Karaipiture Tapu—te Tūāpapa o te Whakapono
Tē taea e tātou te whakaiti ake i te mana nui tō ngā karaipiture ki te whakatahuritanga me te ū tonu ki te rongopai.
Ina tata nei kite ai māua ko tōku hoa rangatira, a Meri, i tētahi tī hāte me tētahi whakaahua o tētahi pukapuka me tētahi karere i te wāhanga o mua i kīa ai, “Pukapuka: Te Taputapu Kawe ā-Ringa Tuatahi.”
I whai whakaaro ahau mō tēnei karere me te rongonui haere o ngā momo taputapu kawe ā-ringa. Ka āta whai whakaaro tonu ahau, ā, ka tau iho te māramatanga, e kore rawa tētahi momo taputapu, momo pūrere Hinengaro Horihori rānei e whai mana nui atu i tō te ārahitanga ā-wairua mai i ngā whakakitenga a te Atua.
Ahakoa kawe ā-ringa, ā-matahiko rānei, ka hoatu te Paipera Tapu me te Pukapuka a Moromona: He Whakaaturanga Mai Anō Nā Ihu Karaiti, i te ārahitanga ā-wairua me ngā whakaakoranga nā Ihu Karaiti, te Kaiwhakaora o te ao. Ka tiaki tātou i ēnei pukapuka mō tō rāua mahi nui whakahirahira ki te pupuri ki ngā tohutohu a te Atua ki ngā poropiti me ngā tāngata o onamata, me ngā kupu tohutohu hoki mā tātou i roto i ō tātou ake oranga.
Ngātahi me ngā whakaakoranga a ngā poropiti ora, ka tuku tohutohu ā-whakaakoranga ēnei karaipiture tapu mā tātou i ēnei rā. Ka tino kitea te mana o ēnei karaipiture i roto i ngā tohutohu, whakatikahanga, whakaahurutanga, me te wairua tau ka whiwhi ai ngā tāngata me ngā whānau e kimi āwhina ana mai i te Ariki.
Ko ēnei karaipiture, ngātahi me te whakaohonga o te Wairua Tapu, te mātāpuna matua mō te whakatahuritanga o ērā me te ngākau marū me te wairua iro ,ā, e hiahia aru hoki i a Ihu Karaiti. Ka āwhina ngā karaipiture i a tātou kia hanga i tētahi tūāpapa e tū kaha tonu ahakoa ngana ai te hoariri ki te whakahāwea i tō tātou whakapono.
Kua manaakitia te Hāhi e ngā mema hou kua whakatahuritia puta noa i te hītori o te Hāhi, ā, ko rātou hoki tōna mauri. Ko tēnei tētahi tauira tongarewa māku. I taku wā hei pīhopa rangatahi ake nei, tokorua ngā tuahine mihinare e whakaako ana i te whānau William Edward Mussman. Ko te pāpā, he rōia pai, ā, he kaikaunihera hoki a ia o tētahi kamupene rongonui. I te āwhina tōna hoa rangatira, a Janet, i te whānau kia ngana ake tō rātou ora pērā ki a Ihu Karaiti.
I whakaakongia hoki ta rāua tama me ta rāua tamāhine, ko tā rāua pakeke, i roto i ngā tau rua tekau. I whakaakongia rātou tokowhā ngā akoranga katoa, ā, i haere rātou katoa ki te whare karakia. I akiaki ngā tuāhine mihinare i a rātou kia pānui i te Pukapuka a Moromona me te īnoi kia whiwhi i tētahi whakaaturanga o ērā karaipiture tapu. Whakaharahara ana te pānui ngātahi o te whānau i te katoa o te Pukapuka a Moromona.
I haere ngātahi rātou me ngā mihinare o te pou ā-rohe ki ngā hui hākarameta. Ko ērā mihinare i mua atu he tumuaki o te Rōpū atawhai mō ngā wāhine.
Pātata atu ki te wā ka rumakina ai te whānau, i pāhūhū rātou ki ētahi kōrero teka mō te Hāhi. I mua tonu tēnei i te wā o te ipurangi, heoi, i whakakīa ēnei kōrero katoa i tētahi pouaka pepamārō.
