻa Saione ʻo hangē pē ko kimoutolú. ʻE lalanga ʻe heʻenau—mo hoʻomou—ngaahi talanoá, ʻa e kupesi maʻongoʻonga ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí.

Ko Hotau Kuohili Toputapú

Naʻe tauhi ʻe he kau tauhi lekooti ʻo e Tohi ʻa Molomoná ha ngaahi peleti lalahi mo iiki. ʻI he ngaahi peleti lalahí ne nau tauhi ai ha ngaahi hisitōlia fakapolitikale mo fakakautau. Naʻa nau ngāue ʻaki e ngaahi peleti iikí ke “hiki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá” ʻa ia naʻe “mahuʻinga tahá,” ʻo kau ai “ha malanga ʻoku toputapu, pe ha fakahā ʻoku mahuʻinga lahi, pe ha kikite” (1 Nīfai 6:3; Sēkope 1:2, 4). Naʻe lekooti ʻa e ngaahi peleti īkí “koeʻuhi ko Kalaisi, pea koeʻuhi ke ʻaonga ki homau kakaí” (Sēkope 1:4). ʻOku fakataumuʻa ʻa e Kau Māʻoniʻoní ke hoko ko ha hisitōlia “peleti iiki”, ʻa ia ʻe nofo taha ʻi he ngaahi meʻa toputapu ʻo hotau kuohilí. ʻOku kau foki ai ha sīpinga siʻisiʻi ʻo e ngaahi talanoa kotoa ʻe lava ke hikí ke fakahaaʻi e founga ʻoku ngāue ai e ʻEikí ʻi he moʻui ʻo e Kaingalotu Kimui Ní.

ʻOku ʻikai nofo taha pē ʻa e Kau Māʻoniʻoní ʻi he kakai taʻe-haohaoa ʻi he kuohilí ʻa ia ne nau lelei ange ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí. ʻOku fakataumuʻa foki ia maʻá e kakai taʻe-haohaoa he taimí ni ʻa ia ʻoku nau fie manatuʻi maʻu pē Iá. Te ne fakamanatu atu kiate koe ʻa e founga kuo fakahaaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí e ʻaloʻofá ki Hono kakaí, ʻa e founga kuó Ne fakamālohia ai e kakai vaivaí mo e founga kuo fetākinima fakataha ai e Kāingalotu ʻi he māmaní ke paotoloaki e ngāue ʻa e ʻOtuá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Brigham Young, in Wilford Woodruff, Journal, Oct. 20, 1861, Church History Library, Salt Lake City.

  2. Vakai, History of the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, ed. B. H. Roberts (1902–12 [vols. 1–6], 1932 [vol. 7]).

  3. Vakai, B. H. Roberts, A Comprehensive History of the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints: Century I, 6 vols. (1930).