Nai Vakaruru Mai na Cava
Na gauna oqo e sega ni vakatakilai ira na isenivalu, ia na noda sausaumi ki na veivuke ena vakatakilai keda.
“Ni kau a viakana, ka ni a solia mai vei au na kakana: au a viagunu, ka ni a vagunuvi au: au a vulagi, ka ni a kauti au ki vale:
“Luvawale, ka ni a vakasulumi au. …
“… Au sa kaya vakaidina vei kemuni, Ni kemuni a cakava vua e dua sa lailai vei ira na wekaqu oqo, ni a cakava vei au.”1
E rauta ni 60 na million vakacaca na isenivalu e tiko e vuravura nikua, ka kena ibalebale ni “1 ena vei 122 na tamata … sa vakasaurarataki vakaukauwa mera drotaka na nodra itikotiko” 2 ka veimama vei ira oqo era gonelalai.3 E veivakidacalataki ni da vakasamataka na iwiliwili oqo ka vakasamataka na ka ena kauta mai ki na bula vakayadua. Na noqu ilesilesi oqo o Iurope, ka ra sa yaco mai kina e dua ka dua na ikava na milioni na isenivalu ena yabaki sa oti mai na vanua veiraravui e so ena Tokalau Eloma vakakina o Aferika. 4 Keimami raica e vuqa vei ira ena isulu walega era tokara voli kei na veika e rawa ni ra tubera ena dua na kato lailai. E dua na iwiliwili levu vei ira era vuli vinaka, ka ra sa vakaroti vakaukauwa taucoko mera biuta na itikotiko, koronivuli, kei na cakacaka e so.
Ena veidusimaki ni Mataveiliutaki Taumada, na Lotu sa cakacaka vata voli kei na 75 na isoqosoqo ena 17 na vanua vaka-Iurope. E yavutaki na veisoqosoqo oqo mai na wasewase levu kovuti raraba ki na sasaga vakaitikotiko lalai e so, mai na veitabana vakamatanitu ki na veisoqosoqo ni loloma vakalotu kei na vuli. Eda sa kalougata me veitokani vata ka vuli mai vei ira tale e so ka sa cakacaka vata voli mai kei ira na isenivalu e vuravura raraba ena vuqa na yabaki.
Me vaka eda sa lewe ni Lotu, me vaka e dua na uma tamata, e sega ni dodonu meda rai vakayawa ki na noda gauna makawa meda vakasamataka na gauna e so eda a isenivalu tu kina, vakasavi vakaukauwa mai na itikotiko kei na iteitei e so ena veigauna kecega. Ena mua ni macawa sa oti ni vosa tiko baleti ira na isenivalu, a kerei ira na marama ena Lotu o Sisita Linda Burton me ra navuca “vakacava ke nodra italanoa a noqu italanoa.”5 Na nodra italanoa sa noda italanoa, sega soti ni levu na yabaki sa oti.
Sa tiko na veiba mosimosi ena veimatanitu ka wavolita na veitikotiko raraba me baleta na ivakamacala ni isenivalu kei na ka sa dodonu me caka mera vukei kina. Na veivakasama oqo e sega ni nakiti me mai dua na tiki ni veivosaki katakata oya, se me veivosakitaki kina na lawatu ni biuvanua, ia me vakanamata ga kivei ira na tamata ka ra sa vakasavi vakaukauwa mai na nodra itikotiko kei na nodra vanua mai na veivaluvaluti era a sega ni vakavuna.
Sa kila tu na iVakabula na veika me baleta na isenivalu—E a dua o Koya. Ni se gone lailai, a dro ki Ijipita o Jisu kei na Nona matavuvale me drotaka na iselewau veilabati nei Eroti. Ena veigauna duidui ni Nona ilesilesi, a raica o Koya ni vakarerei voli ka tatadredre na Nona bula, ka mani soli koya vakaoti ki na veinaki ca ni tamata ka ra tuvalaka na Nona mate. E rairai, ena daumaka vakalevu sara kivei keda ni sa dau vakatavulici keda o Koya meda veilomani vakaikeda, meda loloma me vaka sa loloma o Koya, meda lomani ira na wekada me vakataki keda. Vakaidina, “na lotu savasava ka sega ni cala e mata ni Kalou ko Tamada sa vakaoqo, Me sa dau raici ira na luveniyali kei ira na yada ni ra sa rarawa”6 ka mera “sikovi ira na vakaloloma kei ira era leqa tu, io mera vukea na nodra leqa.”7
E sa veivakauqeti dina meda vakadinadinataka na veika era sa solia mai vakailoloma na lewe ni Lotu e vuravura raraba me vukei ira na tamata yadua kei na matavuvale oqo ka ra sa vakayalia e levu sara. Wavoliti Iurope vakatabakidua, au sa raica e vuqa na lewe ni Lotu ka ra sa sotava ka vakila na reki kei na veivakauqeti ni ra sa lomasoli ki na gagadre titobu era sucu vata kaya, mera sudra yani ka qaravi ira era gadreva vakalevu na veivuke wavoliti ira. Na Lotu e sa vakarautaka na ivakaruru kei na veivuke vakavuniwai e so. Sa ra vakasokomuna na iteki kei na tabana ni kaulotu e vuqa na udolu na ivakarau ni ka ni veivakasavasavataki. Na iteki tale e so era vakarautaka na kakana kei na wai, isulu, kote sega ni curumi suasua, basikeli, ivola, kato dreketi, matailoilo ni wilivola, kei na vuqa tale.