I pōwhiri mai ngā mihinare tuahine ki ahau, he pīhopa 34 tau te pakeke, hei āwhina ki te whakautu i ētahi o ā rātou pātai. I huitahi mātou ki tō rātou rūma noho, ā, i reira te pouaka kīkī i ngā puka iti me ngā kōrero teka mō te hāhi ki waenganui tonu i te rūma. I āta tiro au ki tēnei take i runga i te wairua īnoi. I te karakia whakatūwhera, i kōhimuhimu te wairua ki ahau, “Kei te mōhio kē a ia he pono.” He mea matua tēnei. I whakapono ngā tuahine, he whakaaturanga kē tō ērā atu mema o te whānau. Kāore rāua i te tino mōhio mō te pāpā.
Ka hāngai taku whakamōhio atu ki a ia, i whakamōhio mai te Wairua ki ahau, he whakaaturanga kē tōna. “He pono tērā?” Ka tiro whakatau mai a ia ki ahau, ā, ka mea atu, i whakamōhio te Wairua i a ia, he pono te Pukapuka a Moromona me te Hāhi.
Kātahi ka pātai atu au ki a ia, mēnā he take kia tirohia ērā pukapuka i roto i te pouaka, mēnā he whakaaturanga ā-wairua kē tōna.
I mea te pāpā, kāore rānei he take kia tirohia ērā. I tautoko te toenga o te whānau ki tōna whakautu.
I mea a ia, he pātai nui tōna: Ko tētahi take i whiwhi rātou i ngā kōrero maha e whakahē ana i te Hāhi, i te mea he mema kē rātou o tētahi atu whakapono. Tāpiri atu ki tērā, i hoatu pūtea tautoko a ia kia whakatūria he whare karakia hou mō taua whakapono. I whakaakona a ia e ngā mihinare tuahine mō te whakatekau, ā, i whakaaetia e ia, heoi, i whai whakaaro a ia mēnā he hē ki te tuku tonu i te pūtea tautoko i whakaaetia e ia. I whakamōhio atu au ki a ia, he mea whakahōnore, ā, he mea tika tonu kia tukuna taua pūtea tautoko.
Ngā Mussman me tō rāua tama, hunaonga, me tō rāua tamāhine.
I rumakina te whānau katoa. Kotahi tau whai muri ake, i hīria rātou hei whānau i roto i te temepara o Oakland California. He honore mōku kia tae atu ki reira. I whakatutuki te tama i āna akoranga ki te kura rōia, i whakatutuki te whakamātautau mō te paepae rōia o California, ā, ka kotahi atu ki te whakarato mīhana ki Hapani. Kua mātaki ahau, puta noa i ngā tau i ngā reanga e ū tonu ana ki te rongopai. Nōku te honore ki te whakahaere i te hīritanga o tētahi o ngā mokopuna kōtiro.
Ko ngā whakatahuritanga e whakatinanahia ana i ēnei rā, he ōrite tonu te mīharo. I te marama o Hune kua pahure ake, ko mātou ko Coach Andy Reid, te kaiwhakahaere whutupōro Amerika o ngā Kansas City Chiefs, me ētahi atu māngai o tō mātou whakapono me ētahi atu whakapono, i kōrero mātou ki tētahi kaupapa whakapono-maha ki te Hāhi o Riverside ki Taone Matua o Niu Ioka. I kōrero a Coach Reid mō ngā whiwhinga tuaruatanga me te whakaae ki ngā pōwhiri me ngā āheinga,,ā, ko ērā katoa ētahi mea matua o te rongopai o Ihu Karaiti. Te ata whai muri mai, ngātahi mē ō tātou hoa rangatira, a Tammy Reid rāua ko Mary, i haere mātou ki te hui hākarameta ki te Wāri Tuarua o Manhattan. I tino rongo i te wairua o taua hui. He tokomaha ngā mema hou i whakatahuritia ki taua huihuinga. Tokorima ngā mema hou i tata rumakina ai, nā tokowhā he tane pakeke, kotahi te rangatahi, ā, ko rātou katoa he mema o te tohungatanga tapu o Arona e toha ana i te hākarameta. Ka koa au ki te whakamōhio atu ki a koutou, he pērā tonu puta noa i te hāhi katoa.
