2010-2019
Μετάνοια: μία ευχάριστη επιλογή
Οκτώβριος 2016


Μετάνοια: μία ευχάριστη επιλογή

Η μετάνοια δεν είναι μόνον δυνατή αλλά επίσης ευχάριστη χάρη στον Σωτήρα μας.

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές μου, όταν ήμουν 12 ετών, η οικογένειά μου ζούσε στο Γκέτεμποργκ, μία παράκτια πόλη στην νότιο Σουηδία. Ως αναφορά, είναι η γενέτειρα του αγαπητού μας συναδέλφου Πρεσβυτέρου Περ Μαλμ 1, ο οποίος απεβίωσε αυτό το καλοκαίρι. Μας λείπει. Είμαστε ευγνώμονες για την ευγένειά του και την ευγενή υπηρεσία του και για το παράδειγμα της απόλυτα αξιολάτρευτης οικογένειάς του. Και ασφαλώς προσευχόμαστε για τις πλουσιότερες ευλογίες για αυτούς.

Πενήντα χρόνια πριν, παρευρισκόμασταν στην εκκλησία σε ένα μεγάλο, ανακαινισμένο σπίτι. Μία Κυριακή, ο φίλος μου Στέφαν2, ο μοναδικός άλλος διάκονος στον κλάδο, με χαιρέτισε στην εκκλησία με κάποιο ενθουσιασμό. Πήγαμε στην παρακείμενη υπερπλήρη περιοχή της κυρίως εκκλησίας και έβγαλε από την τσέπη του ένα μεγάλο πυροτέχνημα και μερικά σπίρτα. Με μία μεγάλη επίδειξη νεανικού θάρρους, πήρα το πυροτέχνημα και άναψα το μακρύ γκρι φιτίλι. Σκόπευα να σβήσω το φιτίλι πριν να εκραγεί. Όμως όταν έκαψα τα δάκτυλά μου προσπαθώντας να το κάνω, έριξα το πυροτέχνημα. Ο Στέφαν και εγώ βλέπαμε με τρόμο καθώς το φιτίλι συνέχιζε να καίγεται.

Το πυροτέχνημα εξερράγη και καπνοί θειικού άλατος γέμισαν την υπερπλήρη περιοχή και την κυρίως εκκλησία. Καθαρίσαμε βιαστικά τα διασκορπισμένα υπολείμματα του πυροτεχνήματος και ανοίξαμε τα παράθυρα προσπαθώντας να ξεφορτωθούμε την οσμή, ελπίζοντας αφελώς ότι κανείς δεν θα το παρατηρούσε. Ευτυχώς, δεν τραυματίστηκε κανείς και δεν έγινε καμία ζημιά.

Όταν τα μέλη ήλθαν στη συγκέντρωση, αισθάνθηκαν την έντονη οσμή. Ήταν δύσκολο να μην την μυρίσεις. Η οσμή αποσπούσε από την ιερή φύση της συγκέντρωσης. Επειδή υπήρχαν μόνον τόσο λίγοι φέροντες την Ααρωνική Ιεροσύνη --και με αυτό που μπορεί μόνον να περιγραφεί ως διασπαστική σκέψη-- διένειμα τη μετάληψη, ωστόσο δεν αισθανόμουν άξιος να μεταλάβω. Όταν ο δίσκος μεταλήψεως μού προσεφέρθη, δεν πήρα ούτε ψωμί ούτε νερό. Ένιωσα απαίσια. Ντρεπόμουν και ήξερα ότι αυτό που είχα κάνει είχε δυσαρεστήσει τον Θεό.

Μετά την εκκλησία, ο πρόεδρος κλάδου Φρανκ Λίντμπεργκ, ένας διακεκριμένος, ηλικιωμένος άνδρας με ασημένια γκρίζα μαλλιά μού ζήτησε να πάω στο γραφείο του. Αφού κάθισα, με κοίταξε ευγενικά και είπε ότι είχε παρατηρήσει ότι δεν είχα μεταλάβει. Ρώτησε γιατί. Υποψιάστηκα ότι γνώριζε γιατί. Ήμουν βέβαιος ότι όλοι γνώριζαν τι είχα κάνει. Αφού του είπα, με ρώτησε πώς αισθάνθηκα. Μέσω δακρύων, διστακτικά του είπα ότι λυπόμουν και ότι είχα απογοητεύσει τον Θεό.

