Mataupu 14

O Faaaliga Vaaia ma Miti Leaga

Ta ma Fulumanu

Ia Ianuari 1832, sa nonofo ai Iosefa, Ema, ma le masaga i le fale o Elsa ma Ioane Johnson i Hairama, Ohaio, pe tusa ma le tolusefulu maila i saute o Katelani.¹ Pe tali tutusa lava le matutua o le au Johnson ma matua o Iosefa, ma o le toatele o le la fanau ua faaipoipo ma ua o ese mai lo latou fale tele i le faatoaga, ma ua tele ai le avanoa mo Iosefa e fono ai ma taitai o le ekalesia ma galue ai i lana faaliliuga o le Tusi Paia.

A o lei papatisoina i la’ua, o Elsa ma Ioane sa avea o ni tagata o le aulotu a Ezra Booth. O le mea moni, o Elsa lea sa faamaloloina faavavega e Iosefa, na mafua ai ona auai ia Ezra i le ekalesia.² Ae e ui ina ua leai se faatuatua o Ezra, sa faaauau pea e le au Johnson ona lagolagoina le perofeta, e pei ona faia e le au Uitimera ma le au Naite i Niu Ioka.

O lena taumalulu, sa tele le taimi o Iosefa ma Sini na faaalu i le faaliliuga i se potu i le falealuga o le fale o Johnson. I le ogatotonu o Fepuari, a o la faitau mai le Evagelia a Ioane e uiga i le toetutu o e amiotonu ma agaga amioletonu, sa taumafaufau Iosefa pe le o tele atu nisi mea e tatau ona iloa e uiga i le lagi po o le faaolataga o le tagata. Afai e tauia e le Atua Ana fanau e tusa ai ma a latou galuega i le lalolagi, pe ua faigofie ea naua manatu faaagaifanua e uiga i le lagi po o seoli?³

I le aso 16 Fepuari, sa saofafai ai Iosefa, Sini, ma le pe tusa ma le toasefululua isi alii i se potu i le falealuga o le fale o le au Johnson.⁴ Sa oo ifo le Agaga i luga o Iosefa ma Sini, ma sa oo ina le gaoioi i la’ua a o tatala o la’ua mata i se faaaliga vaaia. Sa siomia i la’ua i le mamalu o le Alii, ma sa la vaaia ia Iesu Keriso i le itu taumatau o le Atua. Sa tapuai agelu i Lona nofoalii, ma sa tautino atu e se leo o Iesu o le Alo Pele e Toatasi na Fanaua e le Tama.⁵

“O le a le mea ua ou vaai atu i ai?” Sa fesili ai Iosefa a o maofa i la’ua ma Sini i mea ofoofogia sa la vaai i ai. Ona ia faamatalaina lea o le mea sa ia vaai i ai i le faaaliga vaaia, ma sa fai mai Sini, “O le mea lava e tasi ua ou vaai i ai.” Ona fesili foi lea o Sini i le fesili lava lea e tasi ma sa faamatalaina le vaaiga sa i ona luma. Ina ua uma, sa fai mai Iosefa, “O le mea lava e tasi ua ou vaai i ai.”

Sa la tautatala faapea mo se itula, ma sa faailoa mai i la la’ua faaaliga vaaia e faapea o le fuafuaga a le Atua mo le faaolataga na amata a o lei i ai le ola i le lalolagi e ala i le mana o Iesu Keriso. Sa la faamatalaina foi le lagi i se ala sa leai se tasi i totonu o le potu na mafai ona manatu i ai. Nai lo se malo e tasi, sa faatulagaina i ni malo eseese o le mamalu.

