Nodra iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu
Wase 36: Ciqomi ni Cakacakatabu Vakalotu kei na Veivakalougatataki ni Valetabu


Wase 36

Ciqomi ni Cakacakatabu Vakalotu kei na Veivakalougatataki ni Valetabu

Na valetabu e dua na vanua e rawa ni “vakaraitaka kina na Kalou kivei ira na Nona tamata, na cakacakatabu vakalotu ni Nona vale kei na lagilagi ni Nona matanitu ka vakavulica vei ira na tamata na sala ni veivakabulai.”

Na bula nei Josefa Simici

Ni oti ga vakalailai e vica na yabaki ena kena yaco na Veivakalesui mai, e a vakavulici Parofita Josefa Simici na Turaga ena bibi ni tara valetabu. E dina ni dau vakasaurarataki me toso ena levu na gauna ka dau donuya, na vakayagataki ni nona gauna kei na vakarorogo ena veisotavi vakatotolo eso, e a sega ni yali mai vua na kena gadrevi me tara na vale ni Turaga. E dua na vanua me tara kina e dua na valetabu e vakatabui e Independence, Missouri. E dua na valetabu rairai totoka e a tara vakaoti ka vakatabui e Kirtland, Ohio. E Far West, Missouri, e a vakadavori na vatuivakadei baleta na valetabu, ia e a mani biu laivi. Ena gauna oqo, ni ra sa tekivu tara cake tale na nodra bula na lewe ni Lotu e Nauvoo—e levu vei ira e sega ni veirauti na kedra kakana, na vale, se cakacaka—e kila ko Josefa Simici ni nodra itavi bibi taudua na Yalododonu me ra tara tale e dua na valetabu.

Ena isau ni vakaro ni Turaga era a toso vakatotolo sara ki liu na Parofita kei ira na Yalododonu me ra tara e dua na vale ni Turaga. Ia e macala tu vua na Parofita ni na taura e levu na yabaki na kena tara, ia e kila ni ra na gadreva na Yalododonu na taucoko ni veivakalougatataki ni valetabu. O koya gona, ena 4 ni Me, 1842, e dina, ni sa bera ni tara oti na valetabu, e a qarava ko Josefa Simici, na nodra edaumeni e dua na ilawalawa lailai ni turaga yalodina.

Era a sota na ilawalawa oqo ena dua na rumu levu e cake ni Sitoa Vatu Damudamu nona na Parofita, ka sa “vakarautaki tu me vakaisosomitaka na loma ni dua na valetabu me yacova ga na kena vakadonui ena ka sa yaco oqo.”1 Ko Franklin D. Richards, ena Kouramu ni iApositolo Le Tinikarua, e vola: “Ena gauna e vakauqeti [Josefa Simici] kina na Yalotabu ni sa voleka ni cava na nona cakacaka ena bula oqo, ka raica ni nona siga e vuravura e sa na vakarau cava ni bera ni tara oti na valetabu, e kacivi ira e vica e digitaki, ka solia vei ira na cakacakatabu ni edaumeni tabu, o koya gona, na iyau talei vakalou ni nona vakasama me kakua ni yali vata mai vuravura ena nona mate.”2

E volaitukutukutaki ena nona isitori na Parofita: “Au vakayagataka na siga ena tabana e cake ni sitoa, … ena mataveivosaki kei General James Adams, e Springfield, Peteriaki Hyrum Smith, Bisopi Newel K. Whitney kei George Miller, kei Peresitedi Brigham Young kei Elders Heber C. Kimball kei Willard Richards, ka vakavulici iratou ena ivakavuvuli kei na ituvatuva ni Matabete, qarava na veivakasavasavataki, veilumuti, edaumeni, kei na veitalanoa ni idola me baleta na Matabete i Eroni, ka toso yani ki na ituvatuva e cake na Matabete i Melikiseteki, ka vakaraitaka na ituvatuva me baleti koya sa bula mai liu sara, kei na inaki kece, kei na ivakavuvuli ka rawa kina vua edua, me maroroya na taucoko ni veivakalougatataki ko ya ka sa vakarautaki tu me nona na Lotu ni Ulumatua, ka me ra lako cake, ka tu ena matai Ioimi ena vuravura tawamudu. Ena matabose oqo e a vakaturi kina na ituvatuva makawa ni veika kece, ena imatai ni gauna, ena iotioti ni gauna oqo.

