“A Mavae Puapuaga e Tele,” mataupu 12 o le Au Paia: O Le Tala o le Ekalesia a Iesu Keriso i Aso e Gata Ai, Voluma 1, O Le Tagavai o le Upumoni, 1815–1846 (2018)
Mataupu 12: “A Mavae Puapuaga e Tele”
Mataupu 12
A Mavae Puapuaga e Tele
I le tautotogo o le 1831, sa nofo Emili Paterika e fitu-tausaga-le matua i se taulaga i matusisifo ma ona matua, o Eteuati ma Litia, ma ona uso e toafa. Sa manaia lo latou fale faaiviivi ma se potu tele ma potumoe e lua i le fogafale i lalo. O luga sa i ai se potumoe, ma se isi potu tele, ma se pusatu e teu ai lavalava. I le fogafale i lalo sa i ai se umukuka ma se sela mo fualaau faisua ma sa fefe ai Emili ona o le pogisa tele.
O fafo, sa tele le fanua na maua ai e Emili se mea e taalo ai ma vailiili ai. Sa i ai se latou togalaau ma laau fua suamalie, o se falemanu, ma se vaega na avanoa lea sa fuafua lona tama e fau ai se fale manaia atu i se aso. Sa lata ane foi le faleoloa pulou a lona tama. I lalo ifo o le fata fai faatau o le faleoloa, sa mafai ona ia maua ai ni lipine sesega ma isi oa. O le fale atoa lava sa tumu i meafaigaluega ma masini sa faaaoga e lona tama e vali ai ie ma fulumanu ma fai ai pulou mo ana paaga faatau.1
Sa lei tele se taimi o lona tama e faaalu e fai ai pulou i le taimi nei ona o lea ua epikopo i le ekalesia. O le faapotopoto ai o le Au Paia i Ohaio mai Niu Ioka, sa tatau ai ia te ia ona fesoasoani e faamautu i latou i mea e nonofo ai ma sue ni galuega. O nei tagata fou faatoa taunuu mai sa i ai le aiga o le au Naite ma le latou paranesi o le ekalesia mai Kolesavile. O le iloa ai e tele le faatoaga a Limani Copley i le luasefulu maila i matusasae o Katelani, lea na ia ioe e faapaia mo le Alii, o lea sa auina atu ai e le tama o Emili le Au Paia mai Kolesavile iina e faamautu ai.2
O nisi o le Au Paia o Niu Ioka na o mai i Ohaio ma misela, ma talu ai sa tele ina nonofo i le fale o Paterika, o lea e lei umi ai ae pueia Emili ma ona uso i fiva na maualuluga ma pata i tino. Na mavae se taimi ona toe malosi lea o Emili, ae na oo ina niumonia lona uso, o Elisa e sefulu-tasi-tausaga. E lei leva ae matauina ma le popole e ona matua le faigata ona manava o ia ma ua oso i luga lona fiva.3
A o tausia e le aiga ia Elisa, sa auai atu lona tama i se konafesi taua a le ekalesia i le faleaoga e lata ane i le faatoaga a Morley. Sa alu o ia mo ni nai aso, ma ina ua ia toe foi mai, sa ia ta’u atu i lona aiga ua tatau ona toe alu.4 Sa maua mai e Iosefa se faaaliga na faapea mai o le isi konafesi o le a faia i Misuri. E toatele ni taitai o le ekalesia e aofia ai ma lona tama, na valaauina e o iina i se taimi vave.5
E toatele tagata sa amata ona faia fuafuaga mo le malaga. I le faaaliga, sa ta’ua ai e le Alii ia Misuri o le laueleele o le tofi o le Au Paia, ma toe ta’u mai ai faamatalaga faatusi paia o se laueleele folafolaina e “tafe ai le suasusu ma le meli.” O iina sa tatau ona fauina ai e le Au Paia le aai o Siona.6
Sa lei naunau le tama o Emili e tuua lona aiga. O la sa ma’i lava Elisa ma atonu foi e oti a o toesea o ia.7 Sa mafai ona iloa e Emili o loo popole foi lona tina. E ui ina sa tautino e pei foi o Litia Paterika mo le faamoemoe o Siona, ae sa lei masani o ia i le tuua ai e tausi le fanau ma le aiga na o ia. Sa foliga mai na ia iloaina ua faatoa amata ona tofotofoga.8
Sa ma’i Poli Naite ina ua latou faamautu ma le Au Paia o Kolesavile i le fanua o Limani Copley. O le faatoaga sa silia ma le fituselau eka o le eleele lafulemu, sa lava le avanoa mo aiga e toatele e fau ai fale, falemanu, ma faleoloa.9 O iina e mafai ai e le au Naite ona amata ma faataitai lo latou faatuatuaga fou i le filemu, e ui ina toatele sa popole e le o toe umi se taimi latou te mafuta ai ma Poli.