Ο Πρόεδρος Λίντμπεργκ άνοιξε ένα πολυχρησιμοποιημένο αντίτυπο από το Διδαχή και Διαθήκες και μου ζήτησε να διαβάσω κάποια υπογραμμισμένα εδάφια. Διάβασα τα ακόλουθα δυνατά:

«Ιδέστε, όποιος έχει μετανοήσει για τις αμαρτίες του, είναι συγχωρεμένος, και εγώ, ο Κύριος, δεν τις θυμάμαι πια.

»Από αυτό μπορείτε να ξέρετε αν ένας άνθρωπος μετανοεί για τις αμαρτίες του -- ιδέστε, θα τις εξομολογηθεί και θα τις εγκαταλείψει»3.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ το συμπονετικό χαμόγελο του Προέδρου Λίντμπεργκ, όταν σήκωσα το βλέμμα αφού είχα ολοκληρώσει το διάβασμα. Με κάποια συγκίνηση, μου είπε ότι αισθάνθηκε ότι θα ήταν καλά για μένα να συνεχίσω να μεταλαμβάνω. Καθώς έφευγα από το γραφείο του αισθάνθηκα απερίγραπτη χαρά.

Τέτοια χαρά είναι ένα από τα φυσικά αποτελέσματα της μετανοίας. Η λέξη μετανοώ σημαίνει «ότι αντιλαμβάνομαι μετά» και υπονοεί «αλλαγή»4. Στα Σουηδικά η λέξη είναι omvänd, το οποίο απλώς σημαίνει «γυρίζω»5. Ο χριστιανός συγγραφέας Κ. Σ. Λιούις έγραψε για την ανάγκη και τη μέθοδο για αλλαγή. Σημείωσε ότι η μετάνοια περιλαμβάνει «να επανέλθουμε στον σωστό δρόμο. Ένα λανθασμένο ποσό μπορεί να τεθεί σωστά» είπε «όμως μόνον με το να πάμε πίσω μέχρι να βρούμε το λάθος και να εργασθούμε πάλι αρχίζοντας από αυτό το σημείο, ποτέ όμως απλώς συνεχίζοντας»6. Η αλλαγή της συμπεριφοράς μας και η επιστροφή στον «σωστό δρόμο» είναι μέρος της μετανοίας, αλλά μόνον ένα μέρος. Η αληθινή μετάνοια περιλαμβάνει επίσης στροφή της καρδιάς και της θέλησής μας στον Θεό και αποκήρυξη της αμαρτίας7. Όπως εξηγείται στο Ιεζεκιήλ, το να μετανοήσουμε είναι «να επιστρέψ[ουμε] από… την αμαρτία, …[να] πράξ[ουμε] κρίση και δικαιοσύνη· …[να] επιστρέψ[ουμε] το αρπαγμένο, …[και να] περπατ[ήσουμε] στα διατάγματα της ζωής, μη πράττοντας αδικία»8.

Ωστόσο ακόμη και αυτή είναι μία ατελής περιγραφή. Δεν προσδιορίζει καταλλήλως τη δύναμη που κάνει δυνατή τη μετάνοια, την εξιλεωτική θυσία του Σωτήρος μας. Η αληθινή μετάνοια πρέπει να περιλαμβάνει πίστη στον Κύριο Ιησού Χριστό, πίστη ότι Εκείνος μπορεί να μας αλλάξει, πίστη ότι Εκείνος μπορεί να μας συγχωρήσει και πίστη ότι Εκείνος θα μας βοηθήσει να αποφύγουμε περισσότερα λάθη. Αυτό το είδος της πίστης κάνει αποτελεσματική την Εξιλέωσή Του στη ζωή μας. Όταν «αντιλαμβανόμαστε μετά» και «γυρίζουμε» με τη βοήθεια του Σωτήρος, μπορούμε να αισθανόμαστε την ελπίδα στις υποσχέσεις Του και τη χαρά της συγχωρήσεως. Χωρίς τον Λυτρωτή, η έμφυτη ελπίδα και χαρά εξατμίζονται και η χαρά γίνεται απλώς δυστυχής μετατροπή της συμπεριφοράς. Όμως με την άσκηση πίστης σε Εκείνον, μεταστρεφόμαστε στην ικανότητα και στην προθυμία Του να συγχωρεί την αμαρτία.