“Ia na veivosaki au cakava ena matabose oqo, e baleta na veika vakayalo, ia era na ciqomi ga ena vakasama e vakayalo: ia e sega ni dua na ka e vakilaitaki vei ira na turaga oqo vakavo ga na veika ena vakatakilai vei ira kece na Yalododonu ni gauna mai muri, ena gauna ga era vakarautaki ira kina me ra ciqomi ira, ka dua na vanua matau e sa vakarautaki me veitalanoataki ira kina, me yaco talega vei ira na Yalododonu malumalumu sara, o koya oqo sa vinakati me ra yalomatua na Yalododonu me ra tara na Valetabu, kei na vale kece, e sa, se, na qai vakarota na Kalou me tara.”3

E levu sara na Yalododonu era na qai taura na nodra edaumeni ni valetabu ni sa tara oti na Valetabu e Nauvoo, ia e vakaiyalayala ga na turaga kei na marama era taura na veivakalougatataki oqo ena veivula e tarava yani na bose ena vula ko Me 1842. E a dua vei ira oqo ko Mercy Fielding Thompson. Ena gauna e ciqoma kina na nona edaumeni, e a kaya vua na Parofita, “Na ka oqo ena kauti iko tani, mai na butobuto ki na rarama uasivi.”4

iVakavuvuli nei Josefa Simici

Na Kalou e vakaroti ira na Yalododonu me ra tara valetabu.

Ena Janueri 1833 e Kirtland, Ohio, e vola na Parofita: “E vakaroti keda na Turaga, e Kirtland, me ra tara e dua na vale ni Kalou; … oqo na vosa ni Turaga vei keda, ka dodonu me da, io, na Turaga e vukei keda, eda na vakamuria: me baleta na noda talairawarawa, e sa yalataka tu ko Koya vei keda, na veika lelevu; io, me vaka na veisiko mai lomalagi me vakaturagataki keda ena Nona tiko rawa. Eda rere vakalevu ena mata ni Turaga de sega ni ciqomi na veivakaturagataki oqo, ka vakatura na noda iVakavuvuli me soli vei keda; eda vakasaqara tiko na yalomalumalumu, kei na vakabauta e levu de eda na qai madua, ni da tucake tu e matana.”5

Ena Sepiteba 1840, eratou vakaraitaka kina na Parofita kei rau na nona daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada ni sa yaco mai na gauna me sa tara kina na Valetabu e Nauvoo: “Na kena Vakabauti ni sa yaco mai gauna, ena kena taucoko me tara edua na vale ni masu, vale ni caka dodonu,na vale me qaravi kina na Kalou[raica na V&V 88:119], me qaravi kina na cakacakatabu vakalotu me donu ena Nona lewa vakalou, ena iwase ni vanua oqo—me rawati kina,e gadrevi vakalevu kina na soli igu, ena vinakati na iyau—me vaka ni na vinakati me vakusakusataki na cakacaka ena savasava, e dodonu vei ira na Yalododonu, me ra vakasamataka, na bibi ni veika kece oqo, kei na veika ena yaco, ka qai cavu ikalawa, me vakayacori na veika e gadrevi, me tauyavutaki na cakacaka; ia me ra vakaiyaragi ena yalodei, nakita me ra cakava kece na ka era rawa ni cakava, ka vakila, ni ra vinakata, na kena cakacaka taucoko, e nuitaki taudua ga vei ira. Ena nodra kitaka oqo era na tautauvata kina se sivia na nodra cakacaka na qase, ka rawata na veivakalougatataki vakalomalagi, me sobuti ira kei ira na nodra kawa, me yaco ki na iotioti ni tabatamata.”6

