Inisitituti
39 O Le Faafitauli Lona Fitu


“O Le Faafitauli Lona Fitu,” mataupu 39 o le Au Paia: O Le Tala o le Ekalesia a Iesu Keriso i Aso e Gata Ai, Voluma 1, O Le Tagavai o le Upumoni, 1815–1846 (2018)

Mataupu 39: “O Le Faafitauli Lona Fitu”

Mataupu 39

Ata
Vaitafe

O Le Faafitauli Lona Fitu

I le aso 11  Aokuso, 1842, na lafoia ai se lanu siliva o le masina i le au pogisa ao alo malie atu e Iosefa ma lana uo o Erasitusi Derby se tamai vaa i lalo atu i le Misisipi. I luma atu, e mafai ona la iloa atu ai foliga o ni motu togavaoa se lua i le lautele o le vaitafe i le va o Navu ma Monotarose. Na alo atu i le va o motu, ma vaaia ai e alii se isi vaa o loo tu i le auvai ma alo atu agai i ai.1

O le aso ua tuanai atu, na sosola ese atu ai Iosefa ma Pota mai Navu e aloese mai le lokaina, na popole o le a la le mauaina se faamasinoga talafeagai. Na agai atu Pota i sasae ia tuua ai le setete ao Iosefa na agai i sisifo, ma sopoia le vaitafe i le fale o le tamaloa o lona aiga o Ioane i le Teritori o Aioua, i tua atu o le pule a leoleo o Ilinoi ma ana au. Na lafi o ia iina i le aso atoa, ae na faasolo ina naunau o ia e vaai i aiga ma uo.

Ina ua taula le la tamai vaai i le motu, na faafeiloaia i laua e Ema, Ailama, ma nisi o uo mamae a Iosefa. Na uuina le lima o Ema, ma faalogologo atu Iosefa ao saofafai le vaega i totonu o le vaa ma talanoa lemu e uiga i le tulaga i Navu.2

Na sili atu le leaga o le lamatia nai lo le mea na mafaufau i ai Iosefa. Na faalogo ana uo faapea na tuuina atu e le kovana o Aioua se tusi e loka ai o ia ma Pota foi, o lona uiga e le o toe saogalemu mo Iosefa le lafi i le fale o le tamaloa o lona aiga. Ua latou faamoemoeina nei le i ai o leoleo i itu uma o le vaitafe e sailia o ia.

Ae na talitonu pea uo a Iosefa, o taumafaiga e loka o ia na solitulafono, o se taumafaiga e leai ma se maasiasi a ona fili i Misuri ia pue ai le perofeta. Mo le taimi nei, o le mea e sili mo Iosefa e fai o le lafi i se faatoaga a se uo i tua i le itu o Ilinoi o le vaitafe ma faatalitali seia tau filemu mea uma.3

Ao tuua e Iosefa le motu, na faatumuina lona loto i le agaga faafetai. Na tuulafoaia o ia e isi ma faalataina o ia mai i lea taimi i lea taimi pe a oo mai faigata. Ae o nei uo na o mai e fesoasoani ia te ia i le pogisa o le po, ma filifili e tutu i ona tafatafa ma upumoni na ia olioli ai.

“O i latou o ou uso,” na ia mafaufau ai, “ma o le a ou ola.”

Ae peitai na sili lona faafetai mo Ema. “Ua ia toe i ai foi iinei,” na ia mafaufau ai, “e oo lava i lenei foi faafitauli, e le maluelue, e tumau ma mausali, e le masuia, le Ema agaalofa!”4


Na fesootai soo Ema ma Iosefa i aso ma vaiaso na sosoo ai. Afai la te le feiloai faaletagata, la te feaveaiina ni tusi. Pe a mafai ona ia aloese mai tagata o le tulafono ia na vaavaaia ana gaoioiga uma, e faatasi atu o ia ia te ia i se fale saogalemu ma fuafua ai le isi a la gaoioiga. Na masani lava ona ia tuuina atu savali a Iosefa i le Au Paia ma mai le Au Paia, ma filifili po o fea tagata e tatau ona ia talitonuina ma aloese mai ia i latou e lamatia ai o ia.5

