Waqa Qaqa ka Vakataki Bristol: Mo Kilikili Vaka-Valetabu—ena Gauna Vinaka kei na Gauna Ca
Mai vei Elder Quentin L. Cook
Ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua
Ni da vakamuria na ivakavuvuli tabu ni kosipeli ena yaco meda kilikili vaka-valetabu, kune marau ena noda bula, ka liutaki keda lesu ki na noda itikotiko vakalomalagi.
A kaya vaoqo o parofita Liai, “Kevaka e sega na ivalavala dodonu ena sega na marau.”1
Sa gumatua tiko na vu-ni-ca ena kena teivaki tiko e dua na lasu levu ena vakasama ni vuqa na tamata. O koya kei ira na nona ito era kaya ni digidigi ga e tiko veikeda sai koya na marau kei na veivakamarautaki ena gauna ni bula oqo kei na marau ena bula e tarava (ka bucina tiko o vu-ni-ca ena sega ni yaco mai). Na lasu oqo e digidigi cala, ia e veirawai dina.2
Na inaki cecere duadua ni ituvatuva ni marau ni Kalou, o ya o ira na tisaipeli dodonu kei na matavuvale veiyalayalati mera duavata ena loloma, duabau, kei na tiko vakacegu ena bula oqo3 ka rawata na lagilagi vakasilesitieli ena bula tawamudu vata kei na Kalou na Tamada, na noda Dauniveibuli; kei na Luvena Lomani o Jisu Karisito, na noda iVakabula.4
Niu a se cauravou daukaulotu kina ena Tabana ni Kaulotu e Igiladi, na imatai ni vanua ni noqu ilesilesi o ya ena Tikina o Bristol ena gauna o ya. A vakamacalataka e dua na iliuliu ni Lotu e kea ni o ira na daukaulotu era veiqaravi tiko ena vanua o ya e dodonu mera “waqa qaqa ka vakataki Bristol.”
Taumada au a sega mada ni kila na cava a tukuna tiko. E muri au qai kila na itukutuku makawa kei na ibalebale ni malanivosa va-kaiwai “waqa qaqa ka vakataki Bristol.” E dua na gauna a ikarua ni kelekele ni waqa osooso duadua o Bristol e Igiladi. A tiko sara e cake na ivakarau ni ua ena 43 na fute (13 na mita), na ikarua e vuravura. Ni sa mati ka kui sobu na wai, era dau dabe mamaca na waqa makawa ka vakatatiki, ke ra qai sega ni tu vinaka, era na vakacacani sara. Me kena ikuri, na veika kece era sega ni tuitaki yani vakavinaka se vesu vinaka era na vakaveitaliataki ka ca se vakaleqai.5 Niu sa mai kila na ibalebale ni malanivosa o ya, e matata sara ni tukuna tiko na iliuliu oqo, ni o keimami na daukaulotu, me keimami bula dodonu, muria na ivakaro, ka vakavakarau ki na veigauna dredre.
Eda sa bolei talega vakakina oi keda yadua sara. Au rawa ni vakamacalataka ni “waqa qaqa ka vakataki Bristol” o ya mo bula kilikili vaka-valetabu—ena gauna vinaka kei na gauna ca.
Me vaka ga na veituvaki ni ua e Bristol Channel e rawa ni kilai ka rawa ni vakavakarau kina, na cava kei na veitemaki ni vuravura oqo e dau sega tu ni kilai. Ia oqo eda kila: era na yaco mai! Ni gadrevi me rawai na ibolebole kei na veitemaki oqo eda na sotava ga koi keda yadua, ena gadrevi kina na vakavakarau ena bula dodonu kei na kena vakayagataki na veitaqomaki vakalou sa vakarautaki tu. Meda gugumatua sara meda bula kilikili vaka-valetabu se cava ga e yaco vei keda. Ni da vakavakarau, eda na sega ni rere.6
Na marau ena bula oqo kei na marau ena bula e tarava rau sa semati ena ivalavala dodonu. Ena tadrua mada ga ni mate kei na Tucaketale, “ko ira sa ivalavala dodonu era na kune marau kei na vakacegu mai parataisi, io era vakacegu kina mai na nodra rarawa kei na oca.”7
Ena itekivu ni cakacaka vakalotu ni iVakabula e Isireli ka vakakina e muri vei ira na Nifai, a vakamacalataka kina na iVakabula na veika ni marau ena bula oqo kei na veigauna tawamudu. A vakamatatataka na cakacaka vakalotu, a tukuna talega vakabibi na itovo savasava. Me vakaoqo, ni ra na kalougata na tisaipeli kevaka mera via kania ka gunuva na ivalavala dodonu, mera veivueti, yalo savasava, ka dauveisaututaki, ka muria na ivakavuvuli tale eso ni bula savasava taumada. Me itukutuku yavu vakaivunau, sa vakamatatataka kina na Turaga o Jisu Karisito na ivakarau dodonu kei na itovo ena veisiga ni noda bula. Na Nona ivakavuvuli a sega walega ni mai sosomitaka ka uabaleta na lewe ni lawa i Mosese8 ia sa cakitaki vakakina na ivakavuvuli vakatamata.