I le faalauteleina o le faamatalaga a le aposetolo o Paulo e uiga i le Toetutu i le 1 Korinito 15, na vaai Iosefa ma Sini ma faamatalaina ia auiliiliga patino e uiga i malo taitasi. Sa saunia e le Alii le mamalu telesitila mo i latou o e sa amioleaga ma e lei salamo i le lalolagi. O le mamalu terasitila e mo i latou o e sa nonofo ma le mamalu i le olaga ae latou te lei usiusitai atoatoa i le talalelei a Iesu Keriso. O le mamalu selesitila e mo i latou o e sa taliaina Keriso, osia ma tausia feagaiga o le talalelei, ma fai mo lo latou tofi le atoaga o le mamalu o le Atua⁶

Sa faailoa mai e le Alii isi mea e uiga i le lagi ma le Toetu ia Iosefa ma Sini ae na ta’u atu ia i la’ua e aua nei tusifaamaumauina. “Ia tau lava ina vaai i ai ma malamalama i ai e ala i le mana o le Agaga Paia,” na Ia faamalamalama atu ai, “lea e faaee atu e le Atua i luga o i latou o e alolofa ia te ia, ma faamamaina i latou lava i ona luma.”⁷

Ina ua tapunia le faaaliga vaaia, sa foliga vaivai ma sesega ia Sini, ua lofituina i le mea sa ia vaai i ai. Sa soisoi Iosefa ma faapea atu, “E lei masani ai Sini e pei o au.”⁸

---

A o faalogo le Au Paia i Katelani i le vaaiga maoae a Iosefa o le lagi, sa faatuina e Viliamu Phelps le falelomitusi o le ekalesia i Initipene. Sa avea o ia ma faatonu o se nusipepa i le tele o lona soifua faatagata matua, ma sa galue ai i le Tusi o Poloaiga, sa faamoemoe o ia e lolomi se nusipepa faalemasina mo le Au Paia ma o latou tuaoi i Misuri.

O le tusiaina i se leo malosi, ma le mautinoa, na tusia ai e Viliamu se faasilasilaga faalauaitele mo le pepa, lea na ia fuafua e faaioga The Evening and Morning Star. “O le Star o le a nonoina mai lona malamalama mai punavai paia,” na ia tautino atu ai, “ma ia tuuto atu i faaaliga a le Atua.” Sa talitonu o ia ua taunuu mai aso amuli, ma sa ia manao i lana nusipepa e lapataia e amiotonu ma e amioleaga ua toefuatai mai le talalelei ma e le o toe mamao ona toe foi mai lea o le Faaola i le lalolagi.

Sa manao o ia e lolomi foi ma isi mea e fiafia i ai tagata, e aofia ai lipoti o talafou ma ni solo. Peitai e ui lava o ia o se tagata e malolosi ona manatu o le e seasea maua se avanoa e faatino atu ai lona mafaufau, ae sa finau pea Viliamu o le a le fenumiai lava le nusipepa ma mea faaupufai po o feeseeseaiga i le lotoifale.

Sa avea o ia ma faatonu malosi faaupufai mo isi nusipepa ma o nisi taimi sa lualuagia ana tala ma tusiga i manatu sa le fiafia ai i latou sa teena o ia.⁹ O le tu maualuga ae i manatu faatautee i Misuri o le a faigata. Ae tusa lava, o le faamoemoe e tusia talafou ma manatu na faagaeetia ai o ia.

Sa faamaoni lava Viliamu i lana fuafuaga e taulai atu le pepa i le talalelei, ma sa ia malamalama foi o lana uluai faamuamua o se lomitusi a le ekalesia o le lolomiina lea ma faasalalau ia faaaliga. “Mai lenei lomitusi e ono faamoemoeina, o le taimi lava e faatonu mai ai e le poto, le tele o faamaumauga paia,” na ia folafola atu ai i lana aufaitau.¹⁰

---

I tua i Ohaio, o le faaaliga vaaia a Iosefa ma Sini na afua ai se vevesi. E toatele le Au Paia na vave ona taliaina ia upumoni sa faatoa faaalia mai e uiga i le lagi, ae o isi sa faigata ona faasagatonu le faaaliga vaaia ma o latou talitonuga masani faaKerisiano.¹¹Pe na faasaoina ni agaga se toatele ona o lenei vaaiga fou i le lagi? Sa i ai ni nai tagata o le Au Paia na teena le faaaliga ma tuua ai le ekalesia.

