2010-2019
Πληγωμένοι
Οκτώβριος 2018


Πληγωμένοι

Στα δεινοπαθήματα από τις επίγειες δοκιμασίες, καθώς με υπομονή στεκόμαστε σταθεροί, η θεραπευτική δύναμη του Σωτήρος θα σας φέρει φως, κατανόηση, ειρήνη και ελπίδα.

Στις 22 Μαρτίου 2016, λίγο πριν από τις οκτώ η ώρα το πρωί, δύο βόμβες τρομοκρατών εξερράγησαν στον αερολιμένα των Βρυξελλών. Ο Πρεσβύτερος Ρίτσαρντ Νόρμπυ, ο Πρεσβύτερος Μέισον Γουέλς και ο Πρεσβύτερος Τζόζεφ Έμπυ είχαν πάει την αδελφή Φαννύ Κλαν στον αερολιμένα για μία πτήση στην ιεραποστολή της στο Κλίβελαντ του Οχάιο. Τριάντα δύο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και όλοι οι ιεραπόστολοι τραυματίστηκαν.

Ο πιο σοβαρά τραυματισμένος ήταν ο Πρεσβύτερος Ρίτσαρντ Νόρμπυ, ηλικίας 66 ετών που υπηρετούσε με τη σύζυγό του, αδελφή Παμ Νόρμπυ.

Ο Πρεσβύτερος Νόρμπυ μίλησε για εκείνη τη στιγμή:

«Ακαριαία γνώριζα τι είχε συμβεί.

»Προσπάθησα να τρέξω προς μέρος ασφαλές, αλλά αμέσως έπεσα… Μπορούσα να δω ότι το αριστερό μου πόδι ήταν άσχημα τραυματισμένο. Παρατήρησα μαύρη, σχεδόν σαν ιστό αράχνης, στάχτη να κρέμεται και από τα δύο χέρια. Απαλά την τράβηξα, αλλά συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν στάχτη, αλλά το δέρμα μου που είχε καεί. Το λευκό υποκάμισό μου γινόταν κόκκινο από ένα τραύμα στην πλάτη μου.

»Καθώς οι συνέπειες όσων είχαν συμβεί γέμιζαν τον νου μου, [είχα] αυτήν την σκέψη την τόσο δυνατή… ο Σωτήρας γνώριζε πού ήμουν, τι είχε μόλις συμβεί και τι βίωνα εκείνη τη στιγμή»1.

Εικόνα
Ο Ρίτσαρντ Νόρμπυ σε καταστολή

Υπήρξαν δύσκολες ημέρες στο μέλλον για τον Ρίτσαρντ Νόρμπυ και τη σύζυγό του, Παμ. Ετέθη σε καταστολή, ακολούθησαν επεμβάσεις, μολύνσεις και μεγάλη αβεβαιότητα.

Ο Ρίτσαρντ Νόρμπυ έζησε, αλλά η σύζυγός του δεν θα ήταν ποτέ η ίδια. Δυόμιση χρόνια αργότερα, οι πληγές του ακόμη επουλώνονται. Ένα στήριγμα αντικαθιστά το τμήμα από το πόδι του που λείπει. Κάθε βήμα είναι διαφορετικό από πριν από εκείνη τη στιγμή στον αερολιμένα των Βρυξελλών.

Εικόνα
Ο Ρίτσαρντ και η Παμ Νόρμπυ

Γιατί θα συνέβαινε αυτό στον Ρίτσαρντ και την Παμ Νόρμπυ;2 Ήταν πιστοί στις διαθήκες τους και είχαν υπηρετήσει μία προηγούμενη ιεραποστολή στην Ακτή του Ελεφαντοστού και είχαν μεγαλώσει μία υπέροχη οικογένεια. Κάποιος εύλογα θα μπορούσε να πει: «Δεν είναι δίκαιο! Δεν είναι δίκαιο! Έδιδαν τη ζωή τους για το Ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού· πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό;»

Αυτή είναι η θνητότητα

Μολονότι οι λεπτομέρειες θα διαφέρουν, οι τραγωδίες, οι αναπάντεχες δοκιμασίες, τόσο σωματικές όσο και πνευματικές, έρχονται στον καθέναν μας, επειδή αυτή είναι η θνητότητα.

