2015
Ko e Ngaahi Tuʻunga Moʻui Pau ʻa e Tamai Hēvaní
ʻAokosi 2015


Ko e Ngaahi Tuʻunga Moʻui Pau ʻa e Tamai Hēvaní

Mei ha lea ʻi ha fakataha lotu, “Standards and Tolerance,” naʻe fai ʻi he Brigham Young University–Idaho on November 13, 2012. Ke maʻu kakato ʻi he lea Faka-Pilitāniá, ʻalu ki he byui.edu.

ʻĪmisi
ʻEletā Allan F. Packer

ʻOku pau ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku ʻikai lava ʻe ha taha ke liliu ia. ʻI he Fakamaau Fakaʻosí, ʻe moʻutāfuʻua lahi ai e niʻihi fakafoʻituitui ʻoku nau fakakaukau te nau lava iá.

ʻĪmisi
A ruler measuring a metal cylander.

Faitaaʻi ʻe smauy/iStock/Thinkstock

Ko ʻeku ʻuluaki ngāue ʻi heʻeku ʻosi mei he ʻunivēsití ko e ngāue ki ha kautaha lahi ngaohi vakapuna. Lolotonga ʻeku ʻi aí, ne u ʻilo ai naʻe ʻi ai e ngaahi fie maʻu pau ʻa e kautahá ki he konga kotoa pē, ke malu e ngaahi vakapuna ne ngaohí. Naʻe pau ke fakapapauʻi ʻoku fenāpasi ʻa e ngaahi konga kotoa pē mo e ngaahi tuʻunga ʻoku fie maʻú, ʻo kau ai ʻa e fōtungá, lahí, nāunaú, mo e tuʻunga mālohí.

Kapau naʻe aʻusia ʻe ha konga e tuʻunga ʻoku fie maʻú, ʻe fokotuʻu ia ʻi he lisi ʻo e ngaahi kongokonga ki hano ngaohi ha vakapuna. Kapau naʻe ʻikai ke ne aʻusia ʻa e tuʻunga pau ʻoku fie maʻú, he ʻikai tali ʻa e konga ko iá pea ʻe fakafoki leva ia ki he kautaha ne fakatau mei aí. Ne tokanga ʻa e ngaahi kautaha ne fakatau mei ai ʻa e ngaahi kongokongá ke mahino mo nau feau e ngaahi fie maʻú, ʻo kau ai mo e tuʻunga tolongá.

Te ke loto fiemālie nai ke ke heka ʻi ha vakapuna naʻe ngaohi mei ha ngaahi kongokonga ne tuʻunga māʻulalo? ʻIkai ʻaupito! Te ke fie maʻu ʻa e ngaahi kongokongá ke fakalaka atu ʻi he tuʻunga ʻoku fie maʻú. Neongo iá, ʻoku ʻi ai e kakai ʻe niʻihi ʻoku hā mai ʻoku nau loto fiemālie pē ke tali e ngaahi ʻulungaanga māʻulaló ʻi heʻenau moʻuí. Te ke toki lava pē ʻo ohi mai e ʻulungaanga ʻoku fie maʻu ke fakafeʻungaʻi koe ki he hākeakiʻí, ʻi hono ʻilo, mahino, mo moʻui ʻaki e tokāteline ʻa Kalaisí.

Ko e tuʻunga tolongá ko ha foʻi lea ia ʻoku toutou fanongoa he ʻahó ni ʻi he sōsaietí, tautautefito ki hono matuʻuaki pe tali e anga fakafonua pe tōʻonga moʻui ʻa e niʻihi kehé. Taimi ʻe niʻihi ʻoku fakaʻaongaʻi ia ʻe he kakai ʻoku nau fie tali ha meʻa taʻe te nau toe fakakaukau ki hono ola ʻi he sosaietí pe ko e niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ko ʻeku taumuʻá ke lea ʻo kau ki he ʻuhinga ko iá, ka ke tokanga taha ki hono ʻuhinga fakaʻenisinia ʻo e foʻi leá mo hono fakaʻaongaʻi kiate kitautolú.

