2015
Naan ko n̄an Ukōt Laļ in Ad
Oktoba 2015


Naan ko n̄an Ukōt Laļ in Ad

Ekōjkan an juon district ko̧o̧njeļ ilo Ghana kōmeļeļeiki wāween ko̧o̧njeļ ippān doon im kōjerbal jipan̄ eo aer n̄an kōm̧m̧an iien ko rem̧m̧an n̄an eddōkļo̧k eo aer make im jipan̄ ro jet.

Pija
illustration of people helping each other climb a tower of books

Kōmeļeļe jān Taylor Callery

Sister Vida Osei jān Ghana ekar kōņaan bwe ren katak im jeje kajin English. Liin ekar kajjieon̄ kōjerbal būrookraam̧ ko an jukjukinpād elōn̄ kōttan ak ekar ebbweer im bōjrak ilowaan wōt jejjo wiik ko. Innām juon Jabōt ke ekar pād ilo kweilo̧k ko ilo Second Branch, liin ekar jeļā bwe Asamankese District ekar bōk eddo in juon English literacy program. Ekar pepe bwe en kajjieon̄ im pād ie.

Tokālik liin ekar loe bwe būrookraam̧ eo ekar oktak. Enaaj aikuj in pād ie ippān ro jeran jān Kabun̄ eo. Jeje ko rekwojarjar kar kōjerbal āinwōt kein katak ko, kōn menin ekar katak kajin English im gospel eo ilo juon iien.

Ruo allōn̄ ko ālkin an kar kūlaaj eo ijjino, Vida ekar kōm̧m̧ane jar eo an kein kajuon ilo juon kūlaaj—eo jinoin tata. Jilu allōn̄ ko ālkin an kar ijjino, liin ekar kōm̧m̧ane kōnono eo kein kajuon ilo kweilo̧k in kwojkwoj eo, jemettan in ilo Twi, juon kajin Africa, im jemettan in ilo kajin English. Emān allōn̄ ālkin an kar ijjino, ekar jino jeje ilo juon bok in jeje emo̧r wōrtar ko, wōnāān ko, im wōņāān ko n̄an an jerbal āinwōt juon ej jerbal ippān make. Liin ekar kōm̧m̧ani jet wōt bōd ko n̄an armej ro rej wia, bōk wōnāān ko reddik jān vendor ro, im kar kōm̧m̧an elapļo̧k jāān jān an kar kōm̧m̧ane m̧okta ilo allōn̄ ko m̧okta.

“Ikar lukkuun jook in pād ilo juon kūlaaj in katak jeje im riit ippān jabdewōt,” liin ekar ba. “Ak ke kūlaaj in jeje im riit eo ekar kōm̧m̧an ilo imōnjar eo ippān membōr ro ijeļā kajjeer, men eo ekar letok n̄an n̄a peran n̄an kajjieon̄ bar juon alen. Im kiiō ikar maron̄ riiti jeje ko rekwojarjar im kōkōm̧anm̧anļo̧k pejnej eo aō jān riit im jeje kajin English.”

Ilo jikin ko itulaļ in Sarah Desert, elōn̄ armej, eļaptata kōrā ro, rej jab jeļā riit im jeje. Maron̄ jeje im riit eļap an ajedeed bwe juon jabōn kōnnaan in Africa ej ba, “Eļan̄n̄e kokōņaan in ņooj juon men, jeiki ilo juon bok.” N̄an kōrā ro rekwojarjar āinwōt Vida, ijoke, maron̄ jeļā jeje im riit ej ļapļo̧k.

