2015
Lōmakiʻi ʻa Māmani Fakafou ʻi he Mītia Fakasōsialé
ʻAokosi 2015


Lōmakiʻi ʻa Māmani Fakafou ʻi he Mītia Fakasōsialé

Mei ha lea naʻe fai ʻi he ʻaho 19 ʻo ʻAokosi 2014, lolotonga e Uike Ako ʻa e ʻUnivēsiti ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

Lōmakiʻi ʻa e māmaní ʻaki e ngaahi pōpoaki ʻoku fonu ʻi he anga māʻoniʻoní mo e moʻoní.

ʻĪmisi
Black boys looking at a tablet computer.

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga fakakosipeli makehe moʻoni.

Ko e kuonga fakakosipelí ko ha vahaʻataimi ʻoku maʻu ai ʻi he māmaní e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ʻoku fie maʻú, ngaahi ouaú pea ʻilo ʻi he māmaní ʻa e ʻilo fakatokāteliné ke fakahoko e palani ʻo e fakamoʻuí ʻa e Tamaí maʻa ʻEne fānaú. Ke fokotuʻu ha kuonga fakakosipeli, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke ʻi ai ha tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá kuo fakamafaiʻi, ko ha ʻulu ʻo e kuonga fakakosipelí, ʻokú ne maʻu mo ngāue ʻaki ʻa e mafai mo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní. Naʻe fokotuʻu ʻa e ngaahi kuonga fakakosipelí ʻo fakafou ʻia ʻĀtama, ʻĪnoke, Noa, ʻĒpalahame, Mōsese, Sīsū Kalaisi, Siosefa Sāmitá, mo ha niʻihi kehe. ʻI he kuonga fakakosipeli kotoa pē ʻoku fakahā foʻou mai ai—pe tufaki e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí—koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke fakafalala kakato ʻa e kakai ʻo e kuonga ko iá ki he ngaahi kuonga ʻi he kuohilí ki he ʻilo ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní.

Naʻe hoko ʻa e hē mei he moʻoní ʻi he kuonga fakakosipeli takitaha kimuʻá. Ka ko e ngāue ko ia ʻo e fakamoʻuí ne kamataʻi kae ʻikai kakato ʻi he ngaahi kuonga kimuʻá ʻoku kei hokohoko pē ki he kuonga fakakosipeli fakaʻosí. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he ʻuhinga ko ʻení, ko e laka ki muʻa ʻo e nāunau ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, pea naʻa mo e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, “ko ha ngāue ʻoku mahuʻingaʻia ai ʻa e kakai ʻo e ʻOtuá ʻi he kuonga kotoa pē; ko ha taumuʻa kuo fakamatalaʻi ʻe he kau palōfitá, kau taulaʻeikí mo e haʻa tuʻí ʻi ha fiefia makehe; naʻa nau sioloto mai ʻi he fiefia ki he ʻaho ʻoku tau moʻui aí; pea ʻi hono fakalotomāfanaʻi ʻe he nofo ʻamanaki mo e fiefia fakalangi, ne nau hiva mo hiki ai ʻa e ngaahi kikite ki hotau kuongá.”1

ʻOku totonu ke hoko ʻi he kuonga fakakosipeli maʻongoʻonga taha mo fakaʻosi ko ʻeni ʻo e kuonga fakakosipelí kotoa ko “hano fakatahaʻi kakato mo fakakātoa mo haohaoa pea mo hano fakamaʻu fakataha ʻo e ngaahi kuonga fakakōsipelí mo e ngaahi kī, mo e ngaahi mālohi, mo e ngaahi nāunau, pea ke fakahā mai ia talu mei he ngaahi ʻaho ʻo ʻĀtamá ʻo aʻu mai ki he taimi lolotonga ní. Pea ʻikai ngata ai, ka ko e ngaahi meʻa kuo teʻeki ai fakahā talu mei hono ʻai ʻa e tuʻunga ʻo māmaní, ka kuo tauhi fūfuuʻi mei he kau potó mo e kau ʻiloʻiló, ʻe fakahā mai ia ki he fānau valevalé mo kinautolu ʻoku kei huhú ʻi he kuongá ni, ʻa ia ko e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá.” (T&F 128:18).