Faatasi ai ma leoleo o loo faafefeina e sue uma fale i Ilinoi pe a tatau ai, na iloa e Iosefa ua popole le Au Paia nei pueina vave o ia ma toe aveina atu i Misuri. Na uunaia o ia e nisi o ana uo e sola i togapaina i matu o Ilinoi, lea na tipi laau ai le Au Paia mo le malumalu.6

Na le fiafia Iosefa i le manatu o le sola ese, na sili atu le nofo pea i Ilinoi ma feagai ma le faafitauli seia oo i le iuga. Ae na naunau o ia e alu pe afai o le mea lena e manao i ai Ema e fai. “O loo ia te oe lo’u saogalemu,” na ia tusi atu ai. “Afai tou te le o mai ma tamaiti faatasi ma au, e le mafai ona ou alu.”

O le isi vaega o ia na faananau lava e ave lona aiga i se isi nofoaga, pe na o sina taimi puupuu lava. “Ua ou lelava i amioga saua, maualalo, ma le tetee le mafaufau o nisi o vaega o le lalolagi o loo tatou nonofo ai,” na ia tau atu ai ia Ema, “ma ua ou mafaufau pe afai e mafai ona ou maua sina koma pe ono ni masina faatasi ma lou aiga, o le a avea o se mea sili e mafai ona ou maua i lenei olaga.”7

Na tali atu Ema i lana tusi mulimuli ane i lena aso. “Ua ou saunia e alu faatasi ma oe pe afai e te lagona le manaomia ona alu,” na ia tusi atu ai, “ae o loo ou mauaina pea le lagona mautinoa e mafai lava ona puipuia oe e aunoa ma le le tuua o lenei atunuu. O loo i ai auala e sili atu nai lo le tasi e puipuia ai oe.”8

O le afiafi na sosoo ai, na ia [Ema] tusi atu ai se tusi i le kovana o Ilinoi o Tomasi Carlin e faamautinoa atu ia te ia le le sala o Iosefa. E lei i ai Iosefa i Misuri ina ua tupu le taumafaiga e fasiotia, na ia faamatala atu ai, ma na mama o ia mai moliaga ia te ia. Na ia talitonu o le a le maua lava e Iosefa se faamasinoga tonu i totonu o Misuri ma o le a iu lava ina fasiotia nai lo lena.

“Ou te tatalo atu i lau afioga ina ia faasao mai lau fanau le sala mai le loto faanoanoa o le toe vaai i lo latou tama ua toso faatata ma le amioletonu i le falepuipui, po o le oti,” na ia talosaga atu ai.9

Sa tali mai le kovana ia Ema i se taimi puupuu lava mulimuli ane. Na faaaloalo ma faaupuina ma le faaeteete lana tusi, ma finau mai o ana faatinoga e faasaga ia Iosefa na uunaia tonu lava i luga o le tiute. Na ia faaalia le faamoemoe faapea o le a ioeina e Iosefa le tulafono, ma na te lei tuuina mai se faailoga faapea ua ia naunau e sui lona mafaufau i le mataupu.10

E lei fiu Ema, ae na tusi atu se tusi lona lua, ma faamatala atu ai i le taimi lea pe aisea e solitulafono ai le lokaina o lona toalua.

“O le a le manuia e mafai ona maua e lenei setete po o le Iunaite Setete, pe soo se vaega lava o lenei setete po o le Iunaite Setete, po o oe foi, pe soo se isi lava tagata,” na ia fesili atu ai i le kovana, “i le faaauauina o lenei moliaga i luga o nei tagata, po o luga foi o le Susuga ia Samita?”

Na ia auina atu le tusi ma faatalitali mo se tali.11


O le taimi lea, o le tele o le Au Paia i Navu e lei iloaina o loo lafi Iosefa i na o ni maila le mamao. O nisi o i latou na talitonu ua toe foi atu o ia i Uosigitone, DC. O isi na faapea ua alu o ia i Europa. Ao latou vaaia le leoleo ma ana leoleo e feoai solo i auala o Navu, ma sailia ni faailo o le mea o i ai Iosefa, na tupu le popole o le Au Paia e uiga i lona saogalemu.12 Ae na latou faalagolago o le a puipuia e le Alii Lana perofeta, ma na latou faaauau mai i lea aso i lea aso o le olaga.