Ena vuqa na senitiuri sa vakauqeta ena veivakabauta eso na kosipeli i Jisu Karisito ka tauyavutaka na ivakatagedegede ni bula ki na veika sa dodonu, gadrevi, ka savasava ka yaco kina na marau, lomavinaka, kei na reki. Ia, na ivakavuvuli kei na savasava taumada sa vakavulica na iVakabula sa valuti tiko vakaukauwa e vuravura nikua. Era sa vakacacani tiko na lotu Vakarisito. E vuqa era vakabauta ni veika savasava sa mai veisautaki.9
Eda bula tiko ena gauna dredre. Sa tubu cake tikoga na nodra “vakatoka na ca me vinaka, kei na vinaka me ca.”10 Na vuravura e tokona tiko na kaukauwa vakatamata kei na veika vakavuravura me sa qarauni sara. E dua na daunivola, e sega ni lewenilotu, a kaya vakaoqo: “E ka ni rarawa niu raica ni lailai na tamata era bula marau tiko ena itabagauna vou oqo, se mera tu vakavinaka na luvedra, se sa yaco vinaka tiko na veiqaravi raraba ni veimaliwai, se sa torosobu tiko na iwiliwili ni vakamau kei na vakalailaitaki ni vunikau ni matavuvale … yalataki ni sa yaco ga na galili ki na lewe levu kei na leqa ni torocake raraba.”11
Ni da sa tisaipeli ni iVakabula, sa namaki vei keda meda tuvatuva ka vakavakarau. Ena ituvatuva ni bula marau, na bula galala sa usutu ni ivakavuvuli veituvanaki ka yaga noda digidigi.12 A vakamatatataka oqo na iVakabula ena Nona gauna taucoko ni cakacaka vakalotu, oka kina Nona italanoa vakaibalebale baleti iratou na yalewa lialia kei na taledi.13 Ena kena yadua oqo, a vakarota na Turaga na vakavakarau kei na cakacaka ka vunauca na vakaulubale kei na vucesa.
Au kila, se cava ga na marau levu sa solegi tu ena ituvatuva tabu ni Kalou, ena so na gauna e rawa ni tu vakayawa yani ka tagutuvi mai na keda ituvaki ena gauna oqo. Eda na rairai sega ni yacova rawa oi keda na tisaipeli sa sasaga tiko. Ni yalani tu noda rai, temaki tiko ka vagolei vakatani e vaka me veirawai toka. Na kena isau, e yasana kadua, me vorati na veitemaki oqori, ena rawa me yawa ka sega ni rawati. Ia na kena kilai vinaka na ituvatuva nei Tamada e vakatakila ni isau ni ivalavala dodonu sa tu sara ga oqo. Na veika ca, me vakataka na itovo vakatani, e sega tu ga ni kena isau. A kaya vakamatata kina o Alama vei luvena o Korianitoni: “Raica au sa kaya vei iko, ko na sega ni kune marau ena nomu ivalavala ca.”14
Sa vakamatatataka kina na noda vunau o Amuleki ena Alama 34:32: “Raica me vakarautaki koya na tamata ena bula oqo mena lesu tale vua na Kalou; io oqo na bula me kitaka kina na tamata na nona cakacaka kecega.”
Meda na vakavakarau beka vakacava ena gauna dredre vakaoqo? Me ikuri ni noda sa kilikili vaka-valetabu, era tiko e vuqa na ivakavuvuli me rawati kina na ivalavala dodonu. Au na vakamatatataka mada e tolu.
iMatai: Lewai Iko Vakadodonu kei na Nomu iTovo
Au vakabauta eso na gauna sa dau wanonovi keda na Tamada Vakalomalagi ena marau eda vakila ni da raici ira na luveda lalai era vuli ka tubu cake tiko. Eda na tarabe ka lutu ni da bula sotava tiko.