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e tuʻunga tolongá ke fakamatalaʻi e ngaahi feliliuaki ʻoku talí, mei ha tuʻunga kuo ʻosi fakamahinoʻi e fie maʻu ki aí. ʻI ha konga kuo ngaohi, ʻe lava ke fakamahinoʻi ko e tuʻunga matuʻuakí ko e ʻīnisi ʻe nima hono lōloá (senitimita ʻe 13), tānaki atu pe kole mei ai ha vahe tahaafe ʻo e ʻinisí (senitimita ʻe 0.0025). Mahalo ʻe fakamahinoʻi mai ke ngaohi e konga ʻe taha mei ha meʻa ʻoku peseti ʻe 99.9 hono haohaoá, ʻo hangē ko e ngaahi pā koulá. Kuo fokotuʻu ʻe he ʻEiki ʻa e kātaki fuoloá ke tokoni ki hono fakafeʻungaʻi kitautolu ki he hakeakiʻí.

Ngaahi Tuʻunga Moʻuí mo e Fakamāú

ʻOku ui e ngaahi tuʻunga moʻui ki he fakamoʻuí ko e ngaahi fekau, ʻa ia ʻoku foaki mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ko ʻení ki he tapa kotoa ʻo ʻetau moʻuí pea ʻi he taimi kotoa pē. ʻOku ʻikai ke filifili hono fakaʻaongaʻí ʻi ha taimi pau pe ʻi ha tūkunga pau. ʻOku fakamahino ʻe he ngaahi fekaú ʻa e kātaki fuoloa ʻoku fie maʻu ke tau taau ai ki he hākeakiʻí.

ʻOku ʻi ai ha fakamaau, ʻoku hangē ia ko e founga hono fakapapauʻi e tuʻunga feʻunga ki ha konga ʻo e vakapuná. Hangē ko e ʻi ai e ngaahi meʻasivi ke tala ai e feʻunga ʻa ha kongokonga ʻo e vakapuná, ʻoku ʻi ai foki mo ha fakamaau ʻetau Tamai Hēvaní ke fakapapauʻi pe ʻoku tau feʻunga. ʻOku lelei ke tau ʻiloʻi mo aʻusia e ngaahi tuʻunga moʻuí ʻi loto ʻi he tuʻunga tolonga kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí.

ʻOku mou manatuʻi ʻa e talanoa fakatātā ʻa e Fakamoʻuí, naʻe fakaafeʻi e kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú ki he kātoanga taʻané. ʻI he taimi naʻe aʻu mai ai ʻa e ʻeiki taʻané, ne ʻi ai e lolo ʻa e toko nima pea ne nau lava ʻo hū. Ne tōmui mai ʻa e toko nima kehé pea ʻikai ke nau lava ʻo hū. (Vakai, Mātiu 25:1–13.)

Fekauʻaki mo e talanoa fakatātā ko ʻení, ne pehē ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻOku fakatupu hohaʻa e ʻuhinga ʻo e talanoa fakatātā ko ʻení. ʻOku mahino ʻoku fakafofongaʻi ʻe he kau tāupoʻou ʻe toko hongofulú ʻa e kaingalotu ʻo e Siasi ʻo Kalaisí, he naʻe fakaafeʻi kotoa pē ki he kātoanga ʻo e taʻané pea naʻe ʻiloʻi ʻe he taha kotoa e meʻa naʻe fie maʻu kae hū ʻi he haʻu ʻa e tangata taʻané. Ka ko e vaeua pē naʻe mateuteu ʻi he taimi naʻá ne haʻu aí.”1

Naʻe aʻusia ʻe he ʻuluaki kau tāupoʻou ʻe toko nimá ʻa e ngaahi tuʻunga moʻuí, pea ʻoku totonu ke pehē foki mo kitautolu.

