2010-2019
«Η νηστεία που εγώ διάλεξα, δεν είναι τούτη;»
Απριλίου 2015


«Η νηστεία που εγώ διάλεξα, δεν είναι τούτη;»

Η προσφορά νηστείας σας θα κάνει περισσότερα από το βοηθήσει να τραφούν και να ντυθούν σώματα. Θα θεραπεύσει και θα αλλάξει καρδιές.

Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές μου, μου δίνει χαρά να σας εκφράζω πόσο πολύ σας αγαπώ σε αυτήν τη γενική συνέλευση της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών. Αυτή η χαρά έρχεται από τη μαρτυρία του Πνεύματος ότι η αγάπη του Σωτήρος προσεγγίζει τον καθέναν από εσάς και όλα τα τέκνα του Επουράνιου Πατέρα. Ο Επουράνιος Πατέρας μας επιθυμεί να ευλογήσει όλα Του τα τέκνα πνευματικώς και εγκοσμίως. Καταλαβαίνει καθεμία από τις ανάγκες τους, τους πόνους και τις ελπίδες τους.

Όταν προσφέρουμε συμπαράσταση σε κάποιον, ο Σωτήρας το νιώθει σαν να προσεγγίζαμε για να συμπαρασταθούμε σε Εκείνον.

Μας είπε ότι αυτό ίσχυε, όταν περιέγραψε μία μελλοντική στιγμή που θα έχουμε όλοι, όταν Τον δούμε αφού ολοκληρωθεί η ζωή μας σε τούτον τον κόσμο. Μία εικόνα στον νου μου εκείνης της ημέρας έχει γίνει πιο ζωηρή κατά τις ημέρες που προσευχόμουν και νήστευα για να μάθω τι να πω αυτό το πρωινό. Η περιγραφή του Κυρίου εκείνης της μελλοντικής συνεντεύξεως δόθηκε στους μαθητές Του και περιγράφει τι θέλουμε να ισχύει για εμάς επίσης με όλη μας την καρδιά:

»Τότε, ο βασιλιάς θα πει σ’ αυτούς που θα είναι από τα δεξιά του: Ελάτε, οι ευλογημένοι τού Πατέρα μου, κληρονομήστε τη βασιλεία, που είναι ετοιμασμένη σε σας από τη δημιουργία τού κόσμου·

»Επειδή, πείνασα, και μου δώσατε να φάω· δίψασα και μου δώσατε να πιω· ξένος ήμουν, και με φιλοξενήσατε·

»γυμνός ήμουν, και με ντύσατε· ασθένησα, και με επισκεφθήκατε· σε φυλακή ήμουν, και ήρθατε σε μένα.

»Τότε, οι δίκαιοι θα του απαντήσουν, λέγοντας: Κύριε, πότε σε είδαμε να πεινάς, και σε θρέψαμε; Ή, να διψάς, και σου δώσαμε να πιεις;

»Και πότε σε είδαμε ξένον, και σε φιλοξενήσαμε; Ή, γυμνόν, και σε ντύσαμε;

»Και πότε σε είδαμε ασθενή ή σε φυλακή, και ήρθαμε σε σένα;

»Και απαντώντας ο βασιλιάς, θα τους πει: Σας διαβεβαιώνω, καθόσον το αυτό κάνατε σε έναν από τούτους τούς ελάχιστους αδελφούς μου, το κάνατε σε μένα»1.

Εσείς και εγώ θέλουμε αυτό το θερμό καλωσόρισμα από τον Σωτήρα. Όμως πώς μπορούμε να το αξίζουμε; Υπάρχουν περισσότερα πεινασμένα, άστεγα και μοναχικά τέκνα του Επουράνιου Πατέρα από αυτά που μπορούμε πιθανώς να προσεγγίσουμε. Και ο αριθμός τους αυξάνεται ακόμη περισσότερο από τις δυνατότητές μας.

Επομένως, ο Κύριος μάς έχει δώσει κάτι που μπορεί καθένας μας να κάνει. Είναι μία εντολή τόσο απλή, που ένα παιδί μπορεί να την καταλάβει. Είναι μία εντολή με μία υπέροχη υπόσχεση για όσους είναι σε ανάγκη και για εμάς.