Ko e Kuonga Fakakosipeli ʻo e Kakato ʻo e Ngaahi Kuongá mo e Tekinolosiá

ʻOku tāpuekina kitautolu ke moʻui, ako, mo ngāue ʻi he kuonga fakaofo taha ko ʻení. Ko e tafaʻaki mahuʻingataha ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá ʻoku lava ke tau maʻu ʻi he faʻahitaʻu mahuʻinga ko ʻení ko ha tupulaki vave ʻo e ngaahi ʻilo foʻoú mo e fakakaukau foʻoú ʻo ne fakaʻatā ai kitautolu mo fakavaveʻi ʻa e ngāue ʻo e fakamoʻuí: mei he lēlué ki he mākoní ki he letioó ki he ngaahi meʻalelé ki he ngaahi vakapuná ki he ngaahi telefoní ki he tulenisisitoá (transistors) ki he televīsoné ki he ngaahi komipiutá ki he ngaahi fetuʻutaki fakasatelaité ki he ʻinitanetí—pea mo ha ngaahi lisi taʻefakangatangata ʻo e ngaahi tekinolosiá mo e ngaahi meʻangāue ʻokú ne faitāpuekina ʻetau moʻuí. Ko e kotoa ʻo e ngaahi fakalakalaka māʻolunga ko ʻení, ko e konga ia hono fakavavevaveʻi ʻe he ʻEikí ʻEne ngāué ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

ʻI he 1862 ne pehē ai ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77): “Ko e ngaahi ʻilo kotoa pē ʻi he saienisí mo e ʻātí ʻoku moʻoni pea ʻaonga ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ko ha fakahā fakahangatonu ia mei he ʻOtuá, neongo ko e kiʻi tokosiʻi pē ʻoku nau fie fakahā iá. Kuo ʻomi ia ke teuteuʻi ai ʻa e halá ki he ikuna kāfakafa ʻa e moʻoní, pea mo hono huhuʻi ʻo e māmaní mei he mālohi ʻo e angahalá mo Sētané.”2

Fakakaukau ange muʻa ki ngaahi lea ne lea ʻaki ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985), ʻi he 1974, ʻi heʻene fakamatalaʻi ʻa e kahaʻu ʻo e ngāue fakafaifekaú:

“ʻOku ou tui ʻoku vēkeveke ʻa e ʻEikí ke tuku ki homou nimá ha ngaahi ʻilo fakatekinolosia foʻou ʻoku ʻikai ha misi ki ai ʻa kitautolu ʻoku ʻikai mataotaó. …

“ʻI hono tuku mai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi mana ko ʻeni ʻo e founga fetuʻutakí, pea mo e ngaahi ngāue lahi ange mo mateaki ʻa ʻetau kau faifekaú mo kitautolu hono kotoa, mo e niʻihi kehe kotoa kuo ‘fekauʻí,’ kuo pau ke hoko mai ʻa e fekau fakalangi ʻa e ʻOtuá: ‘He ko e moʻoni, ʻoku totonu ke ongo atu ʻa e ongoongo mei he potú ni ki māmani kotoa pē, pea ki he ngaahi potu mamaʻo taha ʻo māmaní—ʻoku totonu ke malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kakai fulipē’ (T&F 58:64).”3

Pea naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) ʻi he 1981: “ʻOku tau tui ʻi hono fakalahi ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí, te Ne ueʻi ʻa e kakaí ke fakatupulaki ʻa e ngaahi founga ʻe lava ai ke akonekina ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí, ʻi ha feituʻu pē ʻoku nau ʻi ai, ʻi ha founga pelepelengesi mo fakatāutaha ʻe he palōfita kuo filí.”4

Ko e ngaahi pōpoaki mo e ngaahi fakatātā ko ia ne faʻa ʻosi e ngaahi ʻaho, uike, mo e ngaahi māhina ke fakaaʻú ʻoku malava pē ia ke aʻutaki ki he tapa kehekehe ʻo e māmaní ʻi ha lau sekoni. ʻOku tau fakamālō ki hoʻo ʻAfió, ʻe ʻOtua, ko e kau palōfita kuo nau akoʻi mo teuteuʻi kimautolu ki he taimi ʻoku mau moʻui aí—pea mo naʻinaʻi mai kiate kimautolu ke mau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fakalakalaka fakatekinolosiá ki hono poupouʻi atu ʻa e hokohoko ʻa e misiona ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.5