Ο Πρόεδρος Μπόιντ Πάκερ επιβεβαίωσε τις ελπιδοφόρες υποσχέσεις της μετάνοιας τον Απρίλιο του 2015 στην τελευταία του γενική συνέλευση. Περιέγραψε τη δύναμη της Εξιλεώσεως του Σωτήρος να θεραπεύει, σε αυτό που θεωρώ το απόσταγμα της σοφίας που αποκτήθηκε από μισό αιώνα αποστολικής υπηρέτησης. Ο Πρόεδρος Πάκερ είπε: «Η Εξιλέωση δεν αφήνει ούτε ίχνη ούτε σημάδια. Ό,τι φτιάχνει φτιάχνεται. …Απλώς θεραπεύει και ό,τι θεραπεύει παραμένει θεραπευμένο»9.

Συνέχισε:

«Η Εξιλέωση η οποία μπορεί να σώσει τον καθέναν από εμάς δεν αφήνει πνευματικά τραύματα. Αυτό σημαίνει ότι ανεξάρτητα από το τι κάναμε ή πού βρεθήκαμε ή πώς συνέβη κάτι, εάν μετανοήσουμε αληθινά, [ο Σωτήρας] έχει υποσχεθεί ότι θα εξιλεωθεί. Και όταν εξιλεωθεί, αυτό τακτοποιήθηκε …

»…Η Εξιλέωση… μπορεί να καθαρίσει κάθε κηλίδα ανεξάρτητα αν είναι δύσκολη, πόσο καιρό ή πόσες φορές επαναλήφθηκε»10.

Η προσέγγιση της Εξιλεώσεως του Σωτήρος είναι απέραντη σε εύρος και βάθος για εσάς και για εμένα. Αλλά ποτέ δεν θα επιβληθεί σε εμάς. Όπως εξήγησε ο προφήτης Λεχί αφού «διδα[σκόμαστε] αρκετά» για να «γνωρί[ζουμε] το καλό από το κακό»11, «εί[μαστε] ελεύθεροι να διαλέξ[ουμε] ελευθερία και ζωή αιώνια, μέσω του μεγάλου Μεσολαβητή όλων των ανθρώπων, ή να διαλέξ[ουμε] αιχμαλωσία και θάνατο»12. Με άλλα λόγια, η μετάνοια είναι μία επιλογή.

Μπορούμε --και μερικές φορές γίνεται-- να κάνουμε διαφορετικές επιλογές. Τέτοιες επιλογές μπορεί να μην φαίνονται εγγενώς λάθος, αλλά μας αποτρέπουν από το να γίνουμε αληθινά μετανοημένοι και τοιουτοτρόπως εμποδίζουμε την επιδίωξή μας για αληθινή μετάνοια. Για παράδειγμα, μπορεί να επιλέξουμε να κατηγορούμε άλλους. Ως 12χρονος στο Γκέτεμποργκ, θα μπορούσα να έχω κατηγορήσει τον Στέφαν. Ήταν εκείνος που έφερε το μεγάλο πυροτέχνημα και τα σπίρτα στην εκκλησία πρωτίστως. Αλλά το να κατηγορούμε άλλους, ακόμη και αν είναι δικαιολογημένο, μας επιτρέπει να δικαιολογήσουμε τη συμπεριφορά μας. Με το να κάνουμε έτσι, μεταθέτουμε την ευθύνη των πράξεών μας στους άλλους. Όταν η ευθύνη μετατίθεται, μειώνουμε τόσο την ανάγκη όσο και την ικανότητά μας να ενεργούμε. Μετατρέπουμε τον εαυτό μας σε δύσμοιρα θύματα, παρά σε άτομα με ελεύθερη βούληση ικανά για ανεξάρτητη δράση13.