Naʻe fakatupu kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi Hono tataú. Ko e palani maʻatautolu ʻi he māmaní ke tau maʻu ha sino, aʻusia, maʻu ʻa e ngaahi ouaú, mo kātaki ki he ngataʻangá. Kuo fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga moʻuí mo e kātaki fuoloá ʻoku fie maʻu ke tau feʻunga ai ki he hākeakiʻí. Kuo talaʻofa mai ʻa e ʻOtuá ʻe lava ke hākeakiʻi kitautolu, ka naʻá Ne toe folofola ʻo pehē, “Ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou haʻisia, ʻo ka mou ka fai ʻa e meʻa ʻoku ou lea ʻakí; ka ʻo ka ʻikai te mou fai ʻa ia ʻoku ou lea ʻakí, ʻoku ʻikai hamou talaʻofa” (T&F 82:10).

Ngaahi Tuʻunga Moʻuí mo e Tauʻatāina ke Filí

ʻI he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e ʻOtuá, ʻoku tuki-mo-nonofo ai kitautolu, mo fakangingilaʻi ke tau hoko ʻo hangē ko Iá. Ko ha meʻa ia ke tau takitaha aʻusia fakafoʻituitui.

“He vakai, ko ʻeku ngāué ʻeni mo hoku nāunaú—ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39).

Kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻa kuo pau ke tau faí mo e ngaahi tuʻunga moʻui kuo pau ke tau feiá. Ko e meʻa mātuʻaki fakaofó ko ʻEne ʻomi kiate kitautolu ʻa e tauʻatāina ke filí, ke tau fili pe te tau tali mo fakahoko e tuʻunga moʻui ko iá. Ka neongo iá, ʻoku ʻi ai e ngaahi nunuʻa ki heʻetau ngaahi filí. ʻOkú ne ʻomi kiate kitautolu ʻa e tauʻatāina ke filí, ka ʻoku ʻikai te Ne ʻomi kiate kitautolu ʻa e mafai ke liliu e tuʻunga moʻuí pe nunuʻa ʻo ʻetau ngaahi filí.

Koeʻuhi ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui, pea koeʻuhí ʻoku tau maʻu ʻa e tauʻatāina ke filí ʻoku hoko mai leva ha Fakamaau Fakaʻosí, he ko e taimi ia ʻe vakaiʻi ai kitautolu pe naʻa tau aʻusia ʻa e tuʻunga moʻuí—ʻi hono fakalea ʻe tahá, ke vakai pe naʻa tau moʻui ʻi he tuʻunga moʻuí mo e kātaki fuoloa ne fakamahinoʻi mai ʻe he ʻOtuá. ʻE aofangatuku ʻEne fakamāú.

ʻOku fakaʻatā kitautolu ʻe he tokāteline ʻo e fakatomalá ke fakatonutonu pe fakaleleiʻi ʻa e ngaahi fehalākí, ka ʻoku lelei ange ke tokanga taha ki hono aʻusia e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻOtuá kae ʻikai ko e palani ke toki kumi hūfanga ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá kimuʻa ʻi he Fakamāú. Naʻá ku ako ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi heʻeku kei siʻí.

ʻI heʻeku kei taʻu hongofulu tupú ne u ngāue he ngaahi faʻahitaʻu māfaná ʻi he faama ʻeku kui tangatá ʻi Uaiōmingi, USA. Ko ha faama sipi ia mo e fanga pulu ne lahi hake ʻi ha ʻeka ʻe 2,000 (810 hekitea), pea ʻi ai mo ha toe feituʻu ke fakateka kinautolu ki ai. Naʻe fie maʻu ha meʻangāue lahi ke fai ʻaki e ngāue ʻi he fāmá. Koeʻuhí ne fuʻu mamaʻo ʻa e senitā ngaohi meʻalele ofi tahá, ne akoʻi kimautolu ʻe heʻemau kui tangatá ke tokanga ki hono tauhi e ngaahi meʻangāué pea mau vakaiʻi e meʻa kotoa kimuʻa pea mau mavahe mei he fale fāmá. Ka ʻi ai ha maumau, ne faʻa lau maile ia mei he fale fāmá, pea ko e fuʻu lue ia ka lōloa.