O lea faaaliga vaaia na atili ai ona faaletonu nisi o o latou tuaoi, o e ua amata ona fememeai i tusi a Ezra Booth ia na lomia i se nusipepa o le lotoifale. A o faasalalauina e nei tusi ia faitioga a Ezra e faasaga ia Iosefa, sa auai atu foi i ai ma isi tagata sa i ai muamua i le ekalesia, ma faatulai mai fesili i mafaufau o tagata ia e tapuai o latou aiga ma uo faatasi ma le Au Paia.¹²

A o goto ifo le la i se tasi afiafi i le faaiuga o Mati 1832, sa i ai se vaega o tamaloloa sa fono i se malaesima pe afa maila mai le fale o le au Johnson. I le ogaumu, sa tafu ai e tamaloloa se afi e faavevela ai le ta paina. A o faasolo ina pogisa le lagi, sa latou valiina o latou foliga i le palapala ma latou faasee ese atu ai i le po.¹³

---

Sa taotooto Ema o la e ala i le moega ae ona faalogoina sina tata tau le lagona i le faamalama. Ae sa lava le leotele o le pao e gauai atu i ai, ae e le o se mea e le masani ai. Sa lei mafaufau o ia i ai.

O ona tafatafa, sa taoto ai Iosefa i luga o se moega uili, o le paleni o lana manava o se faailoga o la ua moe o ia. Sa misela le masaga, ae i le amataga o lena po sa ala ai Iosefa e vaai le tasi o le masaga sa sili ona tigaina, ina ia mafai ona moe ia Ema. Ina ua mavae sina taimi, sa ala o ia, ma sii ese mai le pepe ae fai atu ia te ia [Iosefa] e fai sana malologa. E tatau ona lauga o ia i le taeao.

Sa faagalegale moe ia Ema ae tei ua matala mai le faitotoa o le potumoe ma sa tulioso atu i totonu ni tamaloloa pe toasefululua i le potu. Sa latou tosoese mai Iosefa i ona lima ma amata ona toso faatata atu o ia mai le fale. Sa faataio Ema.

Sa soona fesasaa’i ia Iosefa a o matuai u’umau e tamaloloa. Sa mau se tasi ia te ia i lona lauulu ma toso faatata atu o ia i le faitotoa. O le sao mai o le mimilo mai o le isi ona vae, na kiki ai e Iosefa foliga o se tamaloa. Sa tautevateva agai i tua le tamaloa ma palasi ifo ai i le faasitepu, ma uu lona isu ua tafetotoi. Sa ata oolo o ia, a o ia tau tu ae i luga ma soa atu se lima o tafetotoi i foliga o Iosefa.

“O le a ou faasagatonuina oe,” na ia faataio atu ai.

Sa toso faatata atu e tamaloloa ia Iosefa mai le fale ma avatu i lumafale. Sa tauivi o ia mai la latou u’umau, ma taumafai e faasaoloto mai ona lima malolosi, peitai sa mau se tasi i lona faa’i ma oomi seia oo ina galemu lona tino.¹⁴

---

Sa ala a’e Iosefa i se laugatasi e fai si mamao teisi mai ma le fale o Johnson. O la lava e mau ia tamaloloa ia te ia, e fai si va teisi mai le eleele, ma o lea sa le mafai ai e ia ona sola ese. I ni nai futu mai iina, sa ia vaaia ai le tino e le o ufiufia le afa o Sini Rikitone o taatia i luga o le vao. Sa foliga mai ua oti o ia.

“Ia outou alolofa mai,” sa aioi atu ai Iosefa i tamaloloa. “Faasao lo’u ola.”