Apan̄ ko n̄an Anjo jāni

An jabwe kein jerbal ko im jabwe jeļāļo̧kjeņ n̄an armej ilo enan̄in aolep bukwōn ko ilo Sarah Desert ej meļeļein jabwe jeraam̧m̧an, eļaptata n̄an leddik ro. Kōnke ļap in wōnāān jikuuļ im jekjek ko rejelet mo n̄an leddik ilo jukjukinpād, n̄an elōn̄ armej riit āinwōt ejjab juon kapeel emakijkij aer kōm̧m̧ane. Ilo Ghana, n̄an waanjon̄ak, men̄e English ej kajin eo emālim n̄an kōjerbal e, ilo ad antoone edikļo̧k jān jimettan in kōrā ro remaron̄ kōnono kajin English. Ilo bukwōn ko reļļap ilo Ghana, ruo m̧ōttan jilu in kōrā ro rej maron̄ jeje im riit.

“Enan̄in aolep kōrā ilo bukwōn ko im jikin ko rej jab maron̄ kōnono kajin English,” Seth Oppong ekar ba, būreejtōn eo an Abomosu District ilo Ghana Accra West Mission. “Kajin eo am, Twi ekar juon kajin kōnono ium̧win elōn̄ epepen ko. Juon wōt Alphabet n̄an Twi ekar kōm̧m̧an raan kein, kōn menin jejjo wōt armej rej riiti.”

“Sister ro rej aikuj pedped wōt ioon ro jet—eļaptata ļōm̧aro pāleer eļan̄n̄e rej m̧are, ak jān naan eo jān lo̧n̄iin ro jerāer eļan̄n̄e rej jan̄in m̧are—n̄an meļeļe pedped in katak ko an gospel eo im kakien ko an Kabun̄ in, “Georgina Amoaka ej kōmeļeļeiki, būreejtōn eo an Doulul eo an Kōrā ilo district eo. “Elōn̄ armej eļap aer kōņaan jerbal, ak rej jab maron̄ riiti bok in katakin ko im māākjiin ko n̄an jipan̄ kōļapļo̧k jeļā ko ippāer n̄an bōk koņaer ilo kabun̄ ejabwe.”

Ko̧o̧njeļ jān Ko̧o̧njeļ eo

Kōnke kōrā ro rej jab maron̄ kōnono kajin English ilo mōko m̧weer ak ilo jikin jerbal, armej ro ilo Kabun̄ eo rekar kōm̧m̧ane im likūt bwen juon iien eaorōk n̄an aer ekkatak kajin in. Aaet jim̧or membōr ro etto aer membōr im rikāāl ro remaron̄ in jipan̄ ilo baam̧le kōn būrookraam̧ ko rejelet maron̄ jeje im riit. District ko̧o̧njeļ eo ekar ekōnono kōn inepata in, innām Būreejtōn Oppong ekar kōnono n̄an priesthood eo im ritōl ro an radik ko ilo kajjojo branch kōn juon jibadbad an aolepān district eo n̄an kamminene maron̄ jeje im riit. Tōre in epeļļo̧k n̄an aolep kōrā ro ilo jukjukinpād eo, būrookraam̧ ko renaaj pedped wōt ioon kōrā ro ilo Kabun̄ in. Ijjelo̧kin karuwaineneik im kōjenolo̧k kajjojo armej, karuwainene ko renaaj maron̄ leļo̧k aer maron̄ pād ie ilo kūrub—n̄an waanjon̄ak, Doulul eo an Kōrā ro im būreejtōnji ko an Būraimere renaaj aikuj pād ilo būrookraam̧ ko ippān doon bwe ren jipan̄ doon.

Pedped wōt ioon ekōnono ko ippān branch ko, ritōl ro ilo district rekar pepe n̄an kōm̧m̧ane kūlaaj in katak jeje im riit ilo kajjojo branch ilo Jabōt barāinwōt ruo kōttan ilo juon wiik. Ālkin kijejeto ium̧win jiljino allōn̄ ko, peba in kam̧ool im kadedeļo̧k kūlaaj ko renaaj aikuj nōbar ro rekar pād aolep iien im kar kadedeļo̧k homework ko raar menin aikuj.