Sa galulue faatopetope le toalua o Poli ma ona atalii, e faia pa ma toto le fanua e faaleleia ai le laueleele. Sa fautuaina foi e Iosefa ma Epikopo Paterika le Au Paia mai Kolesavile e faapaia a latou meatotino e tusa ai ma le tulafono a le Alii.10
Peitai, ina ua amata ona foliga lelei mai le nuu, sa aluese Limani mai le ekalesia ma sa ia ta’u atu i le Au Paia o Kolesavile e o ese mai ona laueleele.11 O le leai o se isi mea e o i ai, o lea na talosagaina ai e le Au Paia ia Iosefa e saili le taitaiga a le Alii mo i latou.
“Ua tatau ona outou malaga i le itulagi i sisifo,” na ta’u atu e le Alii ia i latou, “i le laueleele o Misuri.”12
O lenei ua latou iloa o Siona o le a i ai i Misuri, ae le o Ohaio, sa iloaina ai e le Au Paia o Kolesavile, o i latou o nisi o uluai tagata o le ekalesia o le a faamautu ai iina. Sa amata ona latou tapena mo le malaga, ma pe tusa e lua vaiaso talu mai le faaaliga, ae tuua e Poli ma le isi vaega uma o le paranesi le eria o Katelani ae malaga i vaavaitafe e o atu ai i sisifo.13
A o faimalaga atu Poli ma lona aiga i le vaitafe, o lona manaoga aupito sili o le tuvae lea i Siona a o lei maliu o ia. Sa limasefulu-lima ona tausaga, ma sa fai ifo lona malosi. Ua i le apitaogalu lana tama tama e faatau ni laupapa e fai ai lona pusa maliu nei tei ua maliu a o lei taunuu i Misuri.
Peitai sa naunau lava Poli ia le tanuina lava o ia i se isi mea ae ia tanu i Siona.14
E lei leva ona tuua e le Au Paia Kolesavile, ae amata ona malaga atu le perofeta, Sini, ma Eteuati Paterika mo Misuri faatasi ai ma ni nai toeaina o le ekalesia. Sa tele ina latou ui atu i le laueleele, ma talai atu le talalelei i le ala ma talanoa e uiga i o latou faamoemoega mo Siona.15
Sa talanoa Iosefa ma le fiafia e uiga i le ekalesia i Initipene. Na ia ta’u atu i nisi o toeaina e faapea sa mautinoa e Oliva ma isi faifeautalai o le a fauina se paranesi malosi o le ekalesia iina, e pei ona sa latou faia i Katelani. Na manatu nisi toeaina o se valoaga lea.
Ina ua latou latalata atu i le Itumalo o Siakisone, sa faamemelo nei alii i le sosolo malie atu o le laufanua laugatasi na siomia ai i latou. O le tele o laueleele mo le Au Paia e faataape ai, sa foliga mai o Misuri o le nofoaga tonu lea mo Siona. Ma o Initipene, faatasi ai ma lona lata atu i se vaitafe tele ma laueleele o Initia, e ono avea ma nofoaga tonu e faapotopoto ai le nuu o le feagaiga a le Atua.16
Peitai ina ua latou taunuu i le taulaga, sa lei fiafia toeaina i le mea sa latou vaaia. O Ezra Booth, na avea ma faifeau muamua ma na auai i le ekalesia ina ua uma ona ia vaai ia Iosefa o faamaloloina le lima gase o se fafine, na manatu sa foliga mataga le eria ma e lei atinaeina. Sa i ai se fale faamasino, ni nai faleoloa, ni nai fale ogalaau----ma isi mea laiti. Sa na o ni nai tagata toalaiti na papatisoina e faifeautalai i le eria, ma e lei malosi le paranesi e pei ona sa faamoemoeina e Iosefa. O le manatu ai faapea ua faaseseina i latou, na amata ai e Ezra ma isi ona fesiligia meaalofa faaperofeta a Iosefa.17