Είναι ο νόμος της νηστείας. Τα λόγια στο βιβλίο του Ησαΐα είναι η περιγραφή του Κυρίου της εντολής και της ευλογίας διαθέσιμης σε εμάς στην Εκκλησία Του:

«Η νηστεία που εγώ διάλεξα δεν είναι τούτη; Το να λύνεις τους δεσμούς τής κακίας, το να διαλύεις βαριά φορτία, και το να αφήνεις ελεύθερους τους καταδυναστευμένους, και το να συντρίβεις κάθε ζυγό;

»Δεν είναι το να μοιράζεις το ψωμί σου σ’ αυτόν που πεινάει, και να βάζεις μέσα στο σπίτι σου τους άστεγους φτωχούς; Όταν βλέπεις τον γυμνό, να τον ντύνεις, και να μη κρύβεις τον εαυτό σου από τη σάρκα σου;

»Τότε, το φως σου θα εκλάμψει σαν την αυγή, και η υγεία σου γρήγορα θα βλαστήσει· και η δικαιοσύνη σου θα προπορεύεται μπροστά σου, η δόξα του Κυρίου θα είναι η οπισθοφυλακή σου.

»Τότε θα κράζεις, και ο Κύριος θα απαντάει, θα φωνάζεις, κι εκείνος θα λέει: Δες, νάμαι, εγώ. Αν βγάλεις από ανάμεσά σου τον ζυγό, την ανάταση του δαχτύλου, και τα μάταια λόγια·

»Και ανοίγεις την ψυχή σου σ’ εκείνον που πεινάει, και ευχαριστείς τη θλιμμένη ψυχή· τότε, το φως σου θα ανατέλλει μέσα στο σκοτάδι, και το σκοτάδι σου θα είναι σαν μεσημέρι.

»Και ο Κύριος θα σε οδηγεί πάντοτε, και θα χορταίνει την ψυχή σου μέσα σε ανομβρίες, και θα παχύνει τα κόκαλά σου, και θα είσαι σαν ένας κήπος που ποτίζεται, και σαν μια πηγή νερού, που τα νερά της δεν στερεύουν»2.

Έτσι, ο Κύριος μάς έχει δώσει μία απλή εντολή με μία θαυμάσια υπόσχεση. Στην Εκκλησία σήμερα μας προσφέρεται η ευκαιρία να νηστεύουμε μία φορά τον μήνα και να δίνουμε μία γενναιόδωρη προσφορά νηστείας μέσω του επισκόπου ή του προέδρου κλάδου μας προς όφελος των φτωχών και των εχόντων ανάγκη. Ορισμένα από αυτά που δίνετε θα χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τους γύρω σας, ίσως κάποιον στη δική σας οικογένεια. Οι υπηρέτες του Κυρίου θα προσευχηθούν και θα νηστέψουν για αποκάλυψη να γνωρίζουν ποιον να βοηθήσουν και τι βοήθεια να δώσουν. Αυτό που δεν χρειάζεται για να βοηθήσει ανθρώπους στην τοπική σας μονάδα της Εκκλησίας θα διατεθεί για να ευλογήσει άλλα μέλη της Εκκλησίας, σε όλον τον κόσμο, τα οποία είναι σε ανάγκη.

Η εντολή να νηστέψουμε για τους φτωχούς έχει πολλές ευλογίες που συνδέονται με αυτήν. Ο Πρόεδρος Σπένσερ Κίμπαλ απεκάλεσε την αποτυχία να ακολουθήσουμε αυτόν τον νόμο, αμαρτία παράλειψης με βαρύ τίμημα. Έγραψε: «Πλούσιες υποσχέσεις δίδονται από τον Κύριο σε όσους νηστεύουν και βοηθούν τους έχοντας ανάγκη. …Η έμπνευση και η πνευματική καθοδήγηση θα έλθουν με τη χρηστότητα και την εγγύτητα προς τον Επουράνιο Πατέρα μας. Η παράλειψη αυτής της χρηστής πράξης της νηστείας θα μας στερούσε αυτές τις ευλογίες»3.