Na tamata vakayadua mai Sikotaladi ki Sisili sa ra qarava e vuqa sara na itavi duidui. Era solia wale na nodra veiqaravi na vuniwai kei na nasi ena vanua era yaco mai kina na isenivalu ena suasua, batabata, ka vakaleqai wasoma mai na nodra dewa wai voli. Ni ra sa tekivu sasagataka na bula vakaitikotiko o ira na isenivalu, sa vukei ira voli na lewenilotu itaukei ena vulici ni vosa ni nodra vanua, ni ra veivakayaloqaqataki tale tiko e so kivei ira na gonelalai kei na itubutubu ena vakarautaki ni iyaya ni vakatatalo, veiyaloyalo e so, ivakatagi, kei na drama. E so sa kauta na kula, na pini ni culacula, kei na veika ni culacula takelo, ka vakatavulica voli na kila matai e so oqo kivei ira na isenivalu qase kei na gone.
O ira na lewe ni Lotu matua ka sa veiqaravi ka veiliutaki mai ena vica na yabaki era veivakadeitaki ni nodra qaravi na tamata oqo ka gadreva kusarawa tu na veivuke e sa kauta mai vakaiyauyau na vakacegu momona sara ena nodra veiqaravi voli mai.
Na ka dina kece ni veituvaki oqo sa dodonu me raici me vakadinati. Ena vulaibatabata au a sotava, mai na vuqa tale, e dua na marama bukete mai Siria ena dua na keba vakarautaki ni isenivalu ka qara veivakadeitaki voli ni na sega ni vakasucuma na luvena ena buturara batabata ni vale levu a vakaicili tiko kina. Mai Siria e a parofesa tu ni univeseti o koya. Ia mai Kirisi au a veivosaki kei na dua na matavuvale se suasua tu, batabata voli, ka rere mai na nodratou takoso tiko ena dua na waqa rapa lailai mai Turkey. Ni oti noqu raica voli na matadratou ka rogoca na nodratou italanoa, ena veika vakadomobula ratou drovaka kei na nodratou itosotoso rerevaki ni kune vakacegu, au na sega ni tautauvata tale.
Era a vagolea na kauwai kei na veivuke e dua na ilawalawa cakacaka veivukei, vuqa vei ira e tawasaumi. Au raica ni veiqaravi voli e dua na lewe ni Lotu ka, ena vuqa na vula, a cakacaka ena bogi taucoko, ena vakarautaki ni gagadre bibi kusarawa e so kivei ira na basika tiko mai Turkey ki Kirisi. Ena vuqa na sasaga tale e so, a veiqaravi vakavuniwai o koya kivei ira na mavoa bibi sara; a raica o koya ni ra sa qaravi na marama kei na gonelalai lako duadua voli; a vakamaravutaki ira ka leqa na nodra daulomani ka cakava na nona vinaka taucoko me vakayagataka na ivurevure yalani e so ena nodra vukei na levu ni tamata e rawata. O koya, me vakataka e vuqa vakai koya, e sa dua vakaidina na agilosi veivukei ka sa sega ni guilecavi na nona qaravi tavi mai vei ira a qarava, se mai vua na Turaga, na nona cakacaka e a matataka voli.
O ira kece na sa soli ira me vakamamadataka na sotavi dredre wavoliti ira tu sa vakataki ira na tamata i Alama: “Raica era sa vutuniyau sara, era sa vukei ira na dravudravua, ko ira sa viakana se viagunu, kei ira sa tauvimate, kei ira sa vakaloloma; …era sa lomasoli ki na tamata kecega, na qase kei na gone, na bobula kei na itaukei, na tagane kei na yalewa, lewe ni lotu se sega, raica era sa vukea vakatautauvata na tamata kecega.”8
Me da qarauna sara me kakua ni mai kilai levu tu na itukutuku ni kedra ituvaki na isenivalu, ni sa yali na veivakidacalataki taumada, ka se ia ga na tomani ni valu ka ra basika tikoga mai na veimatavuvale. E milioni vakacaca na isenivalu e vuravura taucoko, ka sa sega ni mai tukuni na kedra italanoa, era gadreva vakalevu tu na veivuke.