Sa lei fiafia foi Iosefa. O Feiete ma Katelani o ni nuu laiti, a e peitai o Initipene sa tele atu teisi nai lo se nofoaga filemu o fefaatauaiga. O le taulaga o se vaega tonu e amata ai alasopo agai i sisifo ma na tosina mai ai le au faimailei fulumanu ma le au avea’i faatasi ma le au faifaatoaga ma le au faipisinisi laiti. Sa iloa e Iosefa tagata i le tele o nei fefaatauaiga i lona olaga atoa, ae sa ia mauaina tamaloloa i Initipene e sili ona tufanua ma le le mafaufau. O le mea e sili ona leaga, o sui o le malo i le taulaga sa masalomia ia faifeautalai ma e peiseai o le a faigata ai le talaiga i tagata Initia, po o le le mafai foi.18
I lona lotovaivai, sa ia tuu atu ona atugaluga i le Alii. “O afea ea o le a fuga mai ai le vao e pei o le rosa?” na ia fesili ai? “O afea ea o le a fausia ai Siona i lona mamalu, ma o fea o le a tu ai Lou malumalu?”19
I le aso 20 Iulai, e ono aso talu ona taunuu o ia, ae tali mai tatalo a Iosefa. “O lenei laueleele,” na ta’u atu ai e le Alii ia te ia, “o le laueleele ua ou tofia ma faapaiaina mo le faapotopotoina o le au paia.”
E leai se mea o le a latou toe vaavaai atu ai i se isi mea. “O le laueleele lea o le folafolaga,” na Ia tautino atu ai, “ma o le nofoaga lea mo le aai o Siona.” Sa tatau i le Au Paia ona faatauina le tele o laueleele o loo i ai i le mea e mafaia, fausia fale, ma toto faatoaga. Ma i le tafato i sisifo o le falefaamasino, e tatau ona latou fausia ai se malumalu.20
E oo lava ina ua uma ona faaali atu e le Alii Lona finagalo mo Siona, ae sa i ai lava nisi Au Paia sa tumau le masalosalo e uiga i Initipene. E pei o Ezra Booth, sa faamoemoe foi Eteuati e maua atu se paranesi tele o le ekalesia i le eria. Ae, sa tatau ia te ia ma le Au Paia ona fausia ia Siona i se taulaga sa masalomia ai i latou e tagata ma sa leai ma se fia naunau i le talalelei toefuataiina.
I le avea ai o se epikopo o le ekalesia, sa ia malamalama foi o le tele o le tiutetauave mo le faataatiaina o le faavae o Siona sa i ona tauau. Ina ia saunia le laueleele folafolaina mo le Au Paia, e tatau ona ia faatauina le tele o fanua latou te mafaia ina ia tufatufa atu o ni tofi ia i latou e o mai i Siona ma tausi le tulafono o le faapaiaga.21 O lona uiga, e tatau ona nofo ai o ia i Misuri ma aumai lona aiga e nonofo tumau ai i Siona.
Sa manao Eteuati e fesoasoani i le faatuina o Siona, ae ua matua tele naua le uiga o le faaaliga, o ona tiutetauave fou, ma sa faaletonu o ia i le eria. I se tasi aso, a o ia suesueina le fanua i totonu ma faataamilo i Initipene, sa ia fai atu ia Iosefa e le tusa le lelei e pei o isi fanua lata ane. Sa le fiafia o ia i le perofeta, ma sa na le iloaina pe faapefea ona faatuina e le Au Paia ia Siona iina.
“Ua ou vaai i ai,” na molimau atu ai Iosefa, “ma o le a faia lava.”22
Na mavae ni nai aso, ona toe faaali atu lea e le Alii lana upu ia Iosefa, Eteuati, ma isi toeaina o le ekalesia. “E lē mafai ona outou vaaia i o outou mata faalenatura, i le taimi nei, le fuafuaga a lo outou Atua e faatatau i mea o le a oo mai pe a mavae le taimi nei, ma le mamalu e mulimuli mai pe a mavae puapuaga e tele,” na Ia tautino atu ai. “Aua a mavae puapuaga e tele ona oo mai lea o faamanuiaga.”