Έλαβα μία από αυτές τις ευλογίες μόλις πριν από λίγες εβδομάδες. Αφού η γενική συνέλευση πέφτει το σαββατοκύριακο που κανονικά θα περιελάμβανε τη συγκέντρωση νηστείας και μαρτυρίας, νήστεψα και προσευχήθηκα να μάθω πώς θα έπρεπε ακόμη να υπακούσω στην εντολή να ενδιαφέρομαι για τα άτομα σε ανάγκη.

Ένα Σάββατο, που νήστευα ακόμη, ξύπνησα στις 06:00 και προσευχήθηκα ξανά. Ένιωσα την έμπνευση να κοιτάξω τις ειδήσεις από τον κόσμο. Εκεί διάβασα αυτό το δελτίο:

Ο τροπικός κυκλώνας Παμ κατέστρεψε πολλά σπίτι καθώς έπληξε κατευθείαν το Πορτ Βίλα, την πρωτεύουσα του Βανουάτου. Σκότωσε τουλάχιστον έξι ανθρώπους στο Βανουάτου, η πρώτη επιβεβαιωμένη αναφορά θανάτων λόγω μίας από τις πιο δυνατές καταιγίδες που έπληξαν ποτέ την ξηρά.

«Ούτε καν ένα δένδρο δεν έμεινε όρθιο [καθώς ο κυκλώνας] έπληξε το νησιωτικό έθνος του Ειρηνικού4.

Η ομάδα αποτίμησης εκτάκτου ανάγκης της World Vision σχεδίασε να δει τις ζημιές αφού καταλάγιαζε η καταιγίδα. 

Συμβούλευσαν τους κατοίκους να ζητήσουν καταφύγιο σε γερά κτήρια όπως πανεπιστήμια και σχολεία.

Και τότε είπαν: «“Το πιο ισχυρό που έχουν είναι εκκλησίες από τσιμέντο” είπε η Ίνγκα Μέφαμ από την CARE International. …“Μερικοί δεν το έχουν αυτό. Είναι δύσκολο να βρεις ένα κτήριο που νομίζεις ότι θα ήταν εις θέσιν να αντέξει μία καταιγίδα κατηγορίας 5”»5.

Όταν το διάβασα αυτό, θυμήθηκα που επισκέφθηκα μικρά σπίτια στο Βανουάτου. Μπορούσα να φαντασθώ νοερά τους ανθρώπους να είναι στριμωγμένοι σε σπίτια που καταστρέφουν οι άνεμοι. Και μετά θυμήθηκα το θερμό καλωσόρισμα σε εμένα των ανθρώπων του Βανουάτου. Τους σκέφθηκα καθώς και τους γείτονές τους να προστρέχουν στην ασφάλεια της κυρίως εκκλησίας μας από τσιμέντο.

Κατόπιν φαντάσθηκα τον επίσκοπο και την πρόεδρο της Ανακουφιστικής Εταιρείας να περπατούν ανάμεσά τους, δίνοντας παρηγοριά, κουβέρτες, φαγητό να φάνε και νερό να πιουν. Μπορούσα να φαντασθώ τα τρομοκρατημένα παιδιά να συνωστίζονται.

Είναι τόσο μακριά από το σπίτι όπου διάβασα το δελτίο και όμως ήξερα τι θα έκανε ο Κύριος μέσω των υπηρετών Του. Ήξερα ότι αυτό που έκανε δυνατό για αυτούς να συμπαρασταθούν σε εκείνα τα τέκνα του Επουράνιου Πατέρα ήταν οι προσφορές νηστείας, οι οποίες είχαν δοθεί απλόχερα από τους μαθητές του Κυρίου που ήταν μακριά από αυτούς αλλά κοντά στον Κύριο.

Έτσι δεν περίμενα την Κυριακή. Πήγα μία προσφορά νηστείας στον επίσκοπό μου εκείνο το πρωινό. Ξέρω ότι η προσφορά μου μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον επίσκοπο και την πρόεδρο της Ανακουφιστικής Εταιρείας για να βοηθήσει κάποιον στη γειτονιά μου. Η μικρή μου προσφορά μπορεί να μη χρειασθεί κοντά όπου ζει η οικογένειά μου και εγώ, αλλά το τοπικό πλεόνασμα θα μπορούσε να φθάσει τόσο μακριά όσο στο Βανουάτου.