ʻOku fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngāué, pea ʻoku ʻikai hoko noa pē ʻa e ngaahi ʻilo mo e ngaahi fakakaukau foʻou fakafetuʻutaki mālohi ko ia ʻoku hoko ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá. Ko ha meʻangāue fakamāmani lahi ʻa e ngaahi sēnolo mītia fakasōsialé ʻokú ne langaki fakatāutaha mo lelei ha moʻui ʻo ha niʻihi fakafoʻituitui tokolahi mo ha ngaahi fāmili. Pea ʻoku ou tui kuo hokosia e taimi kiate kitautolu ko e kau ākonga ʻa Kalaisí ke tau fakaʻaongaʻi lelei ʻa e ngaahi meʻangāue fakalaumālie ko ʻení ʻi hono founga totonú kae mahuʻinga ange ke fakamoʻoni ki he ʻOtua ko e Tamai Taʻengatá, ʻEne palani ʻo e fiefiá Maʻa ʻEne fānaú, mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní; ke malanga ʻaki ʻa hono moʻoni ʻo hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní; mo fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí.

ʻOku totonu ke muimui ki ha ngaahi tefitoʻi fakahinohino ʻi heʻetau ngāue ʻaki ʻa e mītia fakasōsialé ki hono fakafeaʻutaki ʻa e ngaahi pōpoaki ʻo e ongoongoleleí:

1. Faitotonu pea Tuʻu Maʻu

ʻĪmisi
Filipino young woman using a cell phone.

ʻUluakí, ko e ākonga kitautolu pea ʻoku totonu ke faitotonu ʻetau pōpoakí. ʻOku hala, loi, mo anga kākā ha taha pe koloa ʻoku ʻikai faitotonu. ʻOku totonu ke moʻoni, faitotonu, mo tonu ʻetau pōpoakí. “ʻOku ʻikai totonu ke tau ʻafaʻi, fakalahi, pe fakangalingali ke tau hangē ko ha taha kehé, pe ko ha meʻa ʻoku ʻikai ko hotau anga totonú. ʻOku totonu ke falalaʻanga pea ʻaonga ʻetau fakafōtungá. Pea ʻoku ʻikai ko ha ngofua ia ki he taʻefaitotonú ʻa ʻete fakapuli ʻi he ʻinitanetí.

ʻOku fakamālohia ʻa e faitotonú fakafou ʻi he tuʻu maʻú. ʻE tali ngofua ange hoʻo vahevahe e ngaahi pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ʻo kapau ʻoku hoʻata mai ʻa e sīpinga faka-Kalaisí ʻi hoʻo ngaahi fakamatalá (posts).

Ko ha faʻifaʻitakiʻanga mālohi ʻa Sisitā Pooni L. ʻOsikāsoni, ʻo e mālohi ʻo e tuʻu maʻu ʻi he mītia fakasōsialé. ʻI he taimi naʻe ui ai ko e Palesiteni Lahi ʻo e Kau Finemuí ʻi ʻEpeleli 2013, naʻe liunga ua ʻene kau muimui ʻi he Pinterest ʻi ha pō pē ʻe taha. ʻOku ʻomi ʻe he fakamatala kimuʻa ʻa Sisitā ʻOsikāsoní ha fakamoʻoni lahi fau ʻo ʻene angatonú, ʻo ueʻi ai ha taha ʻo e kau faʻu peesí (blogger) ke ne fehuʻi ʻo pehē, “ʻE lava nai hoʻo peesi Pinterest ʻi he sivi ʻa Poini ʻOsikāsoní? … Ko hai nai ʻe fakatatau koe ki ai ʻe he kakaí kapau ko e meʻa pē ʻoku nau ʻiloʻí ko e ngaahi meʻa ʻoku hā ʻi hoʻo peesi mītia fakasōsialé?”6

2. Fakamāmaʻi mo Langaki Hake

Uá, ʻoku totonu ke tau feinga mo ʻetau pōpoakí ke fakamāmaʻi mo langaki hake, kae ʻikai ke fakafekiki, fakakikihi, fakahalaiaʻi, pe tukuhifo.