Au taleitaka na vosa ni koniferedi nei Peresitedi Dieter F. Uchtdorf ena 201015 me baleta na vakadidike rogolevu ni masimelo a cakava na Univesiti o Stanford ena 1960. O ni nanuma tiko ni a soli yadua vei ira na gone taucoko yabaki va e dua na masimelo. Kevaka mera wawa ka kakua ni kania me 15 se 20 na miniti, era na ciqoma na ikarua ni masimelo. A vakaraitaki ena vidio na veimataqali vukivuki era cakava e vuqa na gone mera kakua kina ni kania na masimelo. E so a sega ni rawata.16
Ena yabaki sa oti na parofesa a cakava na vakadidike o ya, o Dr. Walter Mischel, a vola e dua na ivola ka kaya kina ni vakadidike a tubu mai na nona kauwai baleta na lewa vakai koya kei na nona vakatotogani tu ena vakatavako. A lomaleqataka o koya na macala ni ripote ni Dauveisele Raraba ni Amerika ena 1964 ni vakatavako e vakavuna na kenisa ni yatevuso.17 Yavutaki ena veiyabaki ni vakadidike, a tukuna kina e dua na itokani ni veta e cake ni “lewai iko sa vaka na masela: na levu ni nomu vakayagataka, ena kaukauwa cake. Ni ko gole tani mai na veitemaki na imatai ni gauna ena vukea mo rawa ni vorata na veitemaki era na muri mai.”18
Na ivakavuvuli ni torocake tawamudu o ya na lewai keda ka bula dodonu ena vaqaqacotaka noda rawata meda vorata na veitemaki. E dina ruarua oqo ena ituvaki vakayalo kei na veika vakayago.
Era sa ivakaraitaki cecere na daukaulotu. Era tarai ira cake ena itovo sa Vakarisito ka vakabibitaka na talairawarawa kei na ka vakayalo. Sa namaki mera muria e dua na ituvatuva kaukauwa ka bulataka nodra veisiga ena qaravi ira na tamata. Na kedra ituvaki e savasava, ka dodonu ka sega ni vakaisulu ni gade se tawarakorako sa takalevu tu nikua. Na nodra itovo kei na irairai e tukuna tiko e dua na itukutuku bibi sara.19
E rauta ni 230,000 na itabagone era kaulotu tiko ena gauna oqo se sa suka mai na veiqaravi ni kaulotu ena lima na yabaki sa oti. Era sa tauyavutaka na kaukauwa vakayalo cecere kei na bula vakaivakarau e dodonu me cakacakataki tikoga ke sega ena malumalumu mai na yavunibula oqo me vakataka ga na masela sega ni vakayagataki. Eda gadreva kece meda toroya cake ka vakaraitaka na itovo kei na irairai e tukuna tiko ni da sa tisaipeli dina i Karisito. O ira era tagutuva laivi nodra ivalavala dodonu se irairai dodonu ka savasava era sa soli ira ki na veitovo ni bula e sega ni kauta mai na reki se marau.
Na kosipeli vakalesui mai e solia vei keda na ituvatuva dina ni marau kei na veika vinaka meda kila vinaka ka vakayagataka na noda lewai keda meda gole tani mai na veitemaki. E vakavulica talega vei keda na sala meda veivutuni kina ni da caka cala.
iKarua: Ni Da Rokova na Siga ni Vakacecegu ena Vakalevutaka na iValavala Dodonu ka Taqomaka na Noda Matavuvale
Era a veisautaka na Lotu Vakarisito e liu na kena vakatabui na Siga ni Vakacecegu mai na siga Vakarauwai ki na Sigatabu me vakananumi kina na Tucaketale ni Turaga. Na inaki tabu tale eso ni Siga ni Vakacecegu era a sega ni veisau. Vei ira na Jiu kei na lotu Vakarisito, na Siga ni Vakacecegu e vakatakilakilataka na cakacaka cecere ni Kalou.20
Keirau a laki vakaitavi vakaveiwatini, kei na rua na itokani kei na watidrau, ena dua na Shabbat ni Jiu ena veisureti nei dua na itokani voleka, o Robert Abrams kei watina, o Diane, ena nodrau itikotiko mai New York.21 A tekivu ena yakavi ni Vakaraubuka ena nodra Siga ni Vakacecegu na Jiu. E a ulutaga kina na dokai ni Kalou ni sa Dauniveibuli. A tekivu ena kena masulaki na matavuvale kei na dua na sere ni Siga ni Vakacecegu.22 Keitou a vakaitavi ena vakalotutaki ni savai ni liga, na masulaki ni madrai, na masu, na laukana ni kosher, na wiligusutaki ni ivolanikalou, kei na lagati ni sere eso ni Siga ni Vakacecegu ena yalo mamarau. Keitou a vakarorogo ki na vosa Vakaiperiu, ka vakadewataki tiko Vakavalagi. A wiliki e dua na tikina bibi mai na Veiyalayalati Makawa, ka vakamareqeti sara vei keda, o ya mai na Aisea, ni sa ka rekitaki na Siga ni Vakacecegu,23 vakakina mai na Isikeli, ni Siga ni Vakacecegu sa “noqu ivakatakilakila vei kemudou, mo dou kila kina ni sai au ko Jiova na nomudou Kalou.”24
Na veivakauqeti cecere mai na yakavi totoka oqo sa ka ni matavuvale me lomana, dina, ka soli itukutuku vua na Kalou. Niu vakasamataka toka na soqo oqo, au vakananuma sara na nodra vakacacani vakaloloma na Jiu ena veisenitiuri sa oti. Sa matata sara, ni dokai tiko na Siga ni Vakacecegu e “dua na veiyalayalati tawamudu,” ena nodra maroroi ka vakalougatataki tiko na Jiu me yaco kina na ivolanikalou.25 Sa cau talega ki na mataqali bula cecere vakavuvale kei na marau sa laurai tu vakalevu ki na nodra bula e vuqa na Jiu.26
Kivei ira na lewe ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, na kena rokovi na Siga ni Vakacecegu sa dua na ivakarau ni bula dodonu ena vakalougatataka ka vaqaqacotaka na matavuvale, semati keda ki na noda Dauniveibuli, ka vakalevutaka na marau. Sa rawa ki na Siga ni Vakacecegu me vukea noda tawasei keda mai na veika tawayaga, sega ni vinaka, se tawa savasava. Ena muataki keda meda tiko e vuravura oqo ia meda kakua ni vakavuravura.