Καθώς σκέφθηκα σήμερα τους ομιλητές σε αυτήν τη συγκέντρωση μόνο της συνελεύσεως, μου ήλθε στον νου ότι δύο έχουν χάσει παιδιά και τρεις έχουν χάσει εγγόνια που αναπάντεχα επέστρεψαν στην επουράνια οικία τους. Κανείς δεν γλίτωσε από την ασθένεια και τη λύπη και, όπως έχει ειπωθεί, αυτήν την εβδομάδα ένας άγγελος επί της γης, τον οποίον όλοι αγαπούμε, η αδελφή Μπάρμπαρα Μπάλλαρντ, απεβίωσε. Πρόεδρε Μπάλλαρντ, ποτέ δεν θα ξεχάσουμε τη μαρτυρία σου σήμερα το πρωί.

Αναζητούμε την ευτυχία. Λαχταρούμε την ειρήνη. Ελπίζουμε για την αγάπη. Και ο Κύριος μάς καταιονίζει με μία εκπληκτική αφθονία ευλογιών. Αλλά αναμεμιγμένο με τη χαρά και την ευτυχία, ένα πράγμα είναι βέβαιο: θα υπάρχουν στιγμές, ώρες, ημέρες, ενίοτε και χρόνια που η ψυχή σας θα είναι πληγωμένη.

Οι γραφές διδάσκουν ότι θα γευθούμε το πικρό και το γλυκό3 και ότι θα υπάρχει «αντίθεση σε όλα τα πράγματα»4. Ο Ιησούς είπε: «[Ο Πατέρας σας] ανατέλλει τον ήλιο του επάνω σε πονηρούς και αγαθούς, και βρέχει επάνω σε δικαίους και αδίκους»5.

Οι πληγές της ψυχής δεν είναι μοναδικές για τον πλούσιο ή τον φτωχό, για έναν πολιτισμό, ένα έθνος ή μία γενεά. Έρχονται σε όλους και αποτελούν μέρος της μάθησης που λαμβάνουμε απ’ αυτήν τη θνητή εμπειρία.

Οι ενάρετοι δεν είναι άνοσοι

Το μήνυμά μου σήμερα είναι ιδίως για όσους τηρούν τις εντολές του Θεού, τηρώντας τις υποσχέσεις τους στον Θεό και, σαν τους Νόρμπυ και πολλούς άλλους άνδρες, γυναίκες και παιδιά σε αυτό το παγκόσμιο ακροατήριο, έρχονται αντιμέτωποι με δοκιμασίες και δυσκολίες που είναι απροσδόκητες και οδυνηρές.

Οι πληγές μας μπορεί να προέλθουν από μία φυσική καταστροφή ή ένα ατυχές ατύχημα. Μπορεί να προέλθουν από έναν/μία άπιστο/η σύζυγο, ανατρέποντας τη ζωή για έναν/μία ενάρετο/η σύζυγο και τα παιδιά. Οι πληγές μπορεί να προέλθουν από το σκότος και το ημίφως της κατάθλιψης, από μία αναπάντεχη ασθένεια, από τα δεινά ή τον πρώιμο θάνατο κάποιου που αγαπούμε, τη λύπη από ένα μέλος της οικογένειας που αφήνει την πίστη του, τη μοναξιά όπου οι συνθήκες ζωής δεν φέρνουν έναν αιώνιο σύντροφο ή εκατό άλλες βασανιστικές για την καρδιά, οδυνηρές «[θλίψεις] που δεν μπορεί να τις δει ο οφθαλμός»6.