Vahevahe ʻa e ongoongoleleí ʻaki ha ʻofa mo e tokanga moʻoni ki he niʻihi kehé. Loto-toʻa mo loto-lahi, kae ʻoua ʻe fakamālohi, ʻi hono poupouʻi mo taukapoʻi ʻetau tuí, pea fakaʻehiʻehi mei he fakakikihí. ʻI heʻetau hoko ko e kau ākongá, ko ʻetau taumuʻá ke fakaʻaongaʻi e mītia fakasōsialé ko ha founga ia ki hono vahevahe ʻa e maama mo e moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí ki ha māmani ʻoku fakautuutu ai ʻa e fakapoʻulí mo e puputuʻú.

3. Fakaʻapaʻapaʻi ʻa e Koloa ʻa e Kakaí

Tolú, ʻoku totonu ke tau hanga mo ʻetau pōpoakí ʻo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e koloa ʻa e kakai kehé mo e ngaahi kautahá. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻoku ʻikai totonu ke ke faʻu haʻo faʻahinga meʻa ʻo fakaʻaongaʻi ha ʻaati, hingoa, ʻū tā, fasi, vitiō, pe ha toe meʻa kehe ʻa ha taha kehe taʻe maʻu ha ngofua. Ko e ngaahi meʻa ʻi he Media Library ʻi he LDS.org kuo ʻosi fakaʻatā tuku kehe ka toki fakahaaʻi, ke ngāue ʻaki ʻe he kāingalotú taʻe maʻu ha ngofua mei he Siasí. ʻE lava ke maʻu ha fakamatala lahi ange kau ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e mītiá ʻa e Siasí ʻi he social.lds.org.

ʻI he taimi ʻokú ke vahevahe ai ha ngaahi pōpoakí ʻi he ʻinitanetí, fakapapauʻi ʻoku mahino ki he niʻihi kehé ʻokú ke vahevahe pē hoʻo ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo fakatāutahá. Kātaki ʻo ʻoua naʻa fakaʻaongaʻi ʻa e fakaʻilonga (logo) ʻo e Siasí pe ʻai ke pehē ʻokú ke lea maʻá e pe fakafofongaʻi ʻa e Siasí.

4. Fakapotopoto pea Tokanga

Faá, ʻai ke ke fakapotopoto mo tokanga ki hono maluʻi koe pea mo kinautolu ʻokú ke ʻofa aí. ʻOku totonu ke tau manatuʻi ʻoku ʻikai ngalo ha meʻa ʻi he ʻInitanetí. ʻIlonga ha meʻa ʻoku tau fakafetuʻutaki ʻi he mītia fakasōsialé ʻe tuʻu ia ai ʻo taʻengata—ʻo tatau ai pē kapau ʻe talaatu ʻe he app pe polokalamá ha meʻa kehe. Toki lea ʻaki pē pe ʻohake ia kapau ʻokú ke fie maʻu ʻa e māmaní hono kotoa ke nau hū ki hoʻo ngaahi pōpoakí pe taá he taimi kotoa.

ʻE malava e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he māmaní ʻi heʻenau muimui ki he ngaahi fakahinohino faingofua ko ʻení ʻo faʻufaʻu mo vahevahe ʻa e ngaahi pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ke hoko ko ha maama ke “ulo atu mei he fakapoʻulí” (Molomona 8:16).

Ko ha Fakaafe Fakae-ʻAposetolo

Ko ha kamata lelei hono fakahoko ʻi he kuongá ni ʻa hono fevahevaheʻaki ʻo e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ʻo fakafou ʻi he ngaahi mītia fakasōsialé—ka ko ha kiʻi tulutā siʻisiʻi pē ia. ʻOku ou ʻoatu he taimí ni ʻa e fakaafe ke mou tokoni ke liliu ʻa e tulutā ko iá ko ha lōmaki. Kamata he ʻahó ni, ʻoku ou naʻinaʻi kiate kimoutolu ke fakafonu ʻa māmani ʻaki e ngaahi pōpoaki ʻoku fonu ʻi he māʻoniʻoní mo e moʻoní—ko e ngaahi pōpoaki ʻoku moʻoni, langaki moʻui, mo taau mo hono vikivikiʻí—pea ke tafiʻi ʻa māmani ʻo hangē ko ha lōmaki (vakai ki he Mōsese 7:59–62).