Ακόμη μία επιλογή που εμποδίζει τη μετάνοια είναι η ελαχιστοποίηση των λαθών μας. Στο περιστατικό με το πυροτέχνημα του Γκέτεμποργκ, κανείς δεν τραυματίστηκε, δεν συνέβη καμία μόνιμη βλάβη και η συγκέντρωση διεξήχθη ούτως ή άλλως. Θα ήταν εύκολο να ειπωθεί ότι δεν υπήρχε λόγος για μετάνοια. Όμως η ελαχιστοποίηση των λαθών μας, ακόμη και εάν δεν εμφανίζονται άμεσες συνέπειες, απομακρύνει το κίνητρο να αλλάξουμε. Αυτός ο τρόπος σκέψης μάς εμποδίζει από το να δούμε ότι τα λάθη και οι αμαρτίες μας έχουν αιώνιες συνέπειες.

Ωστόσο, ένας άλλος τρόπος είναι να σκεφθούμε ότι οι αμαρτίες μας δεν έχουν σημασία, επειδή ο Θεός μάς αγαπά ανεξαρτήτως από το τι κάνουμε. Είναι δελεαστικό να πιστεύουμε αυτό που ο παραπλανητικός Νεχώρ δίδαξε στον λαό του Ζαραχέμλα: «Ότι ολόκληρη η ανθρωπότητα θα σωζόταν κατά την τελευταία ημέρα, και δεν χρειάζεται, να φοβούνται και να τρέμουν… και στο τέλος, όλοι οι άνθρωποι θα είχαν ζωή αιώνια»14. Αλλά αυτή η ελκυστική ιδέα είναι ψευδής. Ο Θεός όντως μάς αγαπά. Ωστόσο, ό,τι κάνουμε έχει σημασία για Εκείνον και για εμάς. Έχει δώσει ευκρινείς οδηγίες για το πώς θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε. Επικαλούμαστε αυτές τις εντολές. Η επιδοκιμασία Του και η αιωνία ζωή μας εξαρτώνται από τη συμπεριφορά μας, συμπεριλαμβανομένης της προθυμίας μας να επιζητούμε ταπεινά την αληθινή μετάνοια15.

Επιπροσθέτως, δεν επιτυγχάνουμε την αληθινή μετάνοια όταν επιλέγουμε να διαχωρίσουμε τον Θεό από τις εντολές Του. Εντέλει, εάν η μετάληψη δεν ήταν ιερή, δεν θα είχε σημασία ότι η οσμή του πυροτεχνήματος ήταν αποδιοργανωτική σε εκείνη τη συγκέντρωση μεταλήψεως στο Γκέτεμποργκ. Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όσον αφορά στην αγνόηση της αμαρτωλής συμπεριφοράς με την υπονόμευση ή την απόρριψη της πατρότητας του Θεού για τις εντολές Του. Η αληθινή μετάνοια απαιτεί αναγνώριση της θειότητας του Σωτήρος και της ειλικρίνειας του έργου Του των τελευταίων ημερών.

Αντί να δικαιολογούμαστε, ας επιλέξουμε τη μετάνοια. Μέσω της μετάνοιας μπορούμε να έλθουμε στον εαυτό μας, όπως ο άσωτος στην παραβολή16 και να σκεφτούμε την αιώνια σπουδαιότητα των πράξεών μας. Όταν κατανοήσουμε πώς οι αμαρτίες μας μπορούν να επηρεάσουν την αιώνια ευτυχία μας, όχι μόνον θα μετανοήσουμε αληθινά, αλλά επίσης θα προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι. Όταν αντιμετωπίσουμε τον πειρασμό, είναι πιο πιθανόν να αναρωτηθούμε, με τα λόγια του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ:

Τι θα κερδίσω, αν έχω αποκτήσει αυτό που επιζητώ;

Ένα όνειρο, μια ανάσα, έναν αφρό μιας φευγαλέας χαράς.