Jipan̄ ko Kar Ukōti Ekkar n̄an Aikuj ko

“Juon iaan apan̄ ko ekar pukōt juon wāween n̄an katakin riit im jeje n̄an armej ro rejeļā wōt kōnono kajin eo,” Elder Jim Dalton ekar kōmeļeļeiki, juon senior mijenede ej jerbal ilo district eo. “Kōnke imminene in eto an pād ilo kajin Twi āinwōt juon kajin kōnono wōt im jab jeje, elōn̄ armej rej kōnono ak rej jab jeļā wāween jei ilo naan, kōn menin kōm̧ kar aikuj in ijjino katak jeje.”

Ransford Darkwah jān Abomosu District ko̧o̧njeļ eo eutiej ekar jerbal ippān ruo kar mijenede, Francis Ansah im Cecelia Amankwah, n̄an kōjerbale juon bok in ekkatak. Ro raar bōk koņaer raar lale pija ko im kar kajjitōk ippāer bwe ren je ta ko rekar loi. Menin ekar jipan̄ er ejaake kapeel in jeje ilo aer ekkatak koļmenļo̧kjeņ ilo kajin English. N̄e jet kapeel in jeje im riit rekar waļo̧k, kein ekkatak ko rem̧m̧anļo̧k maron̄ kōjerbali.

M̧aanjabpopo im Ijjino eo Ekāāl

M̧okta jān an būrookraam̧ in kar ijjino, ritijem̧ļo̧k ro ikijeen jeje im riit rekar katakin rūkaki ro jab wōt ilo kilen ekkatak ak barāinwōt ilo wāween katakin wāween kamminene im kapeel ko an mour an baam̧le. Ak men̄e kamminene eo em̧m̧an emaron̄ kar jab kwaļo̧k apan̄ ko rekar jelete n̄e kūlaaj ko renaaj kar ijjino: emakijkij in kun jarom ilo jikin kein rekar kōm̧m̧an bwe kūlaaj in jota eo en pen kōm̧m̧ani, ron̄ iluiaļ ko bwe rikappok kooļ ko rekar imōajaj ilo iaļ ko ilo bon̄ kōm̧m̧an inepata, im emakijkij an ro rej kabwijer kii ko jab maron̄ mōkajtok n̄an kōppeļļo̧k mōnjar ko.

Bar juon alen, district ko̧o̧njeļ eo ekar ekōnono kōn ta eo emenin aikuj n̄an kōm̧m̧ane. Ilo uwaak n̄an ko̧o̧njeļ eo aer, kurub ko an ro raar bōk koņaer rekar jino itok n̄an kūlaaj eo ippān doon. Kar leļo̧k n̄an er teen̄ki ko n̄an jipan̄ er etetal ilo iaļ ko. Ritōl ro rekar kōmālim aer kōjerbal jenereta ko n̄an kamramļo̧k imōnjar ko aer. Membōr ro kar lukkuun leke er ro rekar jokwe epaake imōnjar ko rekar leke er im liļo̧k kii ko bwe ren mokaj aer kōppeļļo̧k imōnjar ko.

Leļo̧k nōbar ko ilo Kadiwōjļo̧k Eo

Jiljinon̄oul juon membōr ro im rikkatak ro rekar jino būrookraam̧ eo. En̄oul emān rekar kadedeikļo̧k aolep m̧wen̄an ko im homework ko. Ilo kadiwōjļo̧k eo, rekar karuwaineneik er n̄an kōnono jidik.

Pija
Participants, family members, and friends celebrate at graduation ceremonies for the district-sponsored literacy program.

“M̧okta jān an ijjino būrookraam̧ in ekkatak jeje im riit eo, ikar jab maron̄ riit,” Sandra Obeng Amoh ekar ba jān Sankubenase Branch. “N̄e ļeo pāleeō ekar ito itak kōn jerbal, ikar jab kōm̧m̧an nokon in jota an baam̧le eo. Jet wiik remootļo̧k ke ļeo pāleeō ekar jako, ļaddik eo nejū erūtto ekar jipan̄ eō riiti bok in ekkatak eo im ikar kwaļo̧k juon katak ilo kajin English n̄an ajri ro nejū. Jān tōre eo ikar kōm̧m̧ane aolep wiik n̄e ļeo pāleeō ej jako m̧weo.”