Kevaka o taroga tiko, “Na cava au rawa ni cakava?” meda nanuma taumada ni sega ni dodonu meda veiqaravi ena nodra vakaogai na noda matavuvale kei na itavi tale e so,9 se da namaki ira na noda iliuliu mera tuvalaka na cakacaka e so me baleti keda. Ia vaka tamata yadua se vakamatavuvale, sa rawa ni da veitomani ena sasaga levu oqo ni bula raraba.
Ena ciqomi ni veisureti mai na Mataveiliutaki Taumada meda vakaitavi ena veiqaravi va-Karisito kivei ira na isenivalu e vuravura taucoko,10 na mataveiliutaki raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei, Goneyalewa, kei na Lalai e sa biuta vata e dua na sasaga ni veivuke ka vakatokai “Au a Vulagi.” O Sisita Burton a vakatakila oqo kivei ira na marama ena Lotu ena mua ni macawa sa oti ena soqoni raraba ni marama. E tiko na vakasama veivukei duidui e so, ivurevure, kei na vakatutu ni veiqaravi ena IWasAStranger.lds.org.
Tekiduru vakailiu ena masu. Qai vakasamataka me caka e dua na ka voleka i vale, ena nomu vanua vakaitikotiko, o na raica kina na tamata ka ra gadreva tu na veivuke mera vakamatautaki ki na nodra ituvaki vou e so. Na inaki vakaoti oya na nodra vakacokotaki ki na dua na bula daucakacaka ka rawati koya.
Na noda rawa ni veivuke ka mai dua na itokani e sa tawayalani. O na vukei ira beka na isenivalu vakacokotaki mera vulica na vosa ni vanua era sa mai tiko kina, vakavoutaka na nodra kila matai vakacakacaka, se vakatovotovotaka na veivakatarogi ni cakacaka. Sa rawa ni o mai veituberi ki na dua na matavuvale se tina duadua ni ra veisau voli ki na dua na ivakarau ni bula tawamatata, ena ka rawarawa vaka na veitokani voli ki na sitoa ni kakana se na koronivuli. Sa tiko ena so na tabanalevu kei na iteki na veisoqosoqo nuitaki mera veitomani vata. Ka, vakatau voli ena kemu ituvaki, rawa ni o soli ka ki na sasaga vakaiyanaqa ni bula raraba ni Lotu.
Me ikuri, sa rawa ni da vakalevutaka na noda vakila yadua na veika e yaco tiko e vuravura ka vakavuna mera biuta mai kina na nodra itikotiko na veimatavuvale oqo. Me da sa vorata na veivakaduiduitaki ka vakadreta na veidokai kei na veikauwaitaki ena duidui ni itovo vakavanua kei na ivakarau tudei. Na sotavi ni matavuvale ni isenivalu kei na rogoci ni nodra italanoa ena daligamu vakaiiko, ka sega mai na sikirini se niusipepa, ena veisautaki iko. Ena taraicake na veitokani dina ka na vaqaqacotaka na yalololoma kei na veimaliwai rawaka.
Sa vakaroti keda na Turaga na veiiteki e Saioni me sa “idrodro” ka “ivakaruru mai na cava.”11 Eda sa kunea na ivakaruru. Me da sa lako tani mai na noda veivanua taqomaki ka wasea vata kei ira, mai na veika e levu tu vei keda na, inuinui ki na veika vinaka cake mai liu, vakabauta na Kalou kei ira na wekada, kei na loloma ka rai basikata na itovo vakavanua kei na vakabauta duidui e so ki na dina lagilagi ni da sa luvena taucoko na Tamada Vakalomalagi.
“Ni sa sega ni solia mai vei keda na Kalou na yalo ni rere; a yalo ni kaukauwa ga, kei na yalololoma.”12
Na isenivalu voli sa rawa ni dua na gauna matalia ki na nodra bula na tamata oqo, ia ni ra isenivalu voli e sega ni vakatakilai ira. Vakataka na udolu vakacaca na tawawili rawa ni bera o ira, oqo ena dua na gauna—eda nuitaka na gauna lekaleka—ena nodra bula. So vei ira ena laki taura na iCocovi Nobel, cakacaka vakamatanitu, vuniwai, sainitisi, dauqiriqiri, daudroini, iliuliu vakalotu, ka dauveicuqeni ena veitabana tale e so. Vakaidina, e vuqa vei ira a vaka tu kina ni bera ni ra vakayalia na veika taucoko. Na gauna oqo e sega ni vakatakilai ira, ia na noda sausaumi ki na veivuke ena vakatakilai keda.
“Au sa kaya vakaidina vei kemuni, Ni kemuni a cakava vua e dua sa lailai vei ira na wekaqu oqo, ni a cakava vei au.”13 Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.
Me baleta na ikuri tale e so, raica na IWasAStranger.lds.org kei na mormonchannel.org/blog/post/40-ways-to-help-refugees-in-your-community.