Ποιος θα αγοράσει μια στιγμή ευθυμίας για μια εβδομάδα πόνου;

Ή πουλά την αιωνιότητα για να πάρει ένα παιχνίδι17;

Εάν έχουμε χάσει την προοπτική της αιωνιότητας για χάρη ενός παιχνιδιού, μπορούμε να επιλέξουμε να μετανοήσουμε. Χάριν της εξιλεώσεως του Ιησού Χριστού, έχουμε μία άλλη ευκαιρία. Μεταφορικά, μπορούμε να ανταλλάξουμε το παιχνίδι που τόσο λανθασμένα από σκοπού αγοράσαμε και να λάβουμε ξανά την ελπίδα της αιωνιότητας. Όπως εξήγησε ο Σωτήρας: «Γιατί, ιδέστε, ο Κύριος ο Λυτρωτής σας υπέστη θάνατο κατά τη σάρκα. Επομένως υπέφερε τον πόνο όλων των ανθρώπων, ώστε όλοι οι άνθρωποι να μπορέσουν να μετανοήσουν και να έλθουν προς αυτόν» 18.

Ο Ιησούς Χριστός μπορεί να συγχωρήσει, επειδή Εκείνος πλήρωσε το τίμημα για τις αμαρτίες μας19.

Ο Λυτρωτής μας επιλέγει να συγχωρήσει λόγω της απαράμιλλης συμπόνιας, ελέους και αγάπης Του.

Ο Σωτήρας μας θέλει να συγχωρεί, επειδή αυτό είναι ένα από τα ουράνια γνωρίσματά Του.

Και, ως Καλός Ποιμήν που είναι, είναι χαρούμενος, όταν εμείς επιλέγουμε να μετανοήσουμε20.

Ακόμη και όταν αισθανόμαστε λύπη κατά Θεόν για τις πράξεις μας21, όταν επιλέγουμε να μετανοήσουμε, προσκαλούμε αμέσως τον Σωτήρα στη ζωή μας. Καθώς ο Αμουλέκ δίδαξε: «Προχω[ρήστε] και να μη σκληρύνετε πια την καρδιά σας. Γιατί ιδέστε, τώρα είναι ο καιρός και η ημέρα τής σωτηρίας σας. Και γι’ αυτό, αν μετανοήσετε και δε σκληρύνετε την καρδιά σας, αμέσως το μεγάλο σχέδιο τής απολύτρωσης θα εφαρμοστεί σε σας»22. Μπορεί να αισθανόμαστε λύπη κατά Θεόν για τις πράξεις μας και την ίδια στιγμή να αισθανόμαστε τη χαρά να έχουμε τη βοήθεια του Σωτήρος.

Το γεγονός ότι μπορούμε να μετανοήσουμε είναι τα καλά νέα του Ευαγγελίου23! Η ενοχή μπορεί να «αποσαρωθεί»24. Μπορούμε να γεμίσουμε με χαρά, να λάβουμε άφεση των αμαρτιών μας και να έχουμε «ήρεμη συνείδηση»25. Μπορούμε να απελευθερωθούμε από τα συναισθήματα της απόγνωσης και τη δουλεία της αμαρτίας. Μπορούμε να γεμίσουμε με το υπέροχο φως του Θεού και να «μην πονάμε πια»26. Η μετάνοια δεν είναι μόνον δυνατή, αλλά επίσης είναι χαρούμενη λόγω του Σωτήρος. Ακόμη θυμάμαι τα συναισθήματα που αισθάνθηκα στο γραφείο του προέδρου του κλάδου μετά το επεισόδιο του πυροτεχνήματος. Ήξερα ότι είχα συγχωρεθεί. Τα συναισθήματά μου ενοχής εξαφανίσθηκαν, η μελαγχολική μου διάθεση διαλύθηκε και αισθάνθηκα την καρδιά ελαφριά.