Καθένας μας καταλαβαίνει ότι οι δυσκολίες είναι μέρος της ζωής, αλλά όταν έρχονται σε εμάς προσωπικώς, μπορούν να μας συνταράξουν. Χωρίς να είμαστε σε εγρήγορση, πρέπει να είμαστε έτοιμοι. Ο Απόστολος Πέτρος είπε: «Μη παραξενεύεστε εξαιτίας τού βασανισμού που γίνεται σε σας για δοκιμασία, σαν να σας συνέβαινε κάτι παράδοξο»7. Μαζί με τα ανοιχτά χρώματα της ευτυχίας και της χαράς, οι σκουρόχρωμες κλωστές της τραγωδίας και της δοκιμασίας είναι συνυφασμένες βαθιά στο ύφασμα του σχεδίου του Πατέρα μας. Αυτοί οι αγώνες, αν και δύσκολοι, συχνά γίνονται οι μεγαλύτεροι δάσκαλοί μας8.

Όταν λέμε τη θαυμαστή ιστορία των 2.060 νεαρών στρατιωτών του Ήλαμαν, αγαπούμε αυτή τη γραφή: «Σύμφωνα με την καλοσύνη τού Θεού, και προς μεγάλη μας έκπληξη, και προς μεγάλη χαρά όλου τού στρατού μας, δεν υπήρξε ούτε μια ψυχή από αυτούς που να χάθηκε».

Όμως η πρόταση εξακολουθεί: «Και ούτε υπήρξε μια ψυχή από αυτούς που να μην είχε πολλά τραύματα»9. Καθένας από του 2.060 έλαβε πολλές πληγές και καθένας μας θα πληγωθεί στη μάχη της ζωής, είτε σωματικώς είτε πνευματικώς ή και τα δύο.

Ο Ιησούς Χριστός είναι ο καλός Σαμαρείτης μας

Ποτέ μην εγκαταλείπετε – όσο βαθιές κι αν είναι οι πληγές της ψυχής σας, όποια κι αν είναι η πηγή τους, οπουδήποτε ή οποτεδήποτε συμβούν, και πόσο βραχέως ή μακρά επιμένουν, δεν προορίζεστε να χαθείτε πνευματικώς. Προορίζεστε να επιζήσετε πνευματικώς και να μεγαλώσετε στην πίστη και την εμπιστοσύνη σας στον Θεό.

Ο Θεός δεν δημιούργησε το πνεύμα μας να είναι ανεξάρτητο από Εκείνον. Ο Κύριος και Σωτήρας μας, Ιησούς Χριστός, μέσω της ανυπολόγιστης δωρεάς της Εξιλέωσής Του, όχι μόνον μας σώζει από τον θάνατο και μας προσφέρει, μέσω μετανοίας, συγχωρήσεως των αμαρτιών μας, αλλά επίσης ίσταται έτοιμος να μας σώσει από τις λύπες και τους πόνους των τραυματισμένων ψυχών μας10.

Εικόνα
Ο καλός Σαμαρείτης

Ο Σωτήρας είναι ο Καλός Σαμαρείτης μας11, απεσταλμένος να «να γιατρέψ[ει] τούς συντετριμμένους στην καρδιά»12. Έρχεται σε εμάς, όταν άλλοι μας προσπερνούν. Με συμπόνια, βάζει το θεραπευτικό βάλσαμό Του στις πληγές μας και τις δένει. Μας μεταφέρει. Ενδιαφέρεται για εμάς. Μας γνέφει: «Ελάτε σε μένα… κι εγώ θα σας θεραπεύσω»13.

«Και [ο Ιησούς] θα… υποφέρ[ει] πόνους και βάσανα και πειρασμούς κάθε είδους. Και τούτο ώστε να… πάρει επάνω Του τους πόνους και τις ασθένειες τού λαού Του… [παίρνοντας επάνω Του] τις αδυναμίες [μας], [ων] με έλεος»14.