E pei foi o isi tagata Peretania na malaga mai, sa taufaamasani pea Maria Davis i lona aiga fou i Navu. Talu ona taunuu mai i le aai, na ia faaipoipo atu ia Pita Maughan, le alii talavou na maliu lona toalua sa la feiloai i Katelani, ma avea ai ma se tina fai i lana fanau. Na la mautotogi faatasi i le fale o Osone Hyde, lea sa i ai pea i lana misiona i Ierusalema, ma na tauivi e saili se galuega lelei e tausi ai lo latou aiga.13

Na maua i Navu le tele o galuega mo tagata galulue i faatoaga ma kamuta ae na itiiti ni avanoa mo tagata galulue tomai e pei o Pita, lea na nofo ma galue i nofoaga autu pisi o maina ma fale gaosi oloa o Egelani. O le au faipisinisi o le lotoifale na taumafai e faatutu ni fale gaosi meaai, fale gaosi oloa, ma fale gaosi uamea i Navu, ae o nei pisinisi faatoa amata ma e le o faafaigaluegaina ni tagata tomai o loo gasolo mai Egelani.14

I le leai o se galuega tumau, na feola lava Maria ma Pita i lo la taumalulu muamua e ala i le faatauina atu o a la meatotino e faatau ai meaai ma fafie. Ina ua iloa e Iosefa le galuega a Pita o se galue maina i Egelani, na ia faafaigaluegaina o ia e eli se nofoaga o le koale na iloaina i se fanua na ia umia i saute o Navu. Na faamaonia le koale e sili ona lelei, ma na maua mai e Pita ni uta o taavale solofanua e tolu mo Iosefa ae lei uma le koale.15

O nisi o aiga matitiva na malaga mai na tuua Navu e saili ni galuega e sili atu totogi i taulaga ma aai tuaoi, ae na filifili Maria ma Pita e nonofo i le aai ma ola i mea na latou maua. Na la fola ni laupapa i luga o le fola e lei uma o le fale o Hyde ma tuu ni faamalu fulumanu mo moega. Na latou faaaogaina se pusa mo se laulau ma teu ai a latou ipu i fafo ona sa leai ni a latou kapoti.16

Na maoae le vevela o le taumafanafana i Navu, ae a malulu le ea i aoauli ma afiafi, e tuuese e aiga e pei o le Au Maughan a latou feau ae savalivali faatasi i le aai atoa. Na tumu auala i tagata o loo talanoa e uiga i faiga faaupufai, talafou o le lotoifale, ma le talalelei. O nisi taimi e fai ai e le Au Paia ni lauga, auai i tala faatino, pe faalogologo i le Faili Pu a Navu faatoa faatulaga e lagona mamao atu o tata mai ni musika lauiloa o le aso. E le taitai lava mamao ese ni vaega o tamaiti, o loo pele mapu, taina ni tafue, ma taaalo i isi taaloga i fafo seia goto le la i tua atu o le Misisipi ae fepulafi mai fetu i le lagi pogisa.17


I le faaiuga o Aokuso, na toe lolomiina ai i nusipepa ni tusi na lolomiina muamua e Ioane Bennett i le salafa o le atunuu, na faaleaga ai le igoa o le ekalesia ma faigata ai mo faifeautalai ona faasoa atu le savali o le talalelei toefuataiina. I le tali atu i ai, na valaau atu ai taitai o le ekalesia i le faitau selau o faifeautalai i misiona e finau atu i faasalalauga le lelei.

I le aso 29  o Aukuso, na feiloai ai faifeautalai i le togavao lata ane i le tulaga o le malumalu ina ia maua ni faatonuga. I le taimi o le lauga a Ailama, na lagonaina se mumumu i le aofia ao agai atu Iosefa i le tulaga ma alala i se nofoa. O le tele o faifeautalai e lei vaai ia te ia talu ona ia lafi i le amataga o lena masina.