Ena Janueri, 1841, eratou vola kina na Parofita kei rau na nona daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada: “Sa vakarautaki tiko na kena tara na Valetabu [e Nauvoo], ekea era na sokalou kina na Yalododonu na Kalou nei tamadra me vaka na ituvatuva ni Nona vale kei na kaukauwa ni Matabete Tabu, ka na tara ena kena itaratara me rawa ni vakayacori vakadodonu kina na itavi kece ni Matabete, ka na ciqomi talega ekea na ivakaro mai vei Koya sa Cecere Sara, ia mai na vanua oqo ka lako yani kivei ira na vanua yawa. O koya gona, me da biuta vakatabakidua kina na noda kaukauwa kece … ka saga me da vakamurimuria na nodra ivalavala ni veiyalayalati makawa na tamada kei ira na peteriaki, ena veika e rabailevu na kena bibi ena ka oqo kei na veitabatamata era veitaravi mai.”7

Ni qai tekivu na yabaki 1841, e a vakavulica ko Josefa Simici na veika oqo, me vaka e volaitukutukutaka ko William P. McIntire: “E kaya ko Josefa ni kaya na Turaga ni dodonu me da tara e dua na vale ki na yacana, me da papitaisotaki kina e vukudra na mate. Ia, kevaka eda sega ni cakava, eda na biu tani kei ira na noda mate, ia na Lotu oqo ena sega ni ciqomi [raica V&V 124:32].”8

Ena Epereli 1842, e kaya na Parofita: “E se sega ni taucoko na tauyavutaki ni Lotu, ena kena ituvatuva dodonu, ka na sega ni rawa, me yacova ni sa tara oti na Valetabu, ekea ena vakarautaki kina na vanua, me vakayacori kina na cakacakatabu vakalotu ni Matabete.”9

Ena Jiulai, 1842, e vakaraitaka kina na Parofita: “E sa tukuna vei eda na Turaga me da tara na Valetabu e [Nauvoo] … ; ia na ivakaro ko ya e vauci keda me vaka ga na veivakaro tale eso; kei na turaga e sega ni vakaitavi ena veika oqo, e wili me tamata ivalavala ca me vaka ga e voroka e dua tale na ivunau; e sega ni kitaka na loma ni Kalou, ka sega ni vakacavara na Nona lawa.”10

Ena Okotova 1843, e vakadreti ira na Yalododonu na Parofita: “Vakusakusataka na cakacaka ena Valetabu, vakavoutaka na nomu sasaga me toso ki liu na cakacaka kece ni veisiga e muri, ka lako vua na Turaga ena ituvaki vinaka kei na yalododonu.”11

Ena Maji 1844, e a sota vata kei iratou na Le Tinikarua kei na komiti ni Valetabu e Nauvoo na Parofita me veitalanoataki na wasei ni iyau lailai ni Lotu. Ena bose oqo, e kaya na Parofita: “Eda gadreva vakalevu cake na valetabu mai na dua tale na ka.”12

Ena valetabu eda vulica kina na veika me baleta na tawamudu ka ciqoma na cakacakatabu ni veivakabulai me baleti keda kei ira na noda qase.

“Na cava na inaki ni nodra vakasoqoni vata na … tamata ni Kalou ena dua ga na gauna kei vuravura? … Na inaki levu sai koya me tara e dua na vale vua na Turaga, me rawa ni vakaraitaka kina ko Koya vei ira na Nona tamata na cakacakatabu vakalotu ni Nona vale kei na lagilagi ni Nona matanitu, ka vakavulica vei ira na tamata na sala ni veivakabulai; ni tiko eso na cakacakatabu vakalotu kei na ivakavuvuli e kilai deivaki ni, ena gauna era vakavulici ka vakatovotovotaki kina, e dodonu me caka ena vanua se dua na vale e tara ena inaki ko ya.