“Valaau i lou Atua mo se fesoasoani,” sa ee atu ai se tasi. Sa tilotilo solo ia Iosefa ma vaaia ai nisi tamaloloa ua auai mai i le vaega leaga. Sa laa mai i luma se tasi tamaloa mai se laugatasi lata ane ma se ogalaupapa, ma sa faataoto faalava e tamaloloa ia Iosefa i luga ma amo atu i le ogatotonu o le laugatasi.

Ina ua latou mamao ese atu mai le fale, sa latou saeia ona lavalava ma taofiofi o ia i lalo a o savali atu se tamaloa ma se naifi maai, ua sauni e faatamaia o ia. Peitai sa tilotilo atu le tamaloa ia Iosefa ma sa musu e tipi o ia.

“Lou meaola,” sa ee atu ai se tasi tamaloa. Sa oso atu i luga o Iosefa ma vavalu ona atigilima maamaai i le pa’u o le perofeta, ma sa toto’a’ano ma maosiosia. “E faapena ona pau le Agaga Paia i luga o tagata,” na ia fai atu ai.

Sa mafai ona lagona atu e Iosefa isi tamaloloa i se mea e le mamao ese atu, o femisaa’i pe o le a le mea e fai ia te ia ma Sini. Sa le mafai ona ia lagonaina uma upu sa latou tautatala ai, ae sa ia manatu na ia faalogoina se igoa se tasi pe lua sa ia masani ai.

Na uma loa ona tauaimisa, sa faapea se tasi, “Tatou fetagofi e faata lona gutu.” Sa taumafai malosi ni lima eleelea e faafaamaga lona auvae a o taumafai se tamaloa e liligi le fagu aseti i lona faa’i. Sa ta’e le fagu i nifo o Iosefa, ma ta’e ai se tasi o nifo.

Sa taumafai se isi tamaloa e momono atu se foe o loo pipii ai le ta i lona gutu, ae sa lialia’i e Iosefa lona ulu. “Lou meaola!” sa faataio atu ai le tamaloa. “Taofi i luga lou ulu.” Sa ia faaofiofi atu le foe i le gutu o Iosefa seia sisina atu le ta i ona laugutu.

Sa o mai isi tamaloloa ma se ulo ta ma sasaa i ona luga. Sa sisina ifo le ta i lona pa’u maosiosia ma i lona lauulu. Sa latou ufitia o ia i fulumanu, tia’i ai o ia i luga o le eleele malulu, ae sosola ese.

Ina ua latou tuua, sa fofoe ese e Iosefa le ta mai ona laugutu ma tau tuufeula mo se ea. Sa ia tautu tevateva, ae sa le lava lona malosi. Sa ia toe taumafai ma o le taimi lea sa mafai ai ona ia tusa’o. Sa lelea solo fulumanu faataaliolio ia te ia.¹⁵

---

Ina ua vaai atu Ema ia Iosefa o tautevateva atu i le faitotoa o le fale o Johnson, sa matapogia o ia, e mautinoa lava na fai faamo’amo’a e tagata faatupu faalavelave o ia e le toe iloa ona foliga. Ina ua faalogoina le pisapisao, sa faanatinati atu ni fafine o le pitonuu i le fale. Sa talosagaina e Iosefa se palanikeke e ufiufi ai lona tino manu’a.

O le po atoa, na tausia ai ma vaaia e tagata ia Iosefa ma Sini, o e sa taooto i le fanua laugatasi mo se taimi umi, toetoe a le mafafai ona manava. Sa salusalu ese e Ema le ta mai lima o Iosefa, fatafata, ma le tua. O le taimi lea, sa faaaoga e Elsa Johnson, le ga’o mai lana kapoti e tau aveese ai le ta ua malo mai lona pa’u ma le lauulu.¹⁶

O le aso na sosoo ai, sa fai lavalava o Iosefa ma sa lauga atu mai le faasitepu o le fale o Johnson. Sa ia matauina nisi o tamaloloa mai le vaega faatupu faalavelave i le potopotoga, ae sa leai sana tala ia i latou. I le aoauli, sa ia papatisoina ni tagata se toatolu.¹⁷

Ae, sa tele pea ni mea na faaleagaina i le osofaiga. Sa uno’oa lona tino ma tiga mai le sasaina. Sa taoto Sini i le moega, ua fasa, ua taufao le ola ma le oti. Sa tosoina o ia i fafo e le vaega faatupu faalavelave mai lona fale i ona vae, ma tuua ai lona ulu e leai se mea na puipuia ai a o patatu i lalo o sitepu ma agai atu i le eleele malulu o Mati.