Ελάτε, εσείς δυστυχισμένοι, όπου κι αν μαραζώνετε.

Ελάτε στο ιλαστήριο, γονατίστε ενθέρμως.

Εδώ φέρτε τις πληγωμένες καρδιές σας. Εδώ πείτε την αγωνία σας.

Η γη δεν έχει θλίψη που να μην μπορούν να θεραπεύσουν οι ουρανοί15.

Σε μία στιγμή τεράστιων δεινών, ο Κύριος είπε στον Προφήτη Τζόζεφ Σμιθ: «Όλα αυτά θα σου δώσουν πείρα, και θα είναι για το καλό σου»16. Πώς μπορούν οι οδυνηρές πληγές να είναι για το καλό μας; Στα δεινοπαθήματα από τις επίγειες δοκιμασίες, με υπομονή βαδίστε μπροστά και η θεραπευτική δύναμη του Σωτήρος θα σας φέρει φως, κατανόηση, ειρήνη και ελπίδα17.

Μην τα παρατάτε ποτέ

Να προσεύχεστε με όλη την καρδιά σας. Ενδυναμώστε την πίστη σας στον Ιησού Χριστό, στην πραγματικότητά Του, στη χάρη Του. Κρατηθείτε από τα λόγια Του: «Αρκεί σε σένα η χάρη μου· επειδή, μέσα σε αδυναμία, η δύναμή μου φανερώνεται τέλεια»18.

Θυμηθείτε, η μετάνοια είναι δυνατό πνευματικό φάρμακο19. Τηρείτε τις εντολές και να είστε άξιοι του Παράκλητου, ενθυμούμενοι ότι ο Σωτήρας υποσχέθηκε: «Δεν θα σας αφήσω ορφανούς· έρχομαι σε σας»20.

Η γαλήνη του ναού είναι ένα καταπραϋντικό βάλσαμο στην πληγωμένη ψυχή. Επιστρέψτε στον οίκο του Κυρίου με την πληγωμένη σας καρδιά και τα οικογενειακά ονόματα όσο συχνά είναι δυνατόν. Ο ναός προβάλλει τη σύντομη στιγμή μας στη θνητότητα επί της μεγάλης οθόνης της αιωνιότητας21.

Αναπολήστε το παρελθόν, ενθυμούμενοι ότι αποδείξατε την αξιοσύνη σας στην προγήινή σας κατάσταση. Είστε ένα γενναίο τέκνο του Θεού και με τη βοήθειά Του, μπορείτε να θριαμβεύσετε στις μάχες αυτού του πεπτωκότος κόσμου. Το έχετε κάνει πριν και μπορείτε να το κάνετε ξανά.

Κοιτάξτε προς το μέλλον. Τα προβλήματα και οι λύπες σας είναι πολύ αληθινά, αλλά δεν θα διαρκέσουν για πάντα22. Η σκοτεινή σας νύχτα θα περάσει, επειδή «ο Υιός… [ανεστήθη] με ίαση στις πτερύγές του»23.

Οι Νόρμπυ μου είπαν: «Νιώθουμε περιστασιακά απογοήτευση, αλλά ποτέ δεν της επιτρέπουμε να μείνει»24. Ο Απόστολος Παύλος είπε: «Αν και… θλιβόμαστε, όμως δεν στενοχωρούμαστε· αν και βρισκόμαστε σε απορία, όμως δεν απελπιζόμαστε· αν και διωκόμαστε, όμως δεν είμαστε εγκαταλελειμμένοι· αν και καταβαλλόμαστε, όμως δεν χανόμαστε»25. Ίσως να έχετε εξαντληθεί, αλλά ποτέ μην εγκαταλείπετε26.