“… Na cakacakatabu vakalotu e tauyavutaki mai lomalagi ni se bera ni yavutaki ko vuravura, ena matabete, ena nodra vakabulai na tamata, era sega ni dodonu me ra vakatanitaki se veisautaki. E dodonu me tautauvata kece na ivakavuvuli eda vakabulai kina.

“Ena inaki vata ga, e vakasoqoni ira vata kina na Nona tamata na Kalou ena siga e muri, me ra tara e dua na vale vua na Turaga, me vakarautaki ira kina na cakacakatabu vakalotu kei na edaumeni, veisavati kei na veilumuti, kei na veika vata kaya. E dua na cakacakatabu vakalotu ena vale ni Turaga, sai koya, na papitaiso e vukudra na mate. E lewa na Kalou, ni bera ni yavutaki ko vuravura, ni cakacakatabu vakalotu ko ya, e dodonu me vakayacori ena dua na tobu e vakarautaki ena vale ni Turaga. …

“Na ivunau ni papitaiso e vukudra na mate e vakaraitaki vakamatata tu ena Veiyalayalati Vou; … oqo na vuna e kaya kina ko Jisu vei ira na Jiu, ‘au a nanuma vakavica meu vakasoqoni ira vata na nomu gone me vaka na toa yalewa sa vakasoqoni ira na luvena e ruku ni tabadra, ia dou a sega ni vinakata!’ [Maciu 23:37]—me ra rawa ni qarava na cakacakatabu vakalotu ni papitaiso e vukudra na mate ka vaka talega kina na veicakacakatabu vakalotu tale eso ni matabete, ka ciqoma na ivakatakila mai lomalagi, ka vakacokotaki ena veika ni matanitu ni Kalou—ia era sega ni vakasoqoni vata. Oqo na ka e yaco ena siga ni Penitiko: na veivakalougatataki oqori e a sovaraki vei iratou na tisaipeli ena gauna ko ya. E lesia na Kalou ni ko Koya ena vakabulai ira na mate, ia ena cakava, ena Nona vakasoqoni ira vata na Nona tamata. …

“… Na cava me ra vakasoqoni vata kina na tamata ena vanua oqo? E na inaki vata ga e a vinakata kina ko Jisu me vakasoqoni ira vata na Jiu—me ra ciqoma na cakacakatabu vakalotu na veivakalougatataki, kei na lagilagi e maroroya tu na Kalou me nodra na Nona Yalododonu. Au sa kerea na soqoni oqo, kei ira na Yalododonu kece, kevaka ko ni na tara ena gauna oqo, na vale oqo, ka ciqoma na cakacakatabu vakalotu, kei na veivakalougatataki ka maroroya tu vei kemuni na Kalou; se ni na sega ni tara na vale oqo vua na Turaga, ka laiva me sivi keda, ka vakatikora na Nona veivakalougatataki oqori ki na dua tale na mata tamata?”13

“Ena gauna ga sa oti kina na Valetabu e [Nauvoo] ka vakarautaki na tobu ni veipapitaisotaki, eda wilika me soli vei ira na talatalaqase ni Isireli na nodra savati, kei na lumuti, ka qaravi ira nai otioti ni cakacakatabu vakalotu vakaturaga, kevaka era sega eda sega ni rawa ni rawata na itikotiko vakatui ka vakasilesitieli. Ia e dodonu me dua na vanua savasava me vakarautaki ena inaki ko ya. E a dua na ivakaro e a caka ena gauna e a vakadavori kina na yavu ni Valetabu ena ka ko ya, ka caka eso na tikina me yacova ni sa vakacavari na cakacaka, o koya oqo me ra ciqoma kina na tamata na nodra edaumeni ka ra sa qisi me ra tui ka bete ki na Kalou sa Cecere Sara. … O koya gona, e dodonu, me dua na vale me tara vakatabakidua, me baleta na inaki ko ya, ka me ra papitaisotaki kina na tamata me baleti ira na mate. …