Sa mafatia foi pepe a Iosefa ma Ema. A o faasolo manuia lona tuafafine masaga o Julia, sa tigaina tele Iosefa laitiiti, ma sa oti o ia mulimuli ane i lena vaiaso. Sa tuuaia e Iosefa le oti o lona atalii i le ea malulu na sao i totonu o le fale ina ua toso o ia i fafo e le vaega faatupu faalavelave.¹⁸

---

I nai aso talu ona uma ona tanu le pepe, sa toe foi Iosefa i le galuega e ui i lona faanoanoa. I le mulimuli ai i le poloaiga a le Alii, sa malaga o ia i Misuri i le aso 1 Aperila faatasi ma Newel Whitney ma Sini, o le sa vaivai pea mai le osofaiga ae na lava le malosi na ia maua e malaga ai.¹⁹ E lei leva ona tofia e le Alii ia Newel e avea ma epikopo o le Au Paia i Ohaio ma sa faatonuina o ia e faapaia tupe faasili mai ana pisinisi faamanuiaina e fesoasoani ai e lagolago le faleteuoloa, ofisa lomitusi, ma le faatauga o fanua i Initipene.²⁰

Sa finagalo le Alii i alii e toatolu e o i Misuri ma sa osifeagaiga e galulue feoeoeai faaletamaoaiga ma taitai i Siona ia manuia ai le ekalesia ma tausia lelei ai e matitiva. Sa finagalo foi o Ia ia latou faamalolosi i le Au Paia ina ia aua nei faagalogalo i lo latou tiutetauave paia e fausia le aai o Siona.²¹

Ina ua latou taunuu i Initipene, sa taloina e Iosefa se fono a taitai o le ekalesia, ma faitau atu i ai se faaaliga na valaauina ai o ia, o Eteuati Paterika, Newel Whitney, ma isi taitai o le ekalesia e osifeagaiga o le tasi ma le isi e faafoe ia atugaluga o pisinisi a le ekalesia.²²

“Ou te tuu atu ia te outou lenei poloaiga, e faapea ia outou fusia outou lava i lenei feagaiga,” na fetalai atu ai le Alii, “e saili ai e tagata taitoatasi le lelei o le la te tuaoi, ma faia mea uma ma le manatu tasi i le mamalu o le Atua.” O lea ua fusia faatasi ai, ma ua latou faaigoaina i latou lava o le Faatulagaga Mausali Soofaatasi.²³

A o i ai o ia i Misuri, sa asiasi atu foi Iosefa i tagata o le Paranesi a Kolesavile ma isi o e sa faamautu iina. Sa foliga mai sa galulue faatasi lelei ia taitai o le Ekalesia, ua saunia foi le ofisa lomitusi fou e lolomi le uluai lomiga o le The Evening and the Morning Star, ma sa toatele tagata o le ekalesia sa naunau e atinae le aai.²⁴

Peitai na lagona e Iosefa e i ai lagona le fiafia ia te ia mai nisi o le Au Paia, e aofia ai ni isi o o latou taitai. Sa peiseai sa latou tetee i lana filifiliga e nofo i Katelani nai lo lona sau e nofomau i Misuri. E i ai foi nisi sa foliga na le fiafia e uiga i le mea sa tupu i lana asiasiga talu ai i le eria, lea na feeseeseai ai o ia ma nisi o toeaina i le mea e faatuina ai Siona i Misuri.