Naʻe ʻikai fuoloa ke u ako ʻa e lao ʻo e ngaahi nunuʻá. Naʻe lelei ange maʻu pē ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi palopalemá ʻi ha lue lōloa. ʻOku moʻoni tatau pē ia ki he ngaahi fekau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. ʻOkú Ne lava pē ʻo tala e faikehekehe ʻo ha taha ʻoku feinga moʻoni ke hoko ʻo hangē ko Iá mo ha taha ʻokú ne tekeʻi e ngatangataʻangá kae nofo pē ʻi loto ʻi he fakangatangatá.

Ngaahi Tuʻunga Moʻuí mo e Fakafepakí

ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻi he māmaní he ʻahó ni ʻoku nau feinga ke liʻaki pe liliu e ngaahi tuʻunga moʻui kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá. ʻOku ʻikai ko ha meʻa foʻou ʻeni.

“Malaʻia ʻa kinautolu ʻoku ui ʻa e koví ko e leleí, mo e leleí ko e kovi, mo pehē ko e poʻuli ʻa e māmá, mo e māmá ko e poʻuli, mo fokotuʻu ʻa e koná ko e melie, mo e melié ko e kona! (2 Nīfai 15:20).

Kuo pau ke ʻoua naʻa kākaaʻi kitautolu pe te tau tokanga ki he niʻihi ʻoku feinga ke fakalotoʻi kitautolu kuo liliu e tuʻunga moʻui ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻikai ke nau maʻu ha mafai ke liliu ʻa e ngaahi tuʻunga moʻuí. Ngata pē ʻi he tokotaha naʻá ne fokotuʻú, ʻa ia ko e Tamai Hēvaní, ʻokú Ne lava ke liliu e ngaahi tuʻunga paú.

Ko kitautolú ni kotoa ʻoku tau ʻilongofua ʻa e ngalivale ha fanongo ha kautaha ngaohi kongokonga vakapuna ki ha niʻihi taʻeʻilo ʻoku nau poupouʻi ha ngaahi liliu ki he ngaahi fie maʻu pau pe tuʻunga tolonga ʻo ha kongokonga. He ʻikai ha taha ʻiate kitautolu ʻe fie puna ʻi ha vakapuna ʻoku faʻu ʻaki ha konga pehē.

ʻĪmisi
illustration of an airplane landing in water

Tā fakatātaaʻi ʻe Thomas Lammeyer/Hemera/Thinkstock

Ko e meʻa tatau pē, mo e ʻikai ha taha te ne tukuakiʻi ha kautaha ngaohi vakapuna koeʻuhí ko ʻenau taʻetokanga pe taʻefakaʻatuʻi ʻi he taimi ʻe ʻikai tali ai e ngaahi konga peheé. He ʻikai fakaʻatā ʻe he kautaha ngaohi vakapuná ke fakailifiaʻi pe fakamālohiʻi ke ne tali ha ngaahi kongokonga ʻoku ʻikai lava ke fakangofua. Ka fai ia, ʻe kau kovi ki heʻene pisinisí mo e moʻui ʻa e kau pāsese te nau puna ʻi heʻene vakapuná.

Ko e meʻa tatau pē ki he ngaahi fono mo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻOku pau ʻEne ngaahi tuʻunga moʻuí, pea he ʻikai lav aʻe ha taha ke liliu ia. ʻI he Fakamaau Fakaʻosí, ʻe moʻutāfuʻua lahi ai e niʻihi fakafoʻituitui ʻoku nau fakakaukau te nau lava iá.