Ka tuku whakamoemiti mātou ki ērā e whakaae ana ki ngā pōwhiri tapu, ka panoni i ō rātou oranga, ā, ka whakaae ki te āheinga kia aru i a Ihu Karaiti. Ka tae rātou ki runga i te huarahi o te kawenata mā te whakapono, rīpenetātanga, rumakitanga, me te whakaūnga, pērā ki tērā e whakaakongia ana i roto i te Paipera Tapu me te Pukapuka a Moromona.
Tē taea e tātou te whakaiti ake i te mana nui tō ngā karaipiture ki te whakatahuritanga me te ū tonu ki te rongopai. I mōhio ngā poropiti onamata i roto i te Pukapuka a Moromona, mō te mīhana o Ihu Karaiti, ā, i whakaako i tana rongopai. Ka āwhina te Pukapuka a Moromona i a tātou kia whakatata ake ki te Atua i a tātou e ako ana, e whai māramatanga ana, ā, e whakatinana ana hoki i ōna whakaakoranga. I whakaako te poropiti a Hohepa Mete, “Ka whakatata ake tētahi tane [wahine rānei] mā te ū ki ōna [te pukapuka] akoranga, i ērā atu pukapuka katoa.”
Kia mōhio ko te Pukapuka a Moromona te kupu a te Atua, me pānui, me whakaaroaro, ā, me īnoi mōna, kātahi ka mahi i ērā e meatia ana e ia. I whakaari te poropiti a Moronai, ka hura te Atua i te pono o te pukapuka ki a tātou ina īnoi tātou i runga i te ngākau tūwhera, i runga i te takune pono, ā, me te whakapono i a Karaiti. He mea matua kia rangahaua te Pukapuka a Moromona mō te whakakaha tonutanga o tō tātou whakatahuritanga.
I tō tātou āta whakaaro mō te hononga o te Paipera me te Pukapuka a Moromona hei taputapu kawe ā-ringa, tērā pea ka uia te pātai. Ki ō whakaaro, he aha te painga o ngā pukapuka e rua ki te tautoko tētahi i tētahi, mēnā i whakapuaki te Ariki ka whakahonoa ngātahitia ērā, ā, ka “kotahi i roto i tō ringa”? Ko tērā te mea i whakapuakina e te Ariki e pā ana ki te “rākau o Hurā,” te Paipera, me te “rākau o Hohepa,” te Pukapuka a Moromona.
He whānui tonu ngā āhuatanga, pērā ki ngā whakaakoranga matua, e tautoko, ā, e hāpai ana hoki te Pukapuka a Moromona i te Paipera. Ko te whakaakoranga o te whakamārietanga o Ihu Karaiti tētahi tauira matua.
Kei roto i te Paipera tētahi tuhinga tika mō te minitatanga o Ihu Karaiti, arā, Tōna matenga me Tōna Aranga hoki. Ki roto i te Pukapuka a Moromona, he nui ake ngā kōrero hāngai mō te Whakamārietanga o Ihu Karaiti, tētahi mea i whakamārama rawatia e ngā poropiti i mua i Tana matenga.
Ka whakaatu te taitara mō Arama ūpoko 42 i te whai tikanga ā-whakaakoranga mō te Whakamārietanga o Ihu Karaiti.
Ka pānui: “He whakamātautauranga tēnei oranga kia taea ai e te tangata te rīpenetā me te mahi ki te Atua—Ka pahawa ake te matenga o te tinana me te matenga o te wairua i te Takanga—Ka pahawa ake te hokonga mā roto i te rīpenetātanga—Ka whakamārietia ngā hara o te ao e te Atua ake anō—Mā te hunga e rīpenetā te whakaaroha—Ka tau te tika o te Atua ki runga i ērā atu tāngata katoa—Ka pahawa ake te whakaaroha nā te Whakamārietanga—Ka whakaorangia te hunga rīpenetā anake.”
I mea a Tumuaki Russell M. Nelson, “Ko taku kupu whakaari, ina pānui ā-īnoi nei koe i te Pukapuka a Moromonaia rā, ka pai ake ō kōwhiringa—ia rā.” Ka whakaari hoki ia mēnā “ka rumakina koe i a koe anō ki roto i te Pukapuka a Moromona ia rā, ka āraia koe e ngā kino o te rā.”