Sa sailia pea e taitai o Ilinoi Iosefa, ae na latou tuua talu ai nei le eria, ma faatagaina ai Iosefa e malolo lana puipuiga mo se taimi. Ua sili laitiiti lava ma se vaiaso, na ia nofo ai ma le filemu i le fale ma lona aiga ma feiloai faalilolilo ma le Toasefululua ma isi taitai o le ekalesia.18

E lua aso talu ona uma le konafesi ma faifeautalai, na lagona ai e Iosefa ua lava le saogalemu e auai i le fonotaga a le Aualofa. Na ia talanoa atu i tamaitai e uiga i ona puapuaga talu ai ma tuuaiga na faia faasaga ia te ia. “E ui ou te faia ni mea sese, ou te lei faia ni sese ua molia au na faia,” na ia fai mai ai. “O sese na ou faia e ala i vaivaiga faaletagata, e pei lava o isi tagata. E leai se tagata e ola e aunoa ma ni sese.”

Na ia faafetai atu ia Ema ma isi tamaitai mo le puipuia o ia ma le talosagaina o le kovana mo ia. “Na faia e le Aualofa a Tamaitai se vaega tele i lo’u tulaga manuia e faasaga i o’u fili,” na ia fai atu ai. “Ana le faia e le Aualofa nei taumafaiga, semanu e sili atu le matautia o ni taunuuga e oo i ai.”19

O lena faaiuga o le vaiaso, na la talimalo ai ma Ema i le aposetolo malolo o Ioane Boynton. E ui lava o Ioane sa avea ma tagata tetee—ma na iu lava ina faafefeina le uso o Iosefa i se pelu i le malumalu o Katelani—na ia tuueseina a la feeseeseaiga ma Iosefa i tua. Ao faia e le aiga le latou aiga o le aoauli, na osofai mai e se leoleo Ilinoi (Illinois sheriff) ma ni leoleo faaauupegaina e toalua i totonu o le fale ma ni faatonuga fou e loka le perofeta. Na faatalanoa e Ioane tamaloloa, ma maua ai le taimi e sola ai Iosefa i le faitotoa i tua, oso atu i le toga sana i lana togalaau, ma lafi i lona faleoloa.

I le fale, na fesili atu Ema e vaai i le faatagaga a le leoleo e sue ai. Na ia tau atu ia te ia e leai sana pepa ma tulei atu lona ala ma ana tamaloloa e pasi atu ia te ia. Na latou sue mai i lea potu i lea potu, ma sue i tua o faitotoa ma pupuni uma lava, ae e lei maua se isi.

I lena po, ina ua tuua e leoleo le taulaga, na see atu loa Iosefa i le fale o ana uo o Eteuati ma Ana Hunter.20 “Ua ou manatu ai ua tatau ma ua poto ia te aʼu ona tuua le alalafaga mo se vaitau puupuu, mo loʼu lava saogalemu ma le saogalemu o lenei nuu,” na tusi atu ai Iosefa i le Au Paia i ni nai aso mulimuli ane. E ui i lea, e lei manao o ia e taulai i ona faigata, ma na ia faasoa atu se faaaliga fou ia i latou e uiga i le papatisoga mo e ua maliliu.

“O lenei foi, e moni ua faapea ona fetalai mai o le Alii,” na faitauina ai le faaaliga, “Ia tuu atu le galuega o loʼu malumalu, ma galuega uma ua Ou tofia ia te outou, ia faia pea ma lē taofia.” Na faatonuina e le Alii le Au Paia e tausia se faamaumauga o papatisoga o sui na latou faia ma ia i ai ni molimau mo i latou, ina ia faamaumauina le faaolaina o e maliliu i le lalolagi ma i le lagi.21

I ni nai aso mulimuli ane, sa auina atu ai e Iosefa i le Au Paia nisi faatonuga e uiga i le sauniga. “O le a taia le lalolagi i se fetuu vagana ua i ai se ituaiga o sooga mau po o se isi mea i le va o tamā ma fanau,” na ia tusi atu ai, ma toe fai atu upu a Malaki. Na ia faamatala atu e faapea o tupulaga ua tuanai ma le taimi nei e tatau ona galulue faatasi e faaola e ua maliliu ma aumaia le atoatoaga o taimi, pe a faaali atu e le Alii ki, mana, ma mamalu uma na Ia faapolopolo mo le Au Paia, e aofia ai mea Na te lei faaalia lava muamua.