Ακόμη και με τις οδυνηρές σας πληγές, θα προσεγγίσετε ενστικτωδώς τους άλλους, βασιζόμενοι στην υπόσχεση του Σωτήρος: «Όποιος χάσει τη ζωή του, εξαιτίας μου, θα τη βρει»27. Οι πληγωμένοι που φροντίζουν τις πληγές των άλλων είναι άγγελοι του Θεού επάνω στη γη.

Σε λίγα λεπτά θα ακούσουμε τον αγαπημένο μας προφήτη, τον Πρόεδρο Ράσσελ Νέλσον, έναν άνδρα ατρόμητης πίστεως στον Ιησού Χριστό, έναν άνδρα με ελπίδα και γαλήνη, που τον αγαπά ο Θεός, αλλά δεν έχει γλιτώσει από τις πληγές της ψυχής.

Το 1995, η κόρη του, Έμιλυ, ενώ περίμενε παιδί, διεγνώσθη με καρκίνο. Υπήρξαν ημέρες ελπίδας και ευδαιμονίας καθώς το υγιές μωρό της γεννήθηκε. Όμως ο καρκίνος επέστρεψε και η αγαπημένη τους Έμιλυ θα έφευγε από αυτήν τη ζωή μόλις δύο εβδομάδες ύστερα από τα 37α γενέθλιά της, αφήνοντας τον στοργικό σύζυγό της και πέντε μικρά παιδιά.

Εικόνα
Ο Πρόεδρος Νέλσον μιλά το 1995

Στη γενική συνέλευση, σύντομα μετά την εκδημία της, ο Πρόεδρος Νέλσον εκμυστηρεύτηκε: «Τα δάκρυα λύπης έχουν κυλήσει μαζί με ευχές να μπορούσα να είχα κάνει περισσότερα για την κόρη μας… Εάν είχα τη δύναμη της ανάστασης, θα έμπαινα σε πειρασμό να [την] φέρω πίσω… [Όμως] ο Ιησούς Χριστός κρατά αυτά τα κλειδιά και θα τα χρησιμοποιήσει για την Έμιλυ… και για όλους εν ευθέτω χρόνω Κυρίου»28.

Εικόνα
Ο Πρόεδρος Νέλσον στο Πουέρτο Ρίκο

Τον περασμένο μήνα, ενώ επισκεπτόταν τους Αγίους στο Πουέρτο Ρίκο και ενθυμούμενος τον καταστρεπτικό τυφώνα από πέρυσι, ο Πρόεδρος Νέλσον μίλησε με αγάπη και συμπόνια:

«[Αυτό] είναι μέρος της ζωής. Γι’ αυτό είμαστε εδώ. Είμαστε εδώ για να έχουμε σώμα και να δοκιμασθούμε. Ορισμένες από αυτές τις δοκιμασίες είναι σωματικές. Ορισμένες είναι πνευματικές και οι δοκιμασίες σας εδώ είναι τόσο σωματικές όσο και πνευματικές»29.

«Δεν έχετε εγκαταλείψει. Είμαστε [τόσο] υπερήφανοι για εσάς. Εσείς πιστοί Άγιοι έχετε χάσει πολλά, αλλά μέσα από αυτό, έχετε διαμορφώσει την πίστη σας στον Κύριο Ιησού Χριστό»30.

«Τηρώντας τις εντολές του Θεού, μπορούμε να βρούμε χαρά ακόμη και εν τω μέσω των χειρότερων συνθηκών ζωής μας»31.