Ko Hono Aʻusia e Tuʻunga Moʻuí

Ko ʻetau Tamai Hēvaní naʻá Ne faʻu ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí. Kuó Ne ʻosi fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku fie maʻu ke fakafeʻungaʻi kitautolu ke foki hake ki Hono ʻaó. Kuo ʻosi fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga moʻuí, mahino, pea ʻoku lava ke tau maʻu ngofua ia.

Kuo ʻosi tala mai ʻe he Fakamoʻuí te tau malava kotoa pē ʻo aʻusia ʻa e ngaahi tuʻunga moʻuí. ʻOku fakamoʻoni ʻa e Lea ʻo e Potó ki he meʻá ni, ʻo fakamahino mai “ʻoku foaki ia ko ha tefitoʻi moʻoni mo hano talaʻofa, ʻa ia ʻoku fakafeʻunga ki he ivi ʻo e vaivaí pea mo kinautolu ʻoku vaivai taha ʻi he kāingalotú kotoa pē, ʻa ia ʻoku faʻa ui pe lava ke ui ko e kau māʻoniʻoní.” (T&F 89:3; toki tānaki atu e fakamamafá).

ʻOku toe akoʻi mai foki ʻe he Fakamoʻuí ʻe “ʻikai ʻahiʻahiʻi [kitautolu] ʻo lahi hake ʻi he meʻa ʻoku [tau] malava ʻo kātakiʻí” (T&F 64:20), ka tau kuo pau ke tau “leʻo mo lotu maʻu ai pē” (ʻAlamā 13:28).

ʻOku mou maʻu e mālohi: “He ʻoku ʻiate [kimoutolu] ʻa e mālohi, ʻa ia ʻoku [mou] hoko ai ko e niʻihi ke fili [maʻamoutolu]. Pea kapau ʻe fai ʻe he tangatá ʻa e ngāue leleí, he ʻikai ke teitei mole ʻa ʻenau totongí” (T&F 58:28).

Te ke lava ʻo aʻusia e tuʻunga moʻuí mo e kātaki fuoloá. ʻOku mou maʻu ʻa e mālohi ke fakafeʻungaʻi kimoutolu ki he hākeakiʻí.

Tataki mei he Laumālie Māʻoniʻoní

ʻOku tau ʻilo ʻa e ngaahi tuʻunga moʻuí ʻi he ʻalu ki he lotú pea ʻi hono ako mo muimui ki he ngaahi tokāteline ʻoku ma‘u ʻi he folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻo onopōní.

Ko e maʻuʻanga tokoni fakahinohino lelei tahá ko e ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻa ia te Ne akoʻi kitautolu ʻa e ngaahi meʻa kotoa kuo pau ke tau faí (vakai, 2 Nīfai 32:2–3). Te tau lava ʻo ʻilo ʻa e meʻa ʻoku tonú mo ia ʻoku halá ʻi he tokoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mo e Maama ʻo Kalaisí (vakai, Molonai 7:16–18). ʻE lava ke tataki kitautolu ʻi heʻetau moʻuí kotoa. ʻE lava ke tau ongoʻi ʻi hotau lotó mo maʻu ha ngaahi fakakaukau te ne lava ke ʻomi ʻa e fakafiemālié mo e fakahinohinó. ʻOku moʻoni ʻeni foki ʻi he fānaú.

Kuo talaʻofa ʻa e ʻOtuá te Ne tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau feinga ke aʻusia ʻEne ngaahi tuʻunga moʻuí. Hangē ko e ʻikai ke tau loto fiemālie ke puna ʻi ha vakapuna ʻoku ngaohi ʻaki ha ngaahi kongokonga ʻoku ʻi ha tuʻunga maʻulalo, ko ia ʻoku ʻikai foki totonu ke tau tali pe fakahoko ha tōʻonga moʻui ʻoku maʻulalo. ʻE toki lava pē ke tau feʻunga ki he hākeakiʻí ʻi hono ʻiloʻi, mahino, mo hono moʻui ʻaki e tokāteline ʻa Kalaisí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Dallin H. Oaks, “Preparation for the Second Coming,” Liahona, May 2004, 8.