Αδελφοί και αδελφές, καθώς ολοκληρώνουμε αυτή τη συνέλευση, σας προσκαλώ να αισθανθείτε περισσότερη χαρά στη ζωή σας: χαρά με τη γνώση ότι η Εξιλέωση του Ιησού Χριστού είναι αληθινή· χαρά με την ικανότητα, προθυμία και επιθυμία του Σωτήρος να συγχωρεί και χαρά με την επιλογή για μετάνοια. Ας ακολουθήσουμε την οδηγία να «αντλήσ[ουμε] νερό με ευφροσύνη από τις πηγές τής σωτηρίας»27. Είθε να επιλέξουμε να μετανοήσουμε, να εγκαταλείψουμε τις αμαρτίες μας και να γυρίσουμε την καρδιά και τη θέλησή μας για να ακολουθήσουμε τον Σωτήρα μας. Καταθέτω μαρτυρία για την ζώσα πραγματικότητά Του. Είμαι μάρτυρας και αποδέκτης επανειλημμένως της ασύγκριτης ευσπλαχνίας, συμπόνιας και αγάπης Του. Προσεύχομαι ώστε οι λυτρωτικές ευλογίες της Εξιλέωσής Του να είναι δικές σας τώρα -- και ξανά και ξανά και ξανά σε όλη τη ζωή σας28 όπως έχουν υπάρξει στη δική μου. Στο όνομα του Ιησού Χριστού, αμήν.

Σημειώσεις

  1. Ο Πρεσβύτερος Περ Γκέστα Μαλμ (1948–2016) υπηρέτησε ως Μέλος Εξουσίας-Μέλος των Εβδομήκοντα από το 2010 μέχρι τον θάνατό του. Αν και γεννήθηκε στο Γιένσεπινγκ της Σουηδίας, εκείνος και η σύζυγός του, Ανιέτα, έφτιαξαν το σπιτικό τους στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας. Στην αξιοσημείωτη ομιλία του στη γενική συνέλευση Οκτωβρίου 2010, ο Πρεσβύτερος Μαλμ επίσης μίλησε για έναν στοχασμό από το Γκέτεμποργκ (βλέπε “Rest unto Your Souls”, Λιαχόνα, Νοε 2010, 101–2).

  2. Παρ’ όλο που το πραγματικό όνομα του φίλου μου δεν είναι Στέφαν, η ιστορία λέγεται με την άδειά του.

  3. Διδαχή και Διαθήκες 58:42–43.

  4. Η ελληνική λέξη μετανοώ κυριολεκτικώς σημαίνει «“αντιλαμβάνομαι μετά” το (μετά, υπονοεί “αλλαγή”, νοώ, “αντιλαμβάνομαι” νους, ο νους, η έδρα της ηθικής απεικόνισης”)». (Βλέπε James Strong, The New Strong’s Expanded Exhaustive Concordance of the Bible [2010], Greek dictionary section, 162).

  5. Η μετάφρασή μου του omvänd. Om μπορεί να μεταφραστεί ως «γύρω». Το Vänd μπορεί να μεταφραστεί ως «γυρίζω».

  6. C. S. Lewis, The Great Divorce (1946), 6. Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Λιούις έγραψε ότι μερικοί προσπαθούν να «ενώσουν» τους ουρανούς και την κόλαση αντί να επιλέξουν το ένα ή το άλλο. Λέει ότι μερικοί από εμάς πιστεύουν ότι «η εξέλιξη ή η προσαρμογή ή ο εξευγενισμός θα μετατρέψει με κάποιον τρόπο το κακό σε καλό …Πιστεύω ότι αυτή η πεποίθηση είναι ένα καταστρεπτικό λάθος. …Δεν ζούμε σε έναν κόσμο όπου όλοι οι δρόμοι είναι ακτίνες ενός κύκλου και όπου όλοι, εάν τους ακολουθήσουμε αρκετά, συνεπώς θα πλησιάσουν σταδιακά πιο κοντά και τελικώς θα συναντηθούν στο κέντρο …

    »Δεν πιστεύω ότι όλοι όσοι επιλέγουν λάθος δρόμους χάνονται, αλλά η διάσωσή τους έγκειται στο να γυρίσουν πίσω στον σωστό δρόμο. …Το κακό μπορεί να αναιρεθεί, αλλά δεν μπορεί “να εξελιχθεί” σε καλό. Ο χρόνος δεν μπορεί να το θεραπεύσει. Το κακό πρέπει να αναιρεθεί, λίγο-λίγο… ή αλλιώς καθόλου» (5–6).

  7. Βλέπε Bible Dictionary, «Μετάνοια».