Όλα τα δάκρυα θα στεγνώσουν

Αδελφοί και αδελφές μου, είναι η υπόσχεσή μου προς εσάς ότι η αύξηση της πίστης σας στον Κύριο Ιησού Χριστό θα σας φέρει πρόσθετη δύναμη και μεγαλύτερη ελπίδα. Για εσάς, τους ενάρετους, ο Θεραπευτής της ψυχής μας, κατά τον δικό Του χρόνο και τρόπο, θα θεραπεύσει όλες τις πληγές σας32. Καμία αδικία, κανένας διωγμός, καμία δοκιμασία, καμία λύπη, κανένα ψυχικό άλγος, κανένα δεινό, καμία πληγή –όσο βαθιά, όσο εκτεταμένα, όσο οδυνηρά– δεν θα εξαιρεθούν από την παρηγοριά, τη γαλήνη και την ακατάλυτη ελπίδα Εκείνου του οποίου οι ανοικτές αγκάλες και τα πληγωμένα χέρια θα μας καλωσορίσουν πίσω στην παρουσία Του. Εκείνη την ημέρα, ο Απόστολος Ιωάννης καταθέτει μαρτυρία ότι οι ενάρετοι «αυτοί που έρχονται από τη μεγάλη θλίψη»33 θα σταθούν «ντυμένοι με τις λευκές στολές… μπροστά στον θρόνο τού Θεού». Το Aρνίο θα «είναι ανάμεσα… και ο Θεός θα εξαλείψει κάθε δάκρυ από τα μάτια [σας]»34. Η ημέρα αυτή θα έλθει. Δίδω μαρτυρία για αυτό στο όνομα του Ιησού Χριστού, αμήν.

Σημειώσεις

  1. Προσωπική συνομιλία, 26 Ιανουαρίου 2018.

  2. Σε μία συνομιλία νωρίτερα φέτος, ο Ρίτσαρντ Νόρμπυ μου είπε: «Αντιδρούμε σε ό,τι μας έχει δοθεί». Ανέφερε αυτό από το ημερολόγιό του: «Οι δοκιμασίες που έρχονται στον καθέναν μας δίνουν την ευκαιρία και το προνόμιο να γνωρίσουμε καλύτερα τον Σωτήρα και να καταλάβουμε με βαθύτερες λεπτομέρειες την εξιλεωτική του θυσία. Σε εκείνον στηριζόμαστε. Εκείνον επιζητούμε. Σε εκείνον βασιζόμαστε. Σε εκείνον έχουμε εμπιστοσύνη. Εκείνον αγαπούμε με όλη μας την καρδιά, χωρίς ενδοιασμούς. Ο Σωτήρας έχει καλύψει όλους τους σωματικούς και συναισθηματικούς πόνους που είναι μέρος της θνητότητας. Μας αφαιρεί τον πόνο. Ενστερνίζεται τις θλίψεις μας».

  3. Βλέπε Διδαχή και Διαθήκες 29:39.

  4. Νεφί Β΄ 2:11.

  5. Κατά Ματθαίον 5:45.

  6. “Lord, I Would Follow Thee”, Hymns, αρ. 220.

  7. Πέτρου Α΄ 4:12.

  8. «Και να τους δοκιμάσουμε με αυτό, για να δούμε αν θα κάνουν όλα όσα ο Κύριος ο Θεός τους τούς προστάξει»(Αβραάμ 3:25. Βλέπε, επίσης, Διδαχή και Διαθήκες 101:4-5).

  9. Άλμα 57:25.

  10. Ένας φίλος μου έγραψε: «Η σχεδόν πενταετής μάχη με το συναισθηματικό “σκότος και ημίφως” σε διάφορους βαθμούς σε πηγαίνει στα όρια των δυνατοτήτων, της αποφασιστικότητας, της πίστης και της υπομονής σου. Ύστερα από μέρες που “υποφέρεις”, κουράζεσαι. Ύστερα από εβδομάδες που “υποφέρεις”, εξαντλείσαι. Ύστερα από μήνες που “υποφέρεις”, αρχίζεις να αποδυναμώνεσαι. Ύστερα από χρόνια που “υποφέρεις”, παραδίδεσαι στην πιθανότητα ότι δεν θα γίνεις ποτέ καλά ξανά. Η ελπίδα γίνεται η πιο πολύτιμη και ασύλληπτη δωρεά. Εν συντομία, δεν είμαι βέβαιος ότι γνωρίζω πώς ξεπέρασα αυτήν τη δοκιμασία, αν δεν ήταν [ο Σωτήρας]. Είναι η μόνη εξήγηση. Δεν μπορώ να εξηγήσω πώς το ξέρω αυτό, παρά μόνον ότι το ξέρω. Χάριν Εκείνου το ξεπέρασα».