O lo latou tetee na faateia ai o ia. Pe latou te lei iloaina na tuua lona aiga faanoanoa ae malaga mai i le valuselau maila ia tau ina fesoasoani ia i latou?²⁵

---

A o asiasi ia Iosefa i le Au Paia i Initipene, sa tauivi faaleagaga ia Viliamu McLellin i Ohaio. Ina ua uma ona valaauina o ia e avea o se faifeautalai, sa ia faaaluina le taumalulu e talai atu ai le talalelei, muamua i taulaga ma nuu i sasae o Katelani ma mulimuli ane i le itu i saute. E ui ina sa fiafia o ia i le faamanuiaina i nisi taimi muamua, o le le lelei o le soifua maloloina, leaga o le tau, ma tagata e lei fia mananao e faalogo ua tuua ai nei o ia ua lotovaivai.²⁶

Ona o ia o se faiaoga, o lea sa masani ai o ia i tamaiti aoga usiusitai o e faalogo i ana lesona ma e le tali upu. Peitai, o le avea ai o se faifeautalai, sa tele taimi e feteenai ai ma tagata o e sa lei faaaloalogia lana pule. E faa-tasi, a o tuuina atu sana lauga umi, sa faalavefauina o ia i ni taimi ma faaigoa o ia o se tagata pepelo.²⁷

Ina ua mavae ni masina o toatuga, sa ia amata ona fesiligia pe o le Alii po o Iosefa Samita na valaauina o ia i se misiona.²⁸ O le le mafai ona ia foiaina le faafitauli i lona mafaufau, na ia tuua ai le galuega faamisiona ae sue se galuega faafailautusi i se faleoloa.²⁹ I ona taimi avanoa, sa ia vaili ai le Tusi Paia mo se faamaoniga o le talalelei toefuataiina ma felafolafoai ma le au masalosalo e uiga i lotu.

I lea taimi, sa ia filifili ai e le toe foi i lana misiona. Nai lo lena, sa ia faaipoipo i se tagata o le ekalesia e igoa ia Emeline Mila ma tonu ai e o faatasi ma se vaega pe tusa o le selau le Au Paia i le Itumalo o Siakisone, lea ua i ai laueeleele mo lo latou faaaogaina. I se faaaliga ia Iosefa, sa aoai ai e le Atua ia Viliamu ona o le lafoaiina o lana misiona, ae sa talitonu Viliamu e mafai ona ia toe amata i Siona.

Peitai, sa manao o ia e fai i ana lava auala. I le taumafanafana o le 1832, sa agai atu o ia ma lana aumalaga i Misuri e aunoa ma se fautuaga mai taitai o le ekalesia, lea e manaomia ai e le Alii le Au Paia ia maua mai ina ia aua nei vave faatupulaia ia Siona ma lē lava ai punaoa. Ina ua taunuu atu o ia, e le i alu foi o ia i le Epikopo Paterika e faapaiaina ana meatotino pe maua mai ai sona tofi. Nai lo lena, sa ia faatauina ni fasifanua se lua i Initipene mai le malo.³⁰

O le taunuu atu o Viliamu ma isi na lofituina ai Epikopo Paterika ma ona fesoasoani. E toatele i latou faatoa o mai sa matitiva ma itiiti lava ni a latou mea e faapaia. Sa faia e le epikopo le mea sili e faamautu ai i latou, ae sa o se luitau le faatulagaina o fale, faatoaga, ma galuega mo i latou a o maaleale le tamaoaiga o Siona.³¹

Peitai, sa talitonu Viliamu o lana vaega toatele ua faataunuu ai le valoaga a Isaia faapea e toatele tagata o le a o mai i Siona. Sa maua lana galuega o se faiaoga ma sa ia tusi atu i ona aiga e uiga i lona faatuatua.