Na le mafai ona taofiofia le olioli o Iosefa i le alofa mutimutivale o le Atua i e o feola ma e ua maliliu. E ui lava o loo lafi, ma sailia ma le le tonu e ona fili, na ia olioli i le talalelei toefuataiina a Iesu Kerio.

“O le a le mea ua tatou faalogo i ai i le talalelei?” na ia fesili atu ai i le Au Paia. “O se leo o le fiafia! O se leo o le alofa mutimutivale mai le lagi; ma o se leo o le ʼupumoni mai le eleele!” Na ia tusi atu ma le fiafia i le Tusi a Mamona, ma agelu na toefuataiina le perisitua ma ona ki, ma le Atua ua faaalia Lana fuafuaga i lea fuaitau i lea fuaitau ma lea mataupu i lea mataupu.

“Tatou te lē o atu pea ea i lenei savali sili?” na ia fesili atu ai. “Ia olioli o outou loto, ma ia fiafia tele. Tuu atu i le lalolagi e alalaga i pesega. Tuu atu i e ua oti e tautala mai i viiga e faavavau i le Tupu o Emanuelu!” O mea uma na foafoaina na molimau ia Iesu Keriso, ma Lona manumalo i le agasala ma le oti na mautinoa.

“Ua matua mamalu lava le siufofoga ua tatou faalogoina mai le lagi!” Na olioli ai Iosefa.22


I le tautoulu o le 1842, na tali atu ai Kovana Carlin i le tusi lona lua a Ema, ma faaalia ai le fiafia i lona tuuto i lona toalua ae na iu lava ina musu e fesoasoani ia te ia.23 I le taimi lava lea, na lolomi ai e Ioane Bennett se lipoti e pei o se tusi le umi e faaleaga ai Iosefa ma le Au Paia. Na ia amata foi ona tuuina atu ni lauga na ia taua “O le Polokalama Faalilolilo o Ava i Navu,” ma faafiafiaina tagata faalogologo i tala feaveai na ia faalogo i ai—ma le tele lava o mea na ia fatuina e ia lava—e uiga ia Iosefa ma le autaunonofo.24

Faatasi ai ma le faatosinaga malosi a Ioane, ma le musu o Kovana Carlin e faalavelave, na lagonaina e Iosefa le faateteleina o le lamatia o ia. Na ia iloaina e le mafai ona ia tuuina atu ia lava ma tulai i le faamasinoga ao mananao ona fili i Misuri ia te ia ia oti. Ae e le mafai foi ona ia nofo ai pea ma lafi mo le vaega o totoe o lona olaga. O le a le umi e mafai ai ona ia aloese mai le lokaina ae lei liliu atu le setete i lona aiga ma le Au Paia mo le puipuia o ia?25

Ia Tesema, i le mavae ai ona lafi Iosefa mo le tolu masina, na faaiu ai le taimi o Kovana Carlin. E ui lava o le kovana fou, o Tomasi Ford, na musu e faalavelave sao lava i le mataupu a Iosefa, na ia faaalia le faanoanoa mo le tulaga pagatia o le perofeta ma le mautinoa o le a au le faamasinoga ia te ia.26

E lei iloa e Iosefa pe na te talitonuina le kovana fou, ae na leai se isi filifiliga sili atu mo ia. O le aso na sosoo ai ma le Kerisimasi o le 1842, na ia tuuina atu ai ia lava ia Uilisone Law, o se taitai i le Au a Navu ma o le uso o Viliamu Law. Ona latou malaga atu ai lea i Sipirigifilo (Springfield), le setete autu, mo se faamasinoga e filifili ai pe aloaia le poloaiga a le kovana Misuri e loka Iosefa pe tatau ona toe auina atu o ia i Misuri e tulai ai mo se faamasinoga.27

O le taunuu atu o Iosefa i Sipirigifilo na tupu ai se vevesi. Na lolofi ane tagata fia iloa i le potu faamasino i le isi itu o le auala mai le fale fou o le aai, ma tautulei atu faatasi ma falo atu o latou ua ia maua atu se vaaiga i le tagata na taua o ia lava o se perofeta a le Atua.