  11. Βλέπε Κατά Λουκάν 10:30-35.

  12. Κατά Λουκάν 4:18. Βλέπε, επίσης, Ησαΐας 61:1.

  13. Νεφί Γ΄ 18:32.

  14. Άλμα 7:11–12. «Κατέβηκε επίσης υπό τα πάντα, κατά το ότι γνώρισε τα πάντα» (Διδαχή και Διαθήκες 88:6).

  15. “Come, Ye Disconsolate,” Hymns, αρ. 115.

  16. Διδαχή και Διαθήκες 122:7.

  17. «Εσύ γνωρίζεις τη μεγαλοσύνη τού Θεού. Εκείνος λοιπόν θα καθαγιάσει τις ταλαιπωρίες σου προς όφελός σου» (Νεφί Β΄ 2:2). «Όσοι βασιστούν στο Θεό θα βρουν υποστήριξη κατά τις δοκιμασίες τους και τα βάσανά τους και τις δυστυχίες τους, και θα υψωθούν κατά την τελευταία ημέρα» (Άλμα 36:3).

  18. Προς Κορινθίους Β΄ 12:9.

  19. Βλέπε Νιλ Άντερσεν, “The Joy of Becoming Clean”, Ensign, Απρ. 1995, 50-53.

  20. Κατά Ιωάννην 14:18.

  21. «Αν μονάχα σ’ αυτή τη ζωή ελπίζουμε στον Χριστό, είμαστε ελεεινότεροι από όλους τούς ανθρώπους» (Προς Κορινθίους Α΄ 15:19).

  22. Στο πρώτο εδάφιο από το Βιβλίο του Μόρμον, ο Νεφί εξήγησε ότι «[είχε] δει πολλά βάσανα κατά την πορεία των ημερών [του]» (Νεφί Α΄ 1:1). Αργότερα ο Νεφί είπε: «Όμως απέβλεπα στον Θεό μου, και τον δοξολογούσα όλη μέρα, και δε μουρμούραγα εναντίον τού Κυρίου μου για τα βάσανά μου» (Νεφί Α΄ 18:16).

  23. Νεφί Γ΄ 25:2.

  24. Προσωπική συνομιλία, 26 Ιανουαρίου 2018.

  25. Προς Κορινθίους Β΄ 4:8-9.

  26. Ο Πρόεδρος Χιου Μπράουν, ενώ επισκέφθηκε το Ισραήλ, ρωτήθηκε γιατί δόθηκε εντολή στον Αβραάμ να θυσιάσει τον υιό του. Απάντησε: «Ο Αβραάμ χρειάστηκε να μάθει κάτι για τον Αβραάμ» (στο Truman G. Madsen, Joseph Smith the Prophet [1989], 93).

  27. Κατά Ματθαίον 16:25.

  28. Ράσσελ Νέλσον, “Children of the Covenant”, Ensign, Μάιος 1995, 32.

  29. Ράσσελ Νέλσον, στο Τζέισον Σουένσεν, “Better Days Are Ahead for the People of Puerto Rico”, Church News, 9 Σεπτεμβρίου 2018, 4.

  30. Ράσσελ Νέλσον, στο Swensen, “Better Days Are Ahead”, 3.

  31. Ράσσελ Νέλσον, στο Swensen, “Better Days Are Ahead”, 4.

  32. Βλέπε Ράσσελ Νέλσον, “Jesus Christ–the Master Healer”, Λιαχόνα, Νοε 2005, 85-88.

  33. Αποκάλυψη 7:14.

  34. Βλέπε Αποκάλυψη 7:13, 15, 17.