Άλλες καταιγίδες και τραγωδίες θα έλθουν σε όλον τον κόσμο σε ανθρώπους που αγαπά ο Κύριος και των οποίων νιώθει τις λύπες. Μέρος της προσφορές νηστείας σας και της δικής μου αυτόν τον μήνα θα χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει κάποιον, κάπου, του οποίου την αρωγή ο Κύριος θα αισθανθεί σαν να ήταν δική Του.

Η προσφορά νηστείας σας θα κάνει περισσότερα από το βοηθήσει να τραφούν και να ντυθούν σώματα. Θα θεραπεύσει και θα αλλάξει καρδιές. Ο καρπός μίας προσφοράς που δίδεται με ελεύθερη βούληση μπορεί να είναι η επιθυμία στην καρδιά του αποδέκτη να προσεγγίσει άλλους σε ανάγκη. Αυτό συμβαίνει σε όλον τον κόσμο.

Συνέβη στη ζωή της αδελφής Άμπι Τουρέυ, η οποία ζει στη Σιέρρα Λεόνε. Ο εμφύλιος πόλεμος ξεκίνησε το 1991. Ρήμαξε τη χώρα για χρόνια. Η Σιέρρα Λεόνε ήταν ήδη μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. «Κατά τη διάρκεια του πολέμου δεν ήταν ευκρινές ποιος ήλεγχε τη χώρα -- τράπεζες… έκλεισαν, κυβερνητικά γραφεία έκλεισαν, οι αστυνομικές δυνάμεις [ήταν αναποτελεσματικές ενάντια στις δυνάμεις των επαναστατών]… και υπήρχε χάος, σκοτωμοί και λύπη. Δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων έχασαν τη ζωή τους και περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι εξεδιώχθησαν από τις εστίες τους για να αποφύγουν τη σφαγή»6.

Ακόμη και σε τέτοιες στιγμές, η Εκκλησία του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών μεγάλωσε.

Ένας από τους πρώτους κλάδους οργανώθηκε στην πόλη όπου ζούσε η αδελφή Τουρέυ. Ο σύζυγός της ήταν ο πρώτος πρόεδρος κλάδου. Υπηρέτησε ως πρόεδρος περιφερείας κατά τη διάρκεια του εμφυλίου.

«Όταν ξένοι επισκέπτονται το σπίτι της αδελφής Τουρέυ [τώρα], της αρέσει να τους δείχνει δύο [θησαυρούς] από τον πόλεμο: ένα πουκάμισο με μπλε και λευκές λωρίδες που πήρε από στοίβα μεταχειρισμένων ρούχων τα οποία είχαν δοθεί από μέλη της Εκκλησίας και μία κουβέρτα, η οποία τώρα είναι φθαρμένη και γεμάτη τρύπες»7.

Λέει: «Αυτό το πουκάμισο είναι το πρώτο… ρούχο που [έλαβα]. …Το φορούσα για να πάω στη δουλειά -- ήταν τόσο καλό. [Με έκανε να νιώθω τόσο ωραία.] Δεν είχα άλλα ρούχα.

»Κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτή η κουβέρτα μας διατηρούσε ζεστούς, εμένα και τα παιδιά μου. Όταν οι επαναστάτες έρχονταν να μας επιτεθούν, αυτό είναι το μοναδικό πράγμα που μπορούσα να πάρω και να μεταφέρω μαζί μου, [όταν τρεπόμασταν σε φυγή για να κρυφτούμε]. Έτσι, παίρναμε την κουβέρτα μαζί μας. Μας διατηρούσε ζεστούς και κρατούσε τα κουνούπια μακριά από μας»8.

«Η αδελφή Τουρέυ μιλά για την ευγνωμοσύνη της για έναν πρόεδρο ιεραποστολής που έμπαινε στη χώρα που ταλανιζόταν από πόλεμο, με [χρήματα] στην τσέπη του». Αυτά τα κεφάλαια, από τις δωρεές προσφοράς νηστείας ανθρώπων σαν κι εσάς, επέτρεψαν στους Αγίους να αγοράσουν φαγητό που οι περισσότεροι άνθρωποι από τη Σιέρρα Λεόνε δεν μπορούσαν να αγοράσουν9.