I le faaaliga, sa a’oa’i ai foi e le Alii le le talitonu o Eteuati. “Afai e le salamo i ana agasala,” na Ia fetalai atu ai e uiga i le epikopo, “ia faaeteete o ia nei pau. Faauta ua tuu atu ia te ia lana misiona, ma e lē toe tuuina atu.”23
Na faalotomaualaloina Eteuati i le lapataiga. Na ole atu o ia i le Alii e faamagalo le tauaso o lona loto ma sa ia ta’u atu ia Iosefa o le a nofo ai o ia i Initipene ma tapena le laueleele o Siona mo le Au Paia. Ae sa popole pea o ia nei le mafai ona ia faia le galuega tele o loo faamalumalu mai.
“Ou te fefe o lou valaauga ua sili atu nai lo le mea e mafai ona ou faatinoina ia talia ai e lo’u Tama Faalelagi,” sa ia tautino atu ai i se tusi ia Litia. “Tatalo mai mo au ia aua nei ou pau.”24
Ina ua mavae vaiaso e tolu o le malaga, sa taunuu Poli Naite i Initipene ma le Au Paia a Kolesavile. Sa tu tautevateva o ia i le laueleele, ma le agaga faafetai ua ia taunuu i le laueleele o Siona. E ui o lea, sa televave le fai ifo o si ona tino, ma sa aumaia e ni tagata se toalua faatoa liliu mai i le eria o ia i lo latou fale ina ia mafai ai ona maua sana malologa filemu.
A o sailia e le au Naite le eria mo se mea e faamautu ai, sa latou mauaina le itu maotua e matagofie ma manaia, ma e tele fanua lafulemu e mafai ona atina’e ma fai ai faatoaga. Sa foliga agalelei foi tagata, e ui lava o i latou o ni tagata ese. E le pei o nisi o toeaina mai Katelani, sa talitonu tagata lotu o Kolesavile e mafai e le Au Paia ona latou fauina Siona iina.
I le aso 2 Aokuso, sa faapotopoto ai le Au Paia i Misuri i nai maila i sisifo o Initipene e amata ona galulue i le fale muamua i Siona. O Iosefa ma alii e toasefululua mai le Paranesi a Kolesavile, o e sa suia faafaatusa ia ituaiga o Isaraelu, na faataatiaina le uluai ogalaau mo le fale. Ona faapaiaina ai lea e Sini le laueleele o Siona mo le faapotopotoina o le Au Paia.
O le aso na sosoo ai, i se vaega i sisifo o le falefaamasino i Initipene, sa faataatia ai ma le faaeteete e Iosefa se maa se tasi e maka ai le tulimanu o le malumalu i le lumanai.25 Ona susue lea e se tasi le Tusi Paia ma faitau mai le salamo e valusefulu-ma-le-fitu: “E sili le fiafia o Ieova i faitotoa o Siona, i lona fiafia i mea uma e nonofo ai Iakopo. O mea e viia ua ta’ua lava ia te oe, le aai a le Atua.”26
I ni nai aso mulimuli ane, sa maliu Poli, a o vivii ae i le Alii mo le lagolagoina o ia i ona mafatiaga.27 O le perofeta na faia le lauga i le sauniga o le falelauasiga, ma sa tanuina e lona toalua lona tino i se pupuvao e le mamao mai le mea e tu ai le malumalu. O ia le Au Paia muamua na tanuina i Siona.28
O le aso lava lena, na maua ai e Iosefa se isi faaaliga: “Amuia lava i latou, ua fetalai mai ai le Alii, o e ua o mai i lenei laueleele ma le manatu tasi i loʼu mamalu, e tusa ma aʼu poloaiga. Aua o i latou o e e ola e fai mo o latou tofi le lalolagi, ma o e e oti o le a malolo mai ia latou galuega uma, ma o le a mulimuli atu a latou galuega ia te i latou.”29
E lei pine ona maea le falelauasiga, ae amata ona toe foi Ezra ma isi o toeaina o le ekalesia i Katelani faatasi ma Iosefa, Oliva, ma Sini. Sa mapu lelei Ezra ina ua ia toe foi i Ohaio. E le pei o Eteuati, sa lei i ai se suiga i lona loto e uiga ia Iosefa po o le mea e tu ai Siona.
Sa faaee paopao o tamaloloa i le Vaitafe lautele o Misuri, i matu tonu o Initipene, ma latou aloalo atu ai i le aave o le au. I le faaiuga o le aso muamua o le faigamalaga, sa latou maua le agaga lelei, ma sa taumamafa fiafia i se ‘aiga o le afiafi o pipi aivao i auvai o le vaitafe. Peitai, i le aso na sosoo ai, sa vevela le tau o Aokuso, ma sa sou le vaitafe ma sa faigata ai ona faatautaia le malaga. Sa vave ona vaivai tamaloloa ma amata ai ona fefaitioa’i e le tasi le isi.30
“A o soifua ai le Atua,” sa iu ina faataio atu Oliva i tamaloloa, “afai e le sui a outou amio, o le a i ai se faalavelave e tupu ia te outou.”