ʻOku ou lotua ke ʻoua naʻa tau kau pē ʻi ha lōmaki fakafokifā ʻoku vave ʻene huʻa maí pea tuaiekemo ʻene mātuku atú. ʻOku ʻikai ke u fokotuʻu atu ha polokalama ke fai tuʻo taha pē pea tau hiki fakavave atu ki he ngafa hono hokó ʻi heʻetau lisi lōloa ʻo e ngaahi meʻa ke fai he ongoongoleleí. ʻOku ʻikai fie maʻu ke tau hoko ko ha kau taukei pe mataotao fakamītia. Pea ʻoku ʻikai fie maʻu ke tau fakaʻaongaʻi ha fuʻu taimi lahi ki hono faʻu pea mo hono fakamafola ʻo e ngaahi pōpoakí.

Fakakaukau angé ki he ola ʻe lava ke tau maʻu ʻi he tokoni ʻa e lau kilu mo laui miliona ʻo e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí kuo fakafoki maí ʻi ha fanga kiʻi founga iiki ki hono fakalahi ki he lōmakí. Fakatauange ke hanga ʻe heʻetau fanga kiʻi ngāue fakafoʻituituí ʻo fakatupu ha ʻuha tuʻu pau ʻo e māʻoniʻoní mo e moʻoní ʻo ne fakatupulaki māmālie pē ha ngaahi vai mo ha ngaahi vaitafe—pea fai ange pē ʻo hoko ko ha lōmaki ke ne tafiʻi ʻa e māmaní. “Ko ia, ʻoua naʻá mo fiu ʻi he faileleí, he ʻokú mo ʻai ʻa e tuʻunga ʻo ha ngāue lahi. Pea ʻoku tupu mei he ngaahi meʻa īkí ʻa e ngaahi fuʻu meʻa lalahí” (T&F 64:33).

Kuo faitāpuekina pea ʻoku tapuekina kitautolu ʻi ha ngaahi founga lahi; pea ko ia ʻoku foaki ki ai ʻa e meʻa lahí ʻoku ʻekeʻi meiate ia ʻa e meʻa lahi. ʻOku ou lotua ke mou lava ʻo maʻu ha mahino kakato ange ki he mahuʻinga fakalaumālie mo e tāpuaki ʻo e moʻui ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, ke mou lava ʻo maʻu ha mata ke sio fakatouʻosi ki he ngaahi faingamālie mo e tauhele ʻo e ngaahi tekinolosia fakaʻofoʻofa ʻoku lava ke tau maʻu ʻi he ʻahó ní, ke mou lava ʻo fakatupulaki hoʻomou ʻilo ki hono fakaʻaongaʻi totonu e ngaahi meʻangāue fakalangi ko ʻení, pea ke mou maʻu ha ueʻi mo e tataki fakalaumālie fekauʻaki mo ho fatongia ʻi hono tokoniʻi ke tafiʻi ʻa māmani ʻo hangē ha lōmaki ʻaki e moʻoní mo e angatonú. ʻI hoʻomou vilitaki atu ki muʻa ʻi he ngāue māʻoniʻoní ni, ʻoku ou palōmesi atu ʻe faitāpuekina kimoutolu ʻi he moʻui fakamatelié ʻi he ngaahi founga fakafoʻituitui, pau, mo fie maʻú ʻa ia te ne teuteuʻi kimoutolu ki he taʻengatá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 212–13.

  2. Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe (1954), 18–19.

  3. Spencer W. Kimball, “When the World Will Be Converted,” Ensign, Oct. 1974, 10–11.

  4. Gordon B. Hinckley, “Faith: The Essence of True Religion,” Ensign, Nov. 1981, 5.

  5. Vakai, “Fakamālō ki he ʻOtua,” Ngaahi Himi, fika 10.

  6. “ʻE Lava Nai Hoʻo Peesi Pinterest ʻi he Sivi ʻa Poini ʻOsikāsoní?” latterdaysaintwoman.com.

ʻOku fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngāué, pea ʻoku ʻikai hoko noa pē ʻa e ngaahi ʻilo mo e ngaahi fakakaukau foʻou fakafetuʻutaki mālohi ko ia ʻoku hoko ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá.

ʻOku ou naʻinaʻi kiate kimoutolu ke lōmakiʻi ʻa māmani ʻaki e ngaahi pōpoaki ʻoku fonu ʻi he māʻoniʻoní mo e moʻoní—ko e ngaahi pōpoaki ʻoku totonu, langaki moʻui, mo vīkivikiʻi.