Η αδελφή Τουρέυ, μιλώντας για αυτούς που ήταν αρκετά γενναιόδωροι για να δωρίσουν ώστε να επιζήσουν αυτοί, λέει: «Όταν σκέπτομαι τους ανθρώπους που το έκαναν αυτό, νομίζω ότι [εστάλησαν] από τον Θεό, επειδή συνηθισμένοι άνθρωποι έκαναν αυτήν την καλοσυνάτη χειρονομία για εμάς»10.

Ένας επισκέπτης από τις Ηνωμένες Πολιτείες κάθισε με την Άμπι λίγο καιρό πριν. Κατά τη διάρκεια του χρόνου του μαζί της, «είδε ένα σύνολο γραφών που ήταν επάνω στο τραπέζι». Μπορούσε να καταλάβει ότι ήταν ένας θησαυρός, «με πολλές σημειώσεις στις στήλες. Οι σελίδες ήταν [φθαρμένες]· ορισμένες ήταν σχισμένες. Το εξώφυλλο είχε ξεκολλήσει από τη βιβλιοδεσία».

Κράτησε τις γραφές στο «χέρι του και απαλά γυρνούσε τις σελίδες. Καθώς [το έκανε, βρήκε ένα] κίτρινο αντίτυπο από το δελτίο δωρεάς δεκάτων. Είδε ότι σε μία χώρα όπου ένα δολάριο άξιζε το βάρος του σε χρυσό, η Άμπι Τουρέυ είχε πληρώσει ένα δολάριο ως δέκατα, ένα δολάριο στο ιεραποστολικό ταμείο και ένα δολάριο ως προσφορά νηστείας για εκείνους οι οποίοι, με τα δικά της λόγια, ήταν “πράγματι φτωχοί”».

Ο επισκέπτης έκλεισε τις γραφές τής αδελφής Τουρέυ και σκέφθηκε, καθώς στεκόταν με αυτήν την πιστή Αφρικανή μητέρα ότι ήταν σε ιερό έδαφος11.

Ακριβώς όπως η απόδειξη της ευλογίας της προσφοράς νηστείας σας και της δικής μου μπορεί να αλλάξει καρδιές, το ίδιο κάνει η νηστεία για το καλό κάποιου άλλου. Ακόμη κι ένα παιδί μπορεί να το αισθανθεί.

Πολλά παιδιά, και κάποιοι ενήλικοι, μπορεί να βρίσκουν για προσωπικούς λόγους δύσκολη τη νηστεία για 24 ώρες. Μπορεί, με τα λόγια του Ησαΐα, να γίνει αισθητό ότι η νηστεία έκανε «θλιμμένη [την] ψυχή [τους]». Συνετοί γονείς αναγνωρίζουν αυτήν την πιθανότητα και έτσι είναι προσεκτικοί στο να ακολουθούν τη συμβουλή του Προέδρου Τζόζεφ Φ. Σμιθ: «Καλύτερα να τους διδάξεις την αρχή και να τους αφήσεις να την τηρούν, όταν είναι αρκετά μεγάλοι για να επιλέξουν ευφυώς»12.

Είδα την ευλογία σε αυτήν τη συμβουλή πρόσφατα. Ένας από τους εγγονούς μου είχε βρει τη νηστεία για 24 ώρες πέρα από τις δυνάμεις του να το αντέξει. Όμως οι συνετοί γονείς του τού δίδαξαν βαθιά την αρχή της νηστείας. Ένας από τους φίλους του στο σχολείο έχασε προσφάτως έναν μικρό εξάδελφο από απροσδόκητο θάνατο. Ο εγγονός μου ρώτησε τη μητέρα του την ημέρα νηστείας, περίπου την ώρα που πάντοτε είχε αισθανθεί ότι η νηστεία ήταν πολύ δύσκολη να τη συνεχίσει, αν θα έκανε τον φίλο του που θρηνούσε να νιώσει καλύτερα, αν εξακολουθούσε να νηστεύει.