Ena vula ono sa oti, a yaco kina e dua na veisau levu ena Lotu. Oqo e baleti ira na lewenilotu era sa vakadeitaki ira ena nodratou sa vakabibitaka na Siga ni Vakacecegu na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni Le Tinikarua kei na veibolei nei Peresitedi Russell M. Nelson me sa ka e rekitaki na Siga ni Vakacecegu.27 E vuqa na lewenilotu era kila vinaka ni kena vakatabui vakaidina na Siga ni Vakacecegu sa idrodro mai na covulaca ni bula oqo. Sa ivakatakilakila talega ni noda sa dina tiko vua na Tamada Vakalomalagi ka kila vinaka ni sa ka tabu vakalou na soqoni ni sakaramede. Ia, se balavu sara na noda lako oqo, ia a tekivu vinaka sara. Au sa bolei keda taucoko meda karona sara na ivakasala oqo ka vakatorocaketaka na noda sokalou ena Siga ni Vakacecegu.
iKatolu: Sa Vakarautaki Tu na Veitaqomaki Vakalou ni Da iValavala Dodonu
E tiki ni ituvatuva tabu ni Kalou, na noda vakalougatataki ena isolisoli ni Yalo Tabu. Na isolisoli oqo “sai koya na dodonu ni noda rawata, ni dua sa kilikili, vakaitokanitaki ena Yalo Tabu.”28 Na ikatolu ni Lewetolu Vakalou oqo sa dauniveivakasavasavataki ke sa vakaliuci tiko na kosipeli ena noda bula. O koya talega sa domo ni veivunauci ena vorati ni veika butobuto ka domo ni veitaqomaki mai na veika rerevaki. Ni da sokova yani na wasawasa ni bula oqo, sa ka bibi sara na noda muria tiko na veivakauqeti ni Yalo Tabu. Ena vukei keda na Yalotabu meda drotani mai na veitemaki kei na veika rerevaki, ka na vakacegui keda ka liutaki keda ena curumi ni ibolebole. “Ia na vua ni Yalo Tabu na loloma, na reki, na vakacegu, na vosota vakadede, na yalomalua, na yalololoma, na vakabauta.”29
Ni da vakamuria na ivakavuvuli tabu ni kosipeli ena yaco meda kilikili vaka-valetabu, kune marau ena noda bula, ka liutaki keda lesu ki na noda itikotiko vakalomalagi.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, e sega ni rawarawa na bula, ka sega talega ni vakakina. Oqo na gauna ni vakatovotovo kei na vakatovolei. Me vakataki ira na waqa makawa ena Toba mai Bristol, ni tiko na gauna ena di na mati ka vaka me yali yani vakadua na veika kece e vuravura oqo a vukea tiko meda nawa toka kina. Eda na rawa ni yaco e botonisauloa ka vakalakala ena dua na yasana. Ena loma ni veivakatovolei vakaoqo, au sa yalataka vei kemuni, ke da bulataka ka vakavoutaka tiko noda kilikili vaka-valetabu ena kovuta vata mai na veika yaga dina. Ena vakilai na veivakalougatataki kamica ni vakacegu, marau, kei na reki, vata kei na veivakalougatataki ni bula tawamudu kei na lagilagi ni silesitieli vata kei na Tamada Vakalomalagi kei na Luvena, o Jisu Karisito. Oqo na noqu ivakadinadina ena yaca i Jisu Karisito, emeni.