Sa taitai e Iosefa lana paopao i le aoauli na sosoo ai, ae sa le fiafia nisi o toeaina ia te ia ma Oliva ma sa mumusu e taualo. I se pioga matautia o le vaitafe, sa latou feto’ai ai ma se laau na magoto ma sa toetoe ina sa’e lo latou vaa. Ona o le popole mo ola o tagata uma o le aumalaga, o lea sa poloaiina ai e Iosefa ma Sini ia toeaina e o ese mai le vaitafe.31
Ina ua uma ona faatulaga sa latou tolauapiga, sa taumafai Iosefa, Oliva, ma Sini e talanoa atu i le aumalaga ma faamasuigamalie le finauvale. Ma le le fiafia, sa faaigoa e tamaloloa ia Iosefa ma Sini o palaaai ona o le o ese mai le vaitafe, sa tauemu i le aloga e Oliva o lana paopao, ma sa tuua’ia Iosefa i le pei o se pule saua. Sa oo lava ina po o fai le femisaaiga.
Nai lo le ala faatasi ma le aumalaga, sa vave ona alu Ezra e moe, ma le matua faitioina lava o Iosefa ma toeaina. Aisea, sa ia taumanatunatu ai, o le a faatuatuaina ai e le Alii ia ki o Lona malo i nei ituaiga tagata?32
I se taimi mulimuli ane o lena taumafanafana, sa maua ai e Litia Paterika le tusi a Eteuati mai Misuri. Faatasi ai ma lona faasoa mai o ona atuatuvalega e uiga i lona valaauga, sa ia faamalamalama mai ai e faapea o le a le sau o ia i le fale e pei ona sa fuafuaina ai ae o loo nofo i le Itumalo o Siakisone e faatau ni fanua mo le Au Paia. Sa faapipii mai ai i le tusi se kopi o le faaaliga ia Eteuati, lea na faatonu atu ai lona aiga ia faamautu i Siona.
Sa ofo Litia. Ina ua alu ese mai Eteuati, sa ia ta’u atu i ana uo o le a toe foi mai i Ohaio i le taimi lava e maea ai lana galuega i Misuri. A o lenei, faatasi ai ma le tele naua o tiutetauave i Siona, sa le mautinoa ai pe mafai ona toe foi ane e fesoasoani ia Litia ma le fanau e faia le malaga. Peitai na ia iloaina sa i ai isi aiga i Ohaio o le a malaga atu i Misuri i le tautoulu lena, e aofia ai ma ona fesoasoani i le au epikopo. E faapena foi Sini Gilbert, o se faioloa i Katelani, ma Viliamu Phelps, o se lomitusi, o i la’ua uma ia o le a faatuina ni pisinisi mo le ekalesia i Siona.33
“Atonu e sili atu pe a outou malaga faatasi mai ma i latou,” na ia tusi atu ai.34
I le iloa ai e na o nai mea iti lava e maua i Initipene, o lea sa avatu ai foi e Eteuati ia Litia se lisi umi o mea e teu e avatu ma mea e tuu. “E tatau ona tatou mafatia,” na ia lapataia ai o ia, “ma o le a i ai foi se taimi e tele ai le mativa iinei, lea ta te lei masani tele ai.”35
Sa amata tapenapena Litia mo le malaga. Ua lava foi le malolosi o tamaiti e malaga ai, ma sa ia fuafuaina e malaga faatasi ma aiga o le au Gilbert ma le au Phelps. A o ia faatauina atu meatotino a lona aiga, sa faaalia le le talitonu o ona tuaoi i le mafai e ia ma Eteuati ona lafoai lo latou fale manaia ma le pisinisi manuia ae mulimuli i se perofeta talavou i le vao.36
Sa leai se manao o Litia e fulitua i le poloaiga a le Alii ia fauina Siona. Sa ia iloa o le lafoaiina o lona fale manaia o se tofotofoga, ae sa ia talitonu o se tulaga faamamaluina le fesoasoani e faataatia le faavae o le aai o le Atua.37