“E tiko vua na Turaga e dua na lawa e sa tauyavutaki tu me me baleta na ka ko ya: e dodonu me tiko e dua na tikina vakataki koya ga, me baleta na nodra vakabulai na noda mate. Au vakabauta vakaidina ni na dua na vanua, o koya gona, ko ira na tamata era via vakabulai ira na nodra mate, era rawa ni lako mai kina, ka kauta mai na nodra matavuvale, cakava na cakacaka me ra papitaiso e vukudra na mate ka cakava tale na veicakacakatabu vakalotu me baleti ira na nodra mate.”14

“Na taro e dau tarogi vakawasoma,‘Eda sega li ni rawa ni vakabulai kevaka eda sega ni lako curuma na veicakacakatabu vakalotu kece oqori, kei na veika vata kaya?’ Au na sauma, Sega, sega ni taucoko ni veivakabulai. E kaya ko Jisu, ‘Sa vuqa na tikina ena vale nei Tamaqu, ni kau sa lako meu vakarautaka na tikina me nomudou.’ [Raica Joni 14:2.] Na Vale ka tukuni oqo e dodonu me vakadewataki me matanitu; ia, me dua na tamata, me laveti cake ki na tikina e cecere sara, me vakamuria na lawa vakasilesitieli, kei na lawa kece sara ga.”15

“Ke dua na tamata e taura na taucoko ni matabete ni Kalou, ia me taura mai ena sala ka rawata kina ko Jisu Karisito, sai koya me maroroya kece na vunau ka vakamuria na veicakacakatabu vakalotu kece ni vale ni Turaga. …

“Ko ira na tamata kece era itaukei vata kei na Kalou ka itaukei vata kei Jisu Karisito me da taura na taucoko ni cakacakatabu vakalotu ni nona matanitu; ia ko ira era na sega ni ciqoma na cakacakatabu vakalotu kece oqo era na sega ni ciqoma na taucoko ni lagilagi.”16

“Eda rawa ni wilika ka macala vei keda na veika kece e volai tu mai na gauna nei Atama, ena nodrau veiwekani na tamata kei na Kalou kei na agilosi ena dua na ituvaki ena gauna se bera mai, eda na kila vakalailai ga me baleta na ka ko ya. Ni da wilika na veika era sotava ko ira tale eso, se vakatakila e soli vei ira, e sega ni rawa ni solia vei keda me da sarava vakamatata na keda ituvaki kei na dina ni noda veiwekani vua na Kalou. E rawati na kila ka ni veika oqo, ena noda sotava mai na cakacakatabu vakalotu ni Kalou e vakarautaki tu me baleta na ka ko ya. E rawa ni ko rai cake ki lomalagi me lima na miniti, ko na kila e levu sara na ka mai na veika ko wilika na veika kece e volai me baleta na lesoni ko ya. … Au vakadeitaka vei ira na Yalododonu na dina ko ya … e rawa me na kilai mai na ivakatakila ni Kalou ena sala ni Nona veicakacakatabu vakalotu, kei na isau ni masu.”17

“Na ituvatuva ni vale ni Kalou e a, ka na tautauvata tikoga, ena gauna mada ga e sa na lesu oti mai kina na Karisito; ia ni sa tini na dua na udolu na yabaki ena tautauvata tikoga; ia eda sa na qai curu vakadua ki na Matanitu vakasilesitieli ni Kalou, ka marautaka me tawamudu.”18

Na valetabu e vanua vakalou, ka da ciqoma kina na veivakalougatataki cecere ka sa vakarautaka tu na Kalou me baleti ira na luvena.