“Matou te talitonu o Iosefa Samita o se perofeta moni po o se tagatavaai a le Alii,” sa ia molimau atu ai, “ma ua ia te ia le mana ma na te maua faaaliga mai le Atua, ma o nei faaaliga pe a mauaina o i ai le pule paia i le Ekalesia a Keriso.”³²

E ui o lea, o ia manatu na amata ona faamata’u ai ona tuaoi i Misuri, aemaise ina ua latou faalogo i nisi o tagata o le ekalesia o fai mai sa tofi e le Atua ia Initipene e avea ma nofoaga tutotonu o lo latou nuu folafolaina.³³ O le taunuu mai o le aumalaga a Viliamu, na atoa ai pe tusa ma le limaselau le Au Paia i Siona. Ua utiuti ia punaoa, ma ua sii ai i luga tau o oloa i le lotoifale.³⁴

“Ua latou feoma’i mai,” sa matau ai e se tasi fafine a o faaopoopo le Au Paia na faamautu i lona siomaga. “Ou te manatu ua tatau lava ona faasalaina i latou.”³⁵

Faamatalaga

1. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 204.

2. George A. Smith, “Sketch of Church History,” Deseret News, supplement, Dec. 21, 1864, 90; Staker, Hearken, O Ye People, 282–85; tagai foi Hinsdale, “Life and Character of Symonds Ryder,” 250. Autu: Faamalologa

3. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 183; Faulring and others, Joseph Smith’s New Translation of the Bible, 58; tagai foi John 5:29; and Staker, Hearken, O Ye People, 319–24. Autu: Joseph Smith Translation of the Bible

4. Historical Introduction to Vision, Feb. 16, 1832 [DC 76], in JSP, D2:179–83; Dibble, “Recollections of the Prophet Joseph Smith,” 303.

5. Mataupu Faavae ma Feagaiga 76:11–24 (Vision, Feb. 16, 1832, at josephsmithpapers.org). Autu: The Vision (DC 76)

6. 1 Korinito 15:39–40; Mataupu Faavae ma Feagaiga 76:50–112 (Vision, Feb. 16, 1832, at josephsmithpapers.org); Dibble, “Recollections of the Prophet Joseph Smith,” 303–4; Historical Introduction to Vision, Feb. 16, 1832 [DC 76], i le JSP, D2:180–82.

7. Mataupu Faavae ma Feagaiga 76:116 (Vision, Feb. 16, 1832, at josephsmithpapers.org).

8. Dibble, “Philo Dibble’s Narrative,” 81; Dibble, “Recollections of the Prophet Joseph Smith,” 304.

9. “Phelps, William Wines,” Biographical Entry, Joseph Smith Papers website, josephsmithpapers.org; Bowen, “Versatile W. W. Phelps.”

10. William W. Phelps, The Evening and the Morning Star Prospectus, in Evening and Morning Star, June 1832 (published Jan. 1835), 1–2.

11. Murdock, Journal, 18; Brigham Young, i le Journal of Discourses, May 18, 1873, 16:42; Brigham Young, Discourse, May 18, 1873, in Historian’s Office, Reports of Speeches, 1845–85, Church History Library; Brigham Young, in Journal of Discourses, Aug. 29, 1852, 6:281; Wilford Woodruff, i le Journal of Discourses, Apr. 9, 1857, 5:84; Joseph Young, “Discourse,” Deseret Weekly News, Mar. 18, 1857, 11; “Items for the Public,” The Evening and the Morning Star, July 1832, 25; tagai foi McBride, “The Vision,” 148–54.

12. Cahoon, Diary, Nov. 1831; Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 205; tagai foi Ezra Booth’s letters printed weekly in the Ohio Star from Oct. 13 to Dec. 8, 1831. Autu: Dissent in the Church

13. Hayden, Early History of the Disciples in the Western Reserve, 220–21; Ryder, “A Short History of the Foundation of the Mormon Church,” 3–4; Staker, Hearken, O Ye People, 344–49; Tullidge, Women of Mormondom, 404.

14. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 205–6; tagai foi Staker, Hearken, O Ye People, 349–50.

15. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 206–7; “History of Luke Johnson,” LDS Millennial Star, Dec. 31, 1884, 834–35; tagai foi Staker, Hearken, O Ye People, 351–52. Autu: Vigilantism

16. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 207–8; “History of Luke Johnson,” LDS Millennial Star, Dec. 31, 1884, 835.

17. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 208.

18. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 208–9; Joseph Smith III, “Last Testimony of Sister Emma,” Saints’ Herald, Oct. 1, 1879, 289. Autu: Joseph and Emma Hale Smith Family

19. Staker, Hearken, O Ye People, 354–55; Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 209; Whitmer, History, 38–39, in JSP, H2:50–51; tagai foi Minutes, Apr. 26–27, 1832, i le JSP, D2:229–33; and Minutes, Apr. 30, 1832, i le JSP, D2:237–40.

20. Mataupu Faavae ma Feagaiga 72 (Revelation, Dec. 4, 1831–A, at josephsmithpapers.org); Mataupu Faavae ma Feagaiga 78 (Revelation, Mar. 1, 1832, at josephsmithpapers.org). Autu: Bishop

21. Mataupu Faavae ma Feagaiga 78:14 (Revelation, Mar. 1, 1832, at josephsmithpapers.org).

22. Mataupu Faavae ma Feagaiga  82 (Revelation, Apr. 26, 1832, at josephsmithpapers.org); Historical Introduction to Revelation, Apr. 26, 1832 [DC 82], i le JSP, D2:233–35.

23. Mataupu Faavae ma Feagaiga 82:15, 19 (Revelation, Apr. 26, 1832, at josephsmithpapers.org); tagai foi Godfrey, “Newel K. Whitney and the United Firm,” 142–47. Autu: United Firm (“United Order”)

24. Joseph Smith History, 1838–56, volume A-1, 213; “Joseph Smith–Era Publications of Revelations,” i le JSP, R2:xxvi; Newel K. Whitney, Statement, circa 1842, Historian’s Office, Joseph Smith History Documents, circa 1839–56, Church History Library.

25. Joseph Smith to William W. Phelps, July 31, 1832, i le JSP, D2:257–7 Autu: Dissent in the Church

26. McLellin, Journal, Nov. 1831–Feb. 1832.

27. McLellin, Journal, Feb. 16, 1832.

28. McLellin, Journal, Feb. 25, 1832.

29. “History of Luke Johnson,” LDS Millennial Star, Dec. 31, 1864, 26:835.

30. William McLellin to “Beloved Relatives,” Aug. 4, 1832, photocopy, Church History Library; Joseph Smith to Emma Smith, June 6, 1832, i le JSP, D2:251; Doctrine and Covenants 75:6–8 (Revelation, Jan. 25, 1832–A, at josephsmithpapers.org); tagai foi Shipps and Welch, Journals of William E. McLellin, 79–85.

31. Joseph Smith to William W. Phelps, July 31, 1832, in JSP, D2:262; Corrill, Brief History, 18–19, i le JSP, H2:146. Autus: Bishop, Consecration and Stewardship

32. William McLellin to “Beloved Relatives,” Aug. 4, 1832, photocopy, Church History Library; tagai foi Shipps and Welch, Journals of William E. McLellin, 83–84; ma le Isaia 2:3.

33. “To His Excellency, Daniel Dunklin, Governor of the State of Missouri,” The Evening and the Morning Star, Dec. 1833, [2].

34. “The Elders in the Land of Zion to the Church of Christ Scattered Abroad,” The Evening and the Morning Star, July 1832, [5]; William McLellin to “Beloved Relatives,” Aug. 4, 1832, photocopy, Church History Library; tagai foi Shipps and Welch, Journals of William E. McLellin, 83.

35. Delilah Lykins to Isaac and Christina McCoy, Sept. 6, 1831, quoted in Jennings, “Isaac McCoy and the Mormons,” 65–66.