“O le fea o Sio Samita?” na fesili atu ai se tasi. “Pe o le tagata lapoa?”

“Oka se isu umi!” na fai atu ai se isi. “E mata ataata tele o ia e avea o se perofeta!”28

Na pulefaamalumalu Faamasino Natanielu Pope, o se tasi o tagata e sili ona faaaloalogia i Ilinoi, i le potufaamasino. Na saofafai Iosefa ma lana loia, o Iusitini Butterfield, i luma o le potufaamasino. Na latalata ane, ia Uiliata Risati, na fai ma failautusi a Iosefa, o loo punou i luga o se api o loo tatala, ma tusi i lalo se faamaumauga o le faagasologa. Na lolofi ane i le potu ni nai isi Au Paia.29

I le mafaufau o Faamasino Pope, o le mataupu a Iosefa e le faatatau i le faapea pe o Iosefa le mafuaaga o le taugafana i le taimi o Boggs, ae o le faapea pe sa i ai o ia i Misuri i le taimi na tupu ai ona sola lea mai le setete. O Iosia Lamborn, le loia talavou o le itu o Ilinoi, na taulai atu ana upu amata i le upu faavaloaga a Iosefa e uiga i le iuga o Boggs. Na ia faamanino mai afai na vavalo Iosefa i le fanaina o Boggs, ona tatau lea ona tauia o ia ma faamasinoina i Misuri.30

Ina ua uma le faamatalaga a le Susuga ia Lamborn, na finau atu le loia a Iosefa faapea o tuuaiga a Kovana Boggs ma moliaga faasaga ia Iosefa na sese, aua e lei i ai Iosefa i Misuri ina ua tupu le taugafana. “E leai ma sina molimau faapea na sola ese Iosefa mai Misuri,” na faamanino atu ai e le Susuga ia Butterfield. “E le tatau ona aveina atu o ia sei vagana ua faamaonia o ia o loo sailia. E tatau ona latou faamaonia na sola o ia!”

Ona ia tuuina atu lea i le faamasinoga o mau a molimau e faamaonia ai le le sala o Iosefa. “Ou te le manatu e tatau i lalo o soo se tulaga lava ona aveina atu le ua molia i Misuri,” na ia faaiu atu ai.31

O le taeao na sosoo ai, le aso 5  o Ianuari, 1843, na pisapisao ai le potufaamasino i le vevesi ao toe foi atu Iosefa ma ana loia e faalogo i le faaiuga a le faamasino. Na faatalitali le Au Paia ma le popole, i le iloaina afai e filifili Faamasino Pope e faasaga ia Iosefa, o le a faigofie lava ona i ai le perofeta i lima o ona fili i le taimi o le po.

Na taunuu atu Faamasino Pope faatoa tea lava le iva. Na alaala i lona nofoa, faafetai atu i loia ma amata loa ona faaleo atu lana faaiuga. Na tele naua ana tala na faia i le mataupu, ma ao ia saunoa atu, na faavavevave lava ona tusia upu uma i lalo e Uiliata Risati.

E pei ona finau atu ai le loia e tu ia Iosefa i le aso ua mavae, na filifili ai le faamasino na le aloaia le samania o Iosefa e tulai i le faamasinoga i Misuri. “Ua tatau ona faasaoloto Samita,” na ia folafola atu ai, i le leai o se mafuaaga e toe taofia ai Iosefa.

Na tulai ane Iosefa mai lona nofoa ma ifo atu i le faamasinoga. I le mavae ai o le lima masina o lafi, ua iu lava ina saoloto o ia.32