E dua na tiki ni masu ni vakatabui ni Valetabu e Kirtland, e soli vua na Parofita ko Josefa Simici ena vakatakila ka qai vakacurumi me Vunau kei na Veiyalayalati 109, e vakaoqo na masu ni Parofita: “Oi kemuni na Tamai keimami yalosavasava keimami sa kerea. … Io me cila mai na nomuni iserau vei ira na nomuni tamata, kei na vale oqo; io na vale keimami sa solia oqo mo ni vakalougatataka ka vakatabuya me nomuni; io me tikotiko ga ena vale oqo na nomuni iserau. Mo ni vukei ira na tamata kecega era sa curuma na vale ni Turaga, me ra kila na nomuni lagilagi; io me ra kila ni ko ni sa vakatabuya na vale oqo me nomuni; io me nomuni valetabu.

“Ia mo ni yalololoma na Tamai keimami Yalosavasava, ka vukei ira kecega na tamata sa so-Kalou ena vale oqo me ra vakavulici ena ivola uasivi sara me ra vuku kina; io me ra gumatua sara me ra kila ka; io ena vuli kei na vakabauta, me vaka na nomuni vosa. Ia ni vukei ira me ra vakabauti kemuni tikoga ka vakasinaiti ena Yalotabu; io me ra vakarautaki me vaka na nomuni ivakaro; io me ra cokonaki kina ena veika sa dui ganiti ira. Io me yaco na vale oqo me vale ni masumasu, vale ni lolo ka vale ni vakabauta; io me vale ni vakarokoroko, ka vale ni Kalou; io na nomuni vale. …

“Keimami sa kerei kemuni na Tamai keimami Yalosavasava; mo ni vakaiyaragitaki ira na nomuni tamata era sa curuma na nomuni vale ena nomuni kaukauwa; io me sa tikoga kei ira na yacamuni; ka me ra vakasinaiti ena nomuni iserau; io me ra vakatawai ira tikoga ko ira na nomuni agilosi; ia mera cavutu eke ka kauta yani na itukutuku rekitaki ka lagilagi; io na ivakavuvuli dina ki vuravura taucoko; io me ra kila kina na nomuni lewa; me ra kila talega ni ko ni sa dodoka yani na ligamuni mo ni vakayacora na nomuni vosa era a tukuna na nomuni parofita me baleta na siga mai muri.

“Keimami sa kerei kemuni na Tamai keimami Yalosavasava; mo ni vakataudeitaki ira na tamata era sa curuma na nomuni vale, ka sa soli kina vei ira na yaca dokai; io me ra vakataudeitaki ena veitabatamata kecega ka tawamudu; ia me tawayaga na iyaragi kecega sa caka me yaviti ira; io ko koya sa kelia na ikeli me baleti ira, ena lutu kina; Me ra kakua talega ni rawai na tamata era sa curuma na vale oqo ena yacamuni, mai na veicakacaka butubuto kecega.”19

Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici

Taurivaka na vakasama oqori ni ko vulica na ase oqo se ni vakavakarau mo veivakavulici. Raica na tabana e vii–xii, me ikuri ni veivuke.

  • Raica lesu na iotioti ni rua na parakaravu ena tabana e 476 Ena sala cava e “kauti [keda] tani mai na butobuto ki na rarama uasivi na cakacaka ni valetabu”? A cava na nomuni nanuma ni kena ibalebale na “vakasama e vakayalo”? A cava e dodonu me vakayalo kina na noda vakasama, me da rawa ni ciqoma kina na rarama e tu vakarawarawa me noda ena valetabu?

  • Ena gauna era cakacaka tiko kina na Yalododonu e Nauvoo me ra tara e dua na valetabu, e a tukuna vei ira o Parofita Josefa Simici, “Eda gadreva vakalevu cake na valetabu mai na dua tale na ka” tabana e 477. Raica lesu na tabana e 475–77 ka vakasaqara na vuna e dina kina na itukutuku oqo. Ena sala cava so e dina kina na nona itukutuku na Parofita ena nomuni bula?