Η ερώτησή του ήταν η επιβεβαίωση της συμβουλής του Προέδρου Τζόζεφ Φ. Σμιθ. Ο εγγονός μου είχε φθάσει στο σημείο όπου όχι μόνον κατάλαβε την αρχή της νηστείας, αλλά επίσης είχε φυτευτεί στην καρδιά του. Είχε φθάσει στο σημείο να νιώσει ότι η νηστεία και οι προσευχές του θα οδηγούσαν σε μία ευλογία από τον Θεό για κάποιον σε ανάγκη. Αν ζει την αρχή αρκετά συχνά, θα φέρει τα υπέροχα αποτελέσματα στη ζωή του, όπως υποσχέθηκε ο Κύριος. Θα έχει την πνευματική ευλογία της δύναμης να λαμβάνει έμπνευση και μεγαλύτερη δυνατότητα να αντιστέκεται στον πειρασμό.

Δεν γνωρίζουμε όλους τους λόγους που ο Ιησούς Χριστός πήγε στην έρημο για να προσευχηθεί και να νηστέψει. Όμως γνωρίζουμε τουλάχιστον ένα από τα αποτελέσματα: ο Σωτήρας αντέστη πλήρως στους πειρασμούς του Σατανά να χρησιμοποιήσει την ουράνια δύναμή Του.

Ο σύντομος χρόνος που νηστεύουμε κάθε μήνα και το μικρό ποσό που προσφέρουμε για τους φτωχούς, μπορεί να μας δώσει μόνον ένα μικρό μέρος της αλλαγής στη φύση μας, ώστε να μην έχουμε πλέον επιθυμία να κάνουμε κακό. Όμως υπάρχει μια μεγάλη υπόσχεση, ακόμη και καθώς κάνουμε όλα όσα λογικά μπορούμε για να προσευχόμαστε, να νηστεύουμε και να δωρίζουμε για όσους είναι σε ανάγκη:

»Τότε, το φως σου θα εκλάμψει σαν την αυγή, και η υγεία σου γρήγορα θα βλαστήσει· και η δικαιοσύνη σου θα προπορεύεται μπροστά σου, η δόξα του Κυρίου θα είναι η οπισθοφυλακή σου.

»Τότε θα κράζεις, και ο Κύριος θα απαντάει, θα φωνάζεις, κι εκείνος θα λέει: Δες, νάμαι, εγώ»13.

Προσεύχομαι ώστε να διεκδικήσουμε αυτές τις μεγάλες ευλογίες για εμάς και για την οικογένειά μας.

Δίνω μαρτυρία ότι ο Ιησούς είναι ο Χριστός, ότι στην Εκκλησία Του μας ζητείται να Τον βοηθήσουμε καθώς Εκείνος φροντίζει τους φτωχούς με τον τρόπο Του και ότι υπόσχεται πως παντοτινές ευλογίες θα έλθουν από τη βοήθειά μας προς Αυτόν. Στο ιερό όνομα του Ιησού Χριστού, αμήν.

Σημειώσεις

  1. Κατά Ματθαίον 25:34–40.

  2. Ησαΐας 58:6–11.

  3. Σπένσερ Κίμπαλ, The Miracle of Forgiveness (1969), 98.

  4. Βλέπε Στηβ Αλμάσυ, Μπεν Μπρούμφιλντ και Λώρα Σμιθ-Σπαρκ, “Cleanup Begins in Vanuatu after Cyclone Batters Islands”, 14 Μαρτίου 2015, edition.cnn.com.

  5. Βλέπε Sean Morris, Steve Almasy, and Laura Smith-Spark, “‘Unbelievable Destruction’ Reported in Tropical Cyclone Pam’s Wake”, 14 Μαρτίου 2015, edition.cnn.com.

  6. Πήτερ Έβανς, “Sister Abie Turay’s Story”, ανέκδοτο χειρόγραφο.

  7. Πήτερ Έβανς, “Sister Abie Turay’s Story”.

  8. Άμπι Τουρέυ, παρετέθη στο Πήτερ Έβανς, “Sister Abie Turay’s Story”.

  9. Πήτερ Έβανς, “Sister Abie Turay’s Story”.

  10. Άμπι Τουρέυ, παρετέθη στο Πήτερ Έβανς, “Sister Abie Turay’s Story”.

  11. Πήτερ Έβανς, “Sister Abie Turay’s Story”. Ένα βίντεο για την αδελφή Τουρέυ, “We Did Not Stand Alone” είναι διαθέσιμο στο lds.org/media-library.

  12. Τζόζεφ Φ. Σμιθ, “Editor’s Table”, Improvement Era, Δεκ. 1903, 149.

  13. Ησαΐας 58:8–9.