Pērā ki taku i mea ai, i rata ki ahau te whakaaro o te taputapu kawe ā-ringa tuatahi—he pukapuka. Heoi anō, e mōhio ana ahau i te hirahira o te ipurangi i roto i te ao i tēnei wā. Ka taea e tētahi taputapu ā-ringa te whāngai atu i ngā mōhiotanga katoa, nā i mua atu, kua whakakīa ai tētahi whare pukapuka kaitā. E ngākau whakamoemiti ana tātou kia ora ai i tētahi wā pēnei. E hāngai ana aku whakamoemiti ki te mōhioranga, he āheinga ki ngā pukapuka tapu me ngā rauemi o te Hāhi ā-matahiko nei. He rauemi tino pai te ipurangi ki te rangahau i te rongopai. I tēnei rā, he tokomaha ngā tāngata ka tuari i ngā karaipiture me ō rātou hoa e whakamahi ana i te hangarau. Ko te taupānga Pukapuka a Moromona, tētahi tauira pai ki te tuari i te Pukapuka a Moromona ki ō hoa, ā, he ngāwari hoki te tuari ahakoa kei hea.
Ahakoa he maha ngā manaakitanga ō te ipurangi, pērā ki ērā pukapuka teka mō te Hāhi i whakamāramatia e au i mua, ka whakamahia hoki te ipurangi kia rangirua ai, ā, kia whakahē i te whakapono i roto i ngā mātāpono tongarewa o te rongopai. He wāhanga ērā o ngā “kino o te rā” i meatia e Tumuaki Nelson.
I runga i te ipurangi, kua hangaia e te hoariri me ōna kaitautoko i tētahi pouaka ōrite ki ngā tuhinga teka mō te Hāhi i whakamāramatia e au i mua, ā, ko tōna tikanga he pana atu i a koe i ngā pono a te Atua.
He pērā tonu tōna tikanga whakarangirua puta noa i ngā tau. Ka kitea rawatia tēnei i tō tātou whakataurite i tō tātou rā ki ngā tau 1960, i taua wā i roto au i aku tau 20.
Ka whakaako ngā karaipiture i a tātou kia whai whakaaro, ā, kia mātau i roto i ngā mea katoa. Ka taea te whakamahi i te ipurangi mō te pai, mō te kino rānei.
Me āta kōwhiri ngā mema roa o te Hāhi me ērā tāngata hou ki te rangahau i te rongopai i ngā mea ka mātakitaki. Kaua e mātaki i ngā mea paru, teka, kāore rānei i te pai. Menā ka pērā, ka arahina koe e ngā hātepe i runga i tētahi huarahi ka patu i te whakapono, ā, ka whakararu i tō tipuranga mutunga kore. Ka whakaawehia koe i runga i te tika, me te kino hoki. Kimihia te tika, ā, karo i ngā ara pōuri me te panuku i roto i te korokoro o te parata. Whakakīa tō oranga ki ngā mea pai, whakaaro tika, e hari, kia pārekareka, ā, karo i te hīanga. He rerekētanga. Ko te tikanga whakapono nama tekau mā toru tētahi aratohu pai. Ko te mea nui, rumakina koe anō ki roto i te Pukapuka a Moromona, mā reira ka pōwhiri i te Wairua Tapu ki tō oranga, ā, ka āwhina i a koe kia mōhio te tika i te hē.
Ko tāku mō ērā kua kotiti atu i te ara kawenata, e hoki atu ki ngā karaipiture tapu, ngā tohutohu a ngā poropiti, ngā mahi koropiko ki te kāinga, me ngā waiata whakapono. He taonga kahurangi ia wairua ki te Atua. E hiahia ana mātou ki a koe! Kei te hiahia te Atua i a koe, ā, e hiahia hoki ana koe ki a ia! Ka pōwhiritia koe i ngā wā katoa. Puta noa i aku tau whakarato maha, kua tiakina e au ngā tāngata papai kua hoki atu ki te ara kawenata, ā, kātahi ka mahi whakarato, ā, ka manaaki hoki i ō rātou whānau arohaina me ngā tāngata katoa ka tūtakina atu.
He huarahi matua ngā karaipiture tapu me ngā poropiti ora, e whakamōhio atu ana tētahi Matua i te Rangi aroha i Tōna mahere o te harikoa ki Ana tamariki katoa.
Ko taku whakaaturanga tūturu tēnei o te mana atuatanga o Ihu Karaiti me Tana Whakamārietanga pono, i runga i te ingoa o Ihu Karaiti, āmine.