  • Vulica na ivakavuvuli nei Josefa Simici me baleta nai vakaro me ra tara na valetabu, tabana e 477–78. Na cava na nomuni vakasama ena tikina “e se sega ni taucoko na tauyavutaki ni Lotu” kevaka era sega na valetabu se cakacakatabu vakalotu ni valetabu? Na cava eda rawa ni cakava ni kua, me da “vakusakusataka kina na cakacaka ena Valetabu”? Na cava e dodonu me da “vakasamataka kina na bibi” ni cakacaka ena valetabu?

  • Raica lesu na ivakavuvuli me baleta na vakalou ni cakacakatabu vakalotu ni valetabu kei na ka eda vulica mai kina. Ko cei vei ira na ivakavuvuli oqo e yaga vakabibi vei kemuni ena nomuni kila na kena bibi na cakacakatabu vakalotu ni valetabu?

  • Wilika na ikatolu ni parakaravu ni tabana e 481 Ke ko ni sa ciqoma oti na cakacakatabu vakalotu ni valetabu, vakananuma se sa vakavulici kemuni vakacava na ka ko ni sotava me baleta na “ivakarau dina ni veiwekani kei na Kalou.” Kevaka ko ni sa bera ni gole ki na valetabu, se sa dede na nomuni sega ni gole tu kina, vakasamataka na veika ko rawa ni cakava mo vakarautaki iko kina mo curu ki na valetabu.

  • Na veivakalougatataki cava so eda rawa ni ciqoma ni da gole ki na valetabu? Eso na kena ivakaraitaki, raica na tabana e 481–82. Mai na veika ko wilika ena iwase oqo, a cava ko rawa ni cakava me vakaibalebale kina vakalevu na nomu curu ki na valetabu?

iVolanikalou Veisemati: Same 24:3–5; Aisea 2:2–3; V&V 124:25–28, 39–41

iVakamacala

  1. Lucius N. Scovil, Deseret News: Semi-Weekly, 15 ni Fepe., 1884, t. 2.

  2. Franklin D. Richards, “A Tour of Historic Scenes,” Contributor, Me 1886, t. 301; vakavoui na pagitueti kei na matanivola lelevu.

  3. History of the Church, 5:1–2; vakavoui na sipeli kei na qarama; sa veisau na iwasewase ni parakaravu; mai na “History of the Church” (veika sa volai), vola C-1, tt. 1328–29, iYau Maroroi ni Lotu, Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, Salt Lake City, Utah.

  4. Mercy Fielding Thompson, “Recollections of the Prophet Joseph Smith,” Juvenile Instructor, 1 ni Julai, 1892, t. 400.

  5. History of the Church, 1:316–17; mai na dua na ivola mai vei Josefa Simici vei William W. Phelps,11 ni Janu., 1833, Kirtland, Ohio; e cala na tikinisiga ni ivola oqo tikinisiga 14 ni Janu.,1833, ena History of the Church.

  6. History of the Church, 4:186; vakavoui ni qarama;mai na dua na ivola mai vei Josefa Simici kei rau na nona daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada ki vei ira na Yalododonu, Sepi. 1840, e Nauvoo, Illinois, tabaki ena Times and Seasons, Okot. 1840, tt. 178–79.

  7. History of the Church, 4:269; mai na dua na ivola mai vei Josefa Simici kei rau na nona daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada vei ira na Yalododonu, 15 ni Janu., 1841, e Nauvoo, Illinois, tabaki ena Times and Seasons, 15 ni Janu. 1841, t. 274.

  8. Vola itukutuku nei William P. McIntire, ena dua na vunau nei Josefa Simici ena itekivu ni yabaki 1841 e Nauvoo, Illinois; William Patterson McIntire, iVolalailai 1840–45, iYau Maroroi ni Lotu.