Prosper Gyekete, eo ejabwe kapeel in kajin English ippān ekar juon membōr etiljek ilo Abomosu Second Branch, ekar riiti juon naan in kam̧ool jilu sentence ekar je. Ekar ba ekar jab maron̄ riit ak jeje m̧okta jān kūlaaj eo ak kiiō emaron̄ jipan̄ ajri ro nejin homework ko aer. “Kam̧m̧oolol kōn men eo ikar ekkatak,” ekar ba, “imaron̄ erom juon baba em̧m̧an.”

“Kiiō imaron̄ riiti jeje ko rekwojarjar ippa make,” Kwaku Sasu ekar ba jān Kwabeng Branch. “M̧okta, ikar jeļā bwe Bok in Mormon eo ekar m̧ool men̄e ikar jab maron̄ riiti. Kiiō ijeļā bwe ej m̧ool āinwōt Aō kar riiti. Naan in kam̧ool eo aō ej eddōkļo̧k wōt.”

Membōr ro jān būreejtōnji eo an Doulul eo an Kōrā ilo Asunafo Branch rekar ba bwe rej kōjenolo̧k kajjojo Taije n̄an kōnono n̄an doon ilo kajin English. “Ekōm̧m̧an bwe jet bwebwenato ko ren aitokļo̧k raan eo kōnke kōm̧ maron̄ wōt ļōmņak kōn naan ko rejim̧we n̄an ba n̄an doon,” Evelyn Agyeiwaa ekar ba, būreejtōn eo an Doulul eo an Kōrā. “Ak ejjab etto kōm̧ kar jino ukok n̄an doon, pukōt naan ko rejim̧we n̄an ba. Kōnke kōm̧ kar katak ippān doon, ejjeļo̧k iaam̧ ekar jook ak mijak in ba naan ko rebōd. Kōm̧ kar jipan̄ doon.”

Jipan̄ ko Rekar Waļo̧k

Kōrā ro rekar kadedeļo̧k būrookraam̧ in ekkatak jeje im riit jān Abomosu District rekar ba bwe ekar em̧m̧an aer mour kōn er make im enaaj ļapļo̧k aer bōk koņaer ilo imōnjar eo. Rekar jino m̧ōņōņō in bōk kūr ko, riiti jeje ko rekwojarjar, im katakin jim̧or ilo imōnjar eo im ilo m̧weo im̧weer. Jet em̧m̧aan rekar barāinwōt kadedeikļo̧k būrookraam̧ eo. Enan̄in aolep rej rikallep ro im rej ekkatak n̄an kake m̧ōn̄ā n̄an baam̧le ko ak ejjab bwe ippāer ak ejjeļo̧k jabdewōt men n̄an wiakaki, rekar ba bwe rekar maron̄ kiiō bwine wōnāān ko im wiakake leen jikin kallib ko aer, jipan̄ ajri ro ilo homework ko aer, im riiti jeje ko rekwojarjar ippāer make im ippān baam̧le ko aer.

Kaketak jān tōprak in Abomosu, District eo epaake Asamankese ekar kadiwōjļo̧k būrookraam̧ in ekatak jeje im riit ko an make.

“Maron riit im jeje ej ukōt mour ko am im mour ko an ajri ro nejūm̧,” Gladis Aseidu ekar ba jān Sankubenase Branch. “Naan ko rej ukōt laļ in ad, im jej kam̧m̧oolol Jemād Ilan̄.”

Ro rej bōk koņaer, membōr in baam̧le eo, im ro jerar rej bok kōjeram̧m̧an ilo kadiwōjļo̧k eo jān būrookraam̧ in ekkatak jeje im riit an district eo.

Pija in nuknuk eo jān Africanway/iStock/Thinkstock