  8. Ιεζεκιήλ 33:14–15.

  9. Η μαρτυρία του Προέδρου Μπόιντ Πάκερ στη συγκέντρωση ηγεσίας σε συσχετισμό με τη γενική συνέλευση Απριλίου 2015 δεν εξεδόθη πλήρως. Αυτά τα σχόλια είναι από προσωπικές μου σημειώσεις που τις πήρα εκείνη την εποχή.

  10. Μπόυντ Πάκερ: «Το σχέδιο ευδαιμονίας», Λιαχόνα, Μάιος 2015, 28.

  11. Νεφί Β΄ 2:5.

  12. Νεφί Β΄ 2:27.

  13. Βλέπε Νεφί Α΄ 2:26.

  14. Άλμα 1:4. Ο Νεχώρ και οι οπαδοί του δεν πίστευαν στη μετάνοια (βλέπε Άλμα 15:15).

  15. Βλέπε Ράσσελ Νέλσον, “Divine Love”, Λιαχόνα, Φεβ 2003, 12–17.

  16. Βλέπε Κατά Λουκάν 15:17. Βλέπε, επίσης, εδάφια 11–24.

  17. Ουίλιαμ Σαίξπηρ, The Rape of Lucrece, γραμμές 211–14.

  18. Διδαχή και Διαθήκες 18:11.

  19. Βλέπε Ησαΐας 53:5.

  20. Βλέπε Κατά Λουκάν 15:4–7, Διδαχή και Διαθήκες 18:10–13.

  21. Η αληθινή μετάνοια συμπεριλαμβάνει «λύπη κατά Θεόν» (Προς Κορινθίους Β΄ 7:10). Ο Πρεσβύτερος Ράσσελ Μπάλλαρντ έχει διδάξει: «Για εκείνους που έχουν απομακρυνθεί, ο Σωτήρας έχει παράσχει μία οδό επιστροφής. Όμως δεν είναι χωρίς πόνο. Η μετάνοια δεν είναι εύκολη. Χρειάζεται χρόνο -- επώδυνο χρόνο!» (“Keeping Covenants,” Ensign, Μάιος 1993, 7). Ο Πρεσβύτερος Ρίτσαρντ Σκοτ δίδαξε επίσης: «Μερικές φορές τα βήματα της μετάνοιας είναι αρχικώς δύσκολα και επώδυνα» (“Finding Forgiveness,” Ensign, Μάιος 1995, 77). Ενώ η λύπη κατά Θεόν και ο πόνος ενέχονται στη διαδικασία της μετανοίας, η τελική έκβαση είναι ευχάριστη, όταν η συγχώρηση της αμαρτίας είναι αισθητή.

  22. Άλμα 34:31. Η πλάγια γραφή προστέθηκε.

  23. Βλέπε Bible Dictionary, «Ευαγγέλια».

  24. Ενώς 1:6.

  25. Μωσία 4:3.

  26. Μωσία 27:29.

  27. Ησαΐας 12:3.

  28. Βλέπε Μωσία 26:29–30. Ενώ ο Θεός υπόσχεται να συγχωρεί ελεύθερα, η πεισματική διάπραξη αμαρτίας και το να βασιζόμαστε στο έλεος του Σωτήρος για να επιτραπεί εύκολη μετάνοια είναι αποτρόπαιο για τον Θεό (βλέπε Προς Εβραίους 6:4–6· 10:26–27). Ο Πρεσβύτερος Ρίτσαρντ Σκοτ είπε: «Τα χαρμόσυνα νέα για οποιονδήποτε που επιθυμεί να απαλλαχθεί από τις συνέπειες παρελθοντικών κακών επιλογών είναι ότι ο Κύριος βλέπει τις αδυναμίες διαφορετικά από ό,τι βλέπει την επανάσταση. Ενώ ο Κύριος προειδοποιεί ότι η αμετανόητη επανάσταση θα φέρει τιμωρία, όταν ο Κύριος μιλά για αδυναμίες, είναι πάντοτε με έλεος» (“Προσωπική δύναμη μέσω της Εξιλέωσης του Ιησού Χριστού”, Λιαχόνα, Νοε 2013, 83).