  9. History of the Church, 4:603; mai na dua na vunau nei Josefa Simici ena 28 ni Epe., 1842, e Nauvoo, Illinois; itukutuku nei Eliza R. Snow; raica talega na ikuri ni vakamacala, tabana e 562, ituvatuva 3.

  10. History of the Church, 5:65; mai na “The Government of God,” e dua na tukutuku vakaedita e tabaki ena Times and Seasons, 15 ni Julai, 1842, tt. 857–58; e a edita tu kina o Josefa Simici ni niusipepa tabaki vagauna.

  11. History of the Church, 6:52; mai na dua na vunau nei Josefa Simici ena Okot. 9, 1843, e Nauvoo, Illinois; itukutuku nei Willard Richards kei na Times and Seasons, 15 ni Sepi., 1843, tt. 331–32; itukutuku ena Times and Seasons e a tabaki bera.

  12. History of the Church, 6:230; mai na ivolaniveisiga nei Josefa Simici, 4 ni Maj., 1844, Nauvoo, Illinois.

  13. History of the Church, 5:423–25, 427; sa veisau na iwasewase ni parakaravu; mai na dua na vunau nei Josefa Simici ena 11 ni June, 1843, e Nauvoo, Illinois; itukutuku nei Woodruff kei Willard Richards; raica talega na ikuri ni ivakamacala, tabana e 562, ituvatuva 3.

  14. History of the Church, 6:319; mai na dua na vunau nei Josefa Simici ena 8 ni Epe., 1844, e Nauvoo, Illinois; itukutuku nei Wilford Woodruff, Willard Richards, Thomas Bullock, kei William Clayton; raica talega na ikuri ni ivakamacala, tabana e 562, ituvatuva 3.

  15. History of the Church, 6:184; vakavoui na pagitueti; mai na dua na vunau nei Josefa Simici ena 21 ni Janu., 1844, e Nauvoo, Illinois; itukutuku nei Wilford Woodruff.

  16. History of the Church, 5:424; vakavoui na sipeli, mai na dua na vunau nei Josefa Simici ena 11 ni June, 1843, e Nauvoo, Illinois; itukutuku nei Wilford Woodruff kei Willard Richards; raica talega na ikuri ni ivakamacala, tabana e 562, ituvatuva 3.

  17. History of the Church, 6:50–51; sa veisau na iwasewase ni parakaravu; mai na dua na vunau nei Josefa Simici ena 9 ni Okot., 1843, e Nauvoo, Illinois; itukutuku nei Willard Richards kei na Times and Seasons, 15 ni Sepi., 1843, t. 331; na itukutuku ena Times and Seasons e a tabaki bera.

  18. History of the Church, 2:309; mai na dua na vunau nei Josefa Simici ena 12 ni Nove., 1835, e Kirtland, Ohio; itukutuku nei Warren Parrish.

  19. Na Vunau kei na Veiyalayalati 109:10, 12–16, 22–26; na masu e a vakacabora ko Josefa Simici ena 27 ni Maj., 1836, ena kena vakatabui na valetabu e Kirtland, Ohio.

iVakatakilakila
Nauvoo Temple

Na Valetabu tara vou e Nauvoo ka duri tu ena vanua e a duri tu kina na Valetabu dina e Nauvoo. Ena gauna e a tara tiko kina na Valetabu dina e Nauvoo e a vakaraitaka na Parofita ko Josefa Simici, “Eda gadreva vakalevu caka na valetabu mai na dua tale na ka.”

iVakatakilakila
Cardston Alberta Temple

Na Valetabu e Cardston Alberta. Ena valetabu savasava, e vakaraitaka kina vei ira na Nona tamata na Turaga, “na lagilagi ni Nona matanitu kei na